'Je bent staat in de staat'
Collega helpt nieuwe dominee valkuilen omzeilen
Rotterdamse Pauluskerk vangt 'hopeloze' asielzoekers op
ZATERDAG 27 MEI 1989
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 17
ROTTERDAM - Dominee
Hans Visser zwaait de deur
open die toegang geeft tot
het balkon van het orgel in
de grote zaal van de Paulus
kerk in Rotterdam. "Hier lig
gen er ook nog een stel". Het
is een merkwaardig gezicht:
waar normaal gesproken de
banken staan, zijn nu een
aantal bedden in rijen neer
gezet. Een afrikaan komt
half slapend overeind. Hij is
een van de zo'n dertig uitge-
procedureerde vluchtelin
gen die een tijdelijk onder
komen hebben gevonden in
de hervormde kerk. Visser
groet even en trekt de deur
weer dicht. Hij stelt vast:
"Ideaal is het niet; het is echt
niet romantisch".
door
Wim Schrijver
De Pauluskerk heeft al jaren de
naam zich sterk te maken voor men
sen die zich op de rand van de sa
menleving bevinden. Drugsver
slaafden en daklozen kunnen er te
recht, terwijl de kerk in de voorhoe
de stond toen het ging om de op
vang van buitenlandse vluchtelin
gen. Vanuit die positie maakte men
volop de gevolgen mee van de enor
me stroom in de loop van de jaren
tachtig. Sinds de beperkende maat
regel van twee jaar geleden is de
werkwijze iets gewijzigd: de kerk
richt zich met name op de 'hopeloze
gevallen', mensen dus die letterlijk
op de rand zitten.
"Wij selecteren niet. Als kerk kun
je dat gewoon moeilijk maken", ver
telt Visser. Iedere asielzoeker die bij
de Nederlandse overheid nee te ho
ren heeft gekregen kan in de
Pauluskerk terecht. Er wordt voor
een bed gezorgd, eten en wat zak
geld. "Wij hebben van te voren wel
eerst een gesprek. De mensen mo
gen van ons geen wonderen ver
wachten. Wij doen dan ook geen en
kele belofte. Het enige wat wij in het
vooruitzicht stellen is dat we de
zaak nog één keer juridisch door
lichten; is er nog hoop? Als de advo
caat concludeert dat iemand kans
loos is, dan geven wij 'm nog wat
tijd om de toekomst te overdenken.
Wat had je zelf gedacht?"
Verbijsterd
Er zitten"' relatief veel afrikaanSe
vluchtelingen in de kerk: mensen
uit Zuidafrika, Angola, Togo, Gha
na, Nigeria. Maar ook zijn er asiel
zoekers uit Suriname en Bangla
desh. En dan zijn er de Syrische
christenen. Juist deze laatste groep
illegalen staat volop in de belang
stelling, met als aanleiding de twee
vrouwen en het kind die terugge
stuurd zijn naar hun vaderland en
daar nu onder kommervolle om
standigheden verkeren. De kamer
zit nog steeds met deze kwestie in
haar maag: moeten de vrouwen
weer worden teruggehaald of niet?
Staatssecretaris Korte-van Hemel
heeft deze week voor extra olie op
het vuur gezorgd. Haar later ont
kende uitlating in een besloten
zitting van de vaste kamercommis
sie dat zij voorstander is van pólitie-
invallen in kerken, heeft onder an
dere bij de kerken verontwaardigde
reacties opgeroepen. De Raad van
Kerken wil het overleg met Korte
nu beëeindigen. Al eerder had se
cretaris ds. Willem van der Zee ge
twijfeld aan de zin ervan. De be
windsvrouwe verandert haar beleid
toch niet en onze relatie heeft intus
sen wel een 'alibi-functie', aldus
Van der Zee.
Ook Visser is "lichtelijk verbijs
terd" door de uitlating van de
staatssecretaris. De rol van het CDA
vindt hij teleurstellend. Het kamer
lid De Hoop Scheffer die zich voor
stander van uitzetting van de Sy-
riërs heeft getoond, kreeg een open
brief van de Pauluskerk. Kom maar
eens een nachtje praten en slapen,
zo luidde de uitnodiging.
