Hard gevecht om plek op
beeldscherm reisbureau
Amerikanen opgetogen over 'nieuwe gedaante' president Bush
Achtergrond
Enorme investeringen vliegmaatschappijen
Tekeziekte
geen reden
tot paniek
ZATERDAG 3 JUNI 1989
Om hun vluchten bovenaan het scherm te krijgen zijn luchtvaartmaat
schappijen bereid om te sleutelen aan de vluchtgegevens. (Foto Dijkman)
LEIDEN De concurren
tiestrijd tussen de Europese
luchtvaartmaatschappijen
wordt de laatste tijd uitge
vochten op een nieuw slag
veld: het beeldscherm van
de reisbureaus. Om daarop
een zo goed mogelijke plaats
te krijgen zijn de vliegmaat
schappijen bereid tot het op
kopen van concurrenten en
soms zelfs het manipuleren
van vluchtgegevens. De
sleutel in deze strijd is het
Computer Reservation
System (CRS), waarmee de
grote luchtvaartmaatschap
pijen het merendeel van hun
passagiers in hun vliegtui
gen krijgen.
door
Karei Berkhout
Omdat luchtvaartmaatschappijen
het boekingssysteem steeds meer
gebruiken om een monopolie te ver
werven, wil de Europese Commis
sie een wettelijke gedragscode, die
het veelvuldige misbruik van CRS
moet verbieden. Ben Visser, al vijf
jaar lid van het Europese Parlement
voor de PvdA, deed daarvoor maan
dag aanbevelingen. Voor de Ver-
voerscommissie, waarvan hij deel
uitmaakt, deed hij de afgelopen
maanden onderzoek naar de effec
ten van het computerreserverings
systeem. Daarbij bezocht hij ook de
Verenigde Staten, waar de hegemo
nie van enkele luchtvaartgiganten
door CRS inmiddels een politiek
discussiepunt is geworden. "Om te
overleven zijn CRS-systemen in
middels belangrijker voor een
vliegmaatschappij dan landings
rechten", zegt hij.
De in de luchtvaartwereld magi
sche code CRS staat voor een sys
teem, waarin alle mogelijke gege
vens zijn opgeslagen over tarieven,
zitplaatsen, hotels, dienstregelin
gen en verbindingen. Wie naar een
willekeurige bestemming wil vlie
gen kijkt dus bij een reisbureau, dat
een abonnement heeft op een CRS,
op het beeldscherm en ziet daar de
gegevens voor dat traject (vertrek
tijden bijvoorbeeld) aangeboden
door verschillende luchtvaartmaat
schappijen.
Omdat 80 procent van alle passa
giers een reis boekt op grond van
wat op het scherm is te zien, is het
voor elke vliegtuigmaatschappij
een halszaak om aangesloten te zijn
op een CRS. De grote luchtvaart
maatschappijen in Europa hebben
zich daartoe verenigd in twee con
sortia, die allebei hun eigen reserve
ringssysteem hebben: Galileo en
Amadeus. De grootste is Galileo, ei
gendom van Sabena, Alitalia, KLM,
Swissair, British Airways en Covia,
dochteronderneming van United
Airlines, waarvan ook het systeem
Apollo stamt. Amadeus is eigen
dom van Air France, Iberia, Luft
hansa en SAS, die SABRE van
American Airlines gebruiken. Al
leen al de eerste ontwikkelingsfase
van het systeem kostte Amadeus
ruim een half miljard gulden en Ga
lileo 250 miljoen gulden. De laatste
verwacht nog eens twee miljard gul
den te investeren.
Met zoveel aangesloten maat
schappijen, kan de reiziger de beste
vlucht kiezen, zo lijkt het. Maar
schijn bedriegt: 70 tot 90 procent
van de passagiers (of van hun reis
agenten) maakt zijn keuze namelijk
uit de vluchten die op het eerste
scherm staan. Sterker nog: bij 50
procent van de boekingen kiest de
passagier de vlucht die in de eerste
regel van dat scherm te zien is. Om
hun vluchten bovenaan het eerste
scherm te krijgen, zijn luchtvaart
maatschappijen bereid om te sleu
telen aan vluchtgegevens.
