EXT R A
Het breekbare compromis
Polen nauwelijks onder de indruk van historische verkiezingen
ZATERDAG 3 JUN11989
^BU^G^JAJ^JE^^IDSCH^A^HEN^DAGB^D
"Hoeveel inwoners Bytom heeft?
Nou vraag je me wat". Adam
Michnik kijkt wat verbouwereerd
om zich heen. Een lokale activist
van de onafhankelijke vakbewe
ging Solidarnosc schiet de kandi
daat die wordt geacht namens
Bytom een zetel te veroveren in
het Poolse parlement te hulp.
"Ergens tussen de twee- en vier
honderdduizend", schat hij.
Bytom is een mijnwerkersstad op on
geveer 20 kilometer van Katowice en
van het soort adembenemende
grauwheid en depressiviteit waar de
industriële nederzettingen in Silezië
patent op hebben. Buiten die steden
een schitterend heuvelachtig en be
bost landschap.
De gigantische vervuiling is niet al
leen te ruiken, maar ook te zien. En
dat laatste geldt tevens voor de socia
le problemen. Attent autorijden is
meer dan geboden vanwege dronken
voetgangers voor wie de autoweg niet
breed genoeg kan zijn.
Solidariteit zou in deze streek grote
aanhang hebben. "Na Gdansk zijn we
hier het best georganiseerd", zegt de
advocaat Leszek Piotrowski, kandi
daat-senator voor Solidarnosc. Maar
aan de verkiezingsbijeenkomsten die
wij bezoeken valt dat niet af te zien. In
Bytom bijvoorbeeld heeft het lokale
verkiezingscomité het Polonia-voet-
balstadion (capaciteit minstens 10.000
toeschouwers) afgehuurd voor de
'grote Solidarnosc-verkiezingsmani-
festatie'.
Voetbalwedstrijd
Hooguit 500 enthousiastelingen klit
ten op de tribunes. Toch presenteert
Solidarnosc op deze zonnige zater
dagmiddag niet alleen een redelijk at
tractieve voetbalwedstrijd tussen de
teams van de plaatselijke mijn en die
in Jastrzebie, maar ook vijf plaatselij
ke en regionale kandidaten. Drie-voor
de Sejm, het parlement, en twee voor
de nieuwe Senaat.
Adam Michnik, een niet van arro
gantie gespeende intellectueel uit de
directe omgeving van Solidarnosc-
god Walesa, is door de 'centrale in
Gdansk' op de lijst in Bytom gedropt.
"De mijnwerkers hier hebben me ge
vraagd", zegt hij zelf.
Na een snelle 'ereronde' per Russi
sche jeep langs de lege tribunes ne
men de vijf met Solidarnosc-petjes
getooide kandidaten plaats op het po
dium. Een van de eerste achterdochti
ge vragen aan Michnik is, hoe vaak hij
als Sejm-afgevaardigde voor Bytom
vanuit zijn woonplaats Warschau zal
overkomen. Het antwoord illustreert
dat Adam zich ontwikkelt tot een ge
wiekst politicus. "Ik beloof u dat ik
hier elke twee, drie weken zal zijn.
Faal ik, dan accepteer ik uw straf;
slaag ik, geef me dan...eh, een fles
wodka". Gelach, applaus.
Michnik weet waar de accenten
moeten liggen. Waar de andere vier
een lange opsomming geven van ei
gen verdiensten, zegt hij: "Vergele
ken met m'n collega's ben ik een ge-
privilegeerd mens. Ik hoef me niet
voor te stellen, u kent me van de com
munistische massamedia als een
Amerikaanse spion die voor veel bui
tenlands geld werkt". Gelach, ap
plaus.
Michnik kijkt deze verslaggever
aan alsof 'de vijand' in eigen persoon
een gemene vraag stelt. Tegenvallend
bezoekersaantal? Hoe komt u erbij.
We zijn hier niet in Amerika, we heb
ben geen ervaring met verkiezings
campagnes, zegt hij.
Trekpleister
Bytom is echter geen uitzondering. In
het 'amfitheater' van Pszczyna, veer
tig kilometer van Bytom, waren een
dag eerder nog geen 200 mensen op de
drie regionale Senaatskandidaten af
gekomen. En de aanwezigheid van
'de beroemde buitenlandse zanger'
Yves Montand in Gliwice bracht
evenmin massa's op de been (maar ja,
het onweert, ze houden hier niet van
regen, zei een van de organisatoren).
In Piekary Slaskie, even buiten
Bytom, was afgelopen zondag Lech
Walesa zelf de trekpleister. Meer dan
100.000 mensen draafden op, niet
voor Walesa, maar voor het meren
deel devote deelnemers aan de jaarlij-
ke pelgrimage voor 'jongens en man
nen'. Na de mis in het stadspark ble
ven er nog 10.000 over om naar een
toespraak van Walesa te luisteren.
