'In Dolce di Sposa gaat het om de eer'
'Ik wil in een molen op 't vliegveld'
PODIUMBLIK
LAK viert veertigjarig bestaan met betonpastorale
Poetry ook
buiten
Rotterdam
DINSDAG 30 MEI 1989
PAGINA 19
Redactie Pieter C. Rosier
De Meeuw
Na een wervelende Chanson-
week begint de Leidse Schouw
burg haar programma van deze
week met een klassieker. De
Blauwe Maandag Compagnie
brengt daar woensdagavond 'De
Meeuw' van Anton Tsjechow, in
de regie van Luk Perceval. De
landelijke pers sprak zich zeer lo
vend uit over het spel van de
groep, vooral over dat van Jan
Decleir en Viviane de Muynck.
Hoe onderdrukte verlangens uit
eindelijk leiden tot vernietiging -
dat is het thema van deze wrange
komedie.
Ritter, Dene, Voss
'Ritter, Dene, Voss' van de on
langs overleden Oostenrijkse
schrijver gaat over een 'weltfrem-
de' figuur die overhoop ligt met
zichzelf en de werkelijkheid. En
met de twee zusters die hem ver
zorgen. Thomas Bemhard laat
zich in dit stuk zien van zijn
zwartste kant, dus: giftige dialo
gen en een grote dosis argwaan
tegen de menselijke soort. 'Ritter,
Dene, Voss' wordt op zaterdag
avond gespeeld in de Leidse
Schouwburg door Het Nationale
Toneel. De regie is in handen van
Leonard Frank, die nog niet zo
lang geleden de samenwerking
met dit gezelschap voor het ko
mende seizoen heeft opgezegd.
TIG
Toneelvereniging Tot Ieders Ge
noegen presenteert op maandag
avond in de Leidse Schouwburg
het blijspel 'Stuivertje wisselen'.
Dat het hier niet om dat bruine
muntje gaat zal ieder duidelijk
zijn. Natuurlijk draait het om re
laties tussen mensen van beiderlei
kunne, relaties die op het spel ko
men te staan door allerlei onver
wachte gebeurtenissen, zoals dat
hoort in een blijspel. Het spel is ge
schreven door Douglas Donald en
vertaald door Marianne van
Stolk.
Dolce disposa
Het LAK-theater doet het in deze
Chris Lomme (links) en Jan D
Tsjechow, gespeeld door de Blauv
tal toneelgroepen optreden. Het
festival wordt besloten met een
twee uur durend middeleeuws
stuk. De muziek op de laatste
avond wordt verzorgd door het
Collegium Musicum Leiden.
Eenakters
Toneelvereniging 'Onder Ons'
speelt op zaterdagavond 3 juni
ïcleir in 'De Meeuw' van Anton
e Maandag Cie. (foto Bie Peeters)
om 20.30 uur in theater Imperium
twee eenakters. De eerste. 'Welwe
zen', is geschreven door Peter van
Straaten. Het stuk gaat over een
hulpverlener die in zijn hemd
wordt gezet. De tweede eenakter.
'Heden Christine', is van schijver
Thomas Verbogt. We zijn getuige
van een verjaardag waarop heel
wat emoties bovenkomen bij de
aanwezige familieleden.
Bernhards stuk
(foto Pan Sok)
Studententoneel
Voor de derde keer organiseert
Jongeren- en Studentenvereni
ging Augustinus een Theaterfesti
val. In de mensazaal van het
pand op Rapenburg 24 zal van
avond en morgenavond een aan
Bekroonde 'misdaadauteur' Gerben Hellinga
podiumblik-week rustig aan. Er
zijn geen voorstellingen. Wel wil
len wij u alvast even wijzen op de
produktie
'Dolce Disposa', die volgende
week in première gaat. Op deze
pagina daarover een verhaal van
Emiél Fangmann.
doemen. Hellinga bewoont een aan
de buitenkant lichtelijk vervallen
huis, dat deel lijkt uit te maken van
een soort alternatieve kunstenaars
kolonie. Als ik hem vraag waar Sid
Stefan woont, zegt de eenenvijftig-
jarige Hellinga zonder een spier te
vertrekken: "Sid woont meer de
kant op van Zuidholland, daar heb
je zo'n poldergebied met allemaal
van die meertjes. Maar deze omge
ving lijkt er inderdaad wel op".
