Groen links: een uitdaging,
maar evengoed een waagstuk
NAVO maakt het vooral zichzelf moeilijk
'Koffie, kaffer en katoen' over
Arabische woorden in onze taal
PAGINA 2
ZATERDAG 27 MEI 1989
LEIDEN Op het eerste oog is het nogal ongeloofwaar
dig. Een paar wéken nadat het PPR-bestuur had beslo
ten de besprekingen over een samengaan van de kleine
linkse partijen maar te stoppen omdat er toch geen schot
in zat, is die samenwerking een feit. Groen Links is de
naam die PPR, PSP, CPN en EVP aan hun verbintenis
hebben gegeven.
Over de noodzaak van een samengaan van zieltogende
kleine linkse partijen bestaat geen twijfel. Na het hoogte
punt van 1972, toen klein links 16 zetels haalde en de
PPR zelfs in het roemruchte kabinet-Den Uyl kwam, is
het bergafwaarts gegaan. In 1986 haalde klein links
slechts 3 zetels en verdween de CPN na 70 jaar uit de
Tweede Kamer.
Toch waren er scheuringen bin
nen de kleine partijen nodig om
het pad naar samenwerking te ef
fenen. PSP-voorman Fred van
der Spek delfde als fervent tegen
stander van een klein-linkse com
binatie het onderspit tegen de
lijn-Van Es en vertrok met een
aantal getrouwen. Bij de CPN een
zelfde verhaal. Ook daar een felle
strijd tussen de gestaalde kaders
en de vernieuwers, een overwin
ning voor de laatsten en een af
splitsing van de eersten die in het
niemandsland verdween. De
PPR bleef gespaard voor dergelij
ke taferelen. Maar ook de hervor-
mingsgezinden bleken onderling
nog zoveel verschillen te hebben
dat de samenwerking niet van de
grond kwam.
door
Sjaak Smakman
Een paar maanden geleden werd
op initiatief van de PSP een nieu
we gespreksronde begonnen met
het doel om volgend jaar met een
gezamenlijke lijst te komen. Na
vijf besprekingen hield het PPR-
bestuur het voor gezien: de CPN
zou de gesprekken misbruiken
om hoe dan ook weer een parle
mentaire vertegenwoordiging te
krijgen.
Dat leek tot een regelrechte cri
sis in de PPR te leiden. De partij
raad eiste hervatting van de be
sprekingen, het bestuur wees dat
met steun van de kamerleden
Beckers en Lankhorst als 'onaan
vaardbaar' en 'onuitvoerbaar' af.
Het partijcongres (op 1 juli) zou
als scherprechter moeten opteer
den door te kiezen voor de partij
raad of het bestuur. Een scheu
ring leek onvermijdelijk.
Het was de partijraad die voor
een verrassende uitweg zorgde.
Een groep partij raadsleden, on
der, wie oud-voorzitter De Boer,
besloot op eigen houtje de samen-
werkingsbesprekingen voort te
zetten. Voorzitter Breed van de
Leidse PPR noemde dat onver
antwoord. De relatief sterke posi
tie van de PPR is deels te danken
aan haar eensgezindheid, en die
heeft de partijraad op het spel ge
zet, stelde hij.
Fundi's
Hij had nog meer bezwaren: een
gezamenlijke lijst doet het niet
per definitie beter, de uitstekende
plaatselijke samenwerking tus
sen de kleine linkse partijen is
niet zonder meer over te planten
naar landelijk niveau omdat daar
de principiële verschillen meer
aan bod komen, en bij een haastig
in elkaar gezette samenwerking
wreken die verschillen zich later.
"Je loopt het risico datje verlam
mende discussies krijgt als in
Duitsland, waar de Realo's en de
Fundi's binnen de Grünen het le
ven elkaar bijzonder zuur maken,
waardoor ze nog nauwelijks bezig
kunnen zijn met de werkelijke
politieke zaken", aldus Breed. Hij
pleitte voor twee linkse stromin
gen, een rode en een groene.
