'Psychiatrie altijd
ondergeschoven
kindje geweest'
Kurdische strijders ronselen herdersknapen
PAGINA 2
ZATERDAG 10 JUNI 1989
Bezuinigiiigen oorzaak misstanden Sancta Maria
NOORDWIJKERHOUT "Je bent de hele dag keihard bezig om zo goed mogelijk voor
de patiënten te zorgen, maar als je dan 's avonds op de bank ploft realiseer je je dat je weer
niet hebt kunnen doen watje wilt. Dat gaat dag in dat uit zo door en leidt tot toenemende
frustratie. Daarom verlaten steeds meer mensen de psychiatrie en komt de patiëntenzorg
steeds meer in gevaar".
Aldus Ronald van Gooi, woordvoerder van de actiegroep van het psychiatrisch zieken
huis Sancta Maria. Die actiegroep kwam een paar weken geleden naar buiten met een brief
waarin een aantal schokkende voorbeelden stond van wat er fout gaat in de instelling. Niet
door onwil bij personeel of directie, maar omdat de psychiatrie door de bezuinigingen van
de afgelopen jaren onvoldoende geld heeft voor personeel en faciliteiten.
Het gebrek aan tijd voor persoon
lijke aandacht is in de psychiatrie
een groter probleem in de algemene
ziekenhuizen. De verpleegkundi
gen komen volgens Van Gooi in de
praktijk nauwelijks verder dan het
aan- en uitkleden en wassen van de
patiënten en hen van eten en drin
ken voorzien. "Maar juist in de psy
chiatrie gaat het niet alleen om eten
en drinken, maar vooral om de soci
ale en psychische begeleiding.
Daarin vallen steeds meer gaten,
vooral bij de chronische patiënten.
Het is niet zo dat er helemaal geen
tijd meer is voor gesprekjes en per
soonlijke aandacht, en verpleeg
kundigen proberen die tijd zeker
ook te maken. Maar het wordt wel
steeds minder", aldus Van Gooi.
Misstanden
De brief maakt duidelijk dat het in
middels om méér gaat dan minder
gesprekjes, al stelt algemeen direc
teur Van der Zanden in een reactie
nadrukkelijk dat zich in zijn instel
ling geen misstanden voordoen.
Volgens hem is bij de bezuinigin
gen van de afgelopen jaren het ver
pleegkundigenbestand ontzien en
is de verhouding tussen gediplo
meerden en leerlingen verbeterd
van 40 om 60 naar 60 om 40. "Het
aantal gediplomeerde handjes aan
de bedden is dus aanzienlijk toege
nomen", concludeert hij. En, zegt
hij: "Als de toestand hier werkelijk
onacceptabel was, dan zou ik de
poorten sluiten omdat ik er geen
verantwoording meer voor wil ne
men. Wij kunnen hier de toets der
kritiek doorstaan. Echte calamitei
ten doen zich hier niet voor".
De verpleegkundigen vinden de
door hen aangehaalde voorbeelden
echter wel degelijk misstanden.
Van Gooi en Van der Plas bena
drukken overigens dat reacties van
collega's in de regio duidelijk ma
ken dat de problemen op de Sancta
Maria geen uitzondering zijn, maar
regel. Een reportage in het week
blad De Tijd over het psychiatrisch
ziekenhuis Vogelenzang bevestigt
dat ook daar grote problemen zijn.
Volgens Van der Plas is het vijf
voor twaalf 'en eerder twaalf uur',
hoewel de toestand niet voor afde
lingen van het psychiatrisch zieken
huis gelijk is. "Op sommige afdelin
gen gaat het nog net, op andere gaat
het net niet meer", aldus Van Gooi.
Voor de afdelingen voor chronische
en geriatrische patiënten (ouderen)
is de situatie volgens hem het meest
nijpend. Schrijnend noemt hij de
recente oproep in het eigen blad van
de inrichting aan patiënten om hun
bejaarde medebewoners in hun rol
stoelen rond te rijden over het ter
rein omdat de verpleegkundigen
daar gewoon geen tijd meer voor
hebben.