Raymond Chandler
Meteen benadrukt Hellinga dat we
hem vooral niet moeten verwarren
met Sid Stefan. "Natuurlijk zitten
er autobiografische elementen In
die man, maar ik ben ook gek op
fantaseren". Als zoon van een hoog
leraar Nederlands en met vier publi
cerende grootouders, kreeg Hellin
ga de liefde voor de literatuur letter
lijk met de paplepel ingegoten.
"Mensen als Roland Holst, Bloem
en Bertus Aafjes kwamen bij ons
over de vloer en ik las mij helemaal
suf. Op een bepaald moment was de
kinderliteratuur gewoon op en be
gon ik met romans en gedichten.
Begin jaren vijftig ontdekte ik het
werk van Raymond Chandler. Hij
sohreef het soort boeken waarvan ik
dacht: zo zou ik het ook wel willen".
Pas midden jaren zestig - hij was
toen al de halve wereld over ge
weest en had onder meer in Wenen
en Berlijn zijn brood verdiend als
acteur - vond Hellinga de rust om
zelf misdaadromans te schrijven.
'Dollars' was in 1966 de eerste, daar
na volgden in rap tempo 'Messen'
(1966) en 'Vlammen' (1967), alledrie
met Sid Stefan in de hoofdrol. Na
een lange tijd waarin hij vooral voor
theater en televisie schreef, publi
ceerde Hellinga in 1985 eindelijk
weer een nieuwe misdaadroman:
'Merg en been'. Rinus Ferdinandus-
se prees het boek in Vrij Nederland
terecht de hemel in: „Het is van zeer
hoog niveau. Als uw vakantiekoffer
vol is, gooi er dan een paar sokken
uit en stop dit boek ervoor in de
plaats, want hier hebt u op de cam
ping meer plezier van". En dit jaar
haalde Hellinga mede onder druk
van zijn vele fans Sid Stefan weer
uit de motteballen.
Wie 'De terugkeer van Sid Stefan'
naast het vroege werk legt, kan
slechts één conclusie trekken: Hel
linga heeft in de tussentijd veel ge
leerd en beheerst het genre nu tot in
zijn vingertoppen. De stijl van zijn
nieuwste roman is sober en trefze
ker geworden, het verhaal spannen
der dan ooit. Het zou mij verbazen
als de producenten niet een strijd
op leven en dood gaan voeren om de
filmrechten binnen te slepen en met
een deugdelijke vertaling zou Hel
linga ook het buitenland moeten
kunnen veroveren.
Bordewijk
Hellinga is naar eigen zeggen "geen
verwoed thrillerlezer." Het schrij
ven gaat bij hem bijna vanzelf. "Ik
ben allesbehalve een schema-freak.
Ik heb een idee en dan ga ik gewoon
schrijven. In het begin heb ik nog
geen flauw idee wat er gaat gebeu
ren. Al schrijvend denk ik plotse
ling: verrek, dit wordt spannend, nu
wordt het leuk. Chandler zei altijd:
als je het helemaal niet meer weet,
laatje een man met een pistool bin
nenkomen. Dat werkt altijd". Hel
linga zegt in zijn stijl vooral bein-
vloed te zijn door F. Bordewijk.
"Die man was in staat de essentie
van de taal er uit te halen. Als schrij
ver probeer ik de muziek van de taal
op papier te laten weerklinken.
Door zoveel mogelijk om mij heen
te kijken, kranten te lezen en tv te
kijken, probeer ik bij de tijd te blij
ven. Een thriller moet vooral realis
tisch zijn en is bedoeld voor het gro
te publiek".