Hoe plausibel dat ook klonk,
eind vorige week werd een ak
koord gepresenteerd. Breed
blijkt bij een gesprek een paaf da
gen later bekeerd. Hij spreekt
over een 'heel goed akkoord' dat
de door de Radikalen gewehste
verbreding en vernieuwing geeft.
"Je kunt het vergelijken met het
Europees kampioenschap vórig
jaar. Nederland verloor de eerste
wedstrijd en niemand geloofde
toch dat ze kampioen zouden
worden. En toen dat toch gebéur
de was er overal een enorme eufo
rie", vat hij het samen.
Die euforie heerst nu volop,
hoewel het nog niet officieel ge
presenteerde akkoord/verkie
zingsprogramma daar niet alle re
den toe geeft. In het akkoord zit
namelijk een aantal onopgeloste
kwesties. Dat de PSP tegen de
monarchie is (reden waarom de
pacifisten ook nooit op Prinsjes
dag in de Ridderzaal zijn) en daar
een kanttekening over heeft laten
opnemen, heeft iets folkloris
tisch.
Hetzelfde geldt voor het defen
siestandpunt. De PPR beperkt
zich tot het hinderlijk volgen van
de NAVO, de PSP wil daar ge
woon uitstappen. Maar ook daar
is een mouw aan te passen omdat,
zoals het Leidse PPR-raadslid
Rob van Lint zegt, 'dat geen pro
blemen oplevert zolang de over
grote meerderheid van de Kamer
er niet over denkt uit de NAVO te
stappen'. Op de punten waarover
de Kamer feitelijk besluiten over
Defensie neemt, is klein links het
wel eens.
Stokpaardje
Een veel moeilijker punt is het
basisinkomen, het stokpaardje
van de PPR waarvan de CPN
nooit iets heeft willen weten. Hier
is het compromis een Brede
Maatschappelijke Discussie over
het basisinkomen. Een uitstelma
noeuvre die eerder dan de andere'
•punten splijtstof kan opleveren.
Breed verwacht ook dat er zeker
de eerste tijd 'onderstromingen'
binnen de gezamenlijke fractie
zullen zijn die doen denken aan
de door hem geschetste situatie
binnen de Grünen 'al zal het niet
zo scherp zijn'.
Ria Beckers, de beoogde lijst-
trekster van Groen Links, zei de
ze week in een vraaggesprek dat
'de grote haast die nu voor de ver
kiezingen moet worden gemaakt,
zeker heeft bijgedragen aan een
snelle overeenstemming'. "Hoe
meer tijd men heeft, des te meer
wordt er gepraat over verschillen
in plaats van overeenkomsten",
voorspelde ze al. Ze noemt Groen
Links daarom oök 'een uitdaging,
maar ook een waagstuk'.
Uiteraard is pas na 6 september
bekend hoe succesvol de bunde
ling is, maar zowel Beckers,
Breed als Van Lint denken straks
als middelgrote partij in de Ka
mer te zitten. Een opiniepeiling
gaf aan dat de kleine linkse partij
en door hun bundeling een aantal
ex-stemmers uit met name PvdA
en D66 terugkrijgen, die ze in de
loop der jaren dóór het 'grote-par-
tij-effect' zijn kwijtgeraakt. Ze
zouden zes tot zeven zetels krij
gen. Door het toevoegen van be
kende 'onafhankelijken', zoals
oud-studentenleider Maarten van
Poelgeest en vakbondsman Paul
Rosenmöller (Jacqueline Cramer
van Milieudefensie heeft be
dankt, komt daar misschien nog
iets bij. Dat betekent, stellen
Breed en Van Lint, 'dat we straks
bij alle debatten weer vertegen
woordigd zijn en daar een politiek
geluid met enige invloed kunnen
laten horen'.
PvdA
De vraag is hoe groot die invloed
wordt. Beckers, Breed en Van
Lint vinden dat de PvdA weer
moet gokken op een linkse meer
derheid (PvdA, D66, Groen
Links), maar de sociaal-democra
ten sturen regelrecht aan op een
coalitie met het CDA. 'Kiezen
voor kwaliteit' is een uitgestoken
hand naar de christen-democra
ten en D66, die met enige weife
ling lijkt te worden aangenomen.