De negen Syriërs die nu vier
maanden in de Rotterdamse kerk
verblijven, zijn gehuisvest in de
vroegere kosters woning. "Moet je je
voorstellen", zegt Visser wanneer
wij ons voor de foto richting hun on
derkomen begeven, "deze mensen
wonen al vier jaar in Nederland.
Zou je ze terugsturen, dan weet je
dat ze onherroepelijk in een zwart
gat gedumpt worden". Of deze ne
gen terug zullen moeten, is nog
even de vraag. Korte zit met de Sy
riërs in haar maag. Men ziet volgens
Visser wel in dat het terugsturen
van de vrouwen, zonder hun fami
lieleden, een "miskleun" was. "Je
roept een probleem op en dat moet
je zelf weer rechtbreien".
Kerkasiel
De juridische discussie spitst tóch
nu toe op de vraag of de vluchtelin
gen in Nederland wel familieleden
hebben in hun vaderland die in
staat zijn om voor opvang te zorgen.
Dat is namelijk het beslissende cri
terium bij het terugsturen van men
sen. De overheid zegt dat die familie
er is, de kerken zeggen van niet.
"Op een bepaald moment leek het
alsof wij met z'n allen zaten te lie
gen. Ja, weten wij veel, wij zijn daar
ook niet geweest. Nu blijkt echter
dat er wel een paar familieleden
zijn, maar dat deze mensen zo hoog
bejaard zijn dat ze niet zitten te
wachten om een hele groep onder
dak te bieden".
Als de foto gemaakt wordt, zijn de
volwassen leden van de Syrische
groep graag bereid om samen met
dominee Visser te poseren. Nee, de
kinderen zijn er niet. "Die hebben
we maar naar een school in de buurt
gestuurd. Het is anders zo'n toe
stand om ze hier maar de hele dag te
laten rondhangen", licht de predi
kant toe. Dat kan dus zo maar? Vis
ser haalt zijn schouders op. "Ach ja,
toen wij begonnen met de opvang
van drugsgebruikers, waren we
voortdurend in conflict met de poli
tie. Maar sinds 1985 is die situatie
aanzienlijk verbeterd. Wij doen
niets geheimzinnigs en dat wordt
gerespecteerd". Het hoofd van de
vreemdelingendienst in Rotterdam
heeft hem dezer dagen dan ook ver
zekerd dat er nooit invallen zullen
komen.
Hij vervolgt: "Ik weet dat zoiets
als kerkasiel niet bestaat. De kerk
als vrijplaats is een goeie gedachte,
maar dat kan juridisch niet. Je moet
gewoon nuchter zijn, het gaat voor
al om goede contacten met de
vreemdelingenpolitie". Volgens
Visser zou dat een goede beleids-
verbetering zijn: de vluchtelingen
gedogen. "Geef ze een dak boven
het hoofd en een uitkering. Wat hier
gebeurt is een noodoplossing. Deze
mensen horen niet in een kerk". Vo
rig jaar hebben ruim 7300 mensen
geprobeerd in ons land asiel te krij
gen, ongeveer 5.000 daarvan wer
den afgewezen. "Maar vijftien pro
cent wordt daadwerkelijk uitgewe
zen. Wat gebeurt er met de rest?"
Onbillijk
"Neem bijvoorbeeld de J
al de grens worden overgezet, ter
wijl hun aanvraag nog loopt. De
overheid gaat er daarbij vanuit dat
het toch niks wordt. Dat vind ik on
billijk. Het is gewoon een heel maffe
regeling. Zulke vluchtelingen hel
pen we dus ook". Het is voor de
hand liggend, zo meent Visser, dat
de kerk zo praktisch invulling geeft
aan de christelijke gastvrijheid.
Maar: "Ik ben niet wild enthousiast.
Het kost erg veel energie. Je moet
ook de lieve vrede bewaren, wantje
gooit de halve wereld in een heel
kleine ruimte".
"Je wordt eigenlijk een staat in de
staat. Wij zorgen voor psychiatri
sche hulp, medicijnen en een arts".