Een voorbeeld: in principe moe
ten de non-stopvluchten in volgor
de staan van vertrektijd, om zo de
klant de beste vlucht bovenin te to
nen (in de EG is daarvoor de ECAC-
code die niet bindend is; in de Vere
nigde Staten gelden de wettelijke
DOT-regels). Door in het beeld
scherm de vertrektijd te vervroegen
kan een vliegmaatschappij boven
een andere komen te staan; de pas
sagier wordt later verteld dat de
vlucht is uitgesteld. Zo telt het rap
port van de Europese Luchtvaart
conferentie (ECAC) nog eens twin
tig voorbeelden.
In 1985 werden bij het Ameri
kaanse ministerie van justitie 24
klachten ingediend over overtre
ding van de DOT-regels. In Europa
zijn vooral de 'wurgcontracten' be
kend, waarin een luchtvaartmaat
schappij reisburau's toegang geeft
tot een CRS op voorwaarde dat al
leen die maatschappij op het
scherm komt.
De gedragscode van de Europese
Commissie, die grotendeels over
eenkomt met de ECAC-code, be
paalt daarom wat er op het scherm
moet staan (reisduur, aansluitin
gen), in welke volgorde (bijvoor
beeld non-stopvlucht boven een
vlucht met overstappen). Verder
moet er een apart scherm komen
met de tarieven en moet de passa
gier een schriftelijke weergave kun
nen krijgen van de gegevens. De co
de beschermt ook de persoonlijke
gegevens van de passagier tegen ge
bruik voor commerciële doelein
den.
"Met deze code kan ik weer lek
ker slapen", zegt Geoffrey Lipman
intens tevreden". Hij is directeur
van het in Genève gevestigde Ifapa,
een stichting die de belangen van de
passagiers behartigt. "Deze code
legt de voor het passagiers zo on
gunstige monopolie behoorlijk aan
banden. Ik ben overigens blij dat in
Europa twee CRS-systemen con
curreren. Daardoor dalen de prijzen
en dat is gunstig voor de consu
ment."
Dat is maar gedeeltelijk waar,
want beide systemen beheersen ie
der een deel van Europa en een CRS
dat eenmaal ergens de markt be
heerst, is daar nauwelijks weg te
krijgen. Want dat CRS biedt reisbu-
reau's zijn vluchtgegevens aan voor
zo'n lage prijs, dat de concurrent die
enorm moet investeren, nooit een
voet aan de grond krijgt (de zogehe
ten 'grensprijstaktiek'). Zo sloot
reisbureau Holland International,
dat in Nederland een marktaandeel
heeft van 23 procent, woensdag een
contract met Galileo, waarmee
KLM (eigenaar van Martinair en
Netherlines) de Nederlandse markt
grotendeels beheerst.
Door de enorme investeringen
die ervoor nodig zijn schenkt CRS
de eigenaar een 'natuurlijk monop
olie' zoals Visser dat noemt, want al
leen grote bedrijven kunnen die op
brengen. Een eigenaar van een CRS
kan bovendien gegevens uitwisse
len met een andere CRS en zo bij
voorbeeld de regionale vliegmaat
schappijen, die met veel hebben uit
te wisselen, uitsluiten.
Tegen dat natuurlijke monopolie
is geen EG-code opgewassen. De re
actie van Paul Jarvis de manager re
geringsaangelegenheden (lobbyist
dus) van Galileo in Londen is veel
zeggend: "We kunnen ons redelijk
vinden in de voorgestelde code. De
periode tot 1 januari 1990 is echter
veel te kort, de integratie van de na
tionale systemen in het onze is tech
nisch moeilijk". Niets aan de hand
dus, alleen wat weinig tijd.
De code schrijft alleen voor dat al
le gebruikers - eigenaren en abon
nees - over alle gegevens moeten
kunnen beschikken, verbiedt mis
bruik van gegevens van concurren-
de medegebruikers en stelt paal en
perk aan al genoemde manipulaties
die de concurrentie vervalsen. Wat
dat laatste betreft valt de code te
omzeilen.