En het is de persoon van Walesa die
deze verkiezingscampagne draagt.
Zijn populariteit moet de doorslag ge
ven, want elke Solidariteit-activist
wenst maar één resultaat: alle zetels
van de 35 percent die er in de Sejm te
behalen zijn, en in de Senaat minstens
tachtig procent.
Alle 260 kandidaten van Solidar
nosc zijn dan ook naar Gdansk ge
reisd om met Walesa op de kiek te
gaan. De verkiezingsaffiches tonen de
lokale kandidaat samen met Walesa:
stem op de kandidaat van Walesa
(Michnik is in Silezië de enige die op
zo'n affiche is te zien met de arm van
de leider vriendschappelijk om de
schouder).
De opnieuw legale vakbeweging
Solidariteit heeft het bij deze verkie
zingen niet gemakkelijk. Het is de eni
ge grote oppositiebeweging, en de
strategie was van het begin af aan:
kies alleen kandidaten van Solidari
teit, streep verder alle andere namen
op de mandaatlij sten door. Dat lever
de heftige kritiek op. Van het partij-
uitgeschreven. "En ik verzeker je, die
zullen echt vrij zijn".
Ondemocratisch
De verdeeldheid binnen Solidariteit,
binnen de oppositie als geheel, kan
een goed verkiezingsresultaat ook in
de weg staan. Er zijn de splinterpartij
en, zoals de 'Revolutionaire Socialis
ten', die de verkiezingen boycotten
onder het motto '35 procent democra
tie is geen democratie'. Maar ernstiger
is de kritiek (die ook van buitenlandse
supporters komt) op het ondemocra
tische gedrag van de Solidariteit-lei-
ding, bij het selecteren van de kandi
daten bijvoorbeeld. Sommigen gaan
zelfs zo ver om de beweging 'neo-stali-
nisme' te verwijten. "Ze doen alsof ze
de enigen zijn die de oppositie verte
genwoordigen", is een veel gehoorde
klacht.
Zygmunt Fura, milieu-activist in
Krakov, kan dat wel begrijpen. Maar
hij is het er niet mee eens. "Kijk, bij
het selecteren van de kandidaten is
het z.g. Burgercomité van Solidar
nosc uitgegaan van mensen die zij
konden vertrouwen op basis van hun
verdiensten voor de beweging. Dat
betekende tegelijkertijd dat andere
kandidaten, vaak ook betere, van an
dere oppositiegroepen, buiten de
boot vielen".
Hij heeft de kandidatenlijsten door
gevlooid en ontdekt dat de Solidari-
teit-lijst over heel Polen gezien maar
tien "echte milieumensen" telt. "Dat
is natuurlijk veel te weinig, gelet op
de problemen hier. Maar het is nu nog
niet de tijd voor experts. Die komen
pas bij volgende verkiezingen. Nu
moet Solidariteit zijn kans grijpen, er
mogen geen fouten worden gemaakt.
En daarvoor heb je doorgewinterde
politici nodig. Van mij mag het milieu
dus een beetje, maar niet te ver, onder
de tafel verdwijnen. Wat nu op het
spel staat is de democratisering van
het hele systeem. Dat is een strijd die
vóór alles gaat".
Fura is niet de enige die zich op
windt wanneer westerse bezoekers of
commentatoren kritiek uitoefenen op
een mogelijk gebrek aan interne de
mocratie binnen Solidariteit. "Zulke
lieden begrijpen geen bal van dit
land", is zijn korte commentaar.
Verhard
Prof. Bronislaw Geremek zegt het na
een verkiezingsbijeenkomst op de Ja-
gellionski-universiteit in Krakov wat
netter: "Ja, ik heb gehoord van die
kritiek, zoals die ook in westerse me
dia is verschenen. Ik vind dat een van
de voorbeelden van naïveteit in de
westerse publieke opinie en gebrek
aan kennis van de Poolse situatie in
de westerse pers. In feite hebben we
ons een democratische luxe veroor
loofd, want over alle voordrachten
van het Centrale Comité is door de re
gionale en plaatselijke comités ge
stemd. En slechts in drie gevallen
heeft Walesa aan provinciale comités
gevraagd hun beslissing te herzien".
Dat neo-stalinisme wordt Solidari
teit in Polen zelf voortdurend voor de
voeten geworpen door de officiële
pers. De campagne is deze laatste
week duidelijk verhard. Een ontwik
keling die werd ingeleid door het be
sluit van de rechter om de NZS, de
studentenvakbond van Solidariteit,
niet te registeren. Daarna het verbod
op een tv-uitzending van Solidariteit.