Maar deze "vanzelfsprekende gast
vrijheid" kost wel handen vol geld.
Tot dit moment betaalde de Paulus
kerk alles via plaatselijke en lande
lijke diakonale kassen en giften.
Visser en de zijnen hebben vorige
maand echter een adoptieplan geïn
troduceerd, waarbij het bedoeling
is dat kerkelijke gemeenten maan
delijks een vast bedrag overmaken.
"Je moet eindeloos leuren om
geld", verzucht Visser.
Om het werk redelijker wijze on
der controle te houden voert hij een
"ontmoedigingsbeleid": "Zoek
eerst een andere oplossing". Gasten
in de Pauluskerk waarvoor, na een
laatste juridische poging, echt geen
weg meer is in de Nederlandse sa
menleving, worden gestimuleerd
zelf een keuze te maken. De mees
ten van hen zoeken hun heil weer el
ders in de wereld, waarbij de kerk
voor een enkele reis zorgt. Sommi
gen blijven echter hangen. "Je moet
uitkijken dat ze niet hospitalise-
Dominee Visser met enige Syrische vluchtelingen in de vroegere kosterswoning i
moeilijk bij de deur gaan staan en zéggen: jij hebt geen goed verhaal, vertrek maa
ien". Dat gevaar is aanwezig, is de
ervaring van Visser. "Niet alle
vluchtelingen zijn van het zelfde ka
liber. Sommigen helpen volop om
de winkel draaiende te houden, an
deren doen niets".
Cynisme
Visser is blij dat "een hoop kerken
in Nederland ons in dit werk zijn ge
volgd", maar hij heeft moeite met
de selectienormen die hier en daar
worden gehanteerd. "Sommige ker
ken willen alleen maar nette daklo
zen, of vluchtelingen met een ijzer-
sterk verhaal... Nou, ik heb hier ook
mensen met een uitgesproken
slecht verhaal. Er zijn er bij die er
echt niets van gebakken hebben.
Maar je kunt als kerk die mensen
toch niet dumpen? Ik kan toch
moeilijk bij de deur gaan staan en
zeggen: jij hebt geen goed verhaal,
vertrek maar. Gerechtigheid be
trachten is geen clean gevecht. Je
moet ook je handen branden".
jongens, dat zullen wij wel eens
eventjes klaren. En soms lukt ze dat
ook. Wij hebben onze succesverha
len ook wel gehad, maar heel vaak
ook niet". De dominee geeft toe dat
hij de neiging heeft wat cynisch
over deze zaken te spreken. "Ja, je
moet zorgen datje cynisme het ide
alisme niet gaat overheersen". Het
is zaak om de moed erin te houden,
want Visser verwacht dat de
"markt" die de Pauluskerk is
"wjj bieden een aantal produkten
aan opvang, eten, slapen" nog ja
ren open zal moeten blijven.
OEGSTGEEST - Het
sinds twee jaar verplichte
mentoraat voor beginnen
de hervormde dominees
slaat goed aan. Het net ver
schenen verslag over 1988
onderstreept de juistheid
van het synodebesluit om
mentoren in het leven te
roepen. "Het heeft een
enorm preventieve wer
king", weet coördinator dr.
A. de Kuiper uit Voorscho
ten. "Jonge dominees zijn
vaak eigenwijs. Dat moe
ten ze ook zijn in een ge
meente, maar een ervaren
collega kan valkuilen hel
pen vermijden".
Vrijwel alle kersverse dominees
reageren positief op het feit dat zij
een mentor toegewezen krijgen.
En later, als de voorgeschreven
periode van twee jaar achter de
rug is, zijn de geluiden vaak zelfs
enthousiast. Niet zelden zijn
vriendschappelijke relaties ont
staan. Want ook de mentoren zijn
ingenomen met deze extra taak.
Zij worden gewongen zich weer
over de fundamenten van het
ambt te bezinnen, terwijl ook zij
leren van de nieuweling.
