'Geen vak is zo tijdrovend als dit'
'Het wordt geen sex- pretpark'
Tien jaar Circus Holiday: tien jaar hard ploeteren en weinig verdienen
Amsterdamse ex-prostituée begint 'academie voor erotiek'
VRIJDAG 26 MEI 1989
Oprichter Hans Martens in gesprek met de clown Enrico: "Dat gewone leven, dat lag me toch niet".
De gouden voorjaarszon legt een
lome deken over het Rotterdamse
evenemententerrein, waar Circus
Holiday voor negen dagen domicilie
gekozen heeft. Het Nederlandse
circus bestaat tien jaar en maakt een
jubileumtournee door Nederland.
Tien jaar volkscultuur. Rond de
reusachtige tent staan de
woonwagens, caravans, stallen en al
wat nodig is om het circusdorp
draaiend te houden. Hier en daar
droogt de was, en onder de schaduw
van een luifel wordt in de openlucht
de warme maaltijd genoten. Een
zuidelijk tafereel midden in de
industriestad Rotterdam. Hans
Martens, de eigenaar en oprichter
van het circus, zit er ook tussen.
Schuift onmiddellijk een stoel bij en
biedt een glas wijn aan.
door Ko van Leeuwen
Het is het uur van even uitblazen. Die
ochtend hebben de verschillende arties
ten hun repetities in de grote tent met
maar liefst acht masten alweer bij toer
beurt gehad. Over enkele uren zal de ma
tinee beginnen.
Martens is de baas van het circus en als
zodanig wordt er van hem verwacht dat
hij aandacht schenkt aan alles en ieder
een. En zo wil hij het ook. "De mensen
moeten weten dat je altijd even tijd voor
ze hebt. Als ik bij iemand voorbij loop,
dan zijn een paar woorden al genoeg. Dat
vind ik zelf ook prettig. Ik lijk misschien
wat afstandelijk, maar ik ben erg geïnte
resseerd in mensen. Dit is toch al zo'n
jachtig leven. Maar hiér in Rotterdam,
negen dagen en al die tijd niet afbreken
en opbouwen, dat is een soort- vakantie
voor ze, ook al zijn er dan twee voorstel
lingen per dag. Over een week in Haar
lem, daar staan we zes dagen, dat is ook
heerlijk. Maar daarna... daarna volgt er
een tournee van zestig dagen achter el
kaar, elke dag bouwen, elke nacht weer
afbreken en verder trekken. Voor nor
male mensen zou dat een hels bestaan
zijn. Normale mensen gaan ook niet bij
het circus. Bij een circus werken, dat be
tekent waanzinnig hard ploeteren en niet
veel verdienen, zeker niet in vergelijking
tot de burgermaatschappij. Een "leven
van reizen en trekken en overal en ner
gens thuis zijn".
Neushoorn
Als'de maaltijd is afgelopen wandelen
we naar de wagen van Martens. Passeren
een ontspannen zonnende Alberto Alt-
hoff. Althoff, telg uit het roemruchte cir
cusgeslacht, kun je met alle recht de
prins onder de dompteurs noemen. Een
dresseur van meesterklasse, en er is geen
dier waarmee hij niet tot vriendschap
komt. Zijn troeteldier is de Afrikaanse
neushoorn Raviki.
Alberto: "Raviki dat betekent 'vriend'
op z'n Afrikaans. Een enorm beest, ik
ben er via-via aan gekomen. Heel moeir
lijk hoor, om aan zo'n beest te komen.
Dat mag niet zomaar, de neushoorn is
een beschermde diersoort. Hij heeft het
hier prima naar z'n zin. Dacht je dat ik 'm
anders zo gek kreeg om mee de piste in te
gaan? Zo'n kolos van 2500 kilo, die doet
toch precies wat-ie wil. Hij gaat af op
mijn stem. Ik doe het echt alleen met m'n
stem".