In Amerika waar in 1984 soortge
lijke wetten (DOT-regels) van
kracht werden kochten de grote
maatschappijen United Airlines en
American Airlines regionale lucht
vaartmaatschappijen op, waardoor
ze niet alleen een paar concurrenten
uit het scherm haalden, maar ook
veel directe vluchten konden aan
bieden die hoog in het scherm ko
men. De kans dat ook in Europa de
regionale maatschappijen worden
opgeslokt is groot.
Dat kost de grote vliegmaat
schappijen veel geld, naast de enor
me investeringen voor CRS, zoals
de in totaal al ruim tweëeneenhalf
miljard gulden van Covia (Apollo).
De winsten zijn echter enorm: Uni
ted Airlines (Apollo) haalde in de
Verenigde Staten een winstpercen
tage van 160 procent in 1988 en
American Airlines (Sabre) dat jaar
65,7 procent op de investeringen in
CRS. United Airlines verdiende
daarmee meer dan met de overige
luchtvaartactiviteiten.
Met zulke winstmarges loont het
voor grote luchtvaartmaatschappij
en om een verliesgevend bedrijf op
te kopen. Want het bezit van zo'n
bedrijf versterkt weer de positie op
het scherm en dat levert financieel
weer zoveel op dat het verlies ruim
schoots wordt goed gemaakt. Deze
cijfers markeren de onweerstaanba
re opkomst van het boekingssys
teem.
LEEUWARDEN - "Ik kan me
niet voorstellen, dat er in Neder
land nog gebieden zijn, waar geen
met de ziekte van Lyme besmette
teken voorkomen. Maar om nu te
zeggen 'je moet niet meer in het
bos komen', dat is flauwekul".
Sinds enige weken waren de ge
ruchten over de ziekte van Lyme
door de wereld. Medidi kondigen
speciale onderzoeken aan en een
groot aantal deskundigen komt
voor de televisie vertellen over
het ziektebeeld, dat kan ontstaan
na een tekebeet.
door
Nico Hylkema
In het Leeuwarder Laboratorium
voor Volksgezondheid hebben
die berichten de wenkbrauwen
doen rijzen. De ziekte is daar al
lang bekend en uit het gehele
land komen monsters naar het lab
ter diagnostisering op de ziekte
van Lyme. Dr. Mieke Hoogkamp-
Korstanje is als bacterioloog een
internationale autoriteit op dit ge
bied.
Hoewel de verschijnselen, die
nu onder de naam ziekte van Ly
me bekend staan, al tientallen ja
ren bekend zijn, hebben ze hun
naam pas in 1975 gekregen. In het
stadje Lyme in de Amerikaanse
staat Connecticut trad in dat jaar
een epidemie op van gewrichts
aandoeningen. De plaatselijke
artsen kwamen al snel met de
conclusie, dat het hier ging om
gewone reuma-aandoeningen. Bij
de moeders van zieke kinderen
wilde dat er niet in en zij namen
contact op met het in infectieziek
ten gespecialiseerde instituut
CDC, waar dr. A.C. Steere tot de
ontdekking kwam dat alle zieke
kinderen tekebeten hadden opge
lopen bij het bramenzoeken.
Hij nam contact op met zijn
vriend Burgdorfer, die op zoek
ging naar een virus, dat de ziekte
verschijnselen opwekte. Bij toe
val stuitte hij op een spiraalvor
mige bacterie, die hij wist te de
termineren en te isoleren. Dat le
verde hem de eer op van een naar
hem genoemd bacterie, de Borre-
lia burgdorferie. In de jaren ze
ventig verscheen dit verhaal in
een Engels medisch tijdschrift.
Het was in 1983 dat mevrouw
Hoogkamp gebeld werd door
haar collega J. Houwerzyl met de
mededeling, dat hij een patiënt
had met vermoedelijk de ziekte
van Lyme. Dr. Hoogkamp nam
daarop contact op met dr. Steere
en samen met hem onderzocht ze
het geval van de patiënt met een
aangetaste hartspier. Ze kwamen
tot de conclusie, dat dit het eerste
geval was van de ziekte van Lyme
in Europa, maar ook het eerste ge
val van aantasting van de hart
spier door de bacterie.