"Wij zijn als hervormden rede
lijk laat met het mentoraat", geeft
De Kuiper toe. De gereformeerde
broeders en zusters weten al
sinds jaar en dag deze vorm van
ondersteuning van de onervaren
pastor te waarderen. 'Tedere zich
zelf respecterende beroepsgroep
kent zoiets. Misschien", zo pro
beert de secretaris van de in 1985
ingestelde commissie te verkla
ren, "heeft het te maken met de
status die het ambt vele jaren
heeft gehad. Maar gelukkig is het
De Kuiper houdt kantoor in het
welgelegen zendingshuis in
Dr. De Kuiper: "Sommige jonge dominees zullen weieens eventjes alles veranderen"
Oegstgeest. Hij is in dat indruk
wekkende pand terecht geko
men, omdat in het nationale bu
reau in Leidschendam geen
plaats voor hem was. Dat is geen
probleem, want zelf jarenlang uit
gezonden geweest naar Indone
sië, voelt hij zich onder het dak
van Zending en Werelddiakonaat
als een vis in het water. Op die
plaats houdt hij alle nieuwko--
mers in het zo'n tweeduizend
koppige korps van prediakanten
goed in de gaten.
Predikanten die net een pasto
rie hebben betrokken, kunnen op
een telefoontje van De Kuiper re
kenen. Voor een afspraak. Vorig
jaar bracht de coördinator zo 84
bezoekjes door heel het land. "Ik
moet ze maximaal leren kennen
in zeer korte tijd. Dat kan het bes
te in de eigen situatie. Je kunt de
woonplaats in je opnemen, je
hoort in huis een baby huilen..."
Met de opgedane kennis en wen
sen gaat hij vervolgens aan de
Sommige predikanten 1
zelf een naam, anderen kennen
niemand uit de regio. "Het ment
oraat is gebonden aan de provin
cie", legt De Kuiper uit. In over
leg met het bestuur van een pro
vinciale kerkvergadering zoekt
hij een kandidaat. Aan de mentor
worden hoge eisen gesteld. "Het
moet bijvoorbeeld iemand zijn
die goed kan luisteren. Dat lijkt
een vanzelfsprekendheid, maar
dominees zijn ook beroepspra
ters... Open staan voor de ander is
van groot belang".
Zorg
Het moet wel klikken tussen de
ervaren "ouder hoeft bij voor
keur niet" en nieuwe predi
kant. "De verschillen tussen pre
dikanten zijn soms enorm groot.
Op één ochtend spreek ik soms
drie verschillende collega's waar
van ik denk: die zouden beslist
niet bij elkaar passen". Vandaar
dat eerst een 'volledig vrijblij
vend' gesprek gearrangeerd
wordt. Pas dan besluit men om ie
dere twee maanden samen een
paar uur lang praktische proble
men door te spreken.
Zulke moeilijkheden zijn er
volop; het mentoraat is dan ook
uit zorg ontstaan. "Door de syno
de werd geconstateerd dat domi
nee worden in deze tijd een moei
lijke zaak is. Ik vind het zinloos
om iets te antwoorden op de
vraag of het moeilijker is dan
vroeger. Nu is in ieder geval ie
dereen het er over eens dat het
echt moeilijk is". De hele samen
leving is complexer geworden
en mensen mondiger en zelfstan
diger en dat is volgens De Kui
per ook aan de kerken niet voor
bij gegaan.
Een gemeente denkt vaak nog
traditioneel over een dominee
("hij is er vooral voor de 'riten':
eredienst, begrafenis"), terwijl
die in veel gevallen juist de ge
meente wil activeren. "Er is veel
wijsheid nodig om in tijden van
grote polarisatie binnen een ge
meente goed op te treden. Dan
krijg je het klassieke probleem of
je om de lieve vrede wil niet tegen
bepaalde meningen in moet gaan.
of dat je als nieuwkomer, met al
lerlei eigen ideeën, de koe bij de
horens vat".
Vrij beroep
Vorig jaar kwam in het onderzoek
van de Groningse Jimme Keizer
over de arbeidsvreugde van pre
dikanten nog eens duidelijk naar
voren dat het verschil in verwach
tingspatroon van gemeente en
voorganger en de tijdsbesteding
van de laatste, voorname knel
punten vormen in de pastorie.
Dat kan De Kuiper bevestigen.
