'Je wint niets, je verliest alleen maar*
Het trieste lot van de gokker
Problemen door verslaving nemen hand over hand toe
Gokker Jan al twintig jaar verslaafd aan de fruitautomaat
VRIJDAG 9 JUNI 1989
PAGINA 23
De schrijver Fjodor Dostojevski was een berucht gokker. Om uit zijn speelschulden te komen, schreef hij zelfs het literaire
tussendoortje De speler. Ons aller Multatuli heeft tot twee keer toe al zijn geld verspeeld. Gokverslaving, relativeert
psycholoog Henk Hermans, is dus op zichzelf niets nieuws. "Maar ik denk wel dat de problemen door gokken en
gokverslaving sterk zijn toegenomen door de beschikbaarheid van gokgelegenheden. We zijn getuige van een geweldige
groei van het aantal amusementshallen, fruitautomaten in snackbars en cafés, casino's en Golden-Tengelegenheden.
Daardoor zijn steeds meer mensen in de gelegenheid om te gokken en bij een aanzienlijke groep mensen gaat dat een eigen
leven leiden".
Het gokken wordt steeds populair
der. Begin deze maand maakte de
stichting Casinospelen bekend dat
het bezoek aan de zeven Nederland
se casino's afgelopen jaar opnieuw
toenam (met 14 procent) en dat er
ruim 318 miljoen gulden werd ver
gokt, 130 gulden per bezoeker
Exacte bedragen zijn niet bekend,
maar aan de legale gokspelen, lote
rijen en wedgelegenheden als paar
denrennen besteden we jaarlijks
tussen de 2 en 3 miljard guldep. In
de Golden-Tenclubs en illegale go-
kuizen wordt naar schatting nog
eens zo'n bedrag vergokt.
door Sjaak Smakman
Een toenemend aantal mensen heeft pro
blemen met gokken. De schattingen lo
pen uiteen. Hermans, die als psychothe
rapeut bij het CAD (Consultatiebureau
voor Alcohol en Drugs) in Goes een aan
tal gokverslaafden heeft behandeld en
een boekje heeft geschreven over gok
verslaving, schat hun aantal op tenmin
ste 25.000, "maar eerder 100.000 dan
20.000". Ongeveer de helft daarvan is jon
ger dan 25 jaar, de andere helft vooral
tussen de 30 en 45 jaar. De jongeren zijn
te vinden bij de fruitautomaten, de oude
ren vooral in de casino's en Golden-Ten
clubs.
Hermans: "Een gokker heeft alle ken
merken van een ernstig verslaafde. Hij is
in zowel denken als handelen voortdu
rend bezig met gokken, en alles wat hij
doet staat in dienst van het gokken. Zijn
vrije uren besteedt hij aan het ontwikke
len van systemen om te winnen, ook al
weet hij wel dat die niet bestaan. Zijn so
ciale leven is vrij snel van de baan. Het
gokken leidt tot financiële problemen
de mensen die ik heb behandeld hadden
schulden van gemiddeld enige tiendui
zenden guldens en het leidt tot ont
wrichting van het gezin. Ik ken mensen
die alleen nog leefden in hun kamer, de
gokhal en de Golden-Tenclub".
Tegenstrijdig
Volgens de Tilburgse psycholoog De
Vos zijn met name de jeugdige gokkers
mensen die het leven eigenlijk niet aan
kunnen. "Het klinkt tegenstrijdig, maar
ze durven juist niet te gokken. Ze zijn
niet in staat een langdurige relatie aan te
gaan of een andere opleiding te volgen
dan die welke hun ouders voor hen in
petto hebben. Ze durven niet te gokken
met hun toekomst", zei hij onlangs in een
vraaggesprek.
Hermans is het daarmee maar ten dele
eens: "Ik zou eerder stellen dat met name
die mensen risico lopen die heel ver
trouwd zijn met gokken. Wat opvalt is
dat de verslaving met name in de hoek zit
van mensen die uit culturen komen waar
gokken alledaags is Chinezen en In
diërs bijvoorbeeld. De meeste gokkers
blijken familieleden of kennissen te heb
ben die veel gokken, zij zijn ermee opge
voed".
