'Ik heb respect
voor mensen die
risico's nemen'
'Aan dat reizen komt geen eind'
Cees Nooteboom:
Pianist Krystian Zimmerman:
zAterda^ li MUI i
■TOWT
Cees Nooteboom: "Ik maak een ton notities en er komt r,
ROTTERDAM - 'Wat ik
daar doe? Hetzelfde als ik
zou doen wanneer ik hier
zat". Schrijven dus. Cees
Nooteboom verblijft dit jaar
in Berlijn op uitnodiging
van de Deutsche Akademi-
sche Austausch Dienst: "Het
is zowel een eer als een soort
beurs", zegt de schrijver. "Je
krijgt uitnodigingen voor dit
of dat, maar je hoeft niets te
doen. Het gaat er om datje er
bent". En nu is Nooteboom,
als reiziger in eigen land, een
paar dagen thuis ter gelegen
heid van het verschijnen van
zijn nieuwe boek 'De wereld
een reiziger'.
door
Frank van Dijl
Dit jaar zitten er geen grote reizen
in, vertelt hij. In Berlijn is hij druk
bezig met de literaire verwerking
van de vier maanden durende reis
die hij vorig jaar maakte naar
Australië en de Pacific. "Daar heb
ik mijn handen vol aan. Voor het
volgende reisboek, zal ik maar zeg
gen".
'De wereld een reiziger' is ook
weer een reisboek. Zitten je lezers
niet op een nieuwe roman te wach
ten?
"Er zitten kennelijk ook een hoop
lezers te wachten op een reisboek.
Op 'Rituelen' hebben ze toch ook
zeventien jaar moeten wachten. Ja,
ik heb de film gezien. Die vond ik
heel goed. Ik had er niet zoveel van
verwacht, want ik ben van nature
een sceptisch mens. Maar ik ben
wel met dat soort eigenaardige din
gen bezig die ik 'roman' noem, met
twee fictieboeken. Het woord 'ro
man' is niet altijd de juiste term
voor wat ik doe, laat ik het zo zeg
gen. 'De wereld een reiziger' bevat
de oogst van de laatste jaren. Er
staan ook dingen in die ik niet in vo
rige bundels heb gezet. Bij het sa
menstellen van zo'n boek ga je alles
bekijken wat er nog ligt. Ik heb bij
voorbeeld een heleboel stukken
over Mexico. Die heb ik er niet in
gezet, omdat het boek anders veel te
dik zou worden, dus die bewaar ik".
Je hanteert bij de samenstelling
van een bundel nooit een thema?
"Nee, dat heb ik nooit gedaan...
Dat doen ze nu wel in Frankrijk,
daar komen nu twee boeken uit met
als thema het Verre Oosten. Maar
zelf heb ik dat nooit gedaan. Het
verbindend thema, flauw gezegd,
ben ik zelf'.
Nooteboom maakt tijdens zijn
reizen rond de wereld heel veel aan
tekeningen. "Boeken vol. Nee, niet
in dagboekvorm en ook niet in tele
gramstijl. Soms in heel uitgewerkte
zinnen. Ik neem me altijd voor om
aan het einde van de dag een soort
dagboek bij te houden, maar het
komt er nooit van. Ik maak een ton
notities en er komt maar een kilo
uit".
Tijdens een signeersessie in Rot
terdam stelt een jongen zich aan
Cees Nooteboom voor. Hij zegt
geen geld te hebben om boeken te
kopen, maar vraagt de schrijver een
exemplaar van een scriptie te signe
ren die hij in de laatste klas van het
VWO aan diens werk heeft gewijd.
Voor Nooteboom zelf heeft hij ook
een exemplaar meegebracht. "Voor
mijn archief," zegt Nooteboom.
Vind je het niet vervelend dat je
werk; na publicatie als het ware vo
gelvrij is?
"Daar is gewoon niks meer aan te
doen. Wie zich in de openbaarheid
waagt is kwetsbaar. Mijn allereerste
journalistieke verhaal uit 1957, zes
honderd woorden, daar heeft ie
mand een stuk over geschreven van
negentig bladzijden! Ik heb vroeger
columns geschreven in de Volks
krant, die komen nu na vijfentwin
tig jaar in een Rainbow-pocket:
kennelijk zijn ze dan nog geldig. Ja,
de meeste gaan over reizen
i dat
"Als er een einde aan mij komt.
