Leidsch Dagblad | 1989 | 3 juni 1989 | pagina 15

'Massa komt niet in beweging'

Fakkelestafette gaat hele wereld over

Instituut voor Evangelisatie ('Er is Hoop twintig jaar

ZATERDAG 3 JUNI 1989

PAGINA 15

In evangelisch Nederland waait
wind. De vele organisaties die zich actief be
zighouden met de verbreiding van de Blijde
Boodschap, zoeken steeds meer toenadering.

Dat is beslist etn opmerkelijk verschijnsel,
daar samenwerking tussen deze gedreven in
stellingen vele jaren lang nauwelijks moge
lijk was. Reden van deze eensgezindheid is
het besef dat Nedtrland. na eeuwenlang als

christelijke natie bekend te hebben gestaan,
zendingsgebied is geworden. Evangelicalen
hebben zich wereldwijd een gezamenlijk
doel gesteld: voor het jaar 2000 moet iedereen
met het Evangelie in aanraking worden ge
bracht.

Volgende maand zullen tijdens een
internationale zendingsconferentie in Mani
la de lijnen hiervoor worden uitgezet. De be
kende evangelist Ben Hoekendijk maakte

met Pinksteren duidelijk dat Nederland bij
deze actie beslist niet zal worden overgesla
gen. Als voorproefje vindt over heel de we
reld een fakkelestafette plaats, die ons land
over een week bereikt. Het beeld van christe
nen die met hun kaarsje licht laten schijnen
in het duister, komt ook terug bij het Insti
tuut voor Evangelisatie dat binnenkort het
twintigjarig bestaan viert. De organisaties
maken zich op voor een nieuwe opwekking.

DOORN 'Er is hoop'stond
er op het magazine dat in
1982 in een oplage van ruim
vijf miljoen exemplaren van
de pers rolde en dat Neder
land in één klap vertrouwd
maakte met het kleurige re-
genboogje. Het is zonder
twijfel de bekendste en
grootste actie geweest van
het Instituut voor Evangeli
satie in Doorn, dat tot op de
dag van vandaag op de be
groting de gevolgen van de
ze gigantische krachtsin
spanning voelt. Zo'n groot
scheepse actie zit er niet
meer in, de strategie legt nu
de nadruk op de persoonlij
ke benadering.

door

Wim Schrijver

Net als van zoveel andere evangeli
sche organisaties in ons land. liggen
de wortels van het twintig jaar oude
Instituut voor Evangelisatie (IvE) in
Amerika. In 1951 begon daar onder
leiding van het evangelisten-echt
paar Bright de 'Campus Crusade for
Christ'. In 1969 waaide deze bewe
ging over naar Nederland, waar
dank zij "de voorbede en financiële
bijdragen" van Nederlandse emi
granten in de Verenigde Staten een
start gemaakt kon worden. Het ac
cent lag op het werk onder studen
ten, maar de organisatie groeide
langzaam maar zeker uit tot een bre
dere beweging.

Reeds sinds 1970 werd de werk-
naam 'Instituut voor Evangelisatie'
gebruikt, terwijl zeven jaar later het
instituut daadwerkelijk de status
van een stichting kreeg. "Kenmer
kend voor ons werk in het instituut
is dat wij het evangelie op een heel
begrijpelijke en eenvoudige manier
willen uitdragen. Dat kan pas echt
gebeuren als christenen dat ook
daadwerkelijk leren en daarvoor
willen wij de hulpmiddelen aandra
gen". aldus de directeur van het
IvE, Hans Pruis. Want hij weet:
"God gebruikt mensen en materia
len om grote veranderingen tot
stand te brengen".

Hoewel hij zelf de begintijd van
het instituut niet heeft meegemaakt
hij is er zelf een kleine tjen jaar
aan verbonden is zijn stellige in
druk dat er bij de start in ons land
weinig gebeurde op het gebied van
evangelisatie. "Toen kreeg het werk
een enorme aantrekkingskracht,
omdat we met iets nieuws kwamen.
Nu is er zo'n groot aanbod op dit ter
rein en zijn er zoveel verschillende
organisaties, dat je een soort gela
tenheid onder de christenen kunt
bespeuren". Pruis signaleert een
steeds duidelijker scheiding tussen
een groep enthousiastelingen er
hen die nauwelijks in beweging zijr
te krijgen. "Die mensen tref je ove
de hele linie aan; in de kerken, maa
ook in heel evangelische vrije grof
pen".

