'Moeder Natuur heeft een
nieuwe minnaar gevonden'
'Verbetering van praktijkopleidingen'
Verwacht tekort
stadsverwarming
circa 150 miljoen
VRIJDAG 2 JUNI 1989
LEIDEN
Leidse hoogleraar De Boer directeur Genfarm
LEIDEN - "Langer dan
vierduizend jaar is de koe al
een trouwe metgezel van de
mens. Dat schept verplich
tingen jegens dit dier. Daar
om is het erg belangrijk dat
de mens, nu hij de kennis in
huis heeft om op een gerich
te manier het erfelijk materi
aal van zijn huisdier te ver
anderen, zich ook gedraagt
als vriend", aldus drs. Her
man de Boer, directeur van
Genfarm in Leiden. Het
nieuwe bedrijf gaat zich be
zighouden met de geneti
sche manipulatie van koei
en. 'Turbokoeien' zoals ze
meteen door een Leids
raadslid werden genoemd.
door
Nico Hylkema
Als directeur van het eerste Neder
landse bedrijf dat de genetische ma
nipulatie commercieel exploiteert,
heeft De Boer hoge verwachtingen
van zijn werk. "Het zal mij verbazen
als er over 25 jaar in Nederland nog
koeien rondlopen, die niet op de een
of andere manier genetisch gemodi
ficeerd zijn".
De Boer kent geen twijfels over
de zegenrijke uitkomsten voor
mens en dier van het sleutelen aan
de genen. "De biotechnologie
werkt, zoals de naam aangeeft, mèt
en volgens de regels van de natuur.
In de land- en tuinbouw zal dankzij
biotechnologie het gebruik van pes
ticiden afnemen. Zij levert boven
dien methoden die ziekten bij
mens. plant en dier voorkomen. In
de biotechnologie heeft Moeder Na
tuur een nieuwe minnaar gevon-
Filmband
De biotechnologie werkt met DNA-
moleculen. Die bevatten alle erfelij
ke gegevens, die de eigenschappen
van mensen bepalen. Het is als een
filmband voor een filmmaker. De
DNA-streng is universeel. Dat
maakt uitwisseling mogelijk, zoals
de filmmaker een willekeurig stuk
je film in zijn totale band kan in
plakken. Dat gegeven heeft in de af
gelopen tien jaar ongekende moge
lijkheden geopend.
Vooral op het terrein van het ver
vangen van chemische bestrijdings
middelen is grote vooruitgang ge
boekt. Zo hebben Amerikaanse on
derzoekers een gen weten te isole
ren met informatie, die dodelijk is
voor bepaalde insecten. Dat gen,
een deel van een bacterie die een
dodelijke darmstoornis veroor
zaakt. is nu ingebracht in diverse
planten.
Insecten die zich aan deze 'trans
gene' planten te goed doen, zijn ge
doemd te sterven. Een dergelijk
greep is niet mogelijk
of selectie maar alleen
netische manipulatie. Maar ook
schimmelziekten in aardappelplan
ten zijn op deze manier milieuvrien
delijk te bestrijden.
De eigenlijke ingreep die onder
de naam 'transgenese' bekend staat,
is het inbrengen van een extra stuk
je DNA aan het erfelijk materiaal
van een plant of dier. Vooralmuizen
zijn veelvuldig gebruikt voor deze
ingreep. In deze muizen is een gen
ingebracht afkomstig van het men
selijk chromosoom.
Muizen blijven muizen
Die ingreep is nodig om de werking
van het gen te bestuderen. De Boer
beklemtoont, dat alhoewel de muis
daarmee een menselijke eigen
schap krijgt, het nog altijd een muis
is. Het gaat om de toevoeging van
een gen aan een bestand van 50.000
tot 100.000 genen. De keuze van het
DNA-fragment bepaalt de gewenste
nieuwe eigenschap van het transge
ne dier. De keuze van de promotor
(de motor die elk gen heeft en een
gen aanzet tot activiteit) bepaalt in
welk weefsel het gen tot uiting
komt.