Op naar de neushoorn. Een zwaarge
wicht van klasse. Lui ligt hij in z'n wa
gen. Vanuit die kar heeft hij een loop
ruimte in de vorm van een grote cirkel,
beschermd door dikke stalen hekken. Of
Hans misschien even achter het hek wil
voor een foto. Martens: "Nou, ik mag
hem graag, die neushoorn, maar wel
graag aan de andere kant van het hek".
Alberto is al binnen. Hij gaat de wagen
in waar de neushoorn dromerig staat te
kijken. Althoff verstaat zich in het Duits
met zijn pupil: "Raviki, komm mal her,
komm...", vraagt hij vriendelijk, terwijl
hij de dikke huid kameraadschappelijk
beklopt. Maar Raviki schijnt over een
loepzuivere intuïtie te beschikken en hij
weet dat de tijd voor de voorstelling nog
niet is aangebroken. Hij zijgt neer met
een plof en kijkt alsof wij niet bestaan.
"Allee, Raviki, komm mal 'raus", vraagt
Alberto Althoff. Omdat hier slechts list
kan helpen komt hij even later op de
proppen met een halfje volkoren. En ja
hoor, daar verheft de dikke Afrikaan zich
en drentelt naar buiten.
Niet haalbaar
Ook Hans Martens waagt zich nu in de
kooi, want Alberto heeft hem verzekerd
dat het kan. Hij geeft aanwijzingen en
blijft zacht en vriendelijk praten tegen de
kolos. Als Martens even later de kooi ver
laat, ziet hij er opgelucht uit. Althoff:
"Maar goed dat 't zo warm is, dan is-ie ge
lukkig een beetje suf van de hitte". Met
een blik op Martens: "De neushoorn, be
doel ik".
Daarna in het zonnetje, bij een glas
koele witte wijn, zegt Hans Martens:
"Circus is eigenlijk niet haalbaar in Ne
derland. Dat is echt zo. De kosten zijn
veel en veel te hoog in verhouding tot
wat er kan worden verdiend. Daarom
durf ik het gerust een klein wonder te
noemen dat we nu tien jaar bestaan als
het grootste Nederlandse circus. Maar
als ik alle energie, die ik de afgelopen
tien jaar in dit circus gestoken heb, in
een normaal burgerbedrijf zou hebben
gestopt, nou, miljonair niet, maar ik
denk dat ik daar niet ver van af zou zit
ten".
Hans Martens richtte in 1979 met fi
nanciële hulp van Privé-hoofdredacteur
Willem Smitt circus Holiday op. Hij lijkt
een tamelijk nuchtere Hollander. Maar
de schijn moet hier wel bedriegen, want
zomaar een nuchtere Hollander zou geen
circus beginnen. Daar moet je wel een
beetje getikt voor zijn. Martens straalt
een bepaalde rust uit. Hij heeft niets van
het drukdoeneïige 'Hooggeëerd Pu-
bliek'-achtige', dat circusdirecteuren in
boeken en verhalen veelal kenmerkt.
Martens: "Je moet mij ook geen direc
teur noemen. Wij hebben namelijk een
speciale directrice in dienst, die de tour
nee leidt. Dat is Elly Theunisse, een voor
treffelijke vrouw. Ik doe vooral het
management, zeg maar. En dat is zo veel
werk dat ik de leiding van een tournee er
niet ook nog eens bij kan hebben. Ik
barst van het werk man. Daarom hebben
we dit seizoen ook een presentatrice van
de circusshow. Een vrouw als spreek-
stalmeester. Mijn zusje. Ze deed dat al bij
Duitse circussen en ik moet zeggen, ik
ben blij dat ik haar hier naartoe heb ge-
.hafcld".
Trapeze
Ooit had Martens zelf een trapeze-num
mer. Martens: "De vliegende trapeze, ja.