Wat dat laatste betreft: "Het is een
merkwaardig vrij beroep en dat
betekent dat sommigen nooit met
het werk klaar komen. Ze kunnen
geen nee zeggen".
Meer ervaren collega's kunnen
de enthousiaste beginner voor
fouten behoeden. "Sommige jon
ge dominees zullen weieens
eventjes van alles veranderen: de
liturgie, de catechese... De ment
or kan dan vragen of de nieuwe
collega er aan gedacht heeft om
deze zaken met de kerkeraad
door te spreken. Daar wordt niet
altijd bij stilgestaan. Zo'n sugges
tie kan voorkomen dat de domi
nee en de kerkeraad tegenover el
kaar komen te staan".
"Ook de hele brede aanvech
ting in het geloof gaat aan de pas
torie niet voorbij", noemt De Kui
per nog een element dat het ambt
tegenwoordig zwaarder maakt.
"Vroeger ging het vooral om het
'hoe' 'hoe breng ik de bood
schap?' nu is ook het 'wat' een
vraag - 'wat wil ik eigenlijk zeg
gen?' .terwijl het 'hoe' intussen
ook gebleven is".
W.S.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Van
der Zwaan, 11.45 oec. studentendienst; Mare-
kerk 10 dr. Meijers, 5 ds. Visser Katwijk aan
Zee; Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kramer;
Oecumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 9.30 ds. Alblas, 11.15 ds.
Alblas en pastoor Van Well; Bethlehemkerk
(Driftstr.) zie Petrakerk; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 ds. V.d. Velden; Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds. Nauta; Waalse kerk
(Breestr.) 10.30 pasteur Ribs; 'Stevenshof' (rk
kerk Haagse Schouw) zat. 7, zon. 9.30 jonge
renmis, 11 mw. Lems en kand. mw. Van den
Broeke. Academisch Ziekenhuis rk dienst 9.
10.15 ds. Van Beinum, Diakonessenhuis elke
zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. Van 't
Hof. Endegeest z.e Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina
mese.) ds. Hortensius; Oude Vest zie Hoogl.
kerk; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk.
zie herv. gem.; bejaardenhuis Groenhoven ds.
Hemmes; Merenwijk zie herv. gemeente. Ge
ref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Wiersma.
Chr. Geref. K (Steenschuur) 9.30 en 5 ds. Den
Hertog. Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. V. Beek. Doopsgez.-Re-
monstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds. Vos-Wiegand. Baptistengemeente
(aula 'Nieuweroord'. Rijnsburgerweg 124) ds.
Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middelstegr.
3) 9 ev. Koehorst. 10.30 ev. Faber. Evangelie-
centrum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) 10 ev. Zijlstra. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr. Scheffer. Leger des Heils (hoek
Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7 (laatste zon
dag van de maand 5 u.). Niauw-Apost. Kerk (H.
Rijnd. 24): 9.30 en 4. wo. 8. Zevendedag-ad
ventisten ('De Ontmoeting', Noordhofland
V.schoten)elke zat. 10 tot 11 bijbelstudie. 11
tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr v.d. Heili
gen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en
11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) 10.
Rooms-Kath. K Haagweg zat. 7. zo. 10.30;
Herensingel zat 7, zo 9.30 en 11; Rijndijk
(Stevenshof) zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur zat.
7. zo. 8.30,10.11 30.6 en 7 (lof); Boshuizerka-
de zat. 7, zo. 9.30 en 11Lammenschansweg
zat. 7. zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7. zo.
10.30 en 12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude). Soefi Stichting
(Steenschuur 6) zat. 11 mw. Duyster-Duyster.
ABBENES Herv. Gem. 9.30 9.30 ds. Brons
geest.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Van
Driel, 7 ds. Hoogendijk. Geref. Kerk 9./30 ds.
De Bruyn Oegstgeest, 6.30 ds. Boer. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 en 4 ds. Maris Garderen ha. Rk
Kerk zat. 7. zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds. Lourens Steggerda, 6.30
ds. Ommering; Kruiskerk 9.30 ds. 't Hooft; Op-
standingskerk 9.30 ds. Ommering, 6.30 ds. 't
Hooft; G. Herderkerk 10 ds. Nieuwenhuis, 6.30
ds. Moll; De Bron 9.15 ds. Delhaas. 10.30 ds.