Was de technologie om transgene
landbouwhuisdieren te maken tot
dusver erg duur, nu is de technolo
gie verder gevorderd en veel effi
ciënter. Met name in het buitenland
is het nu mogelijk zonder chirurgi
sche ingrepen de eicelwinning en
implantatie uit te voeren. Voor De
Boer is het zo klaar als een klontje
dat Nederland de transgenese op
korte termijn moet toevoegen aan
het spectrum van veeverbeterings-
methoden. Doet Nederland het niet,
dan zullen landen als de Verenigde
Staten en Engeland ons snel voorbij
streven.
Daarbij spelen zowel economi
sche als gezondheidsmotieven een
rol. Als voorbeeld noemt De Boer
de koemelk. De Boer: "Melk is ge
zond. Evenwel kan consumptie tot
problemen leiden bij Aziaten, Jo
den, Afrikanen en Arabieren." Dat
komt door de grote hoeveelheid lac
tose in melk. De genoemde bevol
kingsgroepen bezitten een gen dat
zichzelf na het consumeren van de
moedermelk uischakelt. Alleen bij
westerlingen blijft dit gen een en
zym produceren dat lactose af
breekt.
Nu is het mogelijk om lactose af
te breken door toevoeging van een
enzym. Het is evenwel ook mogelijk
door middel van genetische mani
pulatie en transgenese de vorming
van lactose in de uier te voorkomen.
Een neveneffect zou zijn, dat melk
minder water zou bevatten, hetgeen
de bewerking aanmerkelijk voorde
liger zou maken. Ook is het wellicht
mogelijk via genetische modificatie
verzadigde vetzuren om te zetten in
onverzadigde vetzuren. Dit laatste
voorkomt cholestorol-vorming, een
belangrijke oorzaak van hart- en
vaatziekten.
Deze beide voorbeelden behoren
tot de mogelijkheden. Ze scheppen
interessante vooruitzichten voor
nieuwe afzetgebieden van melkpro-
dukten. Diversificatie en specialisa
tie zijn mogelijk en dat is nu net de
boodschap die de Europese boeren
krijgen in verband met de komende
veranderingen binnen de Europese
markt na 1992.
Ethische kant
De vraag die bij dit alles rijst, en vol
gens De Boer ook binnen zijn be
drijf Genfarm, of al deze toepassin
gen zijn geoorloofd. Dat is de ethi
sche kant van de zaak, waarop eer
der is gezinspeeld. Hij wijst erop dat
wij met twee maten meten. Trans
gene muizen, planten, fruitvliegen
en bacteriën zijn al lang geaccep-
Prof. H. de Boer: Het zal mij verbazen als er over 25 jaar in Nederland
nog koeien rondlopen, die niet op de een of andere manier genetisch gemo
dificeerd zijn". <I0t0 GPD)
teerd. Het probleem komt pas op bij ren kan op vele manieren verslech-
dieren die dichter bij de mens staan, terd worden en transgenese is daar-
Dat is derhalve de vraag waarom op geen uitzondering. Transgeneti-
het gaat. sche modificatie van dieren moet
De Boer stelt voor dat de mens in daarom geleid worden door het ver
wezen al lang bezig is met geneti- antwoordelijkheidsgevoel en de
sche manipulatie door selectie en ethische normen van de uitvoeren-
kruising van diersoorten. Alleen is de onderzoeker en door overkoepe-
nu de mogelijkheid gerezen dat ge- lende wetgeving. Dit is Genfarms
richt te doen. "Het welzijn van die- strategie", aldus De Boer.
Pand Kooyker
Nieuwe Rijn
toch verkocht
LEIDEN - Het voormalige pand van
boekhandel Kooyker aan de Nieu
we Rijn 15/16 is na anderhalf jaar
leegstand verkocht. De kopers zijn
twee Leidse beleggers. C. van der
Zon en H. van der Drift, die de bega
ne grond willen verhuren als win
kelruimte. Wat met de etages daar
boven gebeurt is nog niet duidelijk.
Daarover moeten nog gesprekken
met de gemeente worden gevoerd.