Zij publiceerden hun bevindin
gen en kort daarop werd me
vrouw Hoogkamp gebeld met*de
vraag of zij deel wilde nemen aan
een werkgroep, die zich in Euro
pa bezig wilde houden met het
onderzoek naar de ziekte van Ly
me. Het ziektebeeld was welis
waar al jaren bekend in Europa,
maar nooit was onderkend, dat de
tekebeet de oorzaak was. Dr. J. de
Koning, patholoog-anathoom van
het Leeuwarder laboratorium,
had intussen een methode ont
dekt om de bacterie zichtbaar te
maken in weefsels en mevrouw
Hoogkamp slaagde erin dezelfde
bacterie in bloed op te sporen.
Daarmee werd in 1985 het
Leeuwarder laboratorium het
centrum in Nederland waar alle
bloed- en weefselmonsters wer
den onderzocht. Samen met dr.
Van der Meulen van het Sneker
Sint Antonius Ziekenhuis
schreef zij alle artsen in Friesland
aan in een bulletin over de ziekte
verschijnselen, die gepaard gin
gen met Lyme. Het bleek dat ook
hier de artsen de verschijnselen al
lang kenden. Met name op Ame
land kwamen veel gevallen voor.
Moeheid
Het ziektebeeld vertoont drie sta
dia. Na de tekebeet ontstaat een
huidaandoening, die vanzelf
overgaat. Sommige patiënten
krijgen daar nog verschijnselen
bij als moeheid, sterk zweten,
hoofdpijn, spierpijnen en hepati
tis. Vier weken tot vele maanden
na het begin van de aandoening
ontwikkelt 15 procent van de pa-
tiènten neurologische aandoenin
gen, waaronder hersenvliesonste-
king, hersenontsteking en een
kleiner aantal hartkwalen. Maan
den, zelfs jaren later komen kwa
len als gewrichtsaandoeningen
aan het licht.
Het hoogtepunt van de klach
ten valt tussen het late najaar en
het begin van de zomer, hetgeen
verklaarbaar is uit de grootste ac
tiviteit van de teken in juli tot ok
tober. Leeuwarden doet voor alle
provincies het bloedonderzoek,
behalve voor het Academisch Me
disch Centrum in Amsterdam en
het Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieuhygiëne in
Bilthoven. Ook de academische
ziekenhuizen weten de weg naar
het Leeuwarder laboratorium te
vinden.
Op een gegeven moment kreeg
Leeuwarden zoveel monsters te
verwerken, dat men speciale test
kits ontwikkelde voor onder
meer de ziekenhuizen in Maast
richt en Leiden, die de test nu zelf
doen. Mevrouw Hoogkamp ver
wacht, dat de ziekte van Lyme
zich verder zal verspreiden. Eèn
besmette moederteek brengt
30.000 besmette teken ter wereld
en ze laten zich gemakkelijk ver
voeren door konijnen en hazen.
Het is overigens een fabeltje dat
dieren niet aangetast kunnen
worden door de bacterie. Vooral
de grotere huisdieren, als koeien,
paarden, maar ook honden en
katten kunnen de ziekte oplopen.
Reden voor paniek is er volgens
mevrouw Hoogkamp overigens
niet. Slechts zo'n 15 procent van
de besmette patiënten krijgt de
ziekte en met peniciline laat het
zich gemakkelijk bestrijden.
Voor dr. Hoogkamp is de ziekte
van Lyme nog geen afgesloten
zaak. Zij is met collegals bezig
met het schrijven, van een boek
over de ziekte. Daarnaast onder
houdt zij contacten met laborato
ria in Europa en Oost-Europa.
Dit is een wezenskenmerk van
Bush, veelvuldig beschreven voor
hij president werd maar daarom
niet minder waa-r: als hij ziet dat een
bepaalde aanpak niet werkt, dan
kiest hij voor een desnoods totaal
andere.
raakt door de stroom van kritiek uit,
Europa en eigen land. Zelfs zijn
voorganger Reagan had hem via-via
gebrek aan initiatief verweten.