Moll; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Hoogendijk;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 en 6.30 ds. Ouwendijk.
Driehoorne 7 ds. Van Dok. Geref. Kerk Mar-
.kerk 9.30 ds. Bras Sassenheim, 6.30 ds. Van
der Waal Nieuwerkprk a/d IJssel; Salv.kerk
9.30 ds. Boer, 6.30 ds. De Ruiter Huizen. Ge
ref K. Vrijg. (school Bospark. Beatrixl. 4) 9.30
en 5 ds. Room. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. Janssens ha. 4.30 ds
Woensdregt. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9 30 en 4.30 ds. Blom. Oud-Geref.
Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
hr. Van Gemeren. 6.30 hr. Mentink. Volle-
evang.gem. ('De Ark'. Pr. Hendrikstr. 54)
jeugddienst. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 15. Christengemeente 'De
Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) 10
hr. Brands Rijsenhout. Leger des H. (Zonne
weg 3) 10 en 7 (laatste zondag van de maand 5
u.). Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36)
geen dienst. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7. zo
9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN Herv. Gem. 9.30 en 6ds. Boer.
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen'. Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 hr. Vercouteren.
Geref. Gem. 9 30 en 6 ds. Van Aalst
BODEGRAVEN Hen/. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Den Hartogh Leusden, 6.30 ds. Van de
Hoef; Salv.kerk 9.30 ds. Sirag Leusden, 6.30
ds. Terlouw; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 9.30 ds.
Van de Hoef. 6.30 kand. Vliet Woerden. Geref.
Kerk 9 30 ds. Elderman, 6.30 ds. Zijl Oude en
Nieuwe Wetering. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.)
9.30 en 4.30 ds. Simpelaar. Geref. Gem. (Sta
tionsweg 17) 10 en 6.30 leesdienst. Evang.-
Luth. Gem. 10.30 mw. Rohrmoser Amsterdam.
BOSKOOP: Hen/. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
Jansen. 6.30 ds. Van de Pol; De Stek 9.30 ds.
Van 't Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds. De Jong, 5 ds.
Van 't Hoff. Chr. Geref. Kerk 9.30, 4.30 ds. Ho-
genbirk Sassenheim. Geref. Gem. 9.30 en 6
leesdienst.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds. V.d.
Pol Boskoop, 6.30 ds. 't Hooft Alphen. Geref.
Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. V.d. Woude Was
senaar. Rk Kerk: dorp zat. 7. zo. 10 en 11.30;
Anker zat. 7. zo. 10.30; Rijndijk zo. 9.
HILLEGOM: Hen/. Gem. 10 ds. Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 en 7 ds. Hofland ge-
z.dienst. Chr. Geref. Kerk 10 ds. Van Dijken
Lisse, 5 ds. Van Langevelde. Rk Kerk: Mart,
zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en
11.30.
HOOGMADE: Hen/. Gem. 10 ds. Boonstra. Rk
Kerk zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Bouhuijs Lei
den. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Hen/. Gem.
Dorpsk. 10 ds. De Graaf, 6 ds. Katlenberg Lei
den; Ontm.kerk 10 ds. Slof. 6.30 ds. Makkenze
Voorhout. Hen/. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
college) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30
ds. Van Breevoort. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Bogaard, 6 ds. Hovius; O. Kerk 10 ds.
Vroegindeweij. 6 ds. Sloof; Ichthusk. 10 ds.
Visser, 6 ds. Christ;. Pniëlk. 9.30 ds. Schuur
man, 6 ds. Vroegindeweij; Maranathakerk
(Rijnsoever) 10 ds. Van den Berg. 6 ds. Bo
gaard. Overduin 2.15 ds. Van den Beid. Hen/.
Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college Pr
Frederikdreef 15) 10 ds. Westera-Franke. Ge
ref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Koster, 5 ds. Kersten;
Triumfatork. 9.30 ds. V.d. Horst, 5 geen dienst.