Boekhandel Kooyker is blij dat
het pand is verkocht. De verkoop le
verde problemen op vanwege de
vervuiling van de grond met huis
brandolie. Die olie is afkomstig uit
een lekkende tank in de buurt van
het pand. Door de vervuiling lag de
verkoopprijs enkele tonnen lager
dan het pand aanvankelijk was ge
schat. Een paar maanden geleden is
het pand nog door jongeren ge
kraakt geweest.
Man (32) valt
van steiger
LEIDEN Een 32-jarige Delfte
naar is gisteren bij werkzaamheden
aan de Koningstraat van een steiger
gevallen. Het vermoeden bestaat
dat de man onwel is geworden en
vervolgens is gevallen. De man
kwam van een hoogte van twee me
ter met zijn hoofd op de grond te
recht. Hij is overgebracht naar het
AZL met vermoedelijk een zware
hersenschudding.
Kamer van Koophandel richt Informatica Kring op
t-secretaris F. de Jongh i
i Koophandel"Als z
-de Kamer
kruising onvoldoende kennis hebben, kunnen leerlingen met die apparatuur brok-
transge- ^en maken
LEIDEN - Verbetering van de
praktijkopleidingen voor infor
matica in deze regio en een gro
tere uitwisseling van kennis
over en ervaringen met compu
tergebruik tussen onderne
mers. Dat zijn voorlopig de doe
len van de Stichting Informati
ca Kring Rijnland, die onlangs
is opgericht door de Kamer van
Koophandel.
De Kamer van Koophandel nam het
initiatief om te voorkomen dat er
een 'gat' zou vallen in de informati-
ca-opleidingen. "In augustus van
dit jaar loopt het zogeheten ISI-pro-
ject af. Dat is een landelijk project
waarbij jongeren met een wat lagere
opleiding de gelegenheid krijgen
om ervaring op te doen en kennis te
verwerven over informatica. De op
leiding, die straks door de Kring zal
worden verzorgd, is een voortzet
ting van dit project", verklaart F. de
Jongh, adjunct-secretaris van de
Kamer van Koophandel en één van
de betrokkenen bij de oprichting
van de Informatica Kring.
Volgens De Jongh is de opleiding
bedoeld voor schoolverlaters met
een lbo-, mavo- of havo-diploma. De
jongeren leren er niet alleen om te
gaan met computers, maar worden
ook 'geoefend' in het werken op een
bedrijf of kantoor. De Jongh: "In
het leerlingenwezen, waar deze op
leiding onder valt, doen de leerlin
gen hun praktijkervaring meestal
op in de bedrijven zelf. Met informa
tica- is dat niet goed mogelijk. Ze
moeten werken met zeer gespeciali
seerde apparaten. Als ze nog niet
voldoende kennis hebben, kunnen
ze brokken maken".
Om de leerlingen toch de nodige
'bedrijfsvaardigheid' te laten op
doen, wil de kring op een nog nader
te bepalen plek een kantoor inrich
ten. Daar kunnen de deelnemers
aan de opleiding hun kennis in de
praktijk brengen. "Het wordt een,
zeg maar, beschermde werkplek
waar de omstandigheden in een be
drijf of kantoor zo goed mogelijk
worden nagebootst".
Het theoretisch gedeelte van de
opleiding wordt verzorgd door de
Streekschool. De leerlingen zullen
die school twee dagen per week be
zoeken. Waar de 'praktijkschool'
wordt gevestigd, is nog niet bekend.
"We hopen zo snel mogelijk een
goede plaats te kunnen vinden".
Behoefte
De Kring werkt in de informatica
opleiding nauw samen met de In
formatica Kring Midden-Holland.
Beide Kringen hopen jaarlijks elk
zo'n 250 schoolverlaters wegwijs te
kunnen maken in de informatica.
Overigens wordt niet elke school
verlater op de opleiding toegelaten.
Slechts jongeren die van een bedrijf
de verzekering hebben gekregen
dat ze na voltooiing van de 'school'
daar een baan krijgen, kunnen er te
recht. "Die bepaling is op zichzelf
niet onlogisch", vindt De Jongh.
"Als bedrijven behoefte hebben aan
mensen met een dergelijke scho
ling, zullen Ze zich aanmelden. Is
die behoefte er niet, dan moet je de
opleiding niet geven".
