'Nederland mist de boot
als Schiphol achterblijft'
Echte gelijkheid is er toch 9
Schipho
Wegstapel (65) gelooft heilig in groei luchthaven
Zoya Krylowa leidt populair vrouwenblad in Sovjetunie
Ex- Jehova 's Getuigen willen elkaar bemoedigen
WOENSDAG 10 MEI 1989
Interview
VOORSCHOTEN/SCHIPHOL - Hij kwam in een tijd van
interne bestuursconflicten en in de naweeën van de eerste
oliecrisis. "Een verbetering van de relaties met de overhe
den en het rust brengen in de organisatie" waren zijn be
langrijkste opdrachten toen hij bij Schiphol in dienst trad.
Nu, elf jaar later, is de omzet van de luchthaven meer dan
verdubbeld. Dit jaar zal Schiphol meer dan 15 miljoen pas
sagiers en 575.000 ton vracht afhandelen. Jan Willem Weg
stapel (65) neemt dan ook vol optimisme afscheid als presi
dent-directeur van de luchthaven. "In het jaar 2000 zal
Schiphol een van Europa's belangrijkste luchthavens zijn,
met een Nederlandse vlag in top".
door
Bill Meyer
Op 1 juni neemt de voormalige se
cretaris-generaal van Verkeer en
Waterstaat, Ruud den Besten, de
scepter over. Hij treft een in de stei
gers staand Schiphol aan. Per dag
steekt de luchthaven de komende
jaren een miljoen gulden in groei en
modernisering. De capaciteit van
de luchthaven verdubbelt tot het
jaar 2000. De nieuwe verkeerstoren
is slechts een voorbode van de din
gen die komen gaan. Een nieuw sta
tionsgebouw, nieuwe pieren, een
kantorencomplex, een tweede
spoortunnel en zo goed als zeker
ook een vijfde baan.
Wegstapel: "Als je nu achterblijft
word je in de toekomst een soort re
gionale luchthaven, vrijwel zonder
intercontinentaal verkeer. Dan heb
je als Nederland een kans gemist, en
is de distributie van ons land voor
een belangrijk deel verloren".
Voorschotenaar Wegstapel heeft
de grote lijnen neergelegd waar
langs Schiphol zich bij aanhouden
de groei kan ontwikkelen. Wegsta
pel: "Wij zijn een aantrekkelijke
luchthaven met een overzichtelijk
stationsgebouw, veel ruimte en veel
verbindingen. Tot het jaar 2000
blijft alles onder één dak. Dat is on
ze kracht. In de toekomst zullen we
wellicht met een tweede terminal
de weg over (de overkant van de A4,
red.) moeten".
Vast staat dat de toekomst van
Schiphol nauw is vèrweven met die
van de KLM, veruit de grootste
klant van Schiphol. Wegstapel slaat
de toenaderingspogingen van de
KLM tot buitenlandse luchtvaart
maatschappijen met buitengewoon
veel interesse gade. Zonder de na
men van Sabena en British Airways
te noemen, wijst hij erop dat de lij
nen van de drie maatschappijen
goed op elkaar aansluiten. En hij
voegt er aan toe: "Ik ben geen pro
feet, maar ik denk dat de KLM er
goed aan zou doen samenwerking
te zoeken met een grote Amerikaan
se maatschappij".
Zoetermeer
Wegstapel kwam in 1978 bij de nv
Luchthaven Schiphol. Daarvoor
was hij sinds 1970 eerste burger van
litair bedrijf Schiphol een marktge
richte, agressieve onderneming ma
ken. Een luchthaven die zich staan
de kon houden in de harder wor
dende concurrentiestrijd met reu
zen als Londen, Frankfurt en Parijs.
Het burgemeesterschap leek
sommigen niet de meest geëigende
vooropleiding voor een dergelijke
opdracht. Zij kregen ongelijk. "Of je
nu leiding geeft aan een groeige-
meente of een bedrijf, beslissingen
zul je altijd moeten nemen. Bij het
bedrijfsleven gaat het echter alle
maal wat sneller. Bij de overheid
heb je altijd te maken met politieke
afwegingen. Dat kost tijd".
De Staat is veruit de grootste aan
deelhouder van Schiphol. Volgens
Wegstapel heeft dat echter nooit tot
problemen geleid bij het voeren van
een zakelijk beleid. "Meerdere ma
len, bijvoorbeeld bij het Structuur
schema Burger Luchtvaartterrei
nen, stonden we lijnrecht tegenover
elkaar. Maar de overheid heeft nooit
via haar aandeelhouderschap pres
sie trachten uit te oefenen op ons
beleid. Ik heb derhalve geen klach
ten over onze aandeelhouders. Het
zou ook geen goede zaak zijn wan
neer we als de overheid opereerden.