Volgens Hellinga bestaat er geen
standaard formule voor een goede
thriller. "Eind jaren zestig wilde ik
bij voorbeeld een roman schrijven
over antieksmokkel in Turkije. Ik
heb daar ook allerlei lokaties beke
ken, maar het lukte mij niet er een
goede vorm voor te vinden. Vervol
gens ben ik dat hele boek vergeten.
Het manuscript moet nog wel er
gens rondslingeren. Vorig jaar
kreeg ik plotseling weer zin iets met
Sid Stefan te doen en nu heb ik de
smaak weer goed te pakken. Ik wil
proberen elk jaar een roman te
schrijven. Dat zet^tenminste zoden
aan de dijk, want ik ben zo arm als
een kerkrat en moet met schrijven
mijn boterham verdienen. Weet je
wat mij mooi lijkt? Dat mijn boeken
in van die molens op allerlei vlieg
velden staan. Dat is echt mijn ide
aal: in een molen op het vliegveld.
Wat moet dat een kick zijn!".
Door
Gerlof Leistra
LEIDEN - Een betonpasto
rale. Zo wordt de eigen mu-
ziektheaterproduktie van
het 40-jarige LAK-theater
onder de naam 'Dolce di
Sposa' treffend genoemd.
Plaats van uitvoering is na
melijk de universitaire par
keergarage aan de zuidkant
van het Witte Singel/Doelen
complex. Tien voorstellin
gen met subsidie van de pro
vincie vanaf 6 tot en met 17
juni (aanvang 21.00 uur)
kunnen per keer honderd
bezoekers aan hun stoel ge
kluisterd houden. Bedenker
van het geheel (tevens regis
seur) Kees Epskamp en
componist Warner van Es
leggen op het ogenblik de
laatste hand aan hun opmer
kelijke werkstuk.
Door
Emiel Fangmann
'Dolce di Sposa' betekent 'het zoet
van de bruid' en is net als in het mid-
delnederlands dubbelzinnig te in
terpreteren. "Het is een niet be
staande, maar daarom nog geen fou
tieve Italiaanse uitdrukking" legt
Epskamp (38) uit. De ontstaansge
schiedenis van de volledig Neder
lands gezongen produktie is lang.
Als docent theaterwetenschappen
in Amsterdam gaf Epskamp een
werkgroep over het thema 'onmo
gelijke liefde'.
"Tot de literatuur behoorde een
boek uit 1968 van een Amerikaans
antropologe van Italiaanse origine.
Zij had op Sicilië op zoek naar haar
wortels heel persoonlijke vraagge
sprekken gevoerd met de bevol
king. Het boek was er een neerslag
van. Samen met Ad Boeren bewerk
te ik een 'case' uit het boek tot een li
bretto".
Het gaat allemaal om het begrip
'eer'. Een jonge vrouw (gespeeld
door operazangeres Karin Jönsthö.-
vel) wordt onder valse voorwendse
len verleid door een man (gespeeld
door Klaas Visser). Vervolgens ver
stoot hij haar en onder invloed van
haar omgeving besluit zij hem te do
den, om te voorkomen dat ze een ge
vallen vrouw wordt. Epskamp
kwam op het idee om dit gegeven in
een parkeergarage ten tonele te voe
ren. Gevraagd naar de reden waar
om het een muziekproduktie ge
worden is zegt hij: "Bij vorige pro-
dukties kwamen mensen naar me
toe en vroegen: Kees, waarom houd
je altijd op, op het moment dat we
denken dat we geraakt en geroerd
gaan worden? Maar nee, dan kap je
het af'.
Dan zegt de regisseur, gemakkelijk
van zijn.woorden afkomend: "Toen
dacht ik van shit, shit, shit. Ik wil nu
een stuk hebben dat de mensen be
roert, zonder te stappen in oude
technieken. Dan moet je een warm
verhaal nemen met een tragische af
loop. En dan moet je het medium
muziek nemen om de mensen in de
onderbruik te raken". Lachend:
"Eigenlijk is het heel scherp op de
wind varen". Over de muziek van
Warner van Es is hij zeer te spreken:
"Er zitten stukken muziek in. Ik
heb een keer echt even moeten slik
ken en me weg moeten draaien, om
dat je voelt dat de tranen opko
men... het atonale wordt op een ze
ker moment harmonisch en melo
dieus. Dan gaan er bij mij de rillin
gen doorheen".