Makkelijk
Zowel actievoerders, hoofd afde
ling verplegingsdienst Janssen als
Van der Zanden zijn het erover eens
dat er sprake is van een hoge werk
druk. Die is de laatste jaren toege
nomen door het beleid om zoveel
mensen zoveel mogelijk buiten de
instellingen te behandelen. Niet al
leen uit kostenbesparing, maar ook
omdat een verblijf in een psychiatri
sche inrichting de patiënt vaak een
levenslang brandmerk geeft.
De Sancta maria heeft bijvoor
beeld een polikliniek in Noordwijk
aan Zee en opent er binnenkort één
in Alphen aan den Rijn. Daarnaast
is er het Riagg (regionaal instituut
voor ambulante geestelijke gezond
heidszorg), dat veel mensen met
psychische problemen opvangt.
Het riagg heeft daarbij de mogelijk
heid om crisisgevallen drie etmalen
op de Sancta Maria onder te bren
gen onder haar eigen vlag. Pas daar
na wordt besloten of de patiënt daar
echt wordt opgenomen. Het beleid,
constateert Janssen, is in de prak
tijk wat doorgeschoten. "We krijgen
hier vaak gevallen die eigenlijk al
veel eerder opgenomen hadden
moeten worden". Maar hoe dan
ook: vrijwel geen de 351 bedden op
de Sancta Maria bevat een 'makke
lijke geval'.
Venema
Met hun voorbeelden heeft het ac
tiecomité van de Sancta Maria naar
eigen zeggen de buitenwereld dui
delijk willen maken wat er in de
psychiatrie schuil gaat achter de
term hoge werkdruk. Psychiatri
sche ziekenhuizen nemen wat dat
betreft een veel geïsoleerder positie
in dan de algemene ziekenhuizen.
Niet alleen figuurlijk in de zin dat
mensen nu eenmaal vaker bij de
arts dan de psychiater komen, maar
ook heel letterlijk omdat pyschiatri-
sche ziekenhuizen al van oudsher
een flink eind van de bewoonde we
reld werden gesitueerd.
Ronald van Gooi (l) en Ton van der Plas van het actiecomité: juist in de psychiatrie gaat het niet alleen om eten en drinken voor de patiënten.
(foto Wim Dijkman)
Jolanda Venema was een van de
weinige gevallen die dat isolement
doorbrak. Haar ouders kwamen
met een schokkende foto waarop de
hun 24-jarige zwaar zwakzinnige
dochter naakt en vastgebonden te
zien was. De verklaring van de di
rectie was eenvoudig en hard: om
dergelijke patiënten beter te behan
delen moet constant een verpleeg
kundige bij haar zijn. En daar is ge
woon geen geld/personeel voor. Na
de nodige deining besloot staatsse
cretaris Dees (volksgezondheid) vo
rige week om anderhalf miljoen ex
tra ter beschikking te stellen om een
betere behandeling mogelijk te ma
ken voor Jolanda en enkele lotgeno
ten.
Voorzitter Krol van de sectie
zwakzinnigenzorg van de Nationale
Ziekenhuisraad noemde vorige
week de uitkomst van de publiciteit
rond Jolanda Venema het bewijs
dat publiciteit een effectief pressie
middel zijn. Maar het kan ook ave
rechts uitwerken. "Overdrijven zou
alleen maar in ons nadeel zijn, want
dat veroorzaakt een negatieve
beeldvorming die je nauwelijks
meer kunt rechtzetten Wij bren
gen gewoon op een harde wijze onze
noden naar voren. We doen het niet
voor ons plezier, want je vertelt lie
ver positieve dingen over je inrich
ting, maar dat is te lang gebeurd.
Als we alleen maar positieve dingen
over de zwakzinnigenzorg naar bui
ten zouden brengen, zoals een paar
leuke mongooltjes bij Ivo Niehe,
vertellen we niet de volle waar
heid".