"Het is het geluid van CDA en
WD, maar dan allemaal ietsje ra
dicaler", vindt Van Lindt.
Voor mensen die dat allemaal
te rechts vinden, is Groen Links
een alternatief. De partij zal daar
op ook gaan hameren. Daarmee is
een scenario niet onwaarschijn
lijk dat Groen Links de PvdA net
die paar zetels afsnoept die de so
ciaal-democraten groter dan het
CDA maken. Lubbers zou daar
mee zijn derde premierschap bin
nenslepen ten koste van Kok. "Ik
wil niet in de vraagstelling wor
den gedwongen of wij de PvdA
ervan afhouden de grootste partij
te worden. De PvdA legt dat zich
zelf op. Ze zullen dat vlak voor de
verkiezingen wel weer roepen om
stemmen bij ons weg te halen,
maar ik denk dat veel mensen nu
zeggen: dat kabinet PvdA/CDA
komt er toch wel, de zaak is al be
keken, laten we zorgen dat er een
factor naast komt die links tegen
wicht kan bieden".
Rob van Lint ziet dat nog an
ders: "Ik denk dat het zelfs de
beste garantie is dat de PvdA in
de regering komt als het CDA de
grootste partij wordt. Lubbers
wordt dan premier en het CDA
zal dan de PvdA veelgemakkelij-
ker naast zich dulden".
Bert Breed (links) en Rob van Lint: Groen Links is straks een middelgrote partij in de Tweede Kamer.
AMSTERDAM - Talen lenen en
krijgen woorden van elkaar. In z'n
geheel of in gedeelten, soms wordt
alleen de 'stam' van het woord maar
overgenomen. De wetenschap die
etymologie heet, houdt zich bezig
met wat we maar gemakshalve de
afkomst van woorden zullen noe
men. De meeste wetenschappelijke
verhandelingen van deze discipline
komen niet veel verder dan het ter
rein waarop de wetenschap woont,
maar een enkele keer verschijnt een
boekje, dat ook buiten de grens ge
lezen wordt.
door
Wim Henk Bakker
Marlies Philippa, wetenschappelijk
medewerker aan de Universiteit
van Amsterdam schreef eerder
'Woorden hebben geschiedenis'.
Dit boek, dat in 1987 verscheen,
moest al spoedig herdrukt worden.
Opnieuw levert zij nu een bijdrage
aan het populariseren van de ety
mologie door haar boek 'Koffie, kaf
fer en katoen, Arabische woorden
in het Nederlands'. Zij schreef dit
boek in opdracht van Pantheon
Boekhandel in Amsterdam. Dit be
drijf, gespecialiseerd in Midden-
Oosten, Noord-Afrika en Islam
geeft dit boek uit ter gelegenheid
van z'n eerste lustrum.
- Hebt u alle woorden opgenomen
die met het Arabisch iets van doen
hebben?
"Ik heb woorden weggelaten,
vooral woorden, die niet algemeen
bekend zijn, zoals chamsin (wind)
en gambiet, een schaakterm. Maar
ik heb ook woorden opgenomen die
nog niet in Van Dale staan,
zoals falafel en shoarma. Het laatste
is overigens van een Turks werk
woord afkomstig, dat draaien bete
kent".
Speculatief
Etymologie is een wetenschap die
vaak zeer speculatief te werk gaat
en harde bewijzen dikwijls moet
missen. Dat komt ook in 'Koffie,
kaffer en katoen' tot uiting, wan
neer Marlies Philippa eerlijk moge
lijkheden naast elkaar vermeldt.
Met name het woord rijst heeft een
zeer ingewikkelde geschiedenis.
Marlies Philippa wil nog enige
misverstanden wegnemen: "Ara
bisch kunnen we horen in Saudiara-
bié, de Golflanden, Noord-Afrika.