Wij zijn nu eenmaal een bedrijf'.
Een bedrijf dat naar de mening
van Wegstapel nog lang niet rijp is
voor een gang naar de beurs. Priva
tisering acht hij voor de komende
jaren onhaalbaar. "Het rendement
op het geïnvesteerd vermogen is
minimaal. Zo'n drie procent. Dat zal
niet gauw meer worden. De komen
de jaren investeren we opnieuw
honderden miljoenen guldens. Af
gezien van de zes procent dividend,
een vergoeding voor renteverlies
waar alleen een overheid genoegen
mee neemt, gaat de winst terug in
het bedrijf. Gezien de omvang van
de investeringen zullen we binnen
kort bovendien bij de kapitaal
markt moeten aankloppen",
Succes
De komst van Wegstapel was het
begin van een cultuurverandering,
die zich niet zonder strijd voltrok.
De benoeming van een commer
cieel directeur was in feite een oor
logsverklaring aan de bureaucratie,
al zal Wegstapel het nooit zo uit
drukken. Is het succes van Schip
hol, na de de eerste zes magere jaren
van de periode Wegstapel, mede
aan die cultuurverandering te dan
ken? De omzet van de luchthaven is
in elf jaar tijd meer dan verdubbeld.
Wegstapel: "Een aantal factoren
tezamen zijn verantwoordelijk voor
dat succes. De veranderende markt,
de toename van het luchtverkeer,
kostenbeheersing en het beter be
nutten van onze capaciteit. De tarie
ven zijn gedaald. Mensen vliegen
meer. De wereld staat als het ware
voor hen open. Je kunt al voor acht
honderd gulden naar Amerika. Be
gin jaren tachtig zaten we op Schip
hol met een overcapaciteit aan ge
bouwen. Door de groei van het
luchtverkeer konden we die capaci
teit inzetten".
"Maar we realiseerden ons tegelij
kertijd dat we 't niet alleen van Ne
derland konden hebben met zijn
kleine thuismarkt. Wij zagen in de
transferpassagier een gat in de
markt. Gingen de boer op als derde
luchthaven van Londen. Waarom
zou die zakenman uit Manchester
niet op Schiphol overstappen op
zijn vlucht naar Amerika in plaats
van op het overvolle en slecht be
reikbare Heathrow?"
Wegstapel: In Europa blijft vliegen belachelijk duur".
Wegstapel is zelf WD-er. Zijn partij
maakte de afgelopen zeven jaar me
de de dienst uit en Schiphol had
met minister Neelie Smit-Kroes
(verkeer) een vurig pleitbezorgster
in het kabinet. Is hij niet bang dat
een regeringscoalitie CDA/PvdA
eerder geneigd zal zijn grenzen aan
de groei van Schiphol te stellen?
Wegstapel: "Ik verwacht geen
moeilijkheden onder een nieuw ka
binet, van welk signatuur dan ook.
Schiphol is met de haven van Rot
terdam genoemd als economische
motor van ons land. Alle partijen
zien dat belang voor de werkgele
genheid en onze economie in. Wat
het milieu betreft; we moeten er
voor zorgen dat de economie en het
milieu met elkaar in balans zijn. Zo
wel 't een als 't ander moet kunnen.
Kan het niet, dan moeten we kiezen.
Dat is een politieke keuze, en niet
aan ons te bepalen".
Moeilijkheden kunnen met name
ontstaan rond de aanleg van een
vijfde baan, hoewel die volgens
Wegstapel de omgeving van Schip
hol juist kan ontlasten. Uit capaci
teitsoverwegingen heeft Schiphol
die baan pas na het jaar 2000 nodig.
Maar Wegstapel denkt "zeer zeker"
aan eerdere realisering van deze in
het verleden zeer omstreden wens.
"Het wachten is nu op de onderbou
wing van onze overtuiging dat een
vijfde baan een verbetering voor het
milieu inhoudt voor wat betreft de
geluidsbelasting. We hebben het
nationaal lucht- en ruimtevaartla
boratorium om een studie ge
vraagd".
Het verwijt dat Wegstapel zijn
vijfde baan maar in een milieu-ver
pakking giet om aan de omwonen
den te verkopen, wijst hij van de
hand. "Het is een investering die we
voor de omgeving moeten plegen.
