'Theaterbezoekers elite van achtergeblevenen' Een havenplaats aan de overkant Adembenemende klankrijkdom Verloren eer in kil beton Zorgen over toekomst schouwburg Amsterdam HF-directie schrapt Pantagruel WOENSDAG 7 JUNI 1989 Onderzoeker Knuist van Sociaal en Cultureel Planbureau: DEN HAAG (ANP) - Sinds de opkomst van de televisie heeft de geslonken groep bezoekers van schouwburg, concertzaal en bioscoop meer en meer het karakter gekregen van een se lect gezelschap uit de sociaal hogere klassen. Deze elitevor ming is ook waargenomen op de lectuurmarkt. Onderzoeker Wim Knuist van het Sociaal en Cultureel Plan bureau trekt deze conclusies in zijn studie 'Van vaudeville tot video'. Hij promoveert er vrij dag op in Utrecht bij prof. dr. R. Wippler. Hij is nagegaan hoe in dertig tot veertig jaar televisie en video het schouwspel van buitenshuis de huiskamer heeft binnengeleid. Hij richt zijn aandacht speciaal op het uitgaan en het gebruik van me dia voor vermaak als genoeglijke belevenissen die men ondergaat als cultuuriof als vertier. Vorig jaar stel de Knuist in de deelstudie 'Van woord naar beeld?' al verschuivin gen vast onder lezers en dat ferven te lezers in steeds exclusievere mate hooggeschoolden zijn. Hij bestrijdt de opvatting van he dendaagse cultuurpessimisten die in deze en vergelijkbare verschijn selen een aanwijzing vinden voor cultureel verval. De kwaliteit en kwantiteit van cultuurprodukten wordt niet in gevaar gebracht door dat er mindere grote aantallen men sen gebruik van maken. Er komt, al dus Knuist, meer ruimte voor spe cialisten en fijnproevers als cul tuuruitingen in de luwte komen van grote concurrentieslagen om de gunst van de massa. Dat culturele zaalprodukties nu een veel selecter publiek trekken dan toen de televisie begon met uit zendingen, hoeft volgens de onder zoeker ook niet negatief uit te wer ken voor de cultuurproducenten. De huidige cultuurbezoekers zijn vooral alleenstaanden met een hoge opleiding en hoog opgeleide paren Ph. Orkest Leningrad werken van Glinka, Prokovjev en Tsjaikovs- ki. Solist: llya Grubert (viool). Gehoord in het r op 6 juni. AMSTERDAM Jansons en zijn Leningraders komen om muziek te maken en doen daar niet moei lijk over. Er wordt niet gewacht tot het een zaal belieft doodstil te worden en er behoeft ook geen aandacht van de orkestleden ge vraagd te worden. Zodra Jansons zijn stokje heft, weerklinkt er mu ziek, alert, bezield en van een soms adembenemende klankver zorging. Glinka's ouverture 'Roeslan en Loedmilla' blijkt dan opeens meer dan alleen maar een effec tieve opening. Het wisselende kleurenpalet wordt neergezet met een kamermuzikale door zichtigheid, ontdaan van elk spoor van vettige romantiek, en onevenwichtige trekjes worden uitgebuit ter versterking van de levendigheid van de uitvoering. De soms verstilde lyriek van Prokovjevs Eerste Vioolconcert, dat in de plaats kwam van het der de pianoconcert, wierp nog meer licht op de discipline van het or kest. Ilya Grubert koos voor een lichtelijk onderkoelde benade ring, gaf met zijn slanke streek de technische hoogstandjes het vol le pond, en ondertussen maakten Jansons en zijn musici er een uit gebalanceerd, homogeen geheel De hoofdmoot werd echter ge vormd door de Vierde Symfonie van Tsjaikovski, die zelden zo fris en met zoveel elan in het Concert- gébouw weerklonken zal hebben. De fanfare waarmee het noodlot in de eerste maten aan de deur klopt, klonk bijna brutaal, het even later door de strijkers geïn troduceerde walsthema leek uit dagend en de hobosolo aan het begin van het andantino was ont daan van elke sentimentaliteit. De verrassing