Nee, ik heb nog lang niet alles ge
zien. En ik zal ook lang niet alles
zien in mijn leven. Er zijn zoveel
landen waar ik nog niet geweest
ben. De wereld is oneindig groot. Je
hoeft in de Derde Wereld maar hon
derd kilometer buiten de gebaande
paden te gaan en er is niets meer...
Australië is zo leeg als wat, fantas
tisch. Daar wonen net zoveel men
sen als in Nederland op de opper
vlakte van Amerika".
Daar zou je ook een jaar kunnen
blijven?
"Dat is ook zo."
Wat zit er dan achter dat reizen,
dat steeds weer van de ene plek naar
de andere bewegen? Rusteloosheid?
"Ik denk niet dat het rusteloos
heid is, ik ben heel rustig als ik op
reis ga... Nee, ik reis niet uit ruste
loosheid. Ik ga zomaar ergens an
ders heen. Reizen geeft me tijd om
mezelf te zijn, om te lezen, te schrij
ven. Reizen kost heel veel tijd. Ik
heb wel de neiging om naar plekken
terug te gaan. Reizen kan heel zwaar
zijn, maar ik ben wel gelukkig als ik
reis. Mijn laatste grote reis heeft vier
maanden geduurd, dan maak je een
oneindig aantal vluchten. Het is
heet, je moet wachten, met je baga
ge zeulen, een vlucht wordt uitge
steld of het vliegtuig komt helemaal
niet... Dan loop je vast op zo'n ei
land, je mist al je connecties... Dat
overkwam mij op Tonga, een vlek
op de wereldkaart, daar mogen op
zondag geen vliegtuigen landen
vanwege het christendom. Je kunt
niet weg. je moet vijf dagen wach
ten. Nu heb ik de tijd, het is geen On
overkomelijke ramp, maar het is
niet leuk".
En soms gebeurt er dan iets waar-
door het toch goed is datje bent ge
bleven. Ik heb bijvoorbeeld de vol
gende dag de koning van Tonga ge
zien, die zie je ook niet elke dag".
Slaat tijdens zo'n gedwongen op
onthoud de verveling niet toe?
"Nee, dan ga ik meteen iets an
ders doen. Ik heb een soort fatalis
me over me. Je doet er toch niets
aan. Ik heb boeken bij me, of ik vind
op zo'n eiland de gekste dingen. Als
ik op zo'n reis ben, neem ik een paar
ingewikkelde boeken mee waar ik
lang mee bezig ben. En je moet ook
wel eens een stukje zwemmen. En
werken natuurlijk".
Cees Nooteboom: De wereld
een reiziger. De Arbeiderspers.
Paperback f34,90. Gebonden
f49,90.
Eén van 's werelds beroemdste pianisten, tevens een
erkend Liszt-specialist is de Pool Krystian Zimmerman,
leerling van Andrzej Jasinski, en een ook door zijn
collega's zeer hooggeschat lid van de jury van het
Lisztfestival. Het Festival, dat plaats heeft in het
Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht, is gisteren
geopend en wordt vervolgd op 16,17,18,19,22,23,26 en 27
mei.
Van Krystian Zimmerman verscheen onlangs een
nieuwe CD, waarop hij samen met het Boston Symphony
Orchestra onder leiding van Seiji Ozawa de twee
pianoconcerten en Totentanz van Liszt speelt.
AMSTERDAM "Mijn ideeën ook werk van Lutoslakwski spelen,
over Liszt? 't Is een beetje gek, maar Ik ging naar hem toe om met hem te
verleden jaar, toen ik de Liszt-eon- praten over zijn werk en zei tegen
certen opnam voor de CD, zou ik hem: 'Vertel me over je composi-
Tekeningen Mommers en Hofman:
Contrast in zwart/wit en kleur
Expositie met werken op papier van Marije
Mommers, t/m 13 mei. De Bange Duivel,
Rijndijkstraat 4, Leiden. Geopend do. en zo.
van 13-17 uur. Expositie met tekeningen
van Wim Hofman, t/m 13 mei. Galerie van
Bleijenberg Lijsten, Breestraat, Leiden. Ge
opend tijdens winkeluren.