De nieuwbakken Informatica
Kring wil zich ook bezighouden
met het beter spreiden van kennis
en ervaring over informatica onder
ondernemers. "Daartoe zullen er
geregeld congressen en symposia
worden gehouden. Het eerste sym
posium - over elektronisch beta
lingsverkeer - is inmiddels al in
voorbereiding".
In de nabije toekomst overweegt
de Kring ook om voor ondernemers
cursussen te geven over informati
ca. "Dat is een van de gedachten die
leven. Dat moeten we overigens al
lemaal nog nader uitwerken". Het
initiatief van de Kamer van Koop
handel haakt enigszins in op een
plan van de gemeente Leiden, die
een informatica-centrum voor het
midden- en kleinbedrijf in Leiden
wil oprichten. "Een goed idee",
vindt De Jongh het. "Dit soort ini
tiatieven van de overheid kunnen
zeker geen kwaad. Toch denk ik dat
het verstandig is dat juist het be
drijfsleven, dat er toch van moet
profiteren, iets dergelijks opzet".
REDACTIE: JAN RIJSDAM, TELEFOON: 161444
Oudste man
Deze week stond Jean Michael
Reyskens uit Dordrecht in het
middelpunt van de belangstelling
omdat hij met zijn 111 jaar en 19
dagen de oudste inwoner werd
die ons land ooit heeft gekend.
Die 111 jaren, daar is geen speld
tussen te krijgen. En die 19 dagen,
inmiddels zijn er 22, geloven we
ook wel. Maar is hij Neerlands
oudste aller tijden? Dat staat nog
te bezien volgens Leidenaar P.
Devilee.
Devilee wijst ons op de begraaf
plaats Rhijnhof waar een Leide
naar begraven ligt die jaren ouder
is geworden dan de Dordtse opa
Reyskens. Het gaat om ene Prins,
geboren in 1815 en overleden in
februari 1930. Trekt u maar af en
het is duidelijk dat deze Prins
meer dan 114 jaar oud is gewor
den.
Dreigt opa Reyskens zijn ereti
tel alsnog kwijt te raken aan opa
Prins? Wij zijn te rade gegaan bij
het Gemeente-archief aan de
Boisotkade. De heer C.J. Pelle
vertelt ons dat de bufgelijke
stand van Leiden sinds 1811
nauwkeurig is bijgehouden en
dat dus precies is na te gaan of de
gegevens op de grafsteen klop
pen.
De speurtocht van Pelle levert
in eerste instantie een akte op
waaruit blijkt dat op 26 augustus
in het jaar 1815 een Prins geboren
is. Maar een overlijdensakte van
deze mogelijke aanvoerder van
het Nederlandse eeuwlingenklas-
sement blijkt vooralsnog onvind
baar.
Dat de overlijdensakte niet een,
twee, drie boven water komt zegt
nog niets, volgens Pelle. Mogelijk
heeft Prins ergens anders dan in
Leiden zijn laatste adëm uitgebla
zen. Eén ding is zeker: Prins is
overleden. De vraag is waar en
wanneer. Pelle speurt verder. En
Reyskens loopt dus nog steeds de
kans zijn titel te moeten inleve
ren. Tenzij opa Reyskens zich een
blijvertje toont. Dan mag hij zich
over een jaar of drie opnieuw
Neerlands oudste aller tijden noe
men. Wij houden u op de hoogte
van de strijd der eeuwlingen.
Schone stad
Mevrouw Van Noort-Piket uit de
Leidse Van der Duynstraat is nog
niet erg onder de indruk van de
schone stad. "Net als zo veel.bur-
gers erger ik mij mateloos aan al
die vuile troep die de mensen op
straat gooien", schrijft de Leidse
aan M.A. Logtenberg, directeur
van de gemeentereiniging. Het
initiatief om Leiden schoon te
maken (de actie 'Schone stad' die
vorige maand van start ging) is
mevrouw Van Noort dan ook uit
het hart gegrepen. "Maar tot dus
ver heb ik er nog niet veel van ge
merkt. Zelfs de moeite die ik
neem om de reiniging er van in
kennis te stellen dat er bij ons in
de buurt geen folders over de ac
tie bezorgd zijn, wordt niet be
loond".