De zaak is echter nog niet goed on
derbouwd. Ik zeg niet: ga maar sla
pen, ik regel het wel. We zullen moe
ten laten zien dat wat "We zeggen
Duur
Wat de prijs van een vliegticket be
De Arbeidster is eigenlijk een in
ons land niet voorstelbare combina
tie van Libelle en Opzij. De opzet
van het blad dateert al vanaf haar
ontstaan. Krylowa: "Toen het blad
75 jaar geleden werd opgericht, was
men er zich van bewust dat het le
ven van een vrouw niet in allerlei
stukjes is op te delen. In een vrou
wenblad moeten alle aspecten aan
de orde komen vond men. De
vrouw thuis, maar ook de vrouw als
goede burge:r".
Het maandblad is enorm popu
lair: het oplagecijfer van 21 miljoen
is nog niets vergeleken met het aan
tal mensen dat het blad leest, name
lijk 80 miljoen. Elke maand ont
vangt de redactie 100.000 brieven.
In die schriftelijke reacties komen
de meest uiteenlopende zaken aan
de orde. "De laatste tijd ontvangen
we veel brieven over de nieuwe po
litieke ontwikkelingen in ons land.
Men wil informatie over dé nieuw
ste wetten, maar lezers komen ook
met voorstellen voor verandering",
aldus Krylowa.
Het lezerspubliek van de Arbeid
ster is niet duidelijk te omschrijven.
Het wordt gelezen door jong en oud,
man en vrouw en in alle lagen van
de bevolking gekocht. Het is in de
loop der tijd eigenlijk meer een
volksblad geworden. Hoewel alleen
in het Russisch gedrukt, zijn er toch
zo'n 100 abonnementen in het bui
tenland. Ook deze lezers sturen gre
tig hun brieven.
Uitgeefster is de Russische Vrou
wenraad, verbonden met de partij,
waarin ook Krylowa zitting heeft.
Naast de Arbeidster geeft de Vrou
wenraad nog 19 andere vrouwen
bladen uit waaronder de Boerin en
de Sovjetvrouw. Deze laatste wordt
in 14 talen gedrukt. De totale oplage
van alle 20 vrouwenbladen te zamen
bedraagt 46 miljoen exemplaren.
Vrouwenraden als die waarin
Krylowa werkzaam is, zijn geen
nieuw verschijnsel. "Al sinds de Re
volutie zijn er raden die zich bezig
houden met de problemen van
vrouwen. Wel nieuw zijn de zaken
waarmee vrouwen geconfronteerd
worden", aldus de hoofdredactrice.
Dat er nog steeds problemen zijn
die vragen om een oplossing, blijkt
uit het in korte tijd spontaan uit de
grond schieten van 240.000 vrou
wenraden.
In vergelijking met de Neder
landse vrouw lijkt de positie van de
Russin ideaal. In de Sovjetunie
heeft 95 percent van de arbeidsge
schikte vrouwen een baan (in ons
land slechts eenderde). Veel wer
kende vrouwen in Rusland zijn
goed opgeleid; er zijn veel vrouwen
arts of ingenieur. In ons land heeft
eenderde van de werkende vrou
wen een laag betaalde baan. De Sov
jetstaat of het bedrijf verzorgt kin
deropvang, terwijl in Nederland
voor alle kinderen jonger dan vijf
jaar slechts opvang is voor een op
de honderd. Toch klaagt de Rus-
Sovjetvrouwen hebben wel een
baan, maar carrière maken is er niet
bij. Tweederde van de vrouwen
doet lichamelijk werk, eenderde
hoofdarbeid. De mooiste baantjes
met een goed salaris zijn voorbe
houden aan mannen. Vrouwen be
vinden zich vooral in die sectoren,
waar de lonen het laagst zijn. Naast
het werk wordt er van veel Russi
sche vrouwen verwacht dat zij het
grootste deel van het huishouden
op zich nemen.
Het huwelijk betekent voor veel
vrouwen een verzwaring van het da
gelijkse bestaan. Een echtscheiding
waarbij de kinderen meestal aan de
moeder worden toegewezen, tenzij
ze niet geschikt voor het moeder
schap wordt geacht, is een ramp.
Veel echtscheidingen worden uit
gesteld, totdat de kinderen groot
zijn. Het vertrek van de man bete
kent voor veel vrouwen grote een
zaamheid.
Zoya Krylowa heeft het huwelijk
bewust uitgesteld. "Ik wilde niet
trouwen, voordat ik een goede posi
tie had en dat is gelukt. Je loopt dan
wel het risico niemand meer tegen
te komen, maar bij mij is alles goed
gegaan. Ik ben pas getrouwd, nadat
ik van de universiteit afkwam". Na
17 jaar als journaliste werkzaam te
zijn geweest werd zij hoofdredactri
ce van de Komsomolskaja Pravda,
het jeugdblad van de Communisti
sche Partij. Hierna kreeg zij een
zelfde functie bij de Arbeidster.