LEIDEN - Op haar solo-tentoon
stelling bij de grafische werk
plaats 'De Bange Duivel' treedt
Marije Mommers voor het eerste
met haar zwart-wit werken op pa
pier naar buiten. De werkwijze
van de kunstenares bezit een ze
kere verwantschap met grafische
kunsten, Maar Mommers voelt
zich het meest aangetrokken tot
het tekenen, als direct uitdruk
kingsmiddel. Ongeveer dertig
werken, waaronder ook enkele li
tho's en linosneden, geven in alle
variatie van materiaal en techniek
een indruk van de aard van het
onderzoek waarmee Mommers
zich de laatste jaren heeft bezig
gehouden.
Vanuit een figuratief uitgangs
punt werkt Marije Mommers naar
een semi-abstracte vorm toe,
waarin intuïtie en expressie de
groei van de compositie mede be
palen. Haar figuren zijn opgeno
men in een omgeving, die in som
mige gevallen aanknopingspun
ten met de zichtbare werkelijk
heid mist. De losse, tekenachtige
stijl of de directe lijnen in Mom
mers' werken corresponderen
met de emotie of de sensualiteit
van de afgebeelde personen. Een
tekening, 'Stil' getitels, is een
voorbeeld van een lineair opge
bouwd stuk, terwijl 'Na de nacht'
een heel sterke kant van het ge
toonde werk laat zien, namelijk
de contrastwerking van zwarte
partijen op een wit fond, waarbij
vlakken door donkere contourlij
nen in het wit zijn uitgespaard.
Dergelijke composities geven aan
dat Marije Mommers met de mid
delen die haar .ter beschikking
staan het experimenteren met
zwart en wit steeds verder voort
zet met bijzonder resultaat.
Een tegenstelling met de pre
sentatie bij de Bange Duivel
vormt de kleurrijke expositie met
tekeningen van de Leidse archi
tect Wim Hofman bij de galerie
van Bleijenberg Lijsten. De ten
toonstelling laat tekenwerk zien
dat deels geïnspireerd is op het
Bretonse landschap bij Ploërmel
en deels op het Leidse Van der
Werf park. De impressies van het
park, vertonen evenals een land
schap bij Heinkenszand, nog dui
delijke relatie met het gekozen
onderwerp, maar in reeks van
'Ploërmel' zijn de tekeningen op
gebouwd uit krachtige lijnen en
heldere kleurvlakken.
Gedeeltelijk abstraheersing
voerde Hofman door in het drie
luik 'Van der Werfpark-herfst
1988'; bomen en struiken voerde
hij terug tot bailonvormige ele
menten en het standbeeld van de*,
beroemde Leidse burgemeester
tot een trapvormige pyramide
met een gouden bekroning. De te
genhanger van dit drieluik be
staat uit drie aparte delen waarin
lucht, gras en paden gereduceerd
zijn tot nadrukkelijk tegen elkaar
afstekende kleun/lakken.
Een andere ruimte is gereser
veerd voor de serie 'Projecties',
die volgens Wim Hofman los
staan van zijn werk als architect.
Min of meer geometrische vor
men en een helder kleurgebruik
bepalen een deel van deze compo
sities. Hofman streeft hierin niet
naar strenge abstractië, gelet op
los gearceerde partijen en de ge
kromde scheidingslijnen. Een
speelser gebruik van gebogen lij
nen maakt hij bij de veelkleurige
linten van de projecties uit de vijf
de serie.
Een 'post moderne' stoel in de
etalage van Bleijenberg herinnert
eraan dat Wim Hofman naast ar
chitect ook ontwerper van meu
bels is. Deze expositie wil vooral
het vrije werk onder de aandacht
brengen.
NANCY STOOP.
ties, vertel wat je precies wilt. Ik
weet namelijk niet veel van eigen
tijdse muziek en ook niet van jouw
Werk.' Waarop Lutoslawski ant
woordde: "Gelukkig. Fantastisch".