Geref. K. Vrijg. 9.30, 4. Ned. Geref. K. (aula
Bestevaer-mavo) 9.30 ds. Van der Kwast, 7 ds.
Struik. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds.
Van den Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en
5 leesdienst. woe. 7.30 ds. Meeuse Rotter
dam. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds. Stich
ter Westerhaar.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Hen/. Gem. 10
ds. Lapre, 7 ds. V.d. Lugt. Geref. Kerk 10 ds.
V.d. Lugt, 7 ds. V.d. Lugt SoW-dienst.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth; Scheppingsk. 9
en 10.30 ds. Stegeman. Leythenrode 10 drs.
De Leeuw. Elis.-ziekenhuis 9.30 ds. Brommet,
10.45 rector Vijftigschild. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30
ds. Bogaard. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10.
Rk Kerk zat 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Hen/. Gem. 9.30 ds. Schilt. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Van der Kooi, 7 ds. Zijl Oude
Wetering. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. Volleb-
regt Sassenheim, 7 ds. De Gelder; Pauluskerk
10 ds. De Gelder ha. Geref. Kerk 10 ds. Bos
wijk, 7 geen dienst. Geref. K. Vrijg. (Prinsesse-
str. 1) 9.30 leesdienst. 3 ds W.ersma Ned.
Geref. Kerk (Salvatori) 10 leesdienst, 7 ds.
Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. Van Dij
ken. Geref. Gem. 10 en 4. Evangeliegemeente
(Heereweg 52a) hr. Schuurman. Rk Kerk
Agathakerk zat. 7. zo. 10 en 11.30; Poelpolder
zat. 7. zo. 10.30; Mariakerk zat. 7. zo. 9 en
10.15; Engelbew. zat. 7. zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Wegerif Nijverdal. Geref. Kerk 9.30 ds. Van der
Weg, 5 avondgebed. Chr. Geref. Kerk 9.30,
2.15 ds. Hoefnagel Nieuwpoort Remonstr.
Gem. 10 ds. Vos-Wiegand. Evang. gem. (ver-
.gebouw 'De Rank'. Regthuysplein) 12 nam.
t Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds. De
Graaff. Geref Kerk 9.30 ds. De Bruin Oegst
geest. 7 ds. V.d. Weg Nieuwkoop. Rk Kerk zat.
7. zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 hr. V.d.
Bos, 7 ds. De Jong. Geref. Kerk 9.30 ds. Rang,
6.30 ds. Wijngaarden. Chr. Gerei. Kerk 10
leesdienst, 5 ds. Procee. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Geuze.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 geen dienst, 7 ds. Ruiten
burg; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruitenburg; De
Rank (Golfbaan) 10 kand. Voets Hazerswou-
de. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. El-
gersma, 7 ds. Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 ds.
Kuiper jeugdd. Capel V.d.Berghstichtmg 11 ds.
Verhage Broek op Langedijk 'Sole Mio' 9 ds.
Elgersma. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.)
10.30 ds. Spijker Den Haag. Rk Kerk Zee zat.
7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 hr. Henk
Binnendijk jeugdd.; De Zilk 10 ds. V.d. Meij ha.
Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat.
7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Vegter; Pauluskerk 10 ds. Van
Houwelingèn-Verdonk; Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 ds. Dirksen Leiden, 7 ds. Plomp.
Geref. Kerk 10 ds. Plomp. Geref. Kerk Vrijg.
(aula Dr. Schilderschool) 10.15 en 4.30 ds.
Arntzen Amersfoort. Ned. Geref. Kerk (Gem-
.centrum) 8.45 ds. Fijan Langerak, 4 ds. V.d.
Heuvel Almkerk. Van Wijckerslooth 4 hr. Van
Straalen. Endegeest 10 ds. Friederich Volle-
evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will-
.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30. Geref. K. 9.30 ds. Zijl, 6.30 ds v.d. Kooi
Leimuiden. Remonstr. Gem 10 Rk Kerk zat.
7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7. zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7. zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem. 9 30 ds.
Kielder, 7 ds. Stelwagen. Chr. Geref. K. 9.30,2
ds. Beekhuis Rotterdam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds. Wagter, 5 ds. Van N.el, BethelkerK 9.30 ds.