BRUSSEL - "Het is toch niets
nieuws dat we het niet eens zijn
in de NAVO. Het zou pas een
wonder zijn als we het wel eens
waren. Maar laten we toch niet
doen alsof er in de NAVO niets
anders aan de hand is dan de
modernisering". De hoge Ame
rikaanse diplomaat zei het met
vertwijfeling in zijn stem. Geen
wonder, want de kwestie van de
modernisering van de kernwa
pens voor de korte afstand in
Europa heeft het bondgenoot
schap in een ware crisis sfeer ge
stort.
door
Hans de Bruijn
Enkele dagen voor president Geor
ge Bush en de regeringsleiders van
de zestien NAVO-landen maandag
in Brussel bijeenkomen, is er nog
geen oplossing voor wat vooral een
Amerikaans-Duits geschil is gewor
den. De top was bedoeld om het 40-
jarig jubileum van de NAVO te vie
ren en kennis te maken met de nieu
we Amerikaanse president. Maar
van een feeststemming is geen spra
ke en Bush zal veel werk hebben
om de zaak te redden.
Ongetwijfeld zal in de slotcom
muniqués de eensgezindheid van
de bondgenoten worden bena
drukt. Dat is zo de gewoonte in de
NAVO, ook al rolt men vechtend
over straat. Het is immers niet de
eerste crisis in de alliantie. Maar
steeds (neem het Franse uittreden,
shSBSSIhhosU'
de neutronenbom of de kruisraket
ten) kwam de NAVO er bovenop en
dat zal ook nu wel weer.
Toch is de situatie van nu daar
mee niet vergelijkbaar. Er is im
mers nogal wat veranderd in de we
reld om ons heen. Toen de Sovjetu
nie en haar bondgenoten nog keurig
het westerse vijandbeeld bevestig
den, was er niets aan de hand. On
danks alle meningsverschillen
dreef 'het gevaar uit het oosten' de
bondgenoten steeds weer naar el
kaar.
Maar sinds Gorbatsjov spelen de
Russen het spel niet meer mee. In
de publieke opinie is niet langer de
NAVO de grote vredestichter, maar
Michail uit Moskou. En op die nieu
we situatie heeft de NAVO nog geen
antwoord. Een wat paradoxale situ
atie, want in Oost-Europa gebeurt
momenteel vooral datgene wat het
westen jaar in jaar uit gevraagd
heeft. De bijna maandelijkse ontwa
peningsvoorstellen van Gorbatsjov
zijn in feite toegevingen aan wester
se verlangens.
Tempo
Het probleem voor de NAVO is
vooral het tempo waarin het ge
beurt. De hervormingen zijn, voor
zover men ze al zag aankomen, snel
ler gegaan dan verwacht, en niet al
leen op economisch en politiek ter
rein. Toen Reagan in 1983 de totale
verwijdering van de middellange-
afstandswapens voorstelde, geloof-
BBHB
de niemand dat de Sovjetunie daar
ooit op zou ingaan. Er werd dan ook
nauwelijks nagedacht over een
NAVO zonder die wapens.
Gorbatsjov lijkt het initiatief vol
ledig naar zich toe getrokken te heb
ben. In 1987 besloten de bondgeno
ten dan ook dat zij moesten gaan
werken aan een eigen politieke en
militaire toekomstvisie om het ver
loren terrein te herwinnen. Vooral
de Duitsers pleitten voor het opstel
len van een 'globaal concept', waar
in een politieke visie op de gebeur
tenissen in Oost-Europa en nieuwe
militaire en ontwapeningsdoelstel
lingen zouden worden geformu
leerd.
Net als in 1967, toen een groep
wijze mannen onder leiding van de
Belgische minister Pierre Harmei
een toekomstvisie voor de NAVO
op papier zette, die nog steeds geldt.
Het globaal concept is een soort
Harmel-rapport in een nieuw jasje.
Het (nog geheime) stuk dat door de
regeringsleiders zal worden bespro
ken, bevat naast hoofdstukken over
politieke en economische samen
werking met Oost-Europa, ook
hoofdstukken over wapenbeheer
sing en wapenbehoeften.