Mevrouw Van Noort zegt best
te begrijpen dat de stad niet in
een handomdraai schoon kan
zijn. Maar zij had verwacht dat
met name het centrum in het
weekeinde wel weer het aankij
ken waard zou zijn. Dat is het niet,
concludeert de Leidse na de proef
op de som te hebben genomen.
Vorige week vrijdag signaleerde
mevrouw Van Noort rondom het
stadhuis 'een en al plastic en pa-
pierafval'. Zondag was het op het
Vrouwenkerkplein eén grote
bende van kapotgeslagen houten
kistjes. Op de Mare zag ze 'een
groot aantal kartonnen dozen en
overvolle afvalbakken'. En op de
Maresingel is volgens mevrouw
Van Noort nog nooit een veegwa-
gen geweest. Een reinigingscon
troleur heeft ze ook nimmer ge
zien. "Ook niet als er veel zakken
huisvuil buiten staan op dagen
dat er niet wordt opgehaald".
Moet de actie 'Schone stad'
haar vruchten nog afwerpen of
zijn de verwachtingen van de
Leidse burgers soms te hoog ge
spannen vragen wij Mari Tol,
woordvoerder van de gemeente
reiniging. Het blijkt van beide
wat te zijn. "De verwachtingen
zijn te hoog gespannen, maar het
is ook een te korte termijn om nu
al resultaten te zien van de actie
Schone stad. Over een jaar willen
we kijken wat het allemaal heeft
opgeleverd", zegt Tol.
Een hele vooruitgang vindt hij
dat in een maand tijd het aantal
reinigingspolitie van één naar
drie is uitgebreid. Dit jaar komt er
zelfs nog een vierde bij. Wat be
treft de folders: "Voor Leiden-
Noord blijkt die in de plomp te
zijn gegooid door de bezorgers.
Vandaar dat we opdracht hebben
gegeven om in die wijk alsnog de
folders te verspreiden".
Vervolgens wijst Tol erop dat
op zondag niet wordt schoonge
maakt. "Op zaterdagmiddag na
de weekmarkt krijgt de binnen
stad nog een poetsbeurt en de vol
gende keer is pas weer op maan
dag. Als mensen in die tussentijd
daar vuil gooien, blijft dat enige
tijd liggen".
Het is voor de Leidse burgers
kortom nog even wachten gebla
zen met het definitieve oordeel
over het al dan niet slagen van de
actie 'Schone stad'.
Leids biertje
In Steeds van afgelopen woens
dag besteedden wij aandacht aan
de bierwinkel van Hans van der
Reijden waar niet minder dan 550
soorten bier over de toonbank
gaan. Maar hoe staat het nu met
het Leidse biertje dat Van der
Reijden heeft gebrouwen en vo
rig jaar op de markt bracht, wil
een lezer weten. Het brouwsel
blijkt goed in de smaak gevallen
bij de Leidenaar. "Er zijn nu bijna
In de Vestestraat is kennelijk een geheel nieuwe regeling voor parke
ren voor vergunninghouders van kracht. De procedure is simpel. Schaft,
u zich een vergunning en verwijder de paaltjes voordat u uw auto par
keert. Als u maar niet vergeet de om de paaltjes weer terug te plaatsen,
wanneer U wegrijdt. foto Loek Zuyderduin)
60.000 flesjes van verkocht", al
dus Van der Reijden. Volgens de
bierkenner is het Leidse biertje,
licht zoetig en met een bittere af
dronk, goed drinkbaar gebleken.
Alweer een blijvertje dus.
LEIDEN - De stadsverwarming
levert de NV Energie- en Water
voorziening Rijnland (EWR) de
komende jaren grote verliezen
op. Dit jaar kost de stadsver
warming het bedrijf ruim 5 mil
joen gulden. Dit verlies loopt de
komende jaren op tot maximaal
7,4 miljoen gulden in 1995, zo is
berekend. Uitgaande van het
huidige prijspeil bedraagt het
totale verlies in 2011 circa 150
miljoen gulden.