Gokken, schrijft Hermans in zijn boek
je 'Nu moet het lukken', biedt een combi
natie van drie aantrekkelijke factoren:
onze hang naar magie, onze zucht naar
sensatie en de structuur van het kansspel
zelf. Het eefste element, de magie, zit in
de oorsprong van het gokspel. Dobbel
stenen voorspelden in de oudheid de wil
van de goden, terwijl het kaartspel werd
(en wordt) gebruikt om de toekomst te
voorspellen. Kansspelen worden ook
vandaag de dag nog gebruikt om vast te
stellen of we geluk hebben. Winnen we,
dan is het lot ons goed gezind. Verliezen
we, dan is het omgekeerde het geval. Die
magie uit zich ook in het bijgeloof van
veel gokkers: alleen met een bepaald at
tribuut, in bepaalde kleding of op een be
paalde gokkast is geluk verzekerd.
Gokken appelleert volgens Hermans
ook aan onze ingeboren behoefte aan
spanning en sensatie. De gokker zoekt
de opwinding van het spel. Opwinding
die bij winst overgaat in verrukking. Al
leen: om dezelfde sensatie te ervaren
moet de inzet steeds worden verhoogd.
Wat bekent een winst van 50 gulden nog
als je een keer 1000 gulden hebt gewon
nen? Die sensatie is ook een vorm van
ontspanning: "Gokverslaving gaat vaak
samen met werkverslaving. Vooral bij de
verslaafden van middelbare leeftijd zie je
keurig-burgerlijke mensen die ontzet
tend hun best doen. Er zitten goede va
ders en moeders tussen die heel veel in
vesteren in hun werk en hun gezin, maar
die naast het gokken geen enkele andere
ontspanningsbron hebben".
En daarnaast is het de structuur van de
kansspelletjes, die het uiterst verleide
lijk maakt om door te gaan: de inzet is
maar een fractie van de mogelijke winst,
de uitkomst is direct bekend en de uitbe
taling geschiedt onmiddellijk. En wat
nog belangrijker is: iedereen wint zo af
en toe. Gokkasten zijn zo afgesteld dat 60
procent van het ingeworpen geld op
puur toeval wordt uitgekeerd. Juist dat
element, zo blijkt uit allerlei onderzoe
ken en experimenten, is een sterke mo
tor om door te gaan. Als we nu geen ge
luk hebben, dan wel bij het volgende
kwartje of de volgende gulden.
Hersenspoeling
De vraag is waarom het gokken nu zo
veel slachtoffers maakt. Hermans houdt
het op een combinatie van twee dingen:
"Ik denk dat we enerzijds een aangebo
ren neiging hebben om te denken dat er
een bepaalde geluksfactor in ons le'ven
zit en dat er een bepaalde macht is die
ons beschermt. Dat er zoiets is als een
eerlijke verdeling: als we deze keer geen
geluk hebben, dan is de kans des te gro
ter dat we dat de volgende keer wél heb
ben. Gokken heeft ook iets van een
plaatsvervangend magisch denken. We
zien overal om ons heen nieuwe religies
ontstaan. De traditionele magische op
vattingen maken plaats voor meer per
soonlijke magiën. Gokken is er daar één
"Daarnaast is er een hele gerichte her
senspoeling, een beïnvloeding van ons
denken vanuit de amusementsindustrie
en de postorderbedrijven. Hoe vaak vin
den we geen bericht in de bus dat we
weer wat gewonnen hebben? Wé leven in
een cultuur waarin we bijna onvermijde
lijk het idee krijgen dat het geluk op de
loer ligt en dat we alleen hoeven vol te
houden om het te krijgen Je zou kun
nen zeggen dat de industrie handig in-
Toen Jan (gefingeerde naam) 18 was, be
gon het. Hij was chauffeur en pikte zijn
graantje mee van het vele zwarte geld dat
in het vervoer omgaat. Dan ging hij een
biertje halen en gooide eens wat in een
gokkast. En ja hoor, de jackpot. De winst
was snel op en sloeg om in verlies.
"Dan zie je iemand anders winnen en
je wilt dat ook. Het wordt een obsessie, je
wilt die machine in je macht krijgen, je
wilt winnen. Ik denk dat dat het ken
merk van de gokker is: als hij wint, wil
hij meer winnen om het verlies van de
vorige keren terug te winnen. Maar dat is
het verschrikkelijke van gokken: je wint
niets, je verliest alleen maar. Je verliest je
jezelf, je verliest je omgeving, en je komt
financieel aan de grond te zitten. Elke
keer ga je door tot je geen cent meer in je
zak hebt en je geen raad meer weet. Dan
denk je: ik moet naar huis gaan. Maar je
vraagt je tegelijkertijd af: heeft het nog
wel zin om naar huis te gaan".