Basispakket
Het was de bedoeling aan te geven
welke minimale behoeften de
NAVO de komende jaren heeft aan
zowel nucleaire als conventionele
wapens. Met zo'n 'basispakket' in
de hand zouden de onderhande
laars dan aan de slag kunnen. Maar
juist het opstellen van die paragra
fen leidde tot fricties tussen de
bondgenoten. Over de wapenbe
hoeften wordt immers lang niet
overal gelijk gedacht. De moderni
seringskwestie is daarvan het beste
bewijs gebleken.
Het hoofdstuk dat daarover gaat
zal in het 'globaal concept' uit een
paar lege bladzijden bestaan, zo is
de verwachting. Dat staat niet fraai,
maar is in elk geval beter dan hele
maal geen globaal concept, zo zegt
men hier.
Maar eigenlijk komt het rapport
te vroeg. De ontwikkelingen in
Oost-Europa gaan zo snel en er ge
beurt bijna elke dag weer iets
nieuws, zodat het nauwelijks moge
lijk lijkt een wapenvisie op te stel
len die jaren zijn geldigheid be
houdt.
In feite is de NAVO in haar eigen
val getrapt. Als de bondgenoten
hadden besloten op deze top alleen
een rapport over de politieke en
economische relatie tot Oost-Euro
pa in te dienen, dan was er weinig
aan de hand geweest. Dat was ook
een mooi thema voor een eensgezin
de viering van het 40ste verjaar
dagsfeestje geweest. Maar door het
ontwapeningsgebeuren er aan te
koppelen werd vooral van Ameri
kaanse kant onnodig druk op de ke
tel gezet.
geen enkele reden
om dit jaartal een besluit te nemen
over de modernisering, zoals de
Amerikanen (en Britten) tot voor
kort wilden. Pas enkele weken gele
den hebben zij toegegeven dat zo'n
besluit ook in 1992 kan vallen.
Problemen
De problemen begonnen echter pas
goed toen de Duitsers (gesteund
door Belgen, Grieken, Italianen,
Spanjaarden, Noren en Denen) eis
ten dat de NAVO van de nieuwe
wind uit Moskou profiteert door te
gaan onderhandelen over de ver
mindering van de kernwapens in
Europa.
Dat kan, zeker nu Sovjet-Unie in
Wenen voorstellen heeft gedaan
voor vermindering van haar enor
me overwicht aan conventionele
wapens in Europa. Waren de kern
wapens voor de korte afstand niet
juist tegen die conventionele over
macht bedoeld? Modernisering op
dit moment zou de onderhandelin
gen over die wapens bemoeilijken,
meenden zij. Maar de Amerikanen
twijfelen veel meer dan hun Eu
ropese bondgenoten (de Britten uit
gezonderd) aan de duurzaamheid
van de vernieuwingen in Oost-Eu
ropa.
Washington is er nog niet van
overtuigd dat Gorbatsjov met zijn
hervormingen zal slagen. En als hij
mislukt en wordt vervangen door
een ander, minder verlicht leider
schap, zouden alle verworvenheden
wel eens in de prullenmand kunnen
verdwijnen. Dus mag het westen
niet de fout maken nu al teveel toe
te geven en moet eerst maar eens
worden afgewacht wat alle voorstel
len en toezeggingen van Gorbatsjov
waard zijn. De NAVO moet dus
geen initiatieven nemen.
Washington is bereid tot onder
handelen zodra in Wenen duidelijke
resultaten zijn geboekt, maar niet
eerder. Terwijl de Duitsers al willen
gaan onderhandelen zodra aan de
onderhandelingstafel vooruitgang
merkbaar is.
Tussen beide opvattingen zou
toch een compromis te maken moe
ten zijn, maar halsstarrigheid van.
beide kanten heeft dat tot nog toe
verhinderd. Waarbij de Amerika
nen verweten wordt dat zij te weinig
oog hebben voor de Duitse proble-
Weigering
Een botte Amerikaanse weigering
kan in de Bondsrepubliek, waar in
1990 verkiezingen worden gehou
den, anti-Amerikaanse en anti-
NAVO-tendensen aanwakkeren
waarmee de NAVO op de lange ter
mijn wel eens veel minder gediend
zou kunnen zijn.