"Ik zeg dit hier, omdat ik me af
vraag of het wel nodig is zoveel te
weten, van wat een componist, bij
voorbeeld Liszt, precies wilde. Na
tuurlijk moet je wel inzien dat de
vroege Liszt-werken anders zijn
dan de later. Maar Liszt op zich is
niet meer bijzonder dan bijvoor
beeld Mozart ën Beethoven".
door
Wim Henk Bakker
"Liszt en zijn muziek hebben een
geweldige impact, vooral ook door
de religiositeit die hij in zijn muziek
verwerkte. Er wordt vandaag de
dag te veel aandacht besteed aan de
technische kant van zijn muziek.
Misschien komt dat ook doordat het
instrument, de vleugel, zo veel
moeilijker geworden is om te bespe
len. Maar het is ook mooier gewor
den. We moeten nu wat harder wer
ken voor een goed resultaat dan
vroeger. Soms heeft dat het effect,
dat men zelfs veel te veel praat over
technische problemen."
"Liszt schrijft veel noten, dat is
waar, en soms komen ze heel vlug
achter elkaar. Dat leidt gauw tot een
technische benadering en juist dat
is een groot bezwaar. Ik werd in
1976 al gevraagd om de concerten
van Liszt te spelen. Dat was voor de
eerste keer. Ik deed het pas tien jaar
later. Ik kon er gewoon niet mee uit
de voeten, simpel gezegd. Het zou
nog tien jaren vragen voor ik zover
Nieuwe directeur
Utrechtse filmdagen
UTRECHT (GPD) - Johan Schul-
maijer (29) is voorgedragen als de
nieuwe directeur van de Nederland
se Filmdagen te Utrecht. Het be
stuur van de Filmdagen zal zijn be
noeming binnenkort officieel be
krachtigen.
Schulmaijer is als advocaat ge
specialiseerd in auteursrechtelijke
zaken. In tegenstelling tot zijn voor
ganger Hans de Wolf gaat hij zich
uitsluitend met de zakelijke kant
bezighouden.
Krystian Zim
merman: 'De
grens tussen de
hoogste artistie
ke expressie en
kitsch is heel
dun', (foto gpd)
"In 1986 voelde ik, dat het juiste
moment gekomen was. Maar er was
nog een andere, een tweede reden,
dat ik de CD wou maken. Dat was
de Totentanz. Dat stuk gaf me de
zet, die me over de drempel hielp. Ik
vind het nog steeds Liszts beste
stuk voor piano en orkest".
Op de vraag waarom hij tien jaar
wachtte voordat hij zich aan Liszt
waagde, antwoordt Zimmerman:
"Veel kun je niet verklaren in de
kunst. Hierop heb ik ook geen ant
woord. Maar ik hoopte wel, dat het
eens zover zou komen. Dat het tien
jaar zou duren wist ik ook niet. Ik
speelde overigens wel wat Liszt,
verder vooral Mozart en Brahms in
die tijd, Daarbij deden zich dezelfde
problemen voor als bij Liszt. Hier
moet ik ook zeggen: ik heb ook voor
Brahms tweede pianoconcert tien
jaar nodig gehad".
"Ik werk nu eenmaal .zo. Bij mij
begint alleen langzaam iets vorm te
krijgen, ook bij de Schumannsona-
tes gebeurde dat. Ik zeg ik nooit: ik
ga dit werk spelen, ik pluk er wat
aan. Ik denk altijd maar: misschien
In het eerste Liszt-concours hoor
den we de meest uiteenlopende in
terpretaties. Kunnen die allemaal
even goed zijn?
"Evaluatie is hier moeilijk. Ik heb
zelf aan diverse concoursen meege
daan en mezelf afgevraagd, of het
nu wel zo zinvol is pianisten bij el
kaar te brengen, die te laten spelen
en vervolgens te zeggen: deze is de
beste. Natuurlijk is het goed voor de
winnaar, het helpt hem bij zijn carri
ère. Maar verder? We hebben daar
bij ook nog het gegeven, dat niet al
leen de tijden aan veranderen, maar
daarmee ook de estetische opvattin
gen. Die kunnen zelfs echt ouder
wets worden".
"Tegenwoordig brengen wij onze
ideeën echter ook onder woorden.
