'Gesel der tirannen'trof
het eigen volk het hardst
HIEUW: ft WE Mmtit
Achtergrond
Khomeini tot op sterfbed onbetwiste leider in Iran
Hervormden gemaand voorzichtig met homo's om te gaan
PAGINA. 2
DEN HAAG - Toen Ruholla
Moessavi al-Khomeini op 1
februari 1979 na 15 jaar bal
lingschap in triomf terug
keerde in Teheran bracht hij
onmiddellijk een bezoek aan
een begraafplaats. De loka-
tie inspireerde de bejaarde
Imam niet tot een stemmig
herdenken van de vele
slachtoffers van de man die
hij zo juist verdreven had.
Zijn toon was grimmig; zijn
boodschap onverzoenlijk.
Op de Behesti e Zahra be
graafplaats waar later een
bloedrood water spuitende
fontein het eerbetoon aan de
gesneuvelden in de oorlog
met Irak zou verzorgen, pre
dikte Iran's hoogste geeste
lijke de opstand. Hij riep de
moslims aller landen op hun
ketenen te verbreken: het
tijdperk van de martelaren
was aangebroken. De wereld
zou voor hun macht buigen.
door
Peter van Nuijsenburg
Dit bezoek aan de dodenakker die
in de loop van de oorlog tegen Irak
tot een ware spookstad zou uitdijen,
kan achteraf worden gezien als een
voorteken van de wending die zijn
revolutie zou nemen. Na het verja
gen van de shah nam de 'gesel der ti
rannen' zijn eigen bevolking te gra
zen. Zijn regime is een schrikbe
wind geworden, dat tienduizenden
het leven heeft gekost en miljoenen
blootstelt aan terreur.
Zijn pogingen om de islamitische
revolutie ook buiten Iran te verbrei
den hebben geleid tot ontwrichting
en nauwelijks beheersbare span
ningen in dit voor het westen vitale
gebied. Van een staat die gold als de
belangrijkste bondgenoot van de
Verenigde Staten in de Golf, is Iran
een vijand geworden die de carrière
van een Amerikaanse president,
Carter, heeft gebroken en de reputa
tie van diens opvolger, Reagan,
heeft geknakt.
Dat is zonder overdrijving het
werk van een man die op 77-jarige
leeftijd nog het elan had van een 20-
jarige activist. Wanneer onder revo
lutie ook de drastische herziening
van de politieke wereldkaart wordt
verstaan, dan gaat Khomeini met
Lenin, Hitler en Mao als een van de
grootste revolutionairen van deze
eeuw de geschiedenis in.
Vete
De vete met de familie van de shah,
de Pahlavi's, loopt als een rode
draad door het leven van Khomeini.
Toen de vader van de laatste shah in
de jaren twintig naar voorbeeld van
de Turkse vader des vaderlands Ke-
mal Pasha Attatürk Iran soms let
terlijk de twintigste eeuw in wilde
schoppen, was de jonge Khomeini
getuige van diens hardhandige
praktijken. Reza Pahlavi bond de
strijd aan met de ayatollahs, omdat
'zij de vooruitgang zouden blokke-
Zij werden gedwongen hun baar
den af te scheren; tulbanden wer
den verbrand. Vrouwen moesten
hun sluiers afdoen. Reza, een par-
venue en praktisch analfabeet, le
verde zelf geregeld een krachtdadi
ge bijdrage aan het uitroeien van
het bijgeloof. Een prominente aya
tollah die de wufte jurkjes van de
vrouwelijke Pahlavi's had verket
terd, ging en publique bij Reza over
de knie.
Volgens zijn biograaf stamt de
haat die Khomeini zijn hele leven
tegen de Shah en zijn familie zou
koesteren uit deze tijd. Zijn aanhan
gers zouden later een heroisch 'ver
zetsverleden' ontdekken, - elke des
poot schijnt ooit verzetsheld te zijn
geweest -maar niemand heeft ooit
enige daad van betekenis kunnen
opsporen. Hij wijdde zich in die ja
ren waarschijnlijk aan zijn studies.