Trapeze, dat heb ik altijd het mooiste van
het circus gevonden. Toen ik de eerste
keer een trapeze-nummer had gezien,
wist ik het. Toen was het mijn vurige
wens dat ook te gaan doen. Jarenlang
heb ik dat gedaan. Ik begon bij The
Olympics, die zochten een vanger. Het is
een heel mooi vak, echt teamwork. Maar
Zo'n honderd brieven heeft Bea Oving,
ex-prostituée in Amsterdam, gekregen
als reactie op haar televisie-optreden bij
Ischa Meijer. Daar zette ze haar plannen
uiteen voor de oprichting van een
academie waar mensen een opleiding in
erotiek kunnen volgen. "Die Ischa Meijer
begreep er niets van. Hij wilde me maar in
de hoek hebben van hoer of therapeut.
Maar ik ben geen hoer, en wat we doen is
ook geen therapie. We zijn een school
waar mensen wat leren".
door Jos Heymans
Mannen en vrouwen die zich seksueel
onthand voelen, kunnen bij Bea en haar
collega's terecht. Voor de somma van
3500 gulden krijgen de cursisten een op
leiding van een half jaar. Elke week vol
gen ze twee sessies van elk ongeveer een
uur. "Vaker kan-niet, want dan kunnen
de cursisten het niet bijhouden", zeggen
de lachende ogen van Bea, die zichzelf
betitelt als allround-erotica.
De snelle rekenaars hebben allang be
cijferd dat een sessie 67 gulden kost, heel
wat goedkoper dan de gemiddelde pros-
tituée (als ze tenminste geen heroïne-ge-
bruikster is). Maar de cijferaars komen
bedrogen uit, want niet elke sessie vindt
plaats tussen de lakens.
Bea verzorgt het lichamelijk contact
slechts één keer in de veertien dagen, ter
wijl haar collega's de drie andere sessies
begeleiden. Leo Zandvliet, de psycho
loog uit Wassenaar, praat met de cursis
ten over hun gevoelens die tijdens de ses
sies naar boven komen. Cora de Ridder,
volgens de folder 'erotisch performster',
leert de cursisten sensuele bewegingen,
en de arts Jan Wiese ontwikkelt de tech
niek van het ademhalen. Er komt dus
heel wat meer bij kijken dan op het eer
ste oog werd vermoed.
Doelgroep
"Dat klopt", zegt Bea, "het is beslist geen
sex-pretpark of een alternatief bordeel
voor de liefhebbers. Onze doelgroep is
een andere. De opleiding is bedoeld voor
mensen met weinig of slechte sex-erva-
ringen". Een klein deel van de honderd
reflectanten hoeft er dus niet op te reke
nen tot de cursus te worden toegelaten.
"Maar gelukkig zijn de meeste reacties
serieus. We zijn nu bezig de brieven te se
lecteren, want er kunnen niet meer dan
tien cursisten tegelijk deelnemen aan de
opleiding. Anders komt de persoonlijke
begeleiding in het gedrang. En die staat
juist voorop".
moeilijk. Ik heb twee jaar moeten oefe
nen om het te kunnen. En toen voelde ik
me toch nog een groentje. Na zes jaar er
varing dacht ik: nou begin ik het pas een
beetje te leren. Ik heb het tien jaar van
m'n leven gedaan, waarvan zes jaar met
een eigen groep. Toen The Olympics uit
elkaar gingen, zocht ik zelf mensen. En
ja, hoe ga je je dan noemen? We bouwden
onze eerste act op in Valkenburg en toen
dacht ik: The Valkenburg Flyers, dat
klinkt wel goed. In heel Europa hebben
we gewerkt. Bij Bouglione in Parijs, en
het Cirque d'Hiver, bij het grote circus
Willy Hagenbeek, bij Darix Togni in Ita
lië, in Spanje bij het Circo Mondial".
"En opeens was het afgelopen. In Ita
lië, we zaten in Palermo, kwam een van
de partners verkeerd naar beneden. Ik
heb 'm helemaal niet kunnen vangen.