En juist dat verwoorden kan voor
anderen een hoge barrière opwer
pen. Een stijl mag van mij een bar
rière zijn, maar niet een onder woor
den gebracht idee. Dat kan mijn ei
gen ideeën belemmeren".
Prijzen voor Walter Maas en Wim Quist
AMSTELVEEN (ANP) - De oprich
ter en oud-directeur van de Stich
ting Gaudeaumus, centrum voor
hedendaagse muziek, Walter Maas
(79) in Bilthoven is de Jan van Gilse-
prijs van het Genootschap van Ne
derlandse Componisten toegekend.
De prijs van 10.000 gulden wordt
hem in de loop van dit jaar uitge
reikt.
Maas krijgt de prijs als onver
moeibare pleitbezorger in Neder
land voor de eigentijdse muziek.
Zijn activiteiten worden van on
schatbare waarde geacht voor de
na-oorlogse opbloei van het compo
neren en de nieuwe muziek in Ne
derland.
De Van Gilseprijs is genoemd
naar de oprichter van het Genoot
schap van Nederlandse Componis
ten. Hij wordt periodiek toegekend
aan personen of instellingen die
zich bijzonder verdienstelijk heb
ben gemaakt voor muziek van Ne
derlandse componisten, de heden
daagse in het bijzonder.
Het Prins Bernhard Fonds heeft
de David Roëllprijs van 20.000 gul
den toegekend aan de architect
Wim Quist (58) uit Dordrecht. De
onderscheiding wordt eind novem
ber uitgereikt.
Met de prijs wordt het gehele oeu
vre van een Nederlands kunstenaar
bekroond als erkenning voor diens
uitzonderlijke bijdrage aan de Ne
derlandse cultuur op het gebied van
de beeldende kunsten, de toegepas
te kunsten of de architectuur. De
prijs is genoemd naar een vroegere
hoofddirecteur van het Rijksmuse
um en bestuurslid van het fonds.
Quist ontwierp voorts onder meer
het hoofdkantoor van de Suiker
unie in Breda, de uitbreiding van
het Rijksmuseum Kröller-Muller in
Otterlo, het Museon en het Omni-
versum in Den Haag, het Maritiem
Museum Prins Hendrik in Rotter
dam, de Rotterdamse Schouwburg
en het Brabants Museum in Den
Bosch. Hij adviseerde onder andere
by het ontwerpen van de storm
vloedkering in Zeeland en werkt
mee aan de renovatie van het Rijks-
i Amsterdam.
"Ik heb niets tegen traditie. Maar
dan niet in de zin van herhalen. Ge
loof me, het gebeurde wel in de be
gintijd van de grammofoonplaat dat
musici tegen het einde van een com
positie sneller gingen spelen, omdat
ze anders het hele werk niet op de
plaat kregen. Daarna dacht ieder
een die het hoorde, dat het zo moest
en zo was er weer een verkeerde tra
ditie geboren".
Bij concoursen wordt ook scherp
gelet of fouten. Maar een legendari
sche beroemdheid als Cortot maakte
die ook, zoals je heel goed op z'n pla
ten kunt horen.
"Nee. Cortot maakte geen 'vergis
singen'. Datje dat denkt, komt juist
door de plaat. Op het moment, dat
de plaat populair werd, begonnen
de mensen naar noten te luisteren
en dat verstoorde balans. De men
sen gingen zelfs meer op de noten
letten dan op de muziek.
Noten zijn toch maar een klein in
strument in het geheel. Het gaat niet
om een penseelstreek maar om het
hele schilderij. Lisztspeelde vaak
andere noten dan hij had geschre
ven in een concert. Als een pianist
dat overkomt is dat ook niet erg. Hij
kan dan juist zelfs heel dicht bij Lis
zt komen. Maar hij moet het er niet
op toeleggen, hij moet het niet thuis
instuderen. Dan zcu het wel een
beetje goedkoop gorden...daar zit
ik ook vaak mee bij Bach. Soms,
wanneer ik er echt zin heb - Bach in
spireert mij altijd zeer -, denk ik na
afloop van het concert: waar is de
grens, ben je er niet overheen? Want
dan kom je bij de kitsch terecht. De
grens tussen de hoogste artistieke
expressie en de kitsch is heel dun".