Michnik: "Dat is een streek van Ur
ban (de vroegere regeringswoord
voerder, thans directeur van de
staats-radio en -televisie). Hij pro
beert kunstmatig de spanning op te
voeren, en ons als pure anti-commu
nisten af te schilderen".
De propaganda die de officiële me
dia maken voor de eigen kandidaten
is buitensporig. Het tv-journaal ziet er
geen been in om 'verkiezingsnieuws'
door de andere onderwerpen te men
gen, Solidariteit-kandidaten komen
niet aan bod. In de meeste kranten
hetzelfde beeld. Geremek: "De cam
pagne is verhard omdat de autoritei
ten naar manieren zoeken om het
zwijgende deel van de maatschappij
op hun hand te krijgen. Daarom
wordt het beeld geschilderd van Soli
dariteit als een anarchistische kracht
die de politieke stabiliteit wil vernieti
gen, onzekerheid brengt. Daarom zie
je op de tv protesterende studenten
tijdens demonstraties tegen het Sov
jet-consulaat in Krakov".
Hoop
Het effect van die propaganda onder
schat Geremek niet. "Maar je moet
het ook niet overdrijven. Ik weet wat
mijn landgenoten denken over het
communistische systeem. Eigenlijk
hebben we de verkiezingen al gewon
nen voordat ze zijn gehouden. We
hebben een ongelooflijke activering
van het politieke leven bereikt. In el
ke stad, in bijna elk dorp zijn nu Soli-
danteit-comités. Onze voorbereiding
op de verkiezingen was kort, maar en
kele weken, er zijn fouten gemaakt, ja,
ook bij de kandidaatstelling. Een
goed resultaat van deze verkiezingen
is voor mij een uitslag die niet ramp
zalig is voor de partij en goed voor So
lidariteit".
Met andere woorden: de partij moet
het idee houden dat verkiezingen niet
bedreigend hoeven te zijn voor het
systeem. En Solidariteit koestert de
hoop dat het over vier jaar en mis
schien eerder om echte verkiezingen
gaat, waarbij de oppositie, zoals dat
hoort, gevormd wordt door verschil
lende politieke partijen.
Maar zo ver is het nog lang niet.
Een ingewikkelde stemprocedure, onvrede over de geselecteerde kandidaten, Solidariteit-bonzen die worden beticht van
neo-stalinisme, het ontbreken van concrete verkiezingsbeloften - dat alles maakt het er voor de Poolse kiezers niet
gemakkelijker op. Het is met al deze problemen geen wonder dat zelfs Solidariteit-peilingen onder de kiezers in het uiterst
politiek bewuste Warschau uitwijzen dat meer dan veertig procent absoluut niet in de gang naar de stembus is geïnteresseerd.
Een impressie over de eerste 'beetje vrije' verkiezingen in Oost-Europa, die morgen worden gehouden.
door Hans Geleijnse
establishment, omdat Solidariteit op
'primitieve, anti-communistische ge
voelens' zou inspelen. En dat zou in
druisen tegen de aan de Ronde Tafel
gemaakte afspraken over een 'niet-
confronterende verkiezingscampag-
Kritiek
Maar ook uit eigen kring kwam kri
tiek los. Kandidaten zouden over de
hoofden van de plaatselijke comités
zijn geselecteerd, Walesa zou alleen
'vriendjes' op de lijst hebben gezet.
Die kritiek was te verwachten. Ten
eerste is Solidariteit geen eenheids
worst, maar een beweging van recht
se katholieken tot atheïstische radica
len. Elke stroming had wel een reden
om te klagen dat de eigen kandidaat
werd gepasseerd.
En dan zijn er nog de splintergroe
pen die helemaal niets van deze ver
kiezingen moeten hebben en tot een
boycot oproepen. Of mensen die zich
aan Solidariteit verwant voelen, maar
uit kwaadheid over de selectieproce
dure zich als 'onafhankelijke kandi
daat' hebben aangemeld. Om maar
een voorbeeld te noemen: in Bytom
strijdt de onafhankelijke kandidaat
Switon tegen Solidariteit-bons Mich
nik. Switon laat zich in,zijn campagne
voorstaan op zijn Solidariteit-verle-
den. Soortgelijke situaties zijn er in
steden als Lodz en Wrocklav. Dat
maakt het er voor de kiezers, toch al
geplaagd door een zeer gecompliceer
de stemprocedure, niet eenvoudiger
op.
Onder druk van de kritiek kwam er
deze week een verschuiving in de So-
lidariteitscampagne. Niet langer werd
aangeraden domweg alle communis
tische kandidaten op de stemformu-
lieren door te strepen, maar onder
scheid te maken tussen 'hervormings
communisten' en conservatieven.
Alweer: complicaties voor de kie
zers. Zij waren hoe dan ook niet ge
wend onderscheid te maken tussen
goede of slechte communisten. Het is
met al deze problemen geen wonder
dat zelfs Solidariteit-peilingen onder
de kiezers in het uiterst politiek be
wuste Warschau uitwijzen dat meer
dan veertig procent absoluut niet in
de gang naar de stembus is geïnteres
seerd.