Over de herkenbaarheid van het
thema 'doden uit eer' zegt Eps
kamp: "Als zo niet had gedood, zou
ze zijn gevallen. En dat kennen wij
niet. Zo'n prijs die je voor de liefde
betaalt. Door een wip eigenlijk, dat
kun je in feite ook zeggen. Een paar
jongens uit het koor komen uit het
achterland, Roelofarendsveen en
die omgeving. En langzaam komen
ze er nu voor uit dat ze de thematiek
voelen. We hadden ook op jaloezie
of overspel kunnen gaan zitten. Ik
ga 'eer' niet helemaal uitleggen.
Misschien blijft 'eer' wel het grote
geheim".
De 'metteur-en-scene' ruimde naast
zeven jonge mannen ("de John Tra
volta's van de dorpsgemeenschap")
en twee vrouwen en een man (de
broer en zusjes van de 'helding') een
grote plaats in voor een veertigkop-
pig dameskoor, dat de ruim één uur
durende gebeurtenissen becom
mentarieert. Het koor blijft eerst
buiten beeld en komt dan hoe lan
ger hoe meer naar voren. "Er heerst
op het ogenblik een prettige span
ning", kenschetst Epskamp de
stand van zaken bij de repetities in
de parkeergarage. Het decor is so
ber: sober houten kistjes en een
Hoofdrolvertolkers van de LAK-produktie 'Dolce di Sposa', Karin Jönsthövel en Klaas Visser.
scooter. De verstaanbaarheid in de
enorme ruimte is uitstekend. De be
lichting wordt moeilijk met het lage
plafond. Het vloeroppervlak wordt
af en toe over de gehele lengte ge
bruikt.
De muziek is voor Warner van Es
(37) het belangrijkste van de hele
produktie. Eind januari waren de
teksten klaar en is hij met het com
poneren begonnen. "Tijdens de uit
voering staat de muzikale begelei
ding op tape, omdat het onmogelijk
is mijn muziek 'live' te spelen. Er
wordt onversterkt gezongen, er
staat niets op rijm en de stijl zit heel
dicht bij de spreektaal", zegt Van
Es. De ontstaansgeschiedenis van
de muziek is weer een verhaal apart.
"Zeven, acht jaar heb ik onder druk
aan allerlei produkties gewerkt. Op
zich zelf goed, maar bij het werk
kwamen er compositorische pro
blemen voor, waarvoor ik niet de
tijd had om ze uit te werken. Daar
om heb ik verleden jaar geen op
drachten aangenomen en voor mij
zelf gewerkt. Dit is het eerste stuk
nadat ik me teruggetrokken had".
Van Es gebruikt in 'Dolcadi Spoza'
de tegenstelling tussen tonaliteit en
twaalftoonsmuziek. Hij legt uit:
"Vo'o'r Schönberg (1920) werd er
tonaal, dat is volgens de toonladder,
gecomponeerd. Na Schönberg ont
staat de twaalftonige muziek, waar
bij niet meer één toon de overheer
sende factor is in een muziekstuk,
maar elke toon zijn eigen waarde
heeft. Het klankgemiddelde is veel
dissonanten Waar ik mee gewor
steld heb, is dat ik geen van beide
kanten op wilde. Niet alleen maar
tonaal en ook niet alleen maar
twaalftoonsmuziek schrijven". En
nog explicieter zegt Van Es, ooit
leerling van Louis Andriessen en
Jan Boerman: "Het is een ander
soort muziek dan dat ik ooit ge
maakt had. Het is terug naar de ba
sis: Wat is een noot en wat is de rela
tie tussen twee noten. Het hele stuk
is eigenlyk gebaseerd op een inter
val, een kwart. In feite simpel". Als
instrumenten gebruikt Van Es een
saxofoon, een marimba (een houten
xylofoon) en een piano, die door an
deren worden bespeeld. Daarnaast
elektronische geluiden. "Maar ik
gebruik op geen enkele manier een
synthesizer. Ik neem geluiden die
normaal ook voorkomen, zoals hout
of glas of stem en die bewerk ik met
bandtechnieken
Het koor, dat vanaf eind maart repe
teert, werd in het begin wel voor
problemen gesteld: "Het vreemde
is dat de tonaliteit dus niet helemaal
zo duidelijk is. Je hebt geen grond
onder de voeten. Je hebt geen toon,
waarop je kunt terugvallen. Maar
nu zingen ze het prachtig", besluit
Van Es. De nieuwsgierigmakende
produktie gaat volgende week dins
dag in première.