Hoe ver kan je gaan? "Die vraag
zal ik mezelf altijd blijven stellen.
Estetisch blijf je altijd in beweging.
Ik heb respect voor mensen die risi
co's nemen. Ik doe het zelf ook.
Maar soms ga je te ver en dan verlies
je. Dat moet je incalculeren".
Expositie
kunst uit
Afrika in
Wageningen
WAGENINGEN (GPD) - "Een
boeiend waagstuk". Daarmee om
schreef de Raad voor de Kunst de
plannen voor de beeldententoon
stelling 'Beelden op de Berg' in Wa
geningen. 'Zimbabwe op de Berg' is
de titel van de tentoonstelling, die
ditmaal bestaat uit 120 beelden van
beeldhouwers uit het Zuidafrikaan-
se land. Daarmee is 'Zimbabwe op
de Berg' de grootste ooit in ons land
gehouden expositie van hederw
daagse Afrikaanse kunst. Op 24 juni
is de officiële opening.
Niet alleen het Belmonte Arbore
tum, de plek waar de tentoonstel
ling ook ditmaal wordt gehouden,
staat in het teken van Zimbabwe en
Afrika. Een symposium over Afri
kaanse kunst, een reeks voordrach
ten, een seminar over de ontwikke
ling van het continent, een wee-
klang films uit Afrika als onderdeel
van het landelijke festival 'Africa in
the Picture' en een tentoonstelling
over landschappen in Afrika maken
eveneens deel uit van Zimbabwe op
de Berg'.
In Wageningen werd tot nu toe
viermaal hedendaagse beeldhouw
kunst getoond. Een studiedag in het
Tropenmuseum, drie jaar geleden,
waar de vraag op tafel kwam of
kunst uit ontwikkelingslanden mo
derne kunst kan worden genoemd,
was de directe aanleiding voor de
nieuwe expositie. Ook naar aanlei
ding van de tentoonstelling in Wa
geningen zal die vraag opnieuw ter
sprake komen, zo verwachten de or
ganisatoren, want de artistieke
waarde van de Afikaanse kunst is
onder kunsthistorici omstreden.
De initiatiefnemers zien 'Zimbab
we op de Berg' echter niet alleen als
tentoonsteling van beeldende
kunst, maar ook als een "ontwikke
lingsproject", aldus stichtingsvoor
zitter T. Bakhuizen. Een subsidie
aanvraag bij. ontwikkelingssamen
werking werd echter afgewezen.
WVC kwam wel over de brug.
Volgens conservator Harrie Ley-
ten van het Amsterdamse Tropen
museum, die als adviseur bij 'Zim
babwe op de Berg' is betrokken, is
Nederland relatief laat met zijn be
langstelling voor moderne Afri
kaanse kunst. "Ons land loopt wat
dat betreft in Europa achter", zo zei
hij bij de presentatie van de exposi
tie in Wageningen.
Op de tentoonstelling, die tot 16
september duurt, worden 100 klei
ne en 20 grote beelden uit Zimbab
we getoond. De 20 grote zijn aange
kocht door de organiserende stich
ting, die ze hoopt door te verkopen.
Een aantal ervan is inmiddels ver
kocht aan overheden en ook het be
drijfsleven toont belangstelling. De
beelden zijn voor het grootste deel
afkomstig uit The National Gallery
in de hoofdstad Harare. De grote
beelden komen in het vrij toeganke
lijke arboretum te staan, de kleine
binnen een omheining. Óm deze te
bekijken moet entree worden be
taald. De organisatoren verwachten
minstens 35.000 bezoekers.
De beelden die in Wageningen ge
toond worden zijn veelal gemaakt
in de werkplaatsen bij The National
Gallery of in het beeldhouwersdorp
Tengenenge, 150 kilometer ten
noorden van Harare. De steen die
wordt gebruikt is afkomstig uit een
aantal steengroeven. In Tengenen
ge hakken de beeldhouwers het ma
teriaal waarmee ze werken, de
steensoort serpentijn, zelf uit een
groeve in de buurt. Ze beschikken
over eenvoudige gereedschappen
en vervaardigen hun beelden, vaak
bestaande uit afbeeldingen van die
ren en mensen of combinaties daar
van, geheel met de hand.