Weinig vertrouwen

Wat dat laatste betreft kan Prus
niet om de conclusie heen: "Als <r-
ganisatie wil je natuurlijk graag le
gróte massa in beweging krijgn.
Maar helaas lukt dat niet zo bet".
Bij het instituut probeert mer te
achterhalen wat de oorzaak is ran
de passiviteit onder christeien,
wanneer het gaat om het daad/er-
kelijke getuigen van de hoop de in
hen is. "Ik heb er eerlijk gezegdiiet
zoveel vertrouwen in hoeveel nen-

sen wij zouden krijgen als wij de Er
is Hoop-campagne nu zouden orga
niseren. Toen viel eerlijk gezegd de
inzet al wat tegen, maar hoe dat van
daag de dag zou zijn gegaan..."

Het IvE heeft vorig jaar een nieuw
project gelanceerd dat weinig over
eenkomsten heeft met de grote
meetings uit de jaren vijftig. Het
'Open Huis' werd geïntroduceerd.
"De achterliggende gedachte was
dat evangelisatie in een natuurlijke
situatie moet plaatsvinden wil het
effect van de boodschap optimaal
zijn. En fiat lukt het beste als het ge
beurt tussen mensen die dicht bij el
kaar staan" Een 'Open Huis' is her
kenbaar aaneen plaatje bij de deur,
waarop het bekende regenboogje
terugkomt, met daarvoor een knus
huisje, waarvan de deur uitnodi
gend wagenwijd is geopend.

Het vraagt heel wat van de bewo
ners, weet Pruis. En dat is ook pre
cies de bedoeling. "Je merkt om je
heen dat ook christenen in deze tijd
van individualisatie de neiging heb
ben om zich terug te trekken op het
eigen honk. Dat is niet alleen jam
mer, omdat je juist in de eigen om
geving fantastische kansen hebt,
maar het is ook niet bijbels. Je moet
klaarstaan voor de naaste". Had het
IvE bij de start, het vorig najaar, een
eerste groep van 750 deelnemers

verwacht, het werden er niet meer
dan driehonderd. En die kleine 'gi-
deonsbende' is sindsdien nauwe
lijks gegroeid.

Tegen de stroom in

Vandaar dat de achterban van het
instituut onlangs weer een folder
heeft toegestuurd gekregen over
het 'Open Huis'. Verstop uw licht
niet, maar laat het schijnen in uw
omgeving, zo is de hoodschap. "Te
gen de stroom van de samenleving
in hebben wij de christenen willen
oproepen om op hun schreden te
rug te keren, maar het loopt nog niet
zo hard. Ik ben me er van bewust
dat je niet zo maar een weekje kunt
meedoen, waarna je er weer mee
stopt. Het vraagt een hele verande
ring. Het verschil in gedrag bij
voorbeeld de kerkgang moet gro
ter worden, v il je van een echt ge
tuigenis kunnen spreken".

Hoewel de aantallen voor het mo
ment nog niet bevredigend zijn, zal
het initiatief "een lange adem" krij
gen. Daarvoor zijn volgens Pruis de
ervaringen van de mensen die wel
meedoen, te positief. "Maar wij vra
gen ons wel af waarom we nog niet
in stsat zijn geweest om de kleine
vijfduizend over de streep te trek
ker, die toch het boekje over 'Open
Huis' hebben aangevraagd". Bo

vendien, vertelt hij, zijn er op zich
veel meer christenen die zich willen
inzetten voor het Evangelie. "Vroe
ger hadden wij goedlopende korte
evangelisatiecursussen van vier
avonden, maar die slaan nu hele
maal niet meer aan. Intussen zijn de
langere cursussen, waar ook nog
voor betaald moet worden, wel een
groot succes".

De directeur spreekt over de zo
genaamde 'Grote Opdracht'-scho-
len. Op dertig avonden worden daar
de cursisten uitvoerig geïnstrueerd.
Werd in 1978 begonnen met de eer
ste school, nu zijn er zestien door
heel het land. "Ik ben benieuwd wat
voor rol deze relatief kleine groepen
gaan spelen in kerken en gemeen
ten. Nu zie je al op plaatselijk en
classicaal niveau wat voor enorme
invloed een paar mensen kunnen
hebben". Het beleid van het insti
tuut is er voor de komende jaren op
gericht om de in zichzelf gekeerde
blik van kerken en groepen te ver
anderen. Met het oog op het jaar
2000.