Geld
Iedereen op de Sancta Maria zijn
het erover eens dat er snel meer
geld moet komen. Janssen: "We zijn
altijd een ondergeschoven kindje in
de gezondheidszorg geweest". De
Sancta Maria heeft een budget van
42 miljoen gulden per jaar, en dat
schept veel beperkingen. De gebou
wen zijn volgens Van der Zanden
'best aardig'. "Maar als je beseft hoe
lang mensen daar soms moeten zit
ten zou je best wel wat beters willen
bieden. En dat kan als de gemeen
schap maar wil betalen. Maar het
lijkt erop dat die zegt: zo is het wel
genoeg. Omwille van die beperking
kun je gewoon niet doen wat je zou
willen doen".
Op een recente forumbijeen
komst op de Sancta Maria over de
looneis van 5 procent stelde Van der
Zanden, tevens bestuurslid van de
Nationale Ziekenhuis Raad (de
werkgevers in de gezondheidszorg,
red.), zich vierkant achter deze eis
op. Het is door de slechte betaling,
zo zei Krol op die avond, vrijwel on
mogelijk om voldoende personeel
te krijgen. Ook bij de Sancta Maria
verloopt de werving voor de in sep
tember te starten nieuwe driejaar
lijkse opleiding moeizaam.
Van Gooi: "Je krijgt een voorop
leiding van zeven maanden en dan
verdien je tussen de 300 en 400 gul
den netto. Daar moeten je boeken
en je kamerhuur nog van af. Daarna
verdien je 900 gulden netto, moetje
wisselende diensten draaien en
moet je in je vrije tijd nog studeren.
Je zou toch wel gek zijn als je dat
doet. Ik zou dat in elk geval niet
meer doen. Dat mensen hier uit ide
alisme voor kiezen? Ach, misschien
was dat 40 jaar geleden zo. Dat is nu
toch wel verdwenen, al heeft het in
derdaad lange tijd acties in de weg
gestaan dat je je patiënten toch niet
de dupe wilt laten worden".
Van der Zanden beaamt dat de lo
nen in de gezondheidszorg fors om
hoog moeten om jonge mensen te
interesseren. En als het gaat om de
keuze tussen hogere lonen en meer
personeel - je kunt ook een extra
gulden nu eenmaal maar één keer
uitgeven - kiest hij voor hoger loon.
"Want alleen met meer loon krijg je
meer mensen. Je kunt nu eenmaal
niet alles tegelijk. In arbeidsvoor
waarden staan we nu gewoon veel
te ver achter bij het bedrijfsleven en
die achterstand zul je als eerste
moeten wegwerken".
Maar, zoals hij ook tijdens de fo
rumavond al opmerkte, 5 procent is
politiek niet haalbaar. De Nationale
Ziekenhuisraad heeft tot ongenoe
gen van het personeel ingezet op
2,85 procent loonsverhoging. Bo
vendien stelt de NZR zich volgens
hen veel te slap op tegen het kabi
net, dat in de persoon van minister
De Koning (sociale zaken) slechts
0,75 procent loonruimte ter be
schikking heeft gesteld. Willen de
verpleegkundigen meer netto-loon,
dan kan dat via een verlaging van de
pensioenpremies. Volgens premier
Lubbers barst het PGGM-pensioen-
fonds van het geld.
Momenteel is oud-staatssecreta
ris Van der Reijden bezig met een
bemiddelingspoging waarbij de
pensioenfondsen, het kabinet en de
instellingen zelf geld voor de loonei
sen bijeenbrengen. Hij liet eergiste
ren weten dat hij nog minstens twee
weken nodig heeft om alle partijen
op één lijn te brengen. Volgens Van
der Zanden 'mogen we niet moppe
ren als dat al met al 2,5 procent ople
vert'. "Ik vind het jammer, want het
zou meer moeten zijn, maar dat is
denk ik politiek gewoon niet haal
baar". Hij is het pertinent oneens
met het verwijt dat de NZR zich te
slap opstelt: "Mot de wegen die ons
openstaan oefenen we voldoende
druk op de overheid uit".