AMSTERDAM In de jaren zestig
schreef Gerben Hellinga onder het
pseudoniem Hellinger een drietal
spannende thrillers met de non-
conformist Sid Stefan in de hoofd
rol. Het succes was groot, maar Hel
linga had genoeg van zijn 'held'. Be
gin dit jaar pakte hij met 'De terug
keer van Sid Stefan' de draad weer
op. Voor dit boek kreeg hij vorige
week de Gouden Strop, een prijs
voor de beste Nederlandstalige mis
daadroman van het afgelopen jaar.
Na de nodige omzwervingen woont
Sid Stefan, evenals zijn schepper in
middels van middelbare leeftijd, te
genwoordig op een woonboot in
een beschermd natuurgebied. Als
ik die vrijdagmiddag van Haarlem
naar Ruigoord fiets voor een af
spraak met Gerben Hellinga, zoek
ik onwillekeurig naar een woon
boot. Elk moment kan Sid Stefan
met een brede grijns ergens achter
de struiken opduiken. In het recrea
tiegebied Spaarnwoude hangt een
lugubere sfeer. Voor mij staan twee
mannen geheimzinnig kijkend mid
den op het fietspad met een tweede
hands Mercedes. Opzij plotseling
het geluid van brekende takken.
Onopvallend voel ik of mijn pistool
nog wel in het schouderholster zit.
Dan zie ik met een zucht van ver
lichting in de verte Ruigoord op-
Gerben Hellinga: "Chandler zei altijd: als je het helemaal niet meer weet,
laatje een man met een pistool binnenkomen". (foto anp>
ROTTERDAM (ANP) - Het poëzie-
festival Póetry International zal
zich dit jaar voor het eerst ook bui
ten Rotterdam laten zien. Onder de
titel 'Poetry on the road' zullen dit
jaar programma's verzorgd worden
in Enschede en Assen. Het hele pro
gramma van Poetry International,
waarvan het Rotterdamse gedeelte
van 17 tot en met 24 juni plaats
vindt, zal vooral in het teken staan
van de nieuwe Russische poëzie. Op
alle avonden zijn optredens van
Russische dichters voorzien, zo
hebben de organisatoren van Poe
try International gisteren bekend
gemaakt.
De dichters die in Enschede en
Assen optreden doen dat vooraf
gaand aan het eigenlijke festival, op
16 juni, en na afloop, op 24, 25 en 26
juni. Op de slotavond van het Rot
terdamse programma wordt op 24
juni voor de tweede keer de C. Bud-
dingh'-prijs uitgereikt aan een nieu
we Nederlandse dichter.
Gerard Reve heeft
nu eigen fanclub
AMSTERDAM (GPD) - Gerard Re
ve mag zichzelf graag afficheren als
de volksschrijver bij uitstek. Naar
eigen zeggen is hij vooral geliefd bij
getrouwde huisvrouwen. In werke
lijkheid is zijn lezerspubliek geluk
kig aanmerkelijk breder. Reve is
een Bekende Nederlander en heeft
nu zelfs een heuse fanclub. De ge
wijde omgeving van de hoofdstede
lijke kunsttempel Paradiso vormde
het gepaste decor voor de officiële
oprichting van de Vereniging Ge
rard Reve.