Servicepakketten

"Ach ja, dat jaartal. Het is dat het
zo'n mooi rond getal is, maar in we
zen is het verder niet belangrijk.
Toch willen we wel in het laatste de
cennium van deze eeuw een extra

Een illustratie uit de folder die christenen wil motiveren c
te werken aan de 'Open Huis'-beweging.

e omgeving te laten schijnen door r.

inspanning leverenNederland zal
door het IvE in vijftien regio's wor
den verdeeld, waarbij men in eerste
instantie de hoop richt op een klei
ne groep enthousiastelingen, ofte
wel het kader dat in deeltijd naast
de kostwinning met het werk be
zig zal zijn. Behalve evangelisatie
zal men zich ook blijven richten op
de toerusting, onder meer in de
vorm van een nieuwe 'praktijkge
richte cursus'.

En, vertelt Pruis, er staan ook eni
ge 'servicepakketten' op stapel.
"Daarin zit materiaal waarmee een
gemeente zelfstandig aan de slag
kan. Zonder onze inbreng kunnen

zij toch van onze ervaring gebruik
maken. Daar komt een praktisch
element bij, want wij hebben ge
woon te weinig mensen om deze ac
tiviteiten te begeleiden". Van een
van de pakketten zal het thema lui
den: 'Reaching your world', kom in
contact met de wereld om je heen,
dat aansluit op het internationale
streven om voor de eeuwwisseling
de hele mensheid met het evangelie
in contact te brengen.

Tenslotte zal het instituut in
Doorn plaatselijke kerken en ge
meentes ook stimuleren om cam
pagnes op te zetten. Want je hoeft

niet het een te doen en het andere te
laten. Zelf zal het instituut zich
sterk maken voor de uitwerking
van 'Explo '91', een bezinningscon-
ferentie die gelijktijdig wereldwijd
zal plaatsvinden en waaraan onder
andere de medewerking van Billy
Graham is gevraagd. Andere evan
gelische organisaties zullen in ons
land ook niet stilzitten, weet Pruis.
"Er zal veel worden samengewerkt.
Dat kan gelukkig eindelijk. Hoewel
door de eigen identiteit en achter
ban echte integratie niet aan de orde
is". Maar dat hoeft van hem ook niet
direct. "Het is erg bemoedigend om
te zien wat er nu al mogelijk is".

ARNHEM Het heeft dui-
delijk overeenkomsten
met het olympisch vuur.
dat voor de aanvang van de
wereldspelen wordt over
gebracht van de goden
berg, waar het door a'e zon
is ontstoken. De Torch-
run', die volgende week in
ons land plaatsvindt,
vormt daarop de evangeli
sche variant. De eerste fak
kel werd met Pasen in 1988
op de Olijfberg in Jeruza
lem in vlam gezet en het
vuur gaat nu de hele we
reld over. Als symbool van
dejeugdige inzet voor de
grite opdracht die iedere
clristen heeft.

Lidieke evenementen leken in
eangelisch Nederland uitslui-
tnd voorbehouden aan drs. Bert
Dorenbos, de voormalige EO-di-
ecteur, die via zijn Rainbow In
stituut van Normen en Waarden
voortdurend de publiciteit zoekt
en weet te vinden. Sjaaltjes voor
dames zonder bovenstukje op het
strand, een bezem en groene zeep
Voor handelaren in pornolectuur,
een bijbelmarathon op De Dam.
Toch wordt dit patroon volgende
week doorbroken, dank zij een in
ternationale actie van evangelica
len, die ook onze landsgrenzen
passeert.

De idee kwam uit de koker van
de vooraanstaande Loren Cun
ningham, de oprichter van de we
reldwijde evangelisatiebeweging
Youth with a Mission (Nederland
se tak: Jeugd met een opdracht).
Hij kwam op de gedachte tijdens
de voorbereidingen van de inter
nationale zendingsconferentie,
volgende maand in Manila. Cun
ningham constateerde dat vooral
ouderen betrokken waren bij de
bezinning op de evangelisatie-op
dracht en zocht naar een manier
om ook de jeugd er bij te betrek
ken. Een fakkelestafette was het
resultaat.

Hondenslee

Floor Vogelaar, stafmedewerker
van Jeugd met een Opdracht

JmeO) in Arnhem, is een halfjaar
lang vrijgesteld voor de coördina
tie van de Torchrun in ons land.
"Wij geloven dat het belangrijk is
dat jonge mensen geholpen wor
den om in beweging te komen als
het gaat om zending en evangeli
satie". Dat kan volgens hem het

beste door in te spelen op de
teamgeest. "We constateren ook
onder evangelische jongeren een
consumerende houding, op aller
lei gebieden.
Met deze actie willen nu letterlijk
de fakkel aan de jeugd overdra
gen".