Het EWR is nog niet van plan in te
grijpen omdat de tegenvallers bin
nen het eigen bedrijf en met een le
ning van de overheid kunnen wor
den opgevangen. Wel wordt onder
zoek verricht of het mogelijk is de
stadsverwarming minder verliesge
vend te maken.
Het ziet er niet naar uit dat de
stadsverwarming de komende
twintig jaar winst kan opleveren.
Weliswaar daalt het jaarlijkse nega
tieve saldo geleidelijk, maar toch
wordt over het jaar 2011 nog een
verlies van bijna 5 miljoen gulden
verwacht.
Algemeen directeur Haijkens
heeft de aandeelhouders laten we
ten dat het resultaat ingrijpend kan
verbeteren wanneer de gasprijs de
komende jaren meer wordt ver
hoogd dan nu wordt voorspeld. De
tarieven van de stadsverwarming
zijn gekoppeld aan de hoogte van de
gasprijs. De aandeelhouders moe
ten zich op 21 juni uitspreken over
de voortgang van het project.
Het verlies in 1989 wordt mede
geweten aan de daling van de gas
prijs vorig jaar. Ook het uitblijven
van de aansluiting van het TNO-ge-
bouw aan de Wassenaarseweg op
het stadsverwarmingsnet was een
tegenvaller.
Nadat de gemeenteraad in het be
gin van de jaren tachtig besloot tot
de aanleg van stadsverwarming
werd al getwijfeld of het project
winstgevend zou kunnen zijn. De
deskundigen voorspelden echter
grote besparingen. Ervaringen bij
andere gemeenten gaven een aan-
GEWOND - Een bromfietser (16) uit
Warmond is gistermiddag licht ge
wond geraakt bij een aanrijding. Hij
kreeg op de Willem de Zwijgerlaan
geen voorrang van een 30-jarige
Voorschotense fietser.
merkelijk negatievere uitkomst
maar toch werd besloten tot invoer
van de stadsverwarming.
Ook andere onderdelen van het
EWR blijken dit jaar verlies op te le
veren. Het elektriciteitsbedrijf ver
wacht een tekort van bijna 3 mijoen
gulden en het waterbedrijf komt
meer dan een halve ton tekort. De
verwachte winst van het gasbedrijf,
ruim 11 miljoen gulden, is echter
ruim voldoende om het verlies van
beide onderdelen op te vangen. De
winst bij het gasbédrijf wordt mede
veroorzaakt door een tariefsstijging
van 2,7 cent per kubieke meter voor
kleinverbruikers die op 1 juli in
gaat. Naar verwachting kost dit een
gezin gemiddeld 75 gulden per jaar
extra.
Fietspuzzeltocht
Werkgemeenschap de Ratel houdt zon
dag 4 juni haar jaarlijkse fietspuzzeltocht.
Start tussen 9.15 en 9.45 uur bij het Leid
se Volkshuis aan de Apothekersdijk 33.
Inschrijfgeld per persoon 3 gulden, ook
voor niet-leden. De tocht 'Rondje Leiden'
is 35 kilometer en voert langs vrijwel alle
randgemeenten van Leiden. Inschrijving
bij J. Louwrier. telefoon: 411037 en J
Peterse telefoon: 760063 of bij het Volks
huis op zondag.
Planten en bloemen
De Polderwerkgroep van het Instituut
voor Natuurbeschermingseducatie (IVN)
afdeling Leiden, geeft de cursus 'Planten
en bloemen zien en herkennen'. De cur
sus bestaat uit twee theorie-avonden op
15 en 22 juni en twee excursies op 17 en
24 juni. Opgave en informatie, vanaf 3 ju
ni. tussen 18.30 en 19.30 uur. telefoon:
071-224405
Zangkunst
De gevorderde leerlingen van de Streek-
muziekschool Leiden geven zondagmid
dag 4 juni om 15.00 uur een concert dat
in het teken van de zangkunst uit de 19e
eeuw staat. Onder leiding van Leny Ste
vens worden liederen vertolkt van onder
andere Schubert. Schumann en Grieg.
Het concert heeft plaats op de eerste ver
dieping van museum De Lakenhal aan
de Oude Singel in Leiden.