Doorsnee
Jan woont in de bollenstreek. Hij loopt
tegen de veertig,, is vader van een zoontje
en werkt hard. Een doorsnee man. Toch
is hij al bijna 20 jaar verslaafd aan gok
ken op gokkasten. Waarom? "Ik denk
dat ik ergens bij wilde horen. Ik had
nooit vrienden en als ik bij zo'n kast
stond en er geld in gooide, was ik het
mannetje. Voor mij was geld geen pro
bleem. Dat die anderen dat niet hadden,
dat maakte mij veel meer dan hen. En het
is de kick, de-spanning, het gevoel datje
de machine kent".
Toen het moeilijker werd om aan geld
te komen Jan heeft tienduizenden gul
dens in de gokkasten gegooid ging hij
trucs uithalen zodat zijn vrouw het niet
zou merken. Bankafschriften een paar
weken achterhouden, of spaargeld van
de bank halen. Het contant uitbetaalde
vakantiegeld ging er in één avond door,
waarna hij maar thuis vertelde dat hij het
nog steeds niet gekregen had. "Als ze zei:
Jan, ga jij even boodschappen halen, dan
ging ik ook nog 50 gulden in een gokkast
gooien. En als ze dan vroeg waar dat
briefje van 50 was gebleven, dan zei ik:
geen idee, dat weet ik ook niet".
Uiteindelijk kwam ze er achter, en
keer op keer ontstond hetzelfde patroon:
"Ze was verschrikkelijk boos, teleurge
steld dat ik haar vertrouwen had be
schaamd. We maakten ruzie, die we een
paar weken later uitpraatten. Ik beloofde
om niet meer te gokken, en dat ging twee
of drie weken goed. Maar dan gebeurde
er wat, kregen we ruzie, en dan had ik na
tuurlijk een fantastisch excuus om weer
te gokken. Op een gegeven moment is al
les goed. Je weet s morgens al dat je
's avonds gaat gokken en het overlijden
van de zus van de nicht van je tante is dan
excuus genoeg. Ik denk dat je een gok
verslaafde moet zien als een alcohol- of
drugsverslaafde".
"Vooral de laatste anderhalfjaar heb ik
gigantisch gegokt, soms wel 5 of 6000
gulden per maand. En dat alleen aan gok
kasten, ik ben nooit in een casino ge
weest. Daar was ik bang voor, ik dacht:
daar red ik het niet. Nee, zei ik tegen me
zelf, laat mij maar lekker even aan zo'n
kastje staan. Dan loopt het allemaal zo'n
vaart niet".
Gokker Jan
Toch gaf Jan nooit voor zichzelf toe dat
hij verslaafd was. Toen hij een tv-pro-
gramma over gokverslaving zag, dacht
hij dat het met hem zo'n vaart niet liep.
Het breekpunt kwam pas toen in een
café waar hij regelmatig kwam gokken al
een zak rijksdaalders voor hem
klaarstond.
"Toen ik daar een ?keer afrekende
stond er op het bonnetje: gokker Jan.
Dat heeft me enorm zeer gedaan. Ik
dacht bij mezelf: verdorie, ik ben wél een
gokker. En daar kwam nog bij dat mijn
vrouw in verwachting bleek. Ik dacht
toen: ik kan het toch niet maken om zo
met geld om te gaan. Ik moet mezelf
waarmaken, mijn kind moet een vader
hebben waar het trots op kan zijn".
Het CAD in Leiden verwees hem naar
de Gamblers Anonymous, die gespreks
groepen voor gokverslaafden organi
seert. Zo begon de moeizame weg van
het afkicken. Jan: "In het begin hoor je
zelfs 's nachts in je bed die kasten nog
rammelen". Het twaalf-stappenplan van
de GA heeft Jan inmiddels afgelegd.
"Door mijn eigen wilskracht, dankzij de
GA en door de steun van mijn vrouw.
Want als je niemand hebt die om je geeft,
dan ben je nog veel verder weg. Dan ein
dig je in de goot, of nog erger".