De Olijfberg buiten Jeruzalem,
de plek waar Jezus Christus heeft
gebeden en waar hij volgens veel
christenen ook weer zal terugko
men, werd gekozen als startpunt
voor de estafette. Een eerste
groep lopers bracht het licht
één van de oudste christelijke
symbolen via de straten van Je
ruzalem over naar het vliegveld
van Tel Aviv, waar fakkels voor
alle continenten werden ontsto
ken, en in speciale containers
naar hun bestemming overgevlo
gen.

De actie Torchrun is sindsdien
wereldwijd vertakt. Fakkels gin
gen per hondenslee door Canada,
met een kano dwars door de oer
wouden van de Amazone of wer
den te voet door de woestijnen
van Australië gebracht. De Ne
derlandse loop wordt georgani
seerd door een comité, waarin be
halve JmeO wordt deelgenomen
door Youth for Christ, de jonge
renbeweging Navigators, het In
stituut voor Evangelisatie, de Ne
derlandse Baptisten Jeugd Bewe
ging, de Pinksterjeugdbeweging
en de jeugdbond van de Evangeli
sche Broedergemeenten.

Hoek van de straat

Vanaf volgende week zaterdag tot
17 juni zullen zo'n zeventig hard
lopers met fakkels door heel ons
land trekken. Over twee groepen
verdeeld, aldus het door Vogelaar
c.s. uitgewerkte plan, doen zij
vrijwel alle provinciehoofdsteden
aan. De actie begint in Utrecht, de
stad waar dertienhonderd jaar ge
leden Willebrord het evangelie
bracht. Overal worden extra acti
viteiten georganiseerd. Vogelaar
verwacht dat in elke stad honder
den jongeren mee zullen lopen
door de straten.

De fakkels zullen volgende
maand in Manila aan de congres
gangers worden aangeboden.
"Het is een gebaar waarmee de
jongeren duidelijk maken dat zij
de strategie die daar wordt uitge
zet, willen uitwerken", aldus Vo
gelaar. Uit zijn mond zal men niet

kunnen optekenen dat alleen ac
ties als de fakkelestafette de
jeugd in beweging kunnen krij
gen. De jongeren een model aan
reiken, waarbij dit keer de groep
van twaalf tot zestien jaar eens
niet vergeten wordt, is de opzet
van de Nederlandse Torchrun.

Binnen de hele evangelische
beweging in ons land is men vol
gens de estafette-coördinator be
zig met een 'duidelijk doorden
ken' over de plaats die door belij
dende christenen ingenomen
moet worden in de samenleving.
"De grote vraag is nu hoe je een
brug moet slaan naar wat je de
moderne Westeuropese heiden
zou kunnen noemen. Iemand
dus, die al ver voorbij het hele
proces van ontkerkelijking is. "Je
bent er niet meer klaar mee om
met een gitaar op de hoek van de
straat te gaan staan".

Geen bedreiging

In een speciale Torchrun-verkla-
ring zal expliciet die intentie wor
den verwoord. "Wij zijn als evan
gelische christenen niet zo ge
wend om over zoiets als het
milieu na te denken. En dat is
toch een van de belangrijkste
kwesties vandaag de dag", erkent
Vogelaar. De reformatorische tra
ditie van de kerken heeft hier al
veel eerder oog voor gehad. De
Torchrun kan volgens hem nu
een eerste aanzet vormen in het
zoeken van nieuwe wegen. "Wij
moeten als christenen duidelijk
maken waar we staan. Binnen de
evangelische beweging wordt nu
gezocht naar een herkenbare pro
filering".

De Torchrun, die straks onge
twijfeld de aandacht van vele
niet-christenen zal trekken, is in
Nederland in principe gestart als
gebaar richting de christenen. De
torchrun zal daarom ook geen
zelfstandig gegeven worden,
waarna deelnemers in een gat
dreigen te vallen. Vogelaar heeft
er alle vertrouwen in dat dat ook
niet zal gebeuren, gezien de vele
andere activiteiten die

teel in de evangelische wereld op
touw worden gezet. Hij wijst op
het congres dat de beweging Ope
ratie Mobilisatie deze zomer in
West-Duitsland organiseert on
der de noemer 'Love Europe'.
"Daar recruteren we ook heel ac
tief voor".

