'Stap-voor-stap methode enige uitweg'
Chinese schrijver Bei Dao optimistisch over huidige ontwikkelingen
ZATERDAG 27 MEI 1989
EXTRA
PAGINA 25
Zijn roem snelde de Chinese schrijver Bei
Dao vooruit. Volgens zijn Nederlandse
vertaler Maghiel van Crevel is hij de
'lieveling van westerse sinologen'. Bij de
organisatie van het Internationale Pen-
Congres dat deze week in Maastricht
werd gehouden, heerste aanvankelijk
een lichte paniekstemming toen Bei Dao
zich maar niet meldde. Des te
begrijpelijker was de opluchting toen hij
uiteindelijk toch nog in zijn hotel
verscheen.
Bei Dao was een van de 'topattracties' op
het schrijverscongres. Zijn kwaliteiten
zijn onomstreden: hij wordt wel be
schouwd als de beste dichter die de
Volksrepubliek sinds de communisti
sche overwinning in 1949 heeft voortge
bracht. Van Crevel. vertaler van Bei
Dao's novelle 'Golven', die deze week in
Nederland is uitgekomen, noemt hem
"onwaarschijnlijk artistiek" en "onein
dig veel subtieler" qua taalgebruik dan
vele andere Chinese auteurs.
Maar Bei Dao is ook een politieke acti
vist, een kwalificatie die hij zich met eni
ge tegenzin aanmeet maar waar hij moei
lijk omheen kan. Al in april 1976, na de
dood van de geliefde premier Zhou Enlai
toen de hoofdstad Peking het toneel was
van massale rouwdemonstraties, mani
festeerde hij zich. "Ik geloof niet dat...",
waren de openingswoorden van strofen
waarin Bei Dao zich mede afzette tegen
de Culturele Revolutie, door Mao Ze-
dong in 1966 op gang gebracht om zijn
politieke hachje te redden.
Twee jaaT later stond datzelfde gedicht
afgedrukt in muurkranten op de "Muur
van de Democratie" in Peking toen er in
China gedurende een korte periode een
liberale wind waaide. Met een andere
dichter, Mang Ke, richtte Bei Dao 'Van
daag' op, een ondergronds literair tijd
schrift dat, zoals vele andere publikaties,
in die tijd door de in een machtsstrijd ge
wikkelde top van de communistische
partij werd gedoogd.
Vrijlating
Bei Dao's jongste wapenfeit is het opstel
len van een brief, voorzien van de hand
tekening van 33 intellectuelen, gericht
Peking, begonnen als blijk van deelne
ming na de dood van oud-partijleider Hu
Yaobang op 15 februari, zijn volgens Bei
Dao uniek in het bestaan van de Volksre
publiek en dus nu al historisch. "De stu
denten zijn goed georganiseerd. Ze heb
ben zelfs een eigen krant".
Hij kan wel begrijpen dat de actievoer
ders de partij niet afvallen, ook al wordt
die partij volgens hem door niemand
meer gesteund, maar haar belangrijke
rol juist onderschrijven. Het is volgens
hem een "tactische maar ook oprecht be
doelde manoeuvre": tactisch omdat een
aanval op de partij niet zou worden ge
duld, en oprecht omdat de partij niet zo
maar kan worden vervangen.
Een groot voordeel is dat de eisen van
de studenten, die zoals vanouds in China
een voortrekkersrol vervullen, "con
creet, specifiek en gericht" zijn. Ze wil
len niet alleen eerherstel van de begin
1987 om politieke redenen afgezette Hu
Yaobang en vrijheid van meningsuiting,
maar ook afschaffing van de vriendjes
politiek en bestrijding van de welig tie
rende corruptie.
Daarom slaat het protest ook aan bij de
arbeiders die hun buik vol hebben van
corruptie en de almaar stijgende inflatie,
aldus Bei Dao. Hij is niet bang dat de au
toriteiten zullen proberen met geweld
een einde te maken aan de protestbewe
ging; al herinnert hij zelf aan een uit
spraak van Deng Xiaoping dat "de partij
de steun van de arbeiders en de boeren
heeft, en anders staan er twee miljoen
soldaten klaar".
Een bloedbad zou de bevolking nooit
pikken, zegt hij niettemin. Andersom
willen de demonstranten het conflict
niet op de spits drijven. Bei Dao, die op
22 april meedemonstreerde en vierkant
achter de actievoerders zegt te staan,
spreekt liever van "een heftige poging
tot hervorming" dan van een revolutie.
"We hebben genoeg revolutie en bloed
vergieten gehad".
Stap voor stap
De 40-jarige schrijver is optimistisch
over de huidige ontwikkelingen, hoe
traag die ook lijken te verlopen. De stap-
voor-stap methode (of zoals Bei Dao het
zegt: "het opeenstapelen van kleine gun
sten") lijkt de enige uitweg. "China is een
dictatoriaal geregeerd land, dus niet ge
makkelijk te veranderen. De druk van in
tellectuelen zal daarbij helpen".