Het bestuur van de kersverse fan
club bestaat uit voorzitter Hans van
den Bergh en de leden Martin van
Amerongen, Theodor Holman. Mar
tin Ros, Johan Polak en Joost Zwa
german. Grote afwezige op de op
richtingsbijeenkomst was Gerard
Reve zelf. "Mijn verschijning zou
niet gepast zijn. Natuurlijk is het
hebben van zo'n eigen fanclub vlei
end voor een auteur, maar ik vind
het teveel vertoon. Maar ja, het is bij
grondwet toegestaan". De schrijver
zegt na 'Bezorgde ouders' ("Mijn
beste, meest meeslepende boek,
waarvan de structuur buitenge
woon geslaagd is") al weer volop be
zig te zijn met "een nieuw werk van
letterkunde. Je mag niet stil zitten,
hè".
Kwaliteit
voorop bij
Vlaamse Opera
ANTWERPEN (GPD) - Het pro
gramma van de nieuw geformeerde
Vlaamse Opera draagt in het sei
zoen 1989/'90 onmiskenbaar het
stempel van de Brusselse Opera-di
recteur Gerard Mortier. Het streven
naar kwaliteit staat voorop, er is een
solide fundament uit het Italiaanse
en Duitse repertoire, en in de artis
tieke teams zijn de uit Brussel be
kende namen te vinden van onder
anderen Sylvain Cambreling, Gil
bert Deflo en Karl Ernst Herrmann,
en van solisten als Barbara Madra,
Elzbieta Szmytka, Livia Budai, Jo
sé van Dam en Jules Bastin.
De indruk dat de operatheaters
van Antwerpen en later (na een in
grijpende verbouwing) ook Gent
bijkantoren worden van zijn Brus
selse Muntschouwburg, heeft Mor
tier echter weten te vermijden. Van
de acht produkties zijn er slechts
twee in samenwerking met de Munt
tot stand gekomen. Het seizoen
wordt op 17 oktober in de KVO te
Antwerpen geopend met 'Simon
Boccanegra' van Verdi, een voor
stelling die onder leiding van Cam
breling en in de regie van Deflo later
ook in Brussel te zien zal zijn. Een
andere produktie van Deflo, de voor
de Munt gemaakte 'Don Carlos' van
Verdi waarmee Mortier in 1981 zijn
eerste seizoen opende, legt de om
gekeerde weg af en zal in april in de
KVO worden opgevoerd.
Het eigen muzikale gezicht van
de Vlaamse Opera zal moeten wor
den bepaald door dirigent Rudolf
Werthen, die de leiding krijgt over
een orkest van 79 overwegend jonge
musici. Als kersverse operadirigent
zal hij zich in december presenteren
met 'Ariadne auf Naxos' van Ri
chard Strauss, een voorstelling van
Goran Jarfevelt uit het Festival van
Aix-en-Provence. Aan het slot van
het seizoen zal hij een serie voorstel
lingen leiden van Tsjaikovski's 'Je-
vgeni Onegin' in een uit Oost-Ber-
lijn afkomstige produktie van Adolf
Dresen.
Bijzondere aandacht zal uitgaan
naar de wereldpremière van 'Das
Glas im Kopf wird vom Glas' van
theatermaker Jan Fabre met mu
ziek van de Poolse componist Euge-
niusz Knapik. Gedurende de voor
bereidingsperiode voor dit project
zal voor twee voorstellingen een be
roep worden gedaan op een gastor-
kest. Sigiswald Kuyken dirigeert
zijn Petite Bande in een nieuwe pro
duktie van 'L'Infedelta Delusa' van
Haydn en Philippe Herreweghe
verzorgt met zijn Chapelle Royale
de begeleiding van Monteverdi's
'L'Orfeo'.
Voor de belcanto-liefhebbers
staan in november vijf concertante
uitvoeringen geprogrammeerd van
Rossini's 'Tancredi' met de ook in
Nederland bekende Nelly Miri-
cioiu. Het orkest van de Vlaamse
Opera zal bovendien geregeld in
symfonische concerten te horen
zijn in Gent, Antwerpen en andere
steden in België en Nederland.