Vogelaar is verheugd over de
toegenomen samenwerking tus
sen de diverse evangelische orga
nisaties in ons land, tijdens de
duur van de voorbereidingen van
de Torchrun. Ter illustratie wijst
hij op de participanten in de
stichting achter de fakkelestafet
te. Nee, het is niet zo dat alles or
ganisatorisch in elkaar schuift.
Vogelaar spreekt liever van een
nieuwe, algemene bewustwor
ding, waardoor allerlei vormen
van samenwerking mogelijk wor
den. "Het hele gevoel van bedrei
ging is weg, veel sterker is nu het
besef dat we elkaar kunnen aan
vullen".

Luxe

Op die manier doet zich het unie
ke verschijnsel voor dat charis
matisch ingestelde groepen met
meer kerkelijke bewegingen in
nauw contact treden. "Van de In
wendige Zendingsbond in de
Hervormde Kerk hebben wij bij
voorbeeld de lijst van evangelis
ten in het land doorgekregen, met
de vraag ook deze mensen te be
trekken bij onze activiteiten". De
onderlinge verschillen komen op
de achtergrond. "Voor jongeren
zijn die verschilpunten ook niet
meer zo belangrijk. Bovendien,
wij kunnen ons de luxe niet per
mitteren om op onszelf te blijven
staan".

De reden van deze nieuwe be
weging: "Wij leven niet meer in
een christelijk Europa. In Afrika
wonen verhoudingsgewijs inmid
dels meer christenen dan in ons
werelddeel. Dat vraagt een ande
re houding van de christenen
hier". Oplevingen van de kerk
gaan altijd gepaard met een toe
name van het gebed "dat zie je
ook overal gebeuren" en de on
derlinge eenheid van christenen,
weet hij. Maar hvj is intussen wel
verbaasd over de spontane wijze
waarop dat laatste in evangelicale
kring tot stand komt.

W.S.

LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10dsAlblas;
Marekerk 10 ds. De Kieviet, 5 dr. Meijrs; Ma-
ranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Naut; Oecu
menische geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 pastoor Van Vfell en dr.
De Jonge. 11.15 pastoor Van We; Bethle-
hemkerk (Driftstr10 ev. Zijlstra; Berijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Kramer, ,'ds. Riet
veld; Vredesk. (Burggravenl.) 10ds. Zoek;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pateur Ribs;
•Stevenshof (rk kerk Haagse Schuw) zat. 7.
zon. 9.30. Acad. Ziekenhuis 9 rk censt. 10.15
ds. Van Beinum ha. DiakonessenUis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 rs. Van der
Burg. Endegeest zie Oegstgees'Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Peak. (Surina-
mestr.) 10 vic. V.d. Wel, 10.3( dovendienst
mw. Rip;' Oude Vest zie Hooc kerk; Mara-
nathak. zie herv. gem.; Bevrijdigsk. zie herv.
gem.; bejaardenhuis Groenhovn 10 ds. Ver
doorn ha; Merenwijk zie herv.jemeente. Ge-
ref. K Vrijg (Herengr.) 10 en ds. V.d Haar.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 930 en 5 ds. Den
Hertog.'Geref. Gem. (zie oner Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned. (Bethlefemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Lutt Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. De Mey-Mulendijk. Doops-
gez.-Remonstr. Gem. (Lokhrstk. Pieterskerk-
str.) 10 ds. Brusewitz. Baptijengemeente (au
la 'Nieuweroord', Rijnsburgfweg 124) ds. Ag-
tereek. Evang. Gemeenschp (Middelstegfi 3)
9 hr. Piet. 10.30 hr. Jansn. Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlebmskerk Lammer
markt) 10. Pinkstergem. 0Vest 13) 10 hr.
Van Amerom ha. Leger ds Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 ei 7 (laatste zondag
van de maand 5 u.). Niow-Apost. Kerk (H.
Rijnd. 24) 9.30 en 4, wo8. Zevendedag-ad
ventisten ('De Ontmoeng', Noordhofland
V.schoten)elke zat. 10 at 11 bijbelstudie, 11
tot 12 predikatie. Chritelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerlvan J Chr. v.d. Heili
gen der L Dagen (Bratnsl.) 9.30, 10.30 en
11.20 Oud-Kath K (Zoeterw.singel) 10
Rooms-Kath K. Haag\eg zat. 7. zo. 10 30;
Herensingel zat 7, zo 9.30 en 11; Rijndijk
(Stevenshof) zal. 7. zo.3 30: Steenschuur zat
7. zo. 8.30.10. l1.30.6in7(lof).Boshuizerka-
de zat. 7. zo. 9.30 en 1Lammenschansweg
zat. 7, zo. 10; Haarl.staat zat. 7, zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zieierv. gem.; H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).