Wel publiceerde hij in 1941 een met
vitriool geschreven pamflet tegen
Reza en diens moderniseringen. Hij
spuwde zijn gal over de 'waanzin
om het westen te imiteren'. Armoe
de, decadentie en verloedering wa
ren de prijs van de ondermijning
van de Islam.
Het zijn thema's die hij later met
de regelmaat van het repeteerge
weer zou uitdragen. Modernisering
van de maatschappij naar westers
model, het inhuren van westerse ad
viseurs en experts, het terugdrin
gen van de invloed van de geestelij
ken; het was in strijd met de Islam.
Hij onthield zich toen nog wel van
een veroordeling van de monarchie
en als hij het regeren al als het ex
clusieve recht van de geestelijkheid
zag, liet hij de wereld voorlopig nog
in het ongewisse. In de jaren 40 en
50 zou Khomeini, inmiddels leraar
aan het seminarie in de heilige stad
Qom, deze thema's verder uitwer
ken.
Krachtproef
De tweede krachtproef met de
Pahlavi's, deze keer de jonge shah
Mohammed Reza, vond plaats aan
het begin van de jaren zestig. Het
betekende tevens Khomeini's en
tree als hoofdrolspeler in het drama,
waarvan het tweede bedrijf eindig
de met de val van de shah.
Khomeini werd een van de drij
vende krachten achter het verzet te
gen de 'witte revolutie', waarmee de
shah het tempo van de modernise
ring wilde opvoeren.
In 1962 verzette hij zich met suc
ces tegen het stemrecht voor vrou-
i de islamitische revolutie, die
wen voor gemeenteraadsverkiezin
gen. In 1963 kwam het tot een con
frontatie tussen Shah en clerus over
landhervormingen die dankzij het
ongebreidelde machtsvertoon van
de regeringstroepen uitliep op een
in bloed gesmoorde opstand. Kho
meini was de onbetwiste leider van
de geestelijken. Hij moet zijn aan
deel in de rebellie bekopen met ge
vangenschap en, later, balling
schap.
In Najaf, Iraq, kreeg Khomeini er
kenning als de belangrijkste geeste
lijke leider van de shi'itische mos
lims en legde hij de laatste hand aan
zijn, ook bij zijn vakbroeders om
streden, politieke filosofie. In zijn
boek de 'Islamitische Regering' ver
werpt hij de monarchie, declameert
hij de islamitische staat waarin de
clerus, of liever, een hoogstaande
geestelijke (profielschets overbo
dig), de dienst uitmaakt en roept hij
op tot het verjagen van de shah. De
brochure zou de handleiding wor
den voor de revolutie van 1978/79 en
het fundament van zijn Islamitische
Republiek.
De hervormde kerkeraden
zijn opgeroepen terughoudend
om te gaan met tuchtmaatrege
len tegen homoseksuelen. De
hervormde commissie inzake
homoseksualiteit vindt dat de
kerkeraden er goed van
doordrongen moeten zijn dat de
regionale commissie voor het
opzicht bij de beoordeling van
zo'n tuchtmaatregel zal nagaan,
in hoeverre de kerkeraad een
juist beleid heeft gevoerd.
Deze commissie zal onder meer
bezien of er een situatie bestond
"waardoor homoseksuelen zich
veilig kunnen weten in de ge
meente en zich daar als zodanig
kunnen laten kennen", aldus de
commissie in een rapport dat vol
gende week door de hervormde
synode wordt besproken.
Het rapport is een vervolg op
'Verwarring en herkenning' uit
1983 waarin homoseksualiteit zo
wel wordt gerespecteerd als ver
oordeeld. Bij de bespreking van
dit rapport verwierp de synode
met 26 tegen 25 stemmen een
voorstel waarin discriminatie van
homoseksuelen werd veroor
deeld. De zaak werd twee jaar ge
leden weer actueel, toen de gene
rale commissie voor het opzicht
in de Hervormde Kerk bepaalde
dat een kerkeraad formeel het
recht heeft samenwonende ho
moseksuelen van het avondmaal
uit te sluiten. Daarmee werd een
besluit van de kerkeraad van de
Schotse Gemeente in Rotterdam
goedgekeurd.