Werklozen
Een optie is het inzetten van werk
lozen in de gezondheidszorg in het
kader van het werkervaringsplaat
senplan van het ministerie van soci
ale zaken. Werkloze jongeren kun
nen dan maximaal een jaar werker
varing opdoen bij een (semi-)over-
heidsinstelling. Het idee is dat ze
dan een betere kans op een 'echte'
baan maken. De Sancta Maria heeft
zich aangemeld voor 35 plaatsen op
een totaal personeelsbestand van
ongeveer 700 mensen (van wie de
helft verpleegkundigen). Van Gooi
en Van der Plas zien daar geen en
kel heil in.
Van der Plas: "Hoezeer ik die
werklozen ook een baan gun, ze
moeten wel goed begeleid "worden
en daar gaat een hoop tijd in zitten.
Zeker de eerste maanden neemt de
werkdruk alleen maar toe. Boven
dien zijn de verschillende facetten
van het werk niet zo te scheiden. De
psychische en sociale aspecten spe
len ook een rol tijdens de verzor
ging. Ze zijn wel te ónderscheiden,
maar niet te scheiden. Als je een pa
tiënt in de separeercel zijn eten gaat
brengen en je blijft erbij, dan is dat
een contactmoment. Om daar goed
gebruik van te maken krijg je een
specifieke opleiding van drie jaar.
Je kunt van mensen dus niet ver
wachten dat ze dat in een paar we
ken onder de knie krijgen. En als je
patiënten naar een therapie brengt
of een wandelingetje met ze maakt,
dan moet je wel weten wat je moet
doen als het plotseling fout gaat.
Bovendien moeten ze wél gemoti
veerd zijn voor dit werk Krol zei
op die forumavond dat hij elke stro
halm wil aangrijpen. Dat geeft de
kwaliteit van het plan al aan".
Van der Zanden en Janssen on
derschrijven de bezwaren. Toch
voelt hij zich verplicht, zegt Van der
Zanden, om gebruik te maken van
de werkervaringsplaatsen: "In de
eerste plaats omdat alle beetjes hel
pen, en in de tweede plaats omdat
we als behoorlijk grote instelling
een maatschappelijke verantwoor
delijkheid hebben ten opzichte van
het werkloosheidsprobleem. Als zo
veel mensen werkloos langs de
straat lopen en we kunnen helpen
om dat probleem deels op te lossen,
dan moeten we dat gewoon doen".
Janssen stelt datje die extra men
sen kunt inzetten bij de niet-verple-
gende diensten, zoals de keuken, de
administratie of de technische
dienst. Maar voorzien van veel mit
sen en maren wil hij niet uitsluiten
dat ze ook in de verpleging worden
ingezet. "Het gaat om een prille,
nieuwe ontwikkeling die nog vaste
voet aan de grond moet krijgen. Je
moet heel goed kijken bij welke
zorg op welke afdeling je werklozen
zou kunnen inzetten. We moeten
niet alles wat met patiënten te ma
ken heeft direct tot superprofessio
neel werk bestempelen, maar we
moeten nog veel praten om daar het
juiste midden in te vinden".
door
Sjaak Smakman
De voorbeelden logen er niet om.
Een greep: er wordt sneller gebruik
gemaakt van dwangmiddelen als
medicijnen, de isoleercel, geen vrij
wandelen of vastbinden, vooral ou
dere patiënten zitten soms dagen
lang binnen omdat er niemand is
om met ze naar buiten te gaan, bui
ten kantooruren zijn er geen be
voegde artsen aanwezig en moeten
verplegenden probleemgevallen na
telefonisch overleg zelf oplossen, en
de psychotherapie bestaat veelal uit
twee gesprekjes per week van 5 mi
nuten met een psychiater.