Hij koestert zelfs hoop voor de politie
ke gevangenen. President Yang Shang-
kun heeft volgens Bei Dao onlangs te
genover een boeddhistische leider uit
Taiwan laten doorschemeren wel gevoe
lig te zijn voor een buitenlands appèl ten
gunste van Wei Jingsheng, China's
meest prominente politieke gevangene.
Onlangs zette China de activist Chen
Jun, oprichter van de organisatie Am
nesty '89, die ook pleit voor de vrijlating
van politieke gevangenen, op het vlieg
tuig naar Hongkong. Hoewel Bei Dao
geen aanwijzigingen heeft dat men hem
ook liever kwijt dan rijk is, is hij toch een
beetje bang dat hij wellicht niet zal mo
gen terugkeren naar vrouw en kind in
Peking.
Voorlopig verblijft Bei Dao buitens
lands. Na San Francisco, waar hij een
China-conferentie bijwoonde, en Maas
tricht reist hij naar West-Berlijn, waar hij
drie maanden lang een soort gastschrij
verschap op de universiteit zal bekleden.
De opmerkelijke vrijheid van reizen die
Bei Dao geniet, heeft hij vermoedelijk
nog te danken aan wijlen Hu Yaobang.
Die gaf in 1985 toestemming "die dich
ter" een paspoort met een geldigheids
duur van vijfjaar te geven. Hetgeen, naar
nu blijkt, mooi is meegenomen. (ANP)
aan China's topleider Deng Xiaoping
met een oproep tot vrijlating van alle po
litieke gevangenen in de Volksrepu
bliek. Dit appèl volgde op een soortgelijk
initiatief van de dissidente sterrenkundi
ge Fang Lizhi, die Bei Dao goed kent.
De reacties van vooral buitenlandse
Chinese studenten en professoren op de
brief hebben Bei Dao, zoals hij zegt,
nogal overdonderd. Honderden van hen
betuigden hun sympathie. Dat de Chine
se autoriteiten het zo hoog opnamen, was
een nog grotere verrassing. Een zegsman
van het ministerie van justitie waar
schuwde dat de oproep in strijd met de
wet was. Hij sprak van "opruiing van de
publieke opinie, het onder druk zetten
van de regering en inmenging in het
werk van de justitie".
Deze irritatie over een kwestie die de
moeite niet waard zou zijn volgens Pe
king zijn er geen politieke gevangenen in
China ging niet onopgemerkt aan Bei
Dao voorbij. "Het hele propaganda-ap-
paraat werd in werking gesteld om de
open brief te ontkrachten en binnen de
partij werden circulaires met laster over
mij verspreid. Ik zou voor Taiwan wer
ken en door Taiwan worden betaald".
Bei Dao merkte ook dat hij thuis in Pe
king werd afgeluisterd en dat zijn tele
foon af en toe werd afgesneden. Op straat
werd hij geschaduwd, zoals hij kort voor
zijn vertrek uit China op 26 april merkte
tijdens een wandeling door een park
"toen een verliefd paartje mij en een
groepje vrienden in de gaten hield in
plaats van dat het zelf, zoals alle andere
verliefde stelletjes, een eigen plekje
zocht". Hoewel het incident nogal ko
misch overkomt, vindt Bei Dao die 'aan
dacht' bedreigend.
De massale protestdemonstraties van
studenten, arbeiders en journalisten in
Bei Dao (40): politiek activist tegen wil en dank. (toto and
Dag in dag uit stromen ze binnen bij de kranten: unieke foto's van de
historische studentenopstand in Peking, die het voorheen zo gesloten China
nu al bijna een maand lang in zijn greep houdt. De wereld is ooggetuige van
een revolutie zonder bloedvergieten, waarbij leger en studenten zwijgend, in
stille verbroedering, tegenover elkaar staan.
Het begon allemaal na het overlijden van de verlichte oud-partijleider Hu
Yaobang, voorvechter van hervormingen, op 15 april. Drie dagen later
bezetten zo'n tweeduizend studenten voor het eerst het Plein van de Hemelse
Vrede in Peking. Tijdens het bezoek van Sovjet-hervormër Gorbatsjov groeit
de massa op het plein uit tot een miljoen mensen. Tweeduizend hongerstakers
zorgen zes dagen lang voor een extra dramatisch effect.
Waar het eindigt is een open vraag, maar één ding staat vast: de politieke
onrust in China zal met de dreiging van een militaire interventie niet verdwenen
zijn. Bijgaande beelden spreken wat dat betreft voor zichzelf.
Leden van het zogenoemde 'motorfietsen-team', een spontaan bijeen gekomen verzameling motorrijders, steunen
het studentenprotest met V-tekens in de straten van Peking. (foto AP)
Een Chinese student biedt soldaten demonstratief ijs aan, terwijl president Yang Shangkun in de Grote Hal van
het Volk een ontmoeting heeft met Michail Gorbatsjov. (foto anp>
Een lenige student entertaint zijn mede-demonstranten.
(foto API