Zijn de Polen zich dan niet bewust
van de 'historische kans' die hun voor
het eerst in veertig jaar wordt gebo
den? In Warschau, het politieke cen
trum, zeer zeker. Maar in Silezië is het
hemd nader dan de rok. Hier moet de
hogere politiek, de parlementaire de
mocratie op lange termijn, het afleg
gen tegen dagelijkse problemen.
Zoals de onvrede over beloning voor
overwerk, de kritiek op Walesa als sta
kingsbreker vorig jaar augustus (het
waren de Silezische mijnstakingen
die oppositie en autoriteiten aan de
Ronde Tafel brachten), de dreigende
sluiting van mijnen.
Dan is er, zoals gezegd, de ingewik
kelde stemprocedure en vooral de
omschakeling: hetzelfde Solidariteit
dat in het verleden verkiezingen boy
cotte, doet nu mee, ook al zijn die ver
kiezingen maar 'een beetje, dus niet
echt democratisch' en brengen ze
geen directe oplossing voor de dage
lijkse problemen van de Polen.
De boodschap van Solidariteit-kan
didaten in Silezië, maar dat geldt ook
voor de rest van Polen, is geen popu
laire. "Ja, onrendabele mijnen zullen
echt dicht moeten, maar natuurlijk
niet op kosten van de werkers. Die
moeten andere banen krijgen, door
omscholing of door overplaatsing",
zegt Leszek Piotrowski in Pszczyna.
Doodse stilte.
De nuchterheid van Solidariteit
steekt schril af tegen bijvoorbeeld de
demagogie van de officiële vakbewe
ging OPZZ, die doet alsof de bomen
tot in de hemel groeien. De kandida
ten van Solidariteit doen daar niet aan
mee. Honderd procent looncompen-
satie voor prijsstijgingen? Dat. bete
kent alleen maar het opjagen van de
inflatie, legt kandidaat-senator Andr-
zej Wielowieyski, een veteraan van
Solidarnosc, in Pszcyna uit. Doodse
stilte.
Akkoord
Dat realisme is een mogelijke reden
voor een gebrek aan enthousiasme
onder het electoraat. De politieke be
wegingsvrijheid voor Solidariteit is
immers beperkt door het met de auto
riteiten afgesloten akkoord aan de
Ronde Tafel. Bovendien is daar afge
sproken dat de verkiezingscampagne
er niet een van 'confrontatie' zou zijn.
Geen wonder dat het affiche van de
'coalitiepartijen', de communistische
(PZPR), de boeren- (ZSL) en de De
mocratische Partij (SD) een foto van
de Ronde Tafel is. Met daaronder de
tekst: Slowa Dotrzymamy (Wij hou
den woord).
Wat de Solidariteit-kandidaten
voortdurend benadrukken is de ver
antwoordelijkheid die 'de andere
kant' draagt voor de misère in het
land. August Jan Chelkowski, kandi
daat-senator, zegt in Bytom bijvoor
beeld: "Silezië - dat betekent 2 pro
cent van Polens grondgebied, waar 10
procent van de bevolking woont, 20
procent van de produktie vandaan
komt en 40 procent van de milieuver
vuiling. Stemmen voor Solidariteit
betekent vrijheid, onafhankelijkheid
en alles wat goed is. De rest hoort bij
de autoriteiten".
De boodschap is duidelijk: de com
munisten zijn na 40 jaar verantwoor
delijk voor de puinhoop, Solidariteit
biedt de kans op een uitweg. Niet
meteen, maar op lange termijn. En die
boodschap vergt van kiezers het nodi
ge geloof en vertrouwen in de moge
lijkheid van een andere politiek. En
dat is precies waaraan het veel Polen
na een eeuwigdurende crisis ont
breekt.
In Krakov vreest Jozefa Hennelova,
Solidariteit-kandidaat en redactrice
van het katholieke Tygodnik Posw-
zechni (Algemeen Weekblad) dan ook
voor mogelijke passiviteit onder de
kiezers. "Dat zou de communisten al
leen maar in de kaart spelen. Ik hoop
dat de mensen ontdekken welke kan
sen er nu liggen, maar ik ga er zeker
niet van uit dat we meer dan tachtig
procent van de stemmen krijgen".
Hennelova, en zij is niet de enige, gokt
er op dat het verkiezingsresultaat
voor de officiële parijen zo slecht zal
uitpakken dat er binnen vier jaar op
nieuw verkiezingen moeten worden
Verkiezingsaffiche van Solidarnosc in Warschau, met daarop de Sejm-kandidaat in gezelschap van Walesa. (foto ap>