kwam echter in het scherzo, waar de opstelling van de Leningraders met de celli en bassen achter de eerste violen haar vruchten afwierp in een gril lig pizzicato, doorweven met bij na humoristisch aandoende bla- zerssoli. In de finale liet Jansons horen dat hij met dit orkest kan lezen en schrijven. De aanduiding 'allegro con fuoco' was niet aan hem verspild en met een werve lende gebarenstroom bouwde hij een climax op die werkelijk pas in de slotmaten zijn hoogtepunt be reikte. Daarna lijkt weinig mogelijk, maar toegiften horen er bij en Jansons zorgt voor een nieuwe verrassing: het populaire menuet van Boccherini in een versie voor groot strijkorkest. Pure edel kitsch, maar met een fijnzinnig heid, een technische beheersing en ook in het zachtste pianissimo met een klankrijkdom die adem benemend blijkt. Een tweede toe gift uit de Arlésienne van Bizet heeft meer van een uitsmijter, maar verbaast eveneens door de wijze waarop tot het laatste mo ment de solistische trekjes ver zorgd worden. (Het concert van hedenavond, eveneens recht streeks uitgezonden via Radio Vier, vermeldt o.a. werken van Prokovjev en Stravinsky). PAUL KORENHOF Schrijver Wim Hofman, (foto zonder kinderen. Juist deze groe pen zullen in de toekomst talrijker zijn dan nu. Uit het onderzoek, waarvoor de gegevens tot in 1987 zijn verzameld, komt naar voren, dat Nederlanders wekelijks nog een even groot deel van hun vrije tijd buitenshuis door brengen als in de jaren vijftig. De activiteiten waarvoor zij sindsdien het huis uitgaan of juist thuis blij ven, zijn in belangrijk mate veran derd. Thuis wordt veel meer gekeken en geluisterd naar sport, theater en muziek. Het gemak waarmee dit kan, weegt niet op tegen de moeite en kosten van bezoek aan bioscoop, schouwburg, muziekzaal of voet balstadion. Het Nederlandse publiek heeft te genwoordig meer geld en moeite over voor een bezoek aan toeristi sche attracties, aan musea en aan restaurants, getuige het stijgend aantal bezoekers aan deze instellin gen. Voor deze uitgaangsgelegenhe- den is thuis geen (eenvoudiger) al ternatief beschikbaar. Thuis eten is wel goedkoper, maar uit eten spaart ook veel werk uit. Wie een concert of theater be zoekt, kiest daarmee bewust voor de meerwaarde van een uitvoering als aanvulling op de dagelijkse kost van luidspreker en televisiescherm. Uit de gevevens is afgeleid dat in 1962 ongeveer acht procent van de frequente bezoekers van podium kunsten tot de hoger opgeleiden be hoorde. In 1987 maakte deze geroep bijna tweederde uit van het bezoe- kerstaantal. Hoe vaker men culture le evenementen bezoekt, hoe min der men uitgeeft aan tv- en videoap paratuur en omgekeerd. De bioscoop verdrong toneel en variété als volksvermaak en is ver volgens slachtoffer geworden van televisie en video. Het groeiend thuisvermaak met beeld en geluid is volgens de onderzoeker ook te zien is als een démassificering van het openbare muziek- en theaterle ven. De groepen die niet met de massa zijn meegetrokken en ge boeid bleven door zaaluitvoeringen hebben het karakter gekregen van een select gezelschap, een elite van 'achtergeblevenen', aldus de au teur. 