Met de dubbele salto kwam z'n voet op
de trapeze terecht, waardoor hij achter
waarts in plaats van voorwaarts omlaag
Bea bevredigt snel de nieuwsgierig
heid naar het type mens dat zich voor de
cursus wil inschrijven. "Het zijn allerlei
soorten mensen, uit alle lagen van de be
volking en uit alle hoeken van het land.
Dat is ook niet verwonderlijk. We heb
ben nooit geleerd met sex om te gaan. Al
leen als kind ben je volkomen vrij in het
uiten van je gevoelens, maar dat wordt
razendsnel afgeleerd
En dan volgt een uitvoerige, af en toe
vermoeiende uiteenzetting van de ta
boes, de remmingen, die zich vooral tij
dens het seksuele verkeer manifesteren.
Bea weet er alles van. Een paar jaar lang
was ze hoer. "Maar dat begon me te ver
velen. Het was allemaal zo opppervlak-
kig, zo leeg".
"Op een gegèven moment ben ik an
ders gaan werken. Meer persoonlijke
aandacht en warmte. Het effect was veel
groter dan ik had gedacht. Als je mensen
diep emotioneel raakt, maak je ontzet
tend veel los. Verliefdheid, agressie, ang
sten; het komt allemaal boven. Maar na
een tijdje verdwijnt dat. De mensen wor
den meer ontspannen, zijn niet meer zo
kwestbaar in bed. Ze durven veel meer,
ze durven over sex te praten, ze durven
hun wensen uit te spreken. Het vrijen
krijgt ineens veel meer inhoud".
Ervaring
De opleiding is een idee van Bea, ge
groeid door haar ervaringen met die an
dere manier van werken. De psycholoog
Leo Zandvliet kan erover meepraten.
Zijn leven is enorm veranderd na zijn be
zoeken aan de Amsterdamse ex-prostitu-
ée. "Een tijdje terug zou ik niet in staat
zijn geweest dit interview te doen, nu
wel. Dat verstopte gevoel waarmee je tij
dens het vrijen zo nadrukkelijk wordt ge
confronteerd, ben ik kwijt geraakt. Veel
mensen zijn ontevreden over het vrijen.
Niet over de techpiek, maar over de bele
ving. Bea is in staat die onvrede weg te
"Jazeker", vertelt ze enthousiast, "die
leegte ontstaat omdat de mensen veel te
veel op zichzelf zijn gericht. Ze kunnen
de liefde niet delen. Wat ik doe is warmte
geven, lief zijn, strelen. Ik stel de mensen
op hun gemak, bouw het vertrouwen op.
Het accent ligt niet op het oplossen van
problemen. Ik benadruk de kleine posi-
kwam. Z'n arm raakte in de trapeze en
schoot uit de kom en hij kon niet meer
met ons werken. We stonden toen aan de
top van ons kunnen. Toen zijn we ge
stopt. Iedereen heeft een bepaalde grens
en verder gaat het dan niet. Ik wist eigen
lijk al twee jaar dat we met hetgeen wij
deden niet verder meer konden. We pro
beerden al een hele tijd een drievoudige
salto en van de vijftig keer lukte dat maar
acht keer en daar kwamen we maar niet
overheen. Als je dat beseft, datje niet al
tijd weer iets méér kunt, dan moet je
stoppen. Ja, ik ben toch altijd wel een
streber. Steeds wil ik weer dat iets beter
gaat, beter móét".
Bezorgde vader
"Toen is het idee van dat eigen circus ge
boren. En ik heb altijd, dat klinkt gek,
want ik weet het niet te verklaren, maar
ik heb altijd het idee gehad: als ik ooit
een eigen circus begin, dat doe ik dat met
tieve dingen. De praktijk wijst uit dat
klachten op seksueel gebied na verloop
van tijd verdwijnen door er juist geen
speciale aandacht aan te besteden".