Als homoseksuelen door een
tuchtmaatregel, zoals uitsluiting
van het avondmaal, worden ge
troffen, kunnen zij bij de regiona
le commissie in beroep gaan. Zo'n
commissie zal zich door een vijf
tal overwegingen laten leiden, zo
houdt de commissie de kerkera
den voor die "in gemoede geen
gehoor kunnen geven aan het ver
zoek tot terughoudendheid". Niet
alleen zal de commissie nagaan,
in hoeverre de homoseksuelen
echt een plaats in de gemeente
hebben kunnen verwerven, maar
ook zal worden onderzocht, in
hoeverre de toepassing van tucht
tegen homoseksuelen zich ver
houdt tot soortgelijke maatrege
len op andere terreinen van het le-
Kerkeraden moeten zich vol
gens de commissie afvragen, of zij
hun eigen mening niet al te ge
makkelijk gelijkstellen aan die
van de Schrift en of zij niet licht
vaardig een beroep doen op de
natuur, waarin homoseksualiteit
een afwijking zou zijn.
De commissie stond onder lei
ding van ds. F. R. Brommet, zie
kenhuispredikant in Leiderdorp.
Hij heeft het rapport enkele we
ken geleden "een klein stapje
vooruit" genoemd. "Wonderen
geschieden er niet", zo waar
schuwde hij.
Kerkendag
De kritiek van de behoudende
Gereformeerde Bond op de opzet
en inhoud van de Kerkendag
wordt overgenomen door de Her
vormde Kerk. Het hervormd sy-
nodebestuur zal in een gesprek
met de stuurgroep van het conci
liair proces bekijken hoe de in
houdelijke vragen alsnog op de
kerkendag aan de orde kunnen
komen en vooral hoe op langere
termijn de structurele problemen
kunnen worden opgelost.
Vit heeft de voorzitter van de
hervormde synode, ds. A. W. Wal
let, meegedeeld na afloop van een
onderhoud tussen de Gerefor
meerde Bond en de stuurgroep.
Bij de voorbereiding van de ker
kendag in september is de fout
gemaakt dat alleen'gekeken is
naar mensen binnen de Raad van
Kerken en de secties daarvan. In
dat 'circuit' is niet de hele breedte
van de Hervormde Kerk, bijvoor
beeld de Gereformeerde Bond,
vertegenwoordigd, zo zei Wallet.
Over het programma van de
kerkendag stonden we behoorlijk
op onze achterste benen, zo zei ïr.
J. van der Graaf, algemeen secre
taris van de Gereformeerde
Bond. Het programma was zó in
gekleurd door het vragen van be
paalde mensen en organisaties,
dat de bond zich er niet in kon
vinden. De voorbereiding is ech
ter al zo ver dat dit niet meer "ge
red" kan worden door hier en
daar een gereformeerde bonder
op te voeren.
Achterban Moker
Het contact tussen de stichting
Media Overleg van Kerken in
Rijnland (Moker) en de deelne
mende kerken is niet 'optimaal'.
Als er al contacten zijn, dan gaat
het initiatief uit van het stich
tingsbestuur. Vorig jaar kwam er
bij de kerkelijke omroep slechts
eenmaal een uitnodiging van een
plaatselijke kerk binnen om in
formatie te komen geven over het
werk.
Volgens het jaarverslag over
1988 valt er nog veel te doen om
de achterban voor de doeleinden
van Moker wakker te krijgen. De
financiële actie 'Vrienden van
Moker' had eveneens een mager
resultaat.
Overigens was het vorig jaar
voor de omroep een belangrijk
jaar: in april werd gestart met de
wekelijkse uitzendingen, terwijl
in december de nieuwe studio in
'De Bakkerij' in Leiden betrok
ken kon worden. De uitbreiding
van de zendtijd is goed verlopen,
aldus het vérslag, ondanks het
feit dat de mankracht nauwelijks
is uitgebreid.
'Het Kruispunt'
Het gebouw van de Gerefor
meerde Kerk in Voorschoten aan
de Schoolstraat heet in het ver
volg 'Het Kruispunt'. De raad van
de kerk, die onlangs het honderd
jarig bestaan vierde, maakte ge
bruik van deze gelegenheid om
aan de naamloze periode van het
kerkgebouw een einde te maken.