Het heeft zijn leven totaal veranderd.
Hij heeft nu een baan met vaste werktij
den, deelt zijn dag zo in dat hij geen ver
loren uurtjes heeft 'wantje bent als snel
geneigd om die met gokken op te vullen',
en is begonnen met een avondstudie.
"En als je zelf verandert, blijken mensen
je wel aardig te vinden om jezelf. Vroeger
had ik nooit een agenda, want ik hield
me toch nooit aan afspraken. Nu heb ik
er een, en als er iemand belt om langs te
komen, moet ik zoeken naar een gaatje.
Dat is toch fantastisch".
Hij kan zelf niet aan zijn salaris komen,
dat wordt gestort op de rekening van zijn
vrouw. Jan krijgt een tientje zakgeld in
de week ("ik heb nu precies 2,35 gulden
in mijn portemonnee"). Als hij wat moet
kopen, vraagt hij geld aan zijn vrouw.
Geen tijd en geen geld om te gokken: het
gaat al een hele tijd goed.
Jan heeft het geluk, en dat beseft hij
zelf ook, dat hij geen grote schulden
heeft: "Ik ben nog een vrij rustige gok
ker. Ik heb op de GA gehoord van men
sen die in casino's speelden en daarvoor
geld van de zaak verduisterd hebben.
Daar heb ik me nooit aan gewaagd, ik
heb altijd alleen mijn eigen, óns eigen
geld vergokt. Maar toch heb ik een enor-
rijk genoeg kan zijn. Dat brengt ze in ver
warring. Eén manier om daarmee om te
gaan is gokken. Zolang ze gokken heb
ben ze geen geld om echt zelfstandig te
worden en kunnen ze nog een tijdje on
der de vleugels van hun ouders thuis blij
ven. Ze nemen niet de verantwoordelijk
heid voor hun eigen toekomst".
Afkicken
Gokken afleren is niet eenvoudig. Im
mers, de meeste gokkers beseffen wel
dat er geen winnende systemen zijn en
dat ze uiteindelijk altijd met een lege por
temonnee naar buiten gaan. Bovendien
gaat het afkicken vaak gepaard met ont
wenningsverschijnselen. "Bij de mees
ten treden bepaalde veranderingen op in
hun gewaarwording, met name bij het
gokken op fruitkasten. Ze raken in een
euforie die de neiging om door te spelen
versterkt. En als ze afkicken, treden er
ook ontwenningsverschijnselen op als
uitputting, misselijkheid en transpire
ren. Maar op zich zijn dat onschuldige
dingen", aldus Hermans.
In zijn therapie probeert hij mensen er
toe te brengen via hun rationele denken
hun irrationele gedachten over gokken
onder controle te krijgen. 'Nu moet het
lukken' is een zelfhulpboekje waarmee
de gokker stap voor stap van zijn versla
ving af kan komen. De echt zware geval
len redden het echter niet op die manier,
stelt Hermans. Die hebben persoonlijke
begeleiding nodig.
Hermans verwacht dat de gokversla
ving nog verder zal toenenemen, omdat
niemand de ongebreidelde opmars een
halt toeroept. In maart besloot het kabi
net de omstreden krasloterijen toe te
staan: je koopt een overal verkrijgbaar
lot, krast een beschermlaagje los en weet
direct of je iets hebt gewonnen. Af en toe
is dat ook zo door het grote aantal prij
zen. Dat is, concludeert Hermans, dus
een perfecte combinatie van factoren.
Voor de organisator van de loterij dan.
Hij vindt het enerzijds terecht dat de
overheid een laissez-faire houding aann-
eenmt ten aanzien van het gokken. "De
meeste mensen zijn wel in staat om zelf
te beslissen wat ze willen. Het kan een
heel prettige en onschuldige vorm van
vermaak zijn, en voor grote groepen is
dat ook zo. Maar we moeten zo langza
merhand wel constateren dat niet ieder
een er op die wijze mee om kan gaan".
En daar wringt 'm de schoen. Die er
kenning is er niet. Het ministerie van
WVC weigert bijvoorbeeld om de in ver
slavingen gespecialiseerde CAD's toe
stemming te geven om gokverslaafden te
behandelen. Een aantal CAD's doet het
desondanks wel, wat oogluikend door
het ministerie wordt toegestaan, en een
aantal verwijst door naar Riagg's of de
Gamblers Anonymous (Anonieme Gok
kers), die acht jaar geleden in Nederland
naar het model van de Anonieme Alco
holisten is opgericht.