'Dolce di sposa', muziektheaterproduktie van het LAK-theater. Muziek Warner van Es. Libretto: Ad Boeren en Kees Epskamp. Regie: Kees Epskamp. Gezien op 6 Juni in de parkeergarage vóór de Universiteitsbi bliotheek aan de Witte Singel. Aldaar nog (behalve op zondag en maandag) tot en met 17 juni te zien. Aanvang: 21.00 uur. LEIDEN Elke parkeergarage ademt een sfeer alsof er zojuist een moord is gepleegd. Het is er altijd kil, luguber en troosteloos. De muziektheaterproduktie 'Dol ce di sposa' is in een parkeergara ge (als locatie, niet als plaats van handeling) gesitueerd, en gaat 'dus' over een moord. Het is de moord op een man door een vrouw die daarmee haar eer wil redden. In de aankondigingen wordt van 'beton-pastorale' ge sproken: klinkt goed, maar bete kent absoluut niets en doet voor humbug vrezen. Die vrees blijkt ongegrond. In 'Dolce di sposa' wordt een eenvoudige verhaallijn met nadruk op de vormgeving in een heldere samenhang uit gewerkt. Men is op zoek gegaan naar de esthetische kwaliteiten van deze troosteloze omgeving teneinde die ten dienste te stellen van het verhaal. Dat het LAK ter gelegen heid van het 40-jarig bestaan voor een locatieproject heeft gekozen, valt dan ook in dit geval te verde- 'Dolce di sposa' jubileumproduktie LAK digen. Die keuze ligt overigens niet zo maar voor de hand. De tij den dat elk (zinvol of niet zinvol) locatieproject per definitie op sympathie van de alternatieve theaterbezoeker kon rekenen, zijn gelukkig voorbij. Wie nu per se op een speciale locatie theater wil maken, zal de artistieke nood zaak daarvan tenminste geloof waardig moeten maken'. Desalniettemin ontleent elk lo catieproject nog steeds in zekere mate een intrinsieke waarde aan het feit dat men al gauw geneigd is het project als speciale attractie te waarderen. Ook 'Dolce di spo sa' ontkomt daar niet aan. Nog af gezien van de vraag, of het LAK er niet beter aan gedaan had om juist bij gelegenheid van een jubi leumproduktie nog ongekende mogelijkheden van de eigen (schitterende en goed geoutilleer de) theaterruimte te verkennen. Zo vaak doen zich zulke gelegen heden immers niet voor. Maar die vraag is nu niet meer aan de orde. Een vrouw wordt verleid door een man. Zij geeft zich aan hem om haar liefde te bewijzen. Die bereidwilligheid wordt tegen haar gebruikt. Hoe kan zij hem garanderen, dat zij andere man nen niet op gelijke wijze zal bena deren?! Van een huwelijk is geen sprake meer, haar eer is geschon den. In dit op vraaggesprekken met Siciliaanse mannen en vrou wen gebaseerde verhaal kan de vrouw eerherstel verkrijgen door haar ontrouwe minnaar te doden, ook al zal ze er een paar jaar voor moeten boeten. i waardenpa troon in deze leefgemeenschap wordt vertolkt door een groot koor van dames, een klein groep je mannen op heuse scooters en natuurlijk de hoofdrolvertolkers Karin Jönsthövel en Klaas Visser. Met uitzondering van de fraai geënsceneerde moord is er nau welijks van handeling sprake. Voor het merendeel bestaat de voorstelling uit het d.m.v. zang tot uitdrukking brengen van de hier heersende opvatting over eerbesef. Daarvoor wordt alle tijd genomen, het tempo van de voor- Een scène uit de LAK-jubileum- produktie 'Dolce di sposa'. (foto stelling ligt laag. Het is een gaan en komen volgens licht gestileer de bewegingspatronen op het uit gestrekte speelvlak, waarvan het lijnenspel door de belichting nog eens extra wordt onderstreept. Dit zou misschien op den duur gaan vervelen, als de makers zich niet 'meesters in de beperking' hadden getoond: 'Dolce di sposa' duurt nog geen uur. Van wezenlijk belang is de spe ciaal gecomponeerde muziek (met onder meer elektronische geluiden en effecten op marimba) die in deze omgeving prima tot haar recht komt en sterk sfeerbe palend werkt. Van het koor en de zangers wordt door de allesbehal ve gemakkelijke structuur heel wat gevergd, en in dat opzicht le vert operazangeres Karin Jönst hövel een opmerkelijke prestatie. Emotioneel zal deze muziek theaterproduktie je niet snel ra ken; daarvoor is de opbouw van het geheel te afstandelijk. Wel is voor de troosteloze verlatenheid van de hoofdrolspeelster een bij zondere vormgeving gevonden, waarvan de kilte in deze omge ving letterlijk voelbaar is. WIJNAND ZEILSTRA Gouden Griffel voor Wim Hofman AMSTERDAM (ANP) - Het bestuur van de Stichting Collectieve Propa ganda van het Nederlandse Boek (CPNB) heeft gisteren de Gouden Griffel 1989 toegekend aan Wim Hofman voor zijn boek 'Het vlot'. Dat gebeurde op voordracht van een onafhankelijke juryi De Gou den Griffel is de jaarlijkse onder scheiding voor het best geschreven kinderboek.