De gemeenteleden mochten
hun stem uitbrengen over een
aantal suggesties, die ook uit de
gemeente naar de voren waren
gekomen. De kerkeraad selec
teerde daaruit naast 'Het Kruis
punt' de naam 'De Open Hof.
'Het Kruispunt' verwierf echter
ruim twee maal zoveel stemmen.
Petitie. De Roemeense am
bassade heeft eind vorige week
geweigerd een petitie voor de vrij
lating van de Baptist Nestor
Popescu in ontvangst te nemen.
De petitie, die was opgesteld door
de Christelijke Stichting voor
Hulp aan Gewetensvervolgden
(CSHG) in Andijk, is door acht
tien Tweede Kamerleden onder
tekend. Daarnaast hebben meer
dan 31.000 mensen uit het gehele
land hun handtekening gezet. De
ambassade zond een week eerder
de petitie ongeopend aan de CS
HG terug.
EO-familiedag. De EO-fami-
liedag, die zaterdag voor de acht
tiende maal in Utrecht plaats
vond, heeft een kleine 15.000 be
zoekers getrokken. Vergeleken
met voorgaande jaren is dat een
teruggang van enige duizenden
belangstellenden. De omroep
kon wel duizend nieuwe leden
binnen halen in de actie 'Daar kan
ik achter staan', die de EO tien
duizend tientjesleden moet ople-
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Leiden ds. A. Schipper Drieber
gen, beroepen te Dirksland J. 't
Lam Besoijen, te Genderen (toe
zegging) C. N. van Dis kand. Was
senaar, te Nederhemert (toezeg
ging) C. Stelwagen Montfoort, te
Ommen W. J. Teunissen Krab-
bendijke, te Zwammerdam J. G.
Barnhoorn Strijen: aangenomen
naar Vlissingen (part-time) mevr.
C. A. Schoorel Eindhoven; be
dankt voor Gouda drs. A. de Reu
ver Delft.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Groningen-Noord drs. F.
Boon Sellingen, aangenomen
naar Ommen drs. J. Bakker
Bruchterveld.
Geref. Kerken vrijgemaakt: be
roepen te Johannesburg (Die
Vrije Gereformeerde Kerke) T.
Groenveld Anna Paulowna en
Enkhuizen; aangenomen naar
Axel voor de missionaire dienst te
Gent A. A. Kramer Hoek, naar 't
Harde G. Zomer Vlissingen.
Christelijke Geref. Kerken: be
roepen te Stadskanaal W. van 't
Spijker Heerenveen; aangeno
men naar 's-Gravenhage-Scheve-
ningen P. van Zonneveld Drie
bergen, naar Nieuw-Vennep G.
van Roekei kand. Veenendaal;
bedankt voor Leerdam H. E.
Sterk Ulrum en Lutjegast.
De revolutie bereikt op e'e'n fe
bruari met de terugkeer van Kho
meini haar climax. In Iran is het
maandenlang bijltjesdag. Duizen
den aanhangers van de shah wor
den beestachtig vermoord. Kho
meini kan of wil de 'spontane'
volkswoede niet beteugelen. Het
bloedbad is nodig als uitlaatklep
voor de jarenlang opgekropte frus-
taties.
In de loop van de jaren zeventig
neemt het verzet tegen het steeds ti-
rannieker bewind van de shah toe.
De geforceerde modernisering en
de ontwrichting van een traditione
le samenleving eisen hun tol. De
economie raakt oververhit. In de
steden ontstaat een lompenproleta-
riaat, dat niet langer zijn heil zoekt
bij communisme of socialisme,
maar bij Khomeini's versie van de
Islam. Intellectuelen en kunste
naars verwerpen het westerse mate
rialisme en het opgeklopte nationa
lisme van de shah. De kooplieden
uit de bazars voelen zich bedreigd
door de opkomst van de grootwin
kelbedrijven. De crisis vreet alle ge
ledingen van de samenleving aan.
Iran wordt een kruitvat. Khomei
ni, de kampioen van de kansarmen,
steekt het lont aan met zijn even ra
dicale als simpele boodschap. De
shah heeft het land verkwanseld
aan de Verenigde Staten; Iran is de
dupe van een samenzwering van jo
den, Bahai's en Amerikanen; alleen
de Islam biedt soelaas.