Het probleem van te weinig tijd
en te veel werk is niet nieuw. Ook
van de algemene ziekenhuizen is
het verhaal bekend van de verpleeg
kundigen die geen tijd meer hebben
voor wat persoonlijke aandacht
voor de patiënten. Een belangstel
lende vraag of een gesprekje kun
nen er niet meer af. Dat door de
werkdruk daadwerkelijke misstan
den ontstaan is misschien logisch,
maar het is een aspect waarover de
betrokkenen maar liever het stil
zwijgen bewaren. Dat maakte de
brief zo opmerkelijk.
Van der Zanden: 'Wij kunnen hier
de toets der kritiek doorstaan'.
(foto Holvast)
Afslachtingen in oostelijk Turldje maken plaats voor nieuwe tactiek
ISTANBUL Op een van de
laatste avonden van de meimaand
bestormden ongeveer twintig
Kurdische strijders het dorp
Anilmis op het Cudi-gebergte in
de provincie Siirt. Zij repten zich
naar het huis van Omer Ulus en
schoten hem, zijn 21-jarige zoon
Emin en zijn 17-jarige dochter
Gullu met automatische wapens
dood. De 15-jarige jongste zoon,
Vahap, namen ze mee, samen met
nog acht jongelui uit het dorp,
tussen 15 en 20 jaar oud.
door
Frans van Hasselt
Zo luidt, kort weergegeven, het la
conieke relaas uit de Turkse pers
over een van de vele gewelddaden
die afgelopen maand in het zuidoos
ten van Turkije werden gepleegd.
Wat opvalt is, dat voor het eerst
sinds meer dan een jaar weer een
bijna complete familie werd uitge
moord. al waren er deze keer dan
ook geen baby's of kleuters bij. De
vader was vermoedelijk een 'colla
borateur' in de ogen van de PKK, de
kurdische Arbeiderspartij die al
sinds 1984 haar guerrilla-oorlog
voert.
Wat nog meer opvalt is dat de 15-
jarige Vahap werd gespaard en
meegenomen, samen met jonge
dorpsgenoten, in het kader van wat
zich de laatste tijd steeds vaker
voordoet: massale ontvoeringen.
De PKK spreekt van 'mobilisatie',
maar men kan zich afvragen hoe
veel plezier ze zal beleven van de
Een andere nieuwigheid is, dat
van PKK-zijde steeds meer 'psy
chologische propaganda' wordt be
dreven. Zo vertoonde zich in de
loop van de maand een groep van 40
gewapende guerrillastrijders bij de
kolenmijn van Sirnak, ook weer in
de provincie Siirt. Zij kondigden de
aanvang van het 'voorjaarsoffen
sief af en namen twintig jongelui
mee. Met hoeveel dwang, is niet dui
delijk geworden. De Turkse autori
teiten spraken aanvankelijke be
richten tegen dat het ook hier een
'kidnapping' betrof, want van de zij
de van de families was geen aangifte
binnengekomen.
De kolenmijn van Sirnak is van
ouds de warmtebron voor dit hele
gebied. De guerrillastrijders arri
veerden op het moment dat de be
volking bezig was kolen te verzame
len die aan de oppervlakte lagen.
Dit is officieel illegaal, maar werd
voor de staatsgreep van 1980 ooglui
kend toegestaan, mits elke familie
slechts weghaalde wat een ezel kon
dragen. Na de staatsgreep werd de
controle strenger, mensen die
brandstof bleven halen werden ge
slagen en hun ezels, met zadel en al,
verbrand.
Het moet hebben geleid tot een si
tuatie die men in al deze gebieden
terug vindt: men ducht de PKK,
maar men haat de Turkse gendar
me. Het schijnt meer en meer de
tactiek van de PKK te worden, hier
op in te haken. Het afslachten van
hele families lijkt te zijn opgehou
den, al is de recente moordpartij in
Anilmis daar weer mee in strijd.
jongen die zijn vader, broer en zus
ter door de 'guerrillastrijders' heeft
'De PKK drijft nu op kinderen'.