De cursisten komen de eerste keer ver
krampt binnen bij Bea. "Dan liggen ze
daar heel stil op de bank, durven zich
Willem. In de zomer van 1978 draaiden
we een voorstelling in Hoorn en daar trof
ik hem. Ik zei hem dat ik zelf een circus
wilde, maar dat zoiets financieel nooit
haalbaar was. Willem vroeg: Hoe lang
heb je nodig om een compleet circus te
verwezenlijken, als ik het geld op tafel
breng? Ik zei: twee jaar. Kort daarop
kwam Willem en hy had sponsors voor
1979. Dus alles moest een jaar eerder".
"Ik schreef een brief aan m'n vader.
Die verklaarde me voor gek. Zulke grote
risico's en dat ik het nooit voor elkaar
zou krijgen en zo. Een heel bezorgde
brief eigenlijk van een bezorgde vader.
Maar het is gelukt. Ik heb alles wat ik wil
de eigenlijk wel volbracht. Dat heeft met
geluk te maken. Maar ook met keihard
werken. Ik durf te beweren dat geen vak
zo tijdrovend is als het leiden van een cir
cus. Nee nee, ik klaag niet, zeker niet,
want ik heb het ook geweldig naar m'n
zin. De sfeer in de zaak is geweldig".
nauwelyks te bewegen. Ze kijken je niet
eens aan. Maar na een tijdje worden ze
zelfbewuster, gaan ze dingen uitprobe
ren. Ik stimuleer ze daarbij. Ze krijgen al
le ruimte voor invallen, initiatieven en
het uitproberen van verschillende vor-
"Voor het geld heb ik het nooit gedaan.
Ik deed het gewoon omdat ik het graag
wilde. Dat is ook m'n levensverhaal. Ik
heb altijd gedaan wat ik graag wilde.
Nooit iets tegen m'n- zin. Circus is kei
hard werken. Zeker met zo'n zeventig
werknemers die allemaal zo verschillend
zijn. En het circusdorp zelf telt 120 men
sen, daar zitten ook de kinderen bij en
soms ouders die niet meer meewerken.
Het geeft me een kick om dat elke dag
weer voor elkaar te krijgen. Ondanks het
feit dat het financieel vaak heel moeilijk
gaat".
Een van de circusmensen wandelt
richting tent-ingang, het bovenlijf lekker
bloot in de zon. Martens roept hem even
en zegt vriendelijk, maar beslist: "Als je
naar de ingang gaat, doe dan even je
hemd aan, er staat publiek bij de kassa".
Niet druk
Druk zal het niet worden, deze middag.
Mooi weer is geen circusweer. Martens:
"Zakelijk gezien zou ik dit weer niet pret
tig moeten vinden, maar laat het maar
even zo blijven, dit is toch ook heerlijk en
ik gun de Nederlander best z'n mooie
weer". Maar er zijn genodigden, die mid
dag. Een groep geestelijk gehandicapte
kinderen. Als de eerste muzieknoten de
tent in stromen, zijn er een paar die spon
taan een dansje maken. En als de kleine
clown Enrico naar ze grapt, kan er hele
maal niets meer stuk. Inmiddels draait
de voorstelling op volle toeren. Uitbun
dig klinkt de slotmuziek na een geslaagd
nummer, weldra overstemd door een
klaterend applaus.
De kleine Enrico heeft z'n mini-cara
van naast die van Martens staan. Een ka
bouterhuis op wielen, druk beschilderd
met Poortvliet-kabouters. Enrico drib
belt even later langs om zich alvast te
verkleden voor weer een volgende act.
Een stralende glimlach. Martens: "Enri
co, die heeft zo'n plezier in z'n werk, niet
waar, Enrico?" En de kleine Italiaan
knikt vrolyk. Vertelt dat hij al 39 jaar in
het circus werkt.