Zoya Krylowa heeft alle vertrou
wen in de nieuwe politiek van Gor-
batsjoV. Op de vraag of zijn beleid
voor de vrouw een terugkeer naar
het beleid van Lenin en Stalin bete
kent, roept ze tweemaal hartgron
dig 'Njet! Niet!'.
Krylowa: "Met Gorbatsjov is er
een nieuwe frisse wind gaan waaien
in ons land. Na de Revolutie kwam
de toén sterke vrouwenbeweging
snel tot stilstand. Tijdens de Twee
de Wereldoorlog werden vrouwen
massaal ingezet in het arbeidspro
ces. Men zei toen dat het vrouwen
probleem was opgelost. Natuurlijk
was het niet opgelost. Zolang er
vrouwen zijn, zijn er problemen.
Tijdens de oorlog zei men wel dat de
vrouwen gelijk zijn aan mannen,
maar echte gelijkheid is er toch
nooit".
treft wil Wegstapel ten slotte nog
het volgende kwijt: "In Europa
blijft vliegen belachelijk duur. Men
sen betalen nog dertienhonderd
gulden voor een retourtje Oslo. De
winsten in de luchtvaart mogen dan
wel marginaal zijn en de investerin
gen gigantisch, maar ik geloof dat
lagere tarieven meer vervoer zullen
genereren. Dat zie je in Amerika.
Europa zal geleidelijk aan volgen".
Of dat in het Europa van 1992 zal
zijn, waagt Wegstapel te betwijfe
len. "1992 dreigt een magisch jaartal
te worden. Je wordt er doodziek
van. We weten niet eens of het zal
lukken. Ik geloof niet dat op slag en
stoot alles zal veranderen. Niemand
weet nog goed waar hij aan toe is.
Wel dienen we ons voor te bereiden
op het wegvallen van een deel van
de inkomsten uit de tax free win
kels, die aantrekkingskracht uitoe
fenen op steeds belangrijker wor
dende transferreiziger. We zullen
die passagiers wat anders moeten
bieden in de vorm van vermaak.
Wat kan ik nog niet zeggen".
DELFT - "Zolang er vrouwen zijn,
zullen er próblemeh. blijven". Dat
zegt Zoya Krylowa hoofdredactrice
van het oudste Russische vrouwen
blad Rabotnitsa, de Arbeidster. Een
vrouwenblad met een naar Neder
landse begrippen duizelingwek
kende oplage van 21 miljoen exem
plaren. Krylowa is op dit moment in
Nederland om een bijdrage te leve
ren aan de manifestatie 'Delft ont
moet de Sovjetunie'. Zij woonde
gisteren een symposium bij over de
économische zelfstandigheid van
de vrouw.
dóór
Bernadette van Kuijeren
Zoya Krylowa: "Zolang er vrouwen zijn, zijn er problemen".foto GPD) Kryiowa
De Arbeidster, met het formaat
van de Libelle maar even dun als
een Viva, heeft geen Nederlandse
zuster. In tegenstelling tot onze da
mesbladen biedt het een breed sca
la aan onderwerpen. Niet alleen
huishoudelijke zaken en tips over
de lichaamsverzorging komen aan
bod, ook politieke items worden in
het blad aangesneden. 'Wie komen
er in het parlement?' luidt bijvoor
beeld een artikel in het aprilnum
mer van dit jaar. Een van de aanko
mende leden kennen we nu: Zoya
Omdat eigenlijk alleen
ex-Jehova Getuige kan i
len wat een ex-getuige na het
breken met de beweging door
maakt, wordt er van vrijdag tot
maandag in Petten een interna
tionale conferentie georgani
seerd waar ex-leden van het
Wachttorengenootschap elkaar
kunnen ontmoeten. Het is vol
gens de organisatoren, die zo'n
dertig deelnemers uit West-Eu
ropa verwachten, de eerste
maal dat een dergelijke bijeen
komst in ons land plaatsvindt.
Nee, het zal geen anti-manifes
tatie worden. De heer E. Wiltjér
uit Groningen, een van de organi
satoren, benadrukt dat het vooral
gaat om het opbouwen van el
kaar. Hoewel hij ooit zelf eens be
stuurslid is geweest van de Ne
derlandse Vereniging van Ont
goochelden (VNO), een organisa
tie van ex-getuigen, distantieert
hij zich nu van het "getrap" tegen
het genootschap, dat in ons land
zo'n dertigduizend 'verkondigers'
heeft.