Half april kwam Kozakcioglu, de
Turkse 'supergouverneur' van de
elf grotendeels door Kurden be
woonde provincies, met deze be
kendmaking. Het jaar tevoren zou
den ongeveer 200 kinderen, meest
herdersknapen, door de PKK uit de
bergen zijn weggesleept over de
grenzen met Iran en Iraq, om daar
militair te worden opgeleid.
Mankracht
Meer dan de helft zou zijn ontsnapt,
de weg terug hebben gevonden en
de autoriteiten hebben voorzien
van nuttige gegevens over de nieu
we situatie binnen de PKK. Die zou,
door de toenemende verliezen,
steeds meer moeite hebben met het
vinden van mankracht en daarom
terugvallen op kinderen.
Wat dat informatie-element be
treft: als we Turkijes grootste krant
Hurriyet mogen geloven - maar dat
mogen we lang niet altijd - heeft Ab
dullah Ocalan het hoofdkwartier
van zijn PKK dit voorjaar verplaatst
van Syrië naar Iran, vlak over de
grens met Turkije, in de provincie
Urumiye. De Iraanse regering zou
hiertoe toestemming hebben ver
leend en een van de voordelen voor
de PKK zou zijn dat men nu vrijer in
Turkije kan infiltreren via de pro
vincies Kars, Agri, Erzurum en Er-
zincan die (nog) niet onder de super
gouverneur staan.
"Als gevolg van de laatste opera
ties die we hebben voltrokken en de
Het begon met de aanhouding, be
gin mei, van een mini-bus bij Eruh
door ongeveer veertig Kurdische
militanten, verkleed als Turkse ge
ndarmes. Ze schoten vier Turkse
soldaten dood die in burger waren,
omdat ze terug kwamen van verlof.
Een vijfde slachtoffer onder de pas
sagiers was een Kurdische 'dorps
wachter', een van de 15.000 door de
regering bewapende en goed be
taalde krachten die de PKK be
schouwt als verraderlijke collabora
teurs.
die erop volgde was de bloedigste
en voor het Turkse veiligheidsappa
raat schadelijkste sinds het oplaai
en van de oorlog in augustus 1984.
Op de 26e van de maand maakten
guerrillastrijders in het Cudi-ge
bergte wederom vijf slachtoffers
onder Turkse militairen die met
hun jeep in een hinderlaag waren
gereden. Intussen kwam het bijna
dagelijks tot incidenten. In totaal
werden minstens 18 Turkse militai
ren, onder wie een kapitein, gedood
terwijl het aantal gesneuvelden on
der de Kurden in de tientallen loopt.
Verscheidene 'dorpswachters' wer
den neergelegd.
Propaganda
Een nieuw element in de, uiterst ge
brekkige, berichtgeving van officië
le zijde vormden de meldingen dat
'de strijd nog voortduurde'. Er is
geen sprake meer van een duidelijk
begin en einde van de gevechtshan
delingen, die op verscheidene 'fron
ten' aan de gang zijn.
Herders in het
Turkse deel van
Kurdistan moe
ten niet alleen
waken over hun
kudde, maar
ook over hun
kroost. Kurdi
sche guerrilla
strijders zouden
herdersjongens
ontvoeren om ze
over de grenzen
met Iran en
Iraq militair op
te leiden.
maatregelen die we hebben geno
men, kunnen ze niet meer op hun
benen staan, laat staan hun plannen
volvoeren. Op het ogenblik kennen
we elke stap die ze zetten. Heel
spoedig zal de PKK een begrip uit
het verleden zijn. De organisatie zal
zijn uitgeroeid", aldus Kozakcioglu
in zijn bovengenoemde verklaring
van half april, waarvan men zich
kan afvragen of ze verstandig was.
Bloedig
Zij kan de vijandelijke organisatie
hebben uitgedaagd. De meimaand