Deze boodschap wordt verbreid
door talloze Khomeini toegewijdde
geestelijken. Cassettebandjes met
zijn preken worden via de bazars en
moskeeën verspreid. Miljoenen
gaan in demonstraties die geen ein
de lijken te kennen de straat op. Het
wordt een permanente, door reli
gieuze passie gevoede rebellie. De
shah probeert het tij te keren. Hij
eist het vertrek van Khomeini uit
Iraq. Maar diens verbanning naar
een Parijse voorstad blijkt een kapi
tale blunder. De grijsaard die zijn
baard graag besprenkelt met dure
after-shave wordt een mediaster.
De door kanker geteisterde shah is
geen partij voor hem. In januari
1979 moet hij de wijk nemen.
lamitische Republikeinse Partij op
geblazen, waarbij vrijwel de gehele
partijtop het leven laat. Het is de
laatste oprisping van de Mujahedin.
Na de onvermijdelijke represailles
is Khomeini alleenheerser.
Wie de resultaten van zijn heer
schappij in ogenschouw neemt,
vraagt zich af of de Iraanse voorlief
de voor martelaarsschap geen gren
zen kent. De economie is een chaos.
Nederlagen in de oorlog met Irak
hebben de bevolking gedemorali
seerd. De confrontaties met de VS,
de rellen in Mekka, de betrokken
heid bij terrorisme, het macabere
doodvonnis tegen de Indisch-Britse
schrijver Salman Rushdie hebben
tot een isolement geleid, dat maar
moeizaam doorbroken wordt.
Fiasco
Religieuze en politieke minderhe
den worden meedogenloos ver
volgd, vrouwen worden gediscrimi
neerd, de invoering van de Islami
tische wet .is grotendeels mislukt,
en waar ze wordt toegepast een gru
welijke farce. De export vap de re
volutie, een van zijn belangrijkste
agendapunten, is evenmin een suc
ces. Ook gemeten naar zijn eigen
doelstellingen is Khomeini's revo
lutie een fiasco.
Een andere leider zou dit debacle
niet hebben overleefd. Dat zijn lei
derschap niettemin onomstreden is
gebleven, tekent de positie van
Khomeini. Hij bleef de onbetwiste
arbiter in politieke en religieuze
kwesties: tot op zijn sterfbed don
gen de elkaar op leven en dood be
strijdende rivalen naar zijn gunsten.
Dat zal op den duur ook de zwak
te van de Iraanse Revolutie blijken:
ze is in de eerste plaats Khomeimi's
revolutie. Hij heeft als vrijwel elke
dictator voor hem nagelaten zijn op
volging te regelen. Er werd ooit een
opvolger aangewezen, Montazeri,
maar deze mocht onder geen be
ding het zelfde gezag krijgen als de
Imam en werd uiteindelijk gedwon
gen terug te treden.
Men hoeft niet over Khomeini's
visionaire gave te beschikken om
vast te stellen, dat nu hij is overle
den de overlevingskansen van zijn
revolutie zwaar op de proef worden
gesteld.
Verscheurd
Het vertrek van de shah brengt,
evenmin als het bloedvergieten,
rust. De prille republiek wordt van
meet af aan verscheurd door ideolo
gische tegenstellingen. Khomeini's
broeders in het anti-shah-verbond,
de links-islamitische Mujahedin-
kalq, de communisten, marxisten
en maoisten, verzetten zich tegen de
overheersing van de ayatollahs. Ira-
qs sterke man. Saddam Hussayn,
denkt van de chaos te kunnen profi
teren en valt Iran binnen. Maar waar
de revolutie faalde, slaagt zijn inva
sie: zij verenigt de bevolking, al
woedt de machtsstrijd achter het
front onverminderd voort.
Khomeini schakelt zijn tegen
standers, die elkaar meer wantrou
wen dan de Imam, e'e'n voor e'e'n
uit. Dat gaat niet zonder slag of
stoot: in september 1981 wordt het Kh
hoofdkwartier van de regerende Is- zijn t
op zijn 77ste nog het elan van een twintigjarige activist. Met
ct ook het einde van zijn revolutie nabij. (foto ap>