- Alfons van Heusden kreeg het Gouden Penseel voor zijn illustra ties in 'Dat rijmt', geschreven door Ivo de Wijs. De jury kende daar naast negen Zilveren Griffels en twee Zilveren Penselen toe. Negen tien titels kregen een eervolle ver melding, de zogenoemde Vlag en Wimpel. De Stichting CPNB heeft verder bekendgemaakt dat de Kinderboe kenweek dit jaar wordt gehouden van 4 tot en met 14 oktober. Het heeft als thema 'Kijk verder dan je neus lang is. Over uitvindingen en ontdekkingen". Gutenbergprijs voor Hellinga-Querido DEN HAAG (ANP) - De driejaarlijkse Gutenbergprijs van ongeveer 22.500 gulden is toegekend aan de Nederlandse dr. Lotte Hellinga-Querido, die al dertien jaar aan de Britse Bibliotheek in Londen is verbonden. De prijs van de stad Mainz (BRD) en de Internationale Gutenberg Vereniging, wordt Hellinga op 24 juni in Mainz uitgereikt. De prijs, vernoemd naar een van de uitvinders van de boekdrukkunst, is Hellinga toegekend voor haar inspanningen waarmee zij in bijzondere ma te het wetenschappelijk onderzoek naar vroege drukken wist te bespoedi gen. Hellinga studeerde Nederlandse letterkunde, geschiedenis van het boek en taalwetenschap. Zij werd docente in Amsterdam, waar zij in 1974 pro moveerde. In Londen werkt zij sedert 1976 aan de beroemde bibliotheek met als hoofdtaak de uitgave te verzorgen van de band 'Engeland' in de reeks catalogi van wiegedrukken. Dit zijn de oudste, met losse letters, ge drukte boeken. Zij ontwikkelde een automatiseringssysteem voor de cata logi. Het systeem wordt intussen ook in de Verenigde Staten, Nederland en België gebruikt en wordt dit jaar in de Bondsrepubliek Duitsland inge voerd. 'Limpets', twee meisjes van Whitby bij de zee, door Frank Meadow Sutcliff (1876). Foto's van Frank Meadow Sutcliffe in Katwijks Museum Fotograaf Frank Meadow Sutclif fe gaf de vissers van het Engelse havenplaatsje Whitby achteraf, na hun dood, een bruin leven. Het is die gedachte die zich bij mij op dringt na het bekijken van zijn fo to's, waarvan er tot en met 24 juni vijftig worden tentoongesteld in de filmzaal van het Katwijks Mu seum. De platen zijn gemaakt te- i gen het eind van de negentiende eeuw, met behulp van glasnega tieven. Dat procédé geeft de foto's het voor die eeuw zo karakteris tieke geelbruine patina, dat doet denken aan tabakssap in een grij ze baard. Frank Meadow Sutcliffe werd in 1853 geboren in Leeds, als zoon van een kunstschilder die zich vooral bezig hield met het maken van aquarellen. Toen Frank geïn teresseerd raakte in de fotografie, spoorde zijn vader hem aan om het zelf ook eens te gaan probe ren. De jongen mocht een gedeel te van de hooizolder inrichten als donkere kamer en kreeg voor zijn verjaardag een zware, mahonie houten camera. In die tijd was de plaats die de fotografie innam nog niet geheel duidelijk. Moest het fotograferen als kunst worden gezien of was het gewoon een beroep zoals alle andere beroepen? De fotograaf zelf beschouwde zich meer als een scheikundige dan als een kunstenaar. Maar Frank had al vlug in de gaten dat je met foto graferen ook je eigen, hoogstper soonlijke, visie op de werkelijk heid kon