Het moest heel anders, en snel
ook, zei de president in Kenne-
bunkport. En dus zei een hoge rege
ringsfunctionaris begin deze week
tegen de New York Times: "Wat we
in Brussel gezien hebben was im
provisatie, niets meer".
Vreemd
Is het vreemd of zorgelijk dat de
president van de Verenigde Staten
op een achternamiddag heel nieuw
beleid bedenkt? In het geval van
Bush in ieder geval niet. Hij heeft er
altijd om bekend gestaan, plotse
ling het roer te kunnen omgooien.
Denken we nog maar eens terug
aan de verkiezingscampagne. Tij
dens de eerste vuurproef, in de staat
Iowa, had hij 'presidentieel' cam
pagne gevoerd. Dat wilde zeggen:
hij kwam niet onder de mensen,
praatte niet met de pers, liet zich in
grote limousines rondrijden en was
afgeschermd door een haag veilig
heidsmensen.
Hij verloor in Iowa dik van Bob
Dole. Maar bij de volgende slag, in
New Hampshire, deed Bush het
heel anders. Hij deed rare over
hemdjes aan, en at, daarin gehuld,
in cafetaria's hamburgers met ruw
arbeidersvolk. Hij gooide sneeuw
ballen met journalisten en was door
en door toegankelijk. En hij won.
Sinds hij president is geworden,
is Bush ook een paar keer echt 180
graden van koers gedraaid. Eerst
was hij tegen elke rem op de ver
koop van vuurwapens, onlangs ver
bood hij de import van halfautoma-
tische wapens.
Tijdens zijn campagne steunde
hij door dik en dun de Contra's,
maar hij liet ze toen het erop aan
kwam, vallen. Eerst wilde hij niets
doen aan de olieramp in Alaska, la
ter, toen de publieke opinie in het
geweer was gekomen, stuurde hij
militairen.
Praktisch
Bush is geen ideologisch president,
hij is een praktische problemenop-
losser, een pragmaticus, een - wat
negatiever geformuleerd, maar het
komt op hetzelfde neer - opportu
nist. Is dat, om op een eerdere vraag
terug te komen, zorgelijk? Nee, niet
noodzakelijk. Bush moest in Brus
sel twee dingen doen. Hij moest om
te beginnen iets stellen tegenover
de vele plannen over ontwapening
van Gorbatsjov. Dat deed hij, zo ef
fectief zelfs, dat nu Gorbatsjov (tij
delijk?) in het defensief gedrongen
is.
En Bush moest verder proberen
een scheuring in de NAVO over de
korte-drachtswapens te voorko
men. En ook dat deed hij, door een
compromis te steunen dat het mid
den hield tussen de eisen van West-
duitsland aan de ene, en Thatchers
Engeland aan de andere kant.
Het resultaat voor de korte tijd is
dus: missie geslaagd. Bush heeft de
positie van Amerika als leider van
de NAVO op een indrukwekkende
manier bevestigd. Maar waar het nu
om gaat, is 'ausdauer', om in de taal
van Genscher en Kohl te blijven.
Willen de conventionele ontwape
ningsplannen van Bush enige kans
van slagen hebben, dan zal er in We
nen, waar over deze materie wordt
onderhandeld, hard moet worden
gewerkt.
Het Witte Huis zal aan die onder
handelingen richting moeten ge
ven, met compromissen durven ko
men, de spanning erin houden. Om
de New York Times te citeren: Bush
moet nu in onderhandelingen met
Moskou bewijzen dat hij aan zijn lei
derschap kan vasthouden.
WASHINGTON De Amerikaanse
president Bush, die gisteren weer
naar de VS terugkeerde, mag terug
zien op een succesvolle, zelfs triom
fantelijke reis door Europa. Alle
Amerikaanse media zijn het daar
over eens.
week aan de Oost-Westverhouding
wijdde. Die klonk in ieder geval al
heel wat positiever. "De Sovjets zijn
ons tegemoetgekomen", gaf Bush
in die rede toe en hij had meer war
me woorden voor Gorbatsjovs rijk
door
Henk Dam
Dat is ook geen wonder. Niet alleen
in Europa, maar vooral ook in Ame
rika zelf had niemand al te hoge ver
wachtingen van de NAVO-top in
Brussel. Ooorzaak van dat pessi
misme: het tekort aan ideeën en ini
tiatieven vanuit het Witte Huis.