Circusmensen spreken nooit van op
treden. Altijd van werken. Enrico: "Ik
ben nu 54 jaar en ik heb al in alle circus
sen van Europa gewerkt. Ik vind het
heerlijk. Vooral werken met kinderen. Ik
ben er een tijdje uit geweest, een onge
luk, maar nu gaat het weer".
Romantiek
Hans Martens is in het circus geboren.
Z'n moeder was een zus van Toni Boltini.
Martens: "Maar m'n vader kwam niet uit
de circuswereld. Hij zag mijn moeder op
treden en hij was op slag verliefd. Ze
trouwden en hij kwam ook bij het circus
werken. Is dat geen romantiek? Ik ben
dus zeker een circuskind. Mijn moeder
las ons als kind altijd voor uit de boeken
van Mariska de Circusprinses. Toen m'n
zus geboren werd, noemden ze haar ook
Mariska. Zo heb ik mijn dochter ook
weer genoemd".
"Ach, dat circus, je komt er niet ge
makkelijk van los. Wil ik ook niet hoor.
Ik heb 't wel geprobeerd. Maar na drie
maanden was ik weer bij het circus te
rug. Dat gewone leven, dat lag me toch
niet".
Als per ongeluk het woord patiënt valt,
schieten Bea en Leo overeind: "Het zijn
juist geen patiënten. Ze zijn niet ziek, het
ontbreekt ze alleen aan een aantal vaar
digheden. Bepaalde vermogens zijn niet
ontwikkeld".
En die vaardigheden brengen Bea, Co-
ra, Leo en Jan bij."'Ik wil er echt een vak
van maken", zegt Bea strijdlustig. Het
sensueel bewegen, de cursus van per
formster Cora, is volgens Leo ook heel
belangrijk. "Ze leren hun lichaam ge
bruiken. Wie niet uit z'n stoel komt, is
ook slecht in sex".
Weinig vrouwen
Onder de belangstellenden bevindt zich
een opvallend klein aantal vrouwen. Dat
heeft Bea verbaasd. "Ik heb maar zes
brieven van vrouwen gehad. Maar dat
komt door de pers, die ervan uitgaat dat
de lessen alleen voor mannen zijn be
stemd. Dat is onzin, want vrouwen heb
ben precies dezelfde problemen. Ze zijn
vaak alleen maar bezig met de vraag wat
mannen nou precies in bed willen". Het
komt kennelijk niet bij Bea op dat er veel
vrouwen zijn die er geen enkele behoefte
aan hebben om met haar te vrijen. Niette
min hoopt ze spoedig met de cursus te
kunnen beginnen, maar het gewenste
startkapitaal ontbreekt nog. "We komen
50.000 gulden tekort. Voor dat bedrag
hebben we subsidie aangevraagd bij het
ministerie van WVC. Maar we hebben
nog niks gehoord".
De Wilhelm Reich Academie, zoals de
opleiding in erotiek officieel heet, wacht
gespannen af. Het geld is nodig om de
kosten van huisvesting en de salarissen
van de docenten te kunnen betalen. Uit
de bijdragen van de tien cursisten (35.000
gulden) kan dat niet.
Het zolderkamertje op de Amsterdam
se wallen, waar Bea poseert onder de vis
netten die herinneringen oproepen aan
de eindexamenfeestjes uit een ver verle
den, heeft weinig weg van een school.
Maar daar zullen de academische lessen
ook niet plaatsvinden. "Ik ben nog
steeds op zoek naar een pand. We hadden
iets leuks gevonden op de Herengracht,
maar dat krygen we' niet. Ik moet eens
snel met de gemeente gaan praten, want
de tijd dringt. We moeten langzamer
hand van start".
Ex-prostituée Bea Oving in haar zolderkamertje op de Amsterdamse wal
len: "Ze leren hun lichaam gebruiken. Wie niet uit z'n stoel komt, ie ook slecht
in sex". ifotoGrDi