geven, dat het de allerin dividueelste expressie van de al lerindividueelste emotie kon zijn. Met foto's kon je de i Toen zijn vader in 1870 na een hartaanval overleed, moest Frank als oudste zoon de kost gaan ver dienen voor het gezin, dat inmid dels naar Whitby was verhuisd. Hij begon in een klein en be nauwd steegje een fotostudio, waar hij zich bezig ging houden met de portretfotografie. Zowel de aartsbisschop als de baggeraar lieten zich door hem vereeuwigen in dit kleine winkeltje, waar het 's zomers af en toe zo heet was, dat de klanten er tijdens het poseren flauw vielen. Om wat bij te verdienen begon Frank Meadow Sutcliffe in zijn vrije tijd foto's te maken van de bevolking, de schepen, de haven en de schamele huizen van Whit by. Daarmee legde hij een manier van leven vast die was gedoemd te verdwijnen. Wie de foto's in het Katwijks Museum bekijkt, krijgt de indruk dat Frank Meadow Sutcliff een voorschot heeft genomen op de nostalgie waarmee we nu tegen die verdwenen tijd aankijken. Hij heeft de romantische kant van het vissersleven vereeuwigd, maar het is geen valse romantiek die hij ons laat zien. Hij toont ons een ha venplaats in de zeemist, mensen die een karige boterham verdie nen met zware arbeid, mannen die met lieslaarzen aan diep in de grauwe werkelijkheid staan. En dat alles gezien door een liefdevol oog. Geen zoetige tafereeltjes, maar de grimmige werkelijkheid. Mensen die zich schikken in een hard bestaan. De zee maakt be rustend. De 'anonimiteit' was voor een fotograaf destijds nog niet wegge legd. Het statief moest worden ge ïnstalleerd, de glasplaten moes ten worden verwisseld, kortom: men merkte hem op. Op sommige foto's zie je dan ook duidelijk dat er wordt geposeerd. Op een foto van een markt kijken de klanten en de kooplui recht in de lens. Dat heeft een eigenaardig effect. De omgeving wordt daardoor ineens onecht, een toneeldecor. Maar meestal 'staan de figuren die Frank Meadow Sutcliffe heeft ge fotografeerd er ongedwongen bij. Alsof er een lotgenoot naar hen kijkt, iemand die net zulke vieze en gescheurde kleren draagt als zijzelf, en niet iemand wiens faam als fotograaf zich over de gehele wereld zou verspreiden. Dat is op merkelijk in een tijd waarin men zich toch het liefst in zijn goeie goed op de foto liet zetten. Frank Meadow Sutcliffe heeft naderhand vele prijzen gewon nen met zijn werk. De prins van Wales kocht zijn bekende foto 'Waterratten' voor het befaamde Marlborough House. Toen de eer ste fabrieken verrezen in de om geving van Whitby en de zeilen verdwenen aan de horizon, trok hij er 's avonds op uit om lezingen te geven waarin hij de bevolking van Whitby waarschuwde tegen de vooruitgang. Hij wilde het le ven daar houden zoals het was. CEES VAN HOORE wordt dan gelijk aan die tussen het theater en elk ander gezelschap: zonder wederzijdse rechten en plichten. In het andere geval krijgt de Toneelgroep Amsterdam een be palende stem, dan wel de eindver antwoordelijkheid voor de pro grammering. AMSTERDAM (ANP) - De directie van het Holland Festival heeft de vier resterende voorstellingen van de produktie .Pantagruel' van het Griftheater van het programma ge haald. Het is voor het eerst dat het Holland Festival om kwaliteitsrede nen een serie moet schrappen, al dus een woordvoerster van het fes tival. De voorstelling ging maan dagavond in première in de Beurs van Berlage. „Hoewel het concept ons bijzon der aanspreekt, kan geen andere conclusie worden getrokken dan dat het geheel nog te onvolgroeid is om publieke uitvoering te recht vaardigen. Dit is een riscico dat je loopt met nieuwe produkties die niet eerder gezien konden worden", zo motiveerde directeur A. 