Bovendien is nauwelijks in te
zien dat de NAVO van onderhande
lingen slechter zou worden. Gor
batsjov heeft al toegegeven dat de
Sovjets een overwicht aan kernwa
pens voor de korte afstand heeft en
hij is ook bereid daar wat aan te
doen.
Geen van de bondgenoten wil se
rieus naar een kemwapenvrij Euro
pa toe, ook de Duitse regering niet
(meer). Dan moeten onderhandelin
gen mogelijk z(jn die ertoe leiden
dat beide partijen een gelijk, maar
laag aantal kernwapens overhou
den. De NAVO zit daarbij in een re
delijk comfortabele positie, omdat
zij voorlopig niets hoeft te doen. De
Sovjets hebben vijf maal zoveel
kernwapens, en het zal dus heel wat
toegegevingen van Moskou eisen
voor de NAVO aan de beurt is voor
een tegenzet.
De stemming aan de Weense on
derhandelingstafel is nu zo dat di
plomaten verwachten dat wellicht
al in 1992 een akkoord over de ver
mindering van de niet-nucleaire be
wapening gesloten zou kunnen
worden.
Omdat ook kernwapenonderhan
delingen een paar jaar zullen duren,
zouden beide zaken dus best gelijk
kunnen lopen zonder de westerse
veiligheidsbelangen in gevaar te
brengen. Dan kan 1992 wellicht ook
in militair opzicht voor Europa een
historisch jaar worden.
Etymologe
Marlies Philippa
houdt
zich bezig
met de afkomst
van woorden.
(foto GPD)
Turks is geen familie van het Ara
bisch en ook in Iran wordt geen
Arabisch gesproken. Men denkt dat
wel vaak, maar het is niet waar, in
Iran spreekt men Perzisch".
"Het modern standaard-Arabisch
is bij voorbeeld in Egypte op de ra
dio te horen, wanneer het nieuws
wordt voorgelezen. Ook de kranten
verschijnen in die taal. Maar onder
ling spreken de mensen Egyptisch,
één van de dialecten. Dat geldt ook
voor veel andere landen.
Voor de afleiding van andijvie
geeft Marlies Philippa twee moge
lijkheden: het kan uit het Arabisch
komen, dat het woord ook kent,
maar wellicht heeft die taal het weer
ontleend aan het oude Egyptisch,
dat door het Arabisch zo goed als
verdreven is.
Intifada
We moeten er niet van uitgaan
dat doet Marlies Philippa als goed
etymologe ook niet dat ze het al
tijd bij het rechte eind heeft. Eén
nieuwe ontdekking in een oude
bron kan tot heel wat veranderin
gen in de opvattingen leiden. Mar
lies Philippa zegt bijvoorbeeld, dat
bridge bedoeld is hier het kaart
spel afgeleid zou zijn van het Ara
bische werkwoord baraza, 'komt
plotseling, laat uitkomen'. Maar de
voor de hand liggende etymologie,
dat het van het Turks Bir-üg, drie-
een (drie spelen, een kijkt toe),
komt, noemt ze niet.
Abrikoos, admiraal, arsenicum,
fanfare, kamfer, siroop, sorbet, tam
boer, tarief, Trafalgar, giraffe, averij
en kalefateren zijn allemaal Arabi
sche woorden van huis uit of door
deze taal uit oudere bronnen aan
ons doorgegeven. Hun geschiede
nis wordt op luchthartige wijze aan
de lezer verteld. Die dan ook nog
een primeur krijgt van een hypothe
se die nog in geen enkel etymolo
gisch woordenboek een plaatsje
heeft gekregen: de afleiding van het
woord dildo, kunst-penis dienende
tot seksueel vermaak. Niemand
wist waar het vandaan kwam. Maar
sinds kort menen deskundigen dat
het uit Arabisch doeldoel komt, dat
weer van daldala, bungelen komt.
Etymologie is een wetenschap die
zich met letterlijk alles bemoeit.
"En dat", aldus Marlies Philippa,
"maakt deze wetenschap nou zo
leuk".
'Koffie, kaffer en katoen, Arabische
woorden in het Nederlands', geschreven
door Marlies Philippa, prijs f28,50, uitge
verij Pantheon, Amsterdam.