"Kreten als 'hersenen eruit
wachttoren erin' hoeven van ons
niet. Wij willen in de eerste plaats
positief-christelijk bezig te zijn".
Vinden in bijvoorbeeld Duitsland
al jaren regelmatig dergelijke ont-
moetingsconferenties plaats,
voor ons land is dit de eerste keer.
De bijeenkomst is georganiseerd,
omdat mensen als Wiltjer - zelf
ex-getuige merkten "dat steeds
meer mensen tot de ontdekking
komen dat ze niet alleen staan".
De Jehova's Getuigen zijn vol
gens Wiltjer een sekte te noemen.
De reden: "Zij gaan er vanuit dat
alleen zij de juiste interpretatie
van de bijbel hebben en iedereen
die er een iets afwijkende mening
op na houdt is fout, zal zelfs ver
nietigd worden". Een kritische
opstelling tegenover de algemeen
heersende opvattingen is niet toe
gestaan. "Je moet wel het geloof
van andere gelovigen onderzoe
ken, maar intern mag dat niet".
Vanaf zijn jeugd bewoog Wil
tjer zich in het genootschap en
was in totaal 26 jaar lid. Zo maak
te hij van dichtbij de druk mee
om als 'verkondiger' de deuren
langs te moeten, wilde hij zich
verzekeren van een plek op de
nieuwe aarde (de precies 144.000
plaatsen die de nieuwe hemel
biedt, zijn al vergeven). Door stu
die kwam hij tot de conclusie dat
er veel niet klopte, zoals de gees
telijke wederkomst van Jezus in
1914.
Na de breuk met het genoot
schap, "val je in een gat". Directe
familieleden of vrienden mogen
niet met je omgaan, willen zij niet
hun eeuwig heil verspelen. Een
aantal ex-getuigen houdt vast aan
het geloof in God, maar anderen
breken met alles. "Die mensen
gaan vaak kapot", weet Wiltjer.
Zelf is hij lid geworden van een
christelijke gemeente. Iedereen is
overigens welkom op de interna
tionale conferentie.
Er zijn ook telefoontjes geko
men van mensen die vroegen of
er niet een nieuw genootschap
kan worden opgericht, waarin de
positieve punten terugkeren. De
ze mensen, aldus Wiltjer, willen af
van het slaafse volgen van alles
wat in Amerika wordt gedicteerd
(in Brooklyn zit het hoofdkwar
tier) en ook van het verplichte
huis-aan-huiswerk. Anderzijds
wil men niet de Goddelijke drie-
ëenheid, zoals die in de kerken
wordt beleden, aanvaarden.
Wiltjer voelt zelf zeer weinig
voor het idee van nog een genoot
schap, hoewel het volgens hem
erg makkelijk is om weer een ge
loof in het leven te roepen. De or
ganisatie van de conferentie heeft
ook nog niet de oprichting van
een vereniging naast de VNO
volgens Wiltjer "op sterven na
dood" overwogen. Wellicht
komt dat er nog eens van, denkt
hij. Nu staat al wel vast dat de
conferentie een vervolg zal krij
gen.
Gereformeerde syno-
de
De nieuwe gereformeerde syno
de vindt het onaanvaardbaar dat
de Gereformeerde Kerken in een
keer hun ambtsopleidingen zou
den kwijtraken, zoals de verken
ningscommissie godgeleerdheid
heeft voorgesteld.
De gereformeerde synode, die
maandagavond in Emmen is ge
opend, besprak gisteren te Em
men de reactie die Gereformeer
de Theologische Universiteit te
Kampen zal geven op de aanbeve
lingen van de door minister Deet-
man ingestelde commissie. Deze
heeft vorige maand voorgesteld
'Kampen' te laten opgaan in een
nog te vormen hervormde instel
ling voor theologisch onderwijs,
die aan de theologische faculteit
te Groningen zou worden verbon
den.
De synode gaf de leiding van
Kampen wel de opdracht te on
derzoeken of samenwerking met
andere instellingen mogelijk is
zodat de kwaliteit van de oplei
ding kan worden verbeterd. Daar
bij moet zeker worden gedacht
aan het Samen op Weg-proces,
dat moet leiden tot hereniging
van de Hervormde Kerk en Gere
formeerde Kerken.
Beide kerken zijn op het hoog
ste niveau in gesprek over de
vraag hoe zij tezijnertijd samen
hun predikantsopleiding kunnen
opzetten. Het rapport van de ver
kenningscommissie heeft hierbij
versnellend gewerkt. "Wij waren
er ook nog niet aan toe", geeft
prof K. Runia, rector van de