's-Gra- vesande dit besluit. Geïnteresseerden kunnen op 6, 7, 8 en 9 juni in plaats daarvan in de Beurs van Berlage openbare repeti ties van .Pantagruel' bijwonen. De voorstelling, waarvoor inspiratie is gevonden in de kronieken .Gargan- tua en Pantagruel' van de Franse middeleeuwse schrijver en hu manist Rabelais, gaat daarna nog op tounee in het buitenland. AMSTERDAM (ANP) - De Amster damse Kunstraad adviseert het col lege van B en W in de begroting van volgend jaar de Stadsschouwburg een programmeringsbudget toe te kennen van 1,3 miljoen gulden. Te gelijkertijd vreest de kunstraad dat de Stadsschouwburg bij ongewij zigd beleid in financiële problemen komt. Dit staat in een gisteren be kendgemaakte nota van de raad. De kunstraad heeft de Theatere valuatie 1988 als uitgangspunt ge nomen, maar deelt mee dat de pro blematiek rond het programme ringsbudget opnieuw van alle kan ten is bekeken. De kritische conclu sies van de Theaterevaluatie zijn zo doende getoetst, aldus de bekend making. Voor het goed funtioneren van de Stadsschouwburg is een goede rela tie tussen het theater en de Toneel groep Amsterdam als vaste bespe ler van groot belang, aldus de raad. „We hebben moeten constateren dat, hoewel wederzijdse publieke verwijten vrijwel achterwege zijn gebleven, de verstandhouding nau welijks is verbeterd." Overigens er kennen beide directies dat dit de Stadsschouwburg niet ten goede komt. „Tot een inhoudelijke dia loog en samenwerking komt het echter niet", zo constateert de raad. De gemeente heeft hier een dui delijke verantwoordelijkheid om dat zij de directeur heeft benoemd en heeft gekozen voor de Toneel groep Amsterdam als huisgezel schap. Op korte termijn zal in elk geval gestreefd moeten worden naar een grotere samenwerking tus sen de staven van beide directies. De raad wil een gezamenlijke visie op het gebruik van het gebouw, al dus de nota. Als de directies daar niet in sla gen, zijn er volgens de kunstraad globaal twee alternatieven. In het ene geval wordt de verbintenis tus sen het huisgezelschap en de Stads schouwburg verbroken. De relatie Off Holland met dansprogramma AMSTERDAM (GPD) Off Holland, vorig jaar begonnen als officieuze 'kweekvijver' voor het Holland Festival, heeft zich in rap tempo ontwik keld tot uitstekend alternatief festival. Onlangs werd in Amsterdam het dansprogramma bekend gemaakt en dat ziet er op papier minstens zo boei end uit als het, overigesn geringe, dansaanbod van het Holland Festival. Vooral het optreden van de Franse groep Roc in Lichen met het program ma 'Rosaniline' belooft een regelrechte sensatie te worden. Op basis van bergsporttechnieken hebben Bruno Dizien en Laura de Nercy een nieuwe, verticale choreografie ontwikkeld die wordt uitgevoerd door dansers en bergsporters. Verder zullen in Off Holland drie danssolo's worden uitgevoerd van Pie- ter de Ruiter, Donald Byrd en Krisztina de Chatel. De Ruiter schreef het stuk 'Nataraja', dat zal worden uitgevoerd door Anne Affourtit. Het is geïn spireerd op de Indiase dans en muziek en bestaat uit drie delen, bedoeld als een confrontatie tussen het Westerse en het niet-Westerse dansidioom. Byrd komt met het stuk 'Whoosh/Matts' en brengt een kleurrijke menge ling van stijlvormen en invloeden. Op muziek van Andrew Poppy schreef De Chatel 'Vortex', dat uit geldgebrek niet door een ensemble maar door een danser zal worden uitgevoerd. De drie solo's zijn onder de noemer 'Off On Solo* te zien in Den Haag (Korzotheater, 9 en 10 juni) en Amsterdam (Bellevue, 12 en 13 juni).

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 21