Risico's
Bovendien, vindt Hermans, zou de over
heid moeten wijzen op de risico's van
gokken, net zoals dat nu gebeurt met al
cohol. De gokproblematiek loopt daar
mee namelijk helemaal parallel: alcohol
werd steeds makkelijker verkrijgbaar
('zelfs de melkboer mocht bier verko
pen'), wat een van de factoren was waar
door het gebruik sterk toenam. En met
die toename kwam ook de grootscheep
se alcoholverslaving. En nu is er een re
actie in de vorm van de grote waarschu
wingscampagne met advertenties en tv-
spots.
Iets dergelijks zou ook voor gokken
moeten gebeuren, vindt Hermans. "We
moeten mensen opvoeden tot een andere
denkwijze over kansspelen. We moeten
actief de mythe weerleggen dat er zoiets
is als een winnend systeem of het idee
dat iedereen uiteindelijk wel wint".
Henk Hermans. Nu moet het lukken, over
gokken en gokverslaving. Uitgeverij Boom.
ƒ18,90
me ader gelaten. Niet om het geld, ook al
moeten we nu elke gulden omdraaien.
Maar om het gevoel dat ik mijn vrouw zo
vaak in de steek heb gelaten. Als ik het
boodschappengeld vergokte, dan moest
zij maar weer zien hoe ze de rest van de
maand de eindjes aan elkaar knoopte.
Dan zie je dat een schoft bent geweest,
een grote egoïst".
Waarschuwing
Hij vertelt zijn verhaal, zegt hij, vooral als
waarschuwing voor 'al die jonge jon
gens' die hij ziet gokken. „Als je de
kwaadheid ziet als ze niet winnen...ik
heb een paar keer gezien hoe ze dan naar
buiten gingen en een paar fietsen in el
kaar trapten. Het is toch belachelijk dat
kinderen op die dingen mogen spelen".
Hij zou, zegt hij, graag zien dat er ook
in Leiden een GA-groep zou komen. Niet
alleen voor de 'honderden' gokkers in de
regio, ook voor hemzelf. "Nee, ik ben niet
van het gokken af. Ik denk datje er nooit
vanaf raakt. Er zijn mensen die nu al vier
of vijf jaar niet meer gokken, maar het
nog heel moeilijk hebben als ze geld op
zak hebben. Juist als het goed gaat moet
je oppassen. Ze zeggen bij de GA: als je
gokt, dan mag je komen. Maar als je niet
gokt, móet je komen".
Anonieme Gokkers, postbus 22649, 1100
DC Amsterdam. Telefoon: 020-990115 (groep
Amsterdam) of 020-6685064 (groep Haar
lem).
speelt op een bestaande neiging. Ook al
is het natuurlijk een illusie: je kunt best
10 jaar met de lotto meedoen zonder dat
je ooit iets wint. Je kunt heel goed je
maandsalaris naar de fruitautomaat
brengen zonder datje daar iets van terug
krijgt".
Hermans stelt dat vooral jongeren vat
baar zijn voor de magie van het gokken,
omdat die zich immers aan het losmaken
zijn van de normen en waarden van de
ouders met alle onzekerheid die daarmee
gepaard gaat. Hermans: "Voor gokkende
jongeren geldt vaak dat ze in een bepaald
subcultuur zitten, die op zich niet zoveel
verschilt met die van alcohol- of drugs
verslaafden. Het is een eigen groep, die
een bepaalde zekerheid biedt. Binnen
gokhallen heerst een eigen cultuur met
eigen regels. Wat daarbij opvalt is dat
mensen steeds meer zelf gaan gokken in
plaats van alleen maar naar anderen te
kijken. Het gebeurt ook wel dat de baas
van de goktent je wegstuurt als je niet
gokt".
Volgens De Vos gaat het vaak om jon
geren die de confrontatie met de wereld
om zich heen niet goed aandurven en het
gokken als uitstelmanoevre gebruiken:
"Ze weten niet hoe ze moeten bereiken
wat ze willen bereiken. Toch zien ze om
zich heen dat het bij velen niet mooi en