Sinds hij als president aantrad,
zei de president steeds maar weer
dat hij nog over het Oost-Westbe-
leid aan het nadenken was, maar dat
hij niet veel zou veranderen. Twee
grote toespraken over de Oost-
Westverhouding die de president
aan de vooravond van zijn reis naar
Europa gaf, voedden de sombere
verwachtingen alleen maar verder.
Uit de toespraken klonk wantrou
wen jegens en zelfs irritatie over
Gorbatsjovs vloed van ontwape
ningsvoorstellen. En er zaten ook
geen nieuwe' eigen ideeën in. Bush
kwam niet verder dan Reagan te
herhalen, die een paar jaar geleden
zei dat de Berlijnse Muur moet wor
den neergehaald.
Daaraan voegde hij nog toe een
nog van president Eisenhower af
komstig plan om de Sovjetunie en
de VS toe te staan spionagevliegtui-
gen boven eikaars grondgebied te
laten vliegen. Alsof dat in een tijd
dat satellieten de nummerborden
van auto's kunnen lezen, er nog iets
toe doet!
Positiever.
Achteraf had misschien wat beter
moeten worden gelet op een derde
toespraak die Bush medio vorige
Die speech, zo is deze week geble
ken, werd op het allerlaatste mo
ment geschreven. De door ambte
naren van zijn ministerie van bui
tenlandse zaken en nationale veilig
heidsraad opgestelde oorspronke
lijke rede zag er namelijk heel
ders uit. Die oorspronkelijke toe
spraak was van dezelfde snit als de
twee daarvoor: vol zurige teksten
over de Sovjetunie, zonder ook
maar één oorspronkelijke gedachte.
Maar Bush zei: "Dit is niks. Over
doen. Het moet positiever". Hij
kwam zelf met suggesties, en in één
avond en nacht werd niet alleen een
speech herschreven, maar ook het
buitenlands beleid van de Ameri
kaanse regering op een nieuwe leest
geschoeid.
Want tijdens dezelfde bijeen
komst in zijn huis in Kennebunk-
port waar hij een nieuwe toespraak
eiste, werkten Bush en zijn naaste
adviseurs ook de ontwapenings
voorstellen uit waarmee de presi
dent deze week in Brussel zoveel
furore maakte.
Gevechtsvliegtuigen
Het plan bijvoorbeeld om gevechts
vliegtuigen te betrekken bij de ver
mindering van conventionele wa
pens - een oude eis van de Sovjets,
die de Amerikanen altijd met grote
kracht van de hand hebben gewe
zen - komt uit de bijeenkomst van
Kennebunkport.
Bewijs: twee dagen voor die bij
eenkomst gaf een hoge regerings
functionaris in Washington aan
journalisten een briefing, waarin hij
het oude standpunt - gevechtsvlieg
tuigen blijven buiten elke vermin
dering - met vuur verdedigde.
Bush moet nu in onderhandelingen met Moskou bewijzen dat hij aan zijn leiderschap kan vasthouden. (Foto anp>
De Amerikaanse minister Baker
(buitenlandse zaken) deed in Brus
sel alsof de ontwapeningsvoorstel
len die Bush zojuist had gedaan
geen wijziging van koers behels
den, en het logische gevolg waren
van het evoluerende denken binnen
het Witte Huis over de verhouding
met de Sovjetunie.
En Bush deed er in Brussel een
schepje bovenop toen hij zei zich
van alle kritiek over zijn gebrek aan
optreden en ideeen niets te hebben
aangetrokken, "want ik heb altijd
geweten welke kant ik wilde uit
gaan".
Oh, ja? Zowel de Washington
Post als de New York Times hebben
de afgelopen dagen geschreven dat
de voorstellen van Brussel het ge
volg waren van de al genoemde zeer
plotselinge omslag in het denken
van de president.
Tijdens de bijeenkomst in Kenne
bunkport eiste de president nieuw
beleid, geïrriteerd als hij was ge