IJl

raj

iiiiiiiii.ii

m

i S 1

ABBENES: Herv. Gem. 9.30 9.30 hr Hoffe-
naar Voorhout.

AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. So
gers Alphen, 7 zangdienst. Geref. Kerk 9.0 ds.
Bade Alphen. 6.30 ds. De Goede Waarder.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds. Den Hartog Vee-
nendaal. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.30.

ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds. Ommering; Kruiskerk 9.30
ds. Terlaak; Opstandingskerk 9.30 ds. 't Hooft,
6.30 ds. Ommering ha; G. Herderkerk 10; De
Bron 9.15 ds. Taselaar, 10.30ds. Moll, 6.30 ds.
Mulder; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder,
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds. Van Wier Kampen,
6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk 9.30
ds. Boer, 5 drs. Baane Nieuwveen |eugdd.;
Salv.kerk 9.30 ds. Van der haagen Leidschen-
dam, 6.30 dr. Bade. Geref. K. Vrijg. (school
Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 en 5 ds. Room. Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 hr. Molle-
ma, 4.30 ds. Mudde Breukelen. Chr. Geref.
Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds. V.d.
Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en
4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 ds. Murphy,
6.30 ds. Lourens. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 drs. Van Barneveld, 6.30
ds. V.d. Berg. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr.
Hendrikstr. 54) hr. V.d. Hoorn. Pinkstergem.
'Het Licht' (Morgenstersch. Briljantstr. 1) 3.
Christengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bet
hel', hoek Emmalaan) 10. Leger des H. (Zon
neweg 3) 10 en 7 (laatste zondag van de
maand 5 u Remonstr. Gem. (Van Manders-
loostr 36) 10 ds. Roos. Rk Kerk Bomfaciusk
zat. 7, zo. 9 45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en
10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11

BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds. Boer
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds. Lamme Delft.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Van Aalst,

BODEGRAVEN- Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Jansen Gouda, 6.30 ds. Van de Hoef; Salv
.kerk 9.30 ds. Van de Hoef, 6.30 ds. Kunz
Waddinxveen; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 9.30
ds. Smit Hilversum, 6.30 ds. De Jong De Lier.
Geref. Kerk 9.30 ds. Colenbrander Linschoten,
6.30 hr. Buitenhuis Utrecht. Geref. K. Vrijg.
(Ichthusk.) 9.30 ds. Simpelaar, 4.30 ds. Feen-
stra. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30
leesdienst. Evang.-Luth. Gem. 9 ds. Van Beek.

BOSKOOP Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
Jansen, 6.30'ds. De Jong; De Stek 9.30 ds.
Van 'l Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds. Van 't Hoff, 5
ds De Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 kand.
Van der Wekken Apeldoorn. Geref. Gem. 9.30
leesdienst, 7 ds. Boogaard

HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 kand. Ro
denburg Katwijk, 6.30 ds. 't Hooft Alphen. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. V.d. Velde
Haarlem. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 10.30; Rijndijk zo. 9.

HILLEGOM; Herv. Gem. 10 en 7 ds. Hofland.
Geref. Kerk ('Hoeksteen') zie herv. kerk. Chr,
Geref. Kerk 10 en 7 ds. Van Langevelde. Rk
Kerk" Mart. zat. 7, zo. 10; Jozefk. zat. 7, zo. 10
en 11.30.

HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. V.d. Broek
Bodegraven Rk Kerk zat 7, zo 10.

DE KAAG Herv. Gem. 9.30 ds Achterberg
Leiden. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30.

KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds. De Graaf, 6 ds. Sloof; Ontm-
kerk 10 ds. Sloof. 6.30 ds. De Graaf. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk
aan Zee. Geref. Kerk 9.30 hr. Brouwer. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.

KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Hovius, 6 ds. Vermeulen Valkenburg; O.
Kerk 10 ds. Sjollema, 6 ds. Volk; Ichthusk. 10
ds. Christ, 6 ds. Vroegindeweij; Pniëlk. 9.30 ds.
Volk, 6 ds. S|ollema, Maranathakerk (Rijnsoe-
ver) 10 10 ds. Bogaard, 6 ds. Visser. Overduin
2.15 ds. Baas Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. Van
Veen. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Koster, 5
ds. Kersten; Triumfatork. 9.30 en 5 ds. Koster
ha. Geref. K. Vrijg. 8.45 en 3.45 ds. Heida.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 ds.
Zwarts, 7 ds. Janssens. Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. Van den Belt. Geref Gem.
(Remisestr.) 10 en 5 leesdienst. Geref. Gem. in
Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 hr. Bakker Heverlee. Soefi
Beweging (Universel Murad Hassil) 4

KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds. Spruyt Amsterdam, 7 kand. De Bruyn Pijn-
acker. Geref. Kerk 10 ds. V.d Lugt, 7 zie herv.

LEIDERDORP Herv. Gem en Geref Kerk
Dorpsk. 10 ds. Doesburg, 6.30 ds. Van den
Born; Scheppingsk 9 en 10.30 ds. Van Loe-
nen. Elis.-ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Geref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofd-
str. 73) 10 en 4.30 ds. Boogaard. Rk Kerk zat.
7, zo. 10 en 11.30.

LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt ha.
Geref. Kerk 9.30 ds. Van der Kooi, 7 ds. Zijl Ou
de Wetering. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.

LISSE: Herv. Gem Dorpskerk 10 ds. De Gel
der. Pauluskerk 10 ds. Ruitenburg Noordwijk.
7 kand. Haasnoot Lisse. Geref Kerk 10 ds.
Boswijk, 7 ds. Hofland Hillegom Geref K.
Vrijg (Prinsessestr. 1) 10.15 ds. Drost. 3 ds
De Boer Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 en 7
Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds. Van Dijken. Geref.
Gem. 10 en 4 leesdienst. Evangeliegemeente
(Heereweg 52a) ev. Brands. Rk Kerk: Agatha-
kerk zat. 7, zo. 10 en 12; Poelpolder zat 7, zo.
10.30; Mariakerk zat 7, zo. 9 en 10.15, Engel-
bew. zat, 7, zo. 10.30.

NIEUWKOOP: Herv, Gem. 9.30 hr De Haan
Zevenhoven, 6.30 ds. Stelwagen Den Haag
jeugdd. Geref. Kerk 9.30 ds. Van der Weg-
Rullmann. Chr. Geref. Kerk 9.30, 7 ds. Boiten
Schiedam. Remonstr. Gem. 10 ds. Bouman
Haarlem. Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank'.
Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7. zo 9
en 10.45.

NIEUWVEEN Herv. Gem. 9.30 ds Van 't Kruis
Hilversum, 6.30 ds. De Graaf Katwijk. Geref.
Kerk 9.030 ds. Bieuwinga Sassenheim, 7 ds.
Bras Sassenheim. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 11

NIEUW-VENNEP Herv. Gem. 9.30 ds. Sirag,
7 ds. Ten Voorde. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
Schoonderwoerd. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.

NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ha en 7 ds. Geu-

NOORDWIJK Herv Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. V.d. Lee, 5 ds. Blom,
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keuning; De Rank (Golf
baan) 10ds. V.d. Bergh. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 dr. Vlijm Voorschoten: Vinkenl
(Binnen) 10 en 7 ds. Elgersma. Kapel W. v.d.
Bergh-stichting 11 ds. V.d. Bos Katwijk. 'Sole
Mio' 9 ds. Elgersma. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) geen dienst. Rk Kerk Zee zat. 7, zo
10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30 en 11

NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. V.d.
Meije; De Zilk geen dienst. Rk Kerk Victork.
zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en
10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10.30.

OEGSTGEEST" Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Eggink-Hoog; Pauluskerk 10 ds.
Da Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10 30 dr
Meijering Oegstgeest. Geref. Kerk 10 drs.
Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) geen opgave Ned. Geref Kerk (Gem-
centrum) 8 45 hr Zielhuis. 4 ds. Srnehk N.eu-
wegein. Van Wijckerslooth 4 ds. Rijksen
Endegeest 10 ds. Boshouwers. Volle-evange-
liegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30

OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.

OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds. Heijting. Geref K. 9.30 ds. Zijl, 6.30
ds. V.d. Kooi Leimuiden. Remonstr. Gem.
geen dienst. Rk Kerk zat 7. zo. 10 en 11.30

ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7. zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7. zo. 10.30.

RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en 7
ds. Van der Hoeven. Chr. Geref. K 9.30, 2.15
ds. Hoefnagel Nieuwpoort.