Van Niel. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Cziria,
5 ds. Ribberink; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds.
Ribberink, 5 ds. Verschoor; Maranathakerk
9.30 ds. Verschoor. 5 ds. Cziria. Geref. Kerk
Vrijg. 10 en 5.15 leesdienst. Chr. Geref. K. 9.30
en 5 ds. Van Sorge. Evang. Christengem. (aula
mavo) 10 ds. De Jong Oldenzaal. Rk Kerk zo.
10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Keuning, 7 ds. Bras. Geref. Kerk 9.30 ds. Bie-
winga, 7 zie herv. kerk. Chr. Geref. K. 10 en 7
ds. Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17)
10 ds. Beekhuis Haarlem. Rk Kerk zat. 7. zo.
9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Van 't Hof, 6.30
ds. Stam jr. Geref. Kerk 9.30 kand. Van Wallin-
ga Leiderdorp, 6.30 ds. De Boer Hoofddorp. Rk
Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk Lange-
raar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 9.30 en 4 ds. Wil
schut Spakenburg. Geref. Kerk 9.30 ds. Schol-
te Noordwijk. 6.30 prof. V.d. Beek. Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 4 ds. Wilschut.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds. De Jong. Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Blanken, 7 zie geref. kerk; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. Schaap. 7 zie geref.
kerk. Herv. evang. op geref. grondslag (kerk
geb. 'Rehoboth'. A. van Leeuwenhoekkade)
9.30 en 4.30 ds. Schaap Hasselt. Hulp en Heil-
kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10 ds. Ter
Horst. Geref. Kerk 10 ds Blanken, 7 ds. Zwart
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 3 ds. Los Rk
Kerk Uur kerk zat. 7. zo. 11.30; M. Godskerk.
zat. 7. zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands. J. v. Hooflaan 3)
10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem Brugk. 9.30 en 5
ds. Kunz ha; Hoeksteen 9.30 en 5 ds. Schi-
paanboord ha; Bethelk. 9.30 en 5 ds. Goossen
ha; Rehoboth-school 9.30 ds. Kattenberg Lei
den ha; Imm.kerk 9.30 en 7 ds. Van Houwelin-
gen. Geref. Kerk Kruisk. 10.15 ds. bongers, 5
ds. Van Dalen Den Haag; Ontm.kerk 9.30 ds.
De Moor. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en
2.45 ds. Hoogendoorn. Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 ds. Van der Want. Oud-Geref. Gem.
(Mercuriusweg 29) 10 en 6.30 leesdienst. Re
monstr. Gem. 10 ds. Hooykaas Den Haag.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9 en 10.30.
WASSENAAR Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra. 4.30 ds. De Jong Leiden, 8 mu-
ziekd.; Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds. Vis
ser; Messiask. 10 ds. V.d. Beid Katwijk; Dorps
centrum 9.30 ds. Wolters Ameide. Geref. Kerk
Zijllaan 10 ds. V.d. Woude. 7 ds. Huisman Ha-
zerswoude. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30
ds. Fockema Andrea.
WOUBRUGGE Herv. Gem. 9.30 ds. Stam Ter
Aar. 6.30 ds. Van 1 Hof Geref Kerk 9.30 en
6.30 ds. Aalders. Ned. Prot. Bond (De Wijk.
Schoolstr. 20) 10.30 dr. Meijering Oegstgeest.
Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN Herv. Gem 7 zie geref. kerk
Geref. Kerk 9.30 dr. Haitsma Boskoop. 7 hr.
Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. Woli-
haus Rk Kerk St Jan zat 7.30. zon 9 30; Chr
Dienaark. zat. 7, zon. 10. Meerburgkerk H.
Rijndijk zat 7. zo. 9 30 en 11
ZWAMMERDAM Herv. Gem 9 30 ds. Achter
berg Leiden, 6.30 ds. Lapre Koudekerk. Geref.
Kerk 9.30 ds. Buikema, 6.30 ds. Van der Kooi
Leimuiden. Remonstr. Gem. 10 ds. Thieme-
Tiesing Boskoop.