RIJNSBURG" Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds. Wisse, 4.30 ds. Smaling; Bethelkerk 9.30
ds. Smaling ha. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ha
en 5 ds. Verschoor; Immanuelkerk 8.45 ha,
10.30 ha en 5 ds. Terpstra; Maranathakerk
9.30 en 7 ds. Ribberink ha. Geref. Kerk Vrijg.
10 en 5.15 ds. Zandbergen. Chr. Geref. K.
9.30, 4 ds. De Boer Eemdijk. Evang. Christen-
gem. (aula mavo) 10 hr. Sikkema Beuningen.
Rk Kerk zo. 10.30.

RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.

SASSENHEIM Herv. Gem. 10 ds. Vollebregt
ha. 7 ds. Biewmga. Geref. Kerk 9.30 ds. Bras
ha, 7 ds. Bieuwinga ha. Chr. Geref K. 10 en 5
ds. Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17)
geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11

TER AAR Herv. Gem. 9.30 hr. Goedhart
Nieuwkoop, 6.30 ds. Stam jr. Geref. Kerk 9.30
ds. De Reus, 6.30 ds. Aalders Woubrugge. Rk
Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk Lange-
raar zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.

VALKENBURG Herv. Gem. 10 dr. Vermeulen,
6.30 ds. Batelaan Voorschoten. Geref. Kerk
9.30 ds. Oegema, 6.30 ds. V.d. Horst Katwijk.
Geref. K. Vrijg. 10.30 en 5 30 ds Heida ha.
VOORHOUT Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds. De Jong. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11
VOORSCHOTEN Herv Gem Dorpskerk 10
ds. Schaap. 7 zie geref. kerk, De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. De Zwart ha, 7 zie geref
kerk. Herv. evang op geref. grondslag (kerk
geb. 'Rehoboth', A van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds. Van Kooten, 4.30 ds. V.d Kraan Bles-
kensgraaf. Hulp en Heil-kerk ('Schakenbos',

Leidschendam) 10 ds. Verheule. Geref. Kerk
10 ds. Van Oord Hoogland, 7 ds. Schaap. Ge
ref K Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 prof Douma
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Gods-
kerk zat. 7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands. J. v. Hoofiaan 3)
10.15 anglicaanse dienst. Aulabasisgemeen-
schap 10.30.

WADDINXVEEN Herv Gem. Brugk. 9 30 ds.
Van Nieuwpoort Rotterdam. 5 kand De Leeuw
Ameide; Hoeksteen 9.30 ds. Kastelein Dirks-
land. 5 ds. Schipaanboord; Bethelk. 9.30 ds
Kunz. 5 ds. Goossen; Rehoboth-school 9.30
ds. Van der Steen Rotterdam; Imm.kerk 9.30
ds. Van der Steen Rotterdam. Geref. Kerk
Kruisk. 10.15 ds. De Moor. 5 drs. Korf Rotter
dam, Ontm.kerk 9 30 ds. Gilhuis Zeist. Geref
K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds. Hoogen-
doorn. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds. Van
der Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg
29) 10 en 6.30 leesdienst. Remonstr. Gem.
geen dienst.

WARMOND Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30.

WASSENAAR Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds Vis
ser-Schroot, 4.30 ds. De Jong Leiden; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 dr. Schulte Nord-
holt; Messiask. 10 ds. Brummelkamp Middel
burg; Dorpscentrum 9 30 ds. Cadzander Oude
Tonge. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. Veenhof
Amsterdam, 7 ds. Wigboldus Voorburg. Ned
Prot. Bond (Kerkdam) mr Knegtmans Bus-

WOUBRUGGE. Herv. Gem. 9,30 ds. Van 't
Hof, 6.30 ds. Markus Broek op Langendijk. Ge
ref. Kerk 9,30 ds. Aalbers, 6.30 ds De Reus
Ter Aar. Ned. Prot. Bond (De Wi|k, Schoolstr
20) geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand. Berg
man Katwi|k aan Zee Geref Kerk 9 30 kand
Haasnoot Lisse, 7 hr Karstens Leiden.
ZOETERWOUDE Herv Gem. 10 ds. Rietveld
Rk Kerk St. Jan zat. 7 30. zon. 9 30; Chr
Dienaark. zat. 7. zon. 10. Meerburgkerk H.
Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en 11
ZWAMMERDAM: Herv. Gem, 9.30 ds. Poot
Woerden, 630 ds Taselaar Alphen. Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 ds. Buikema. Remonstr
Gem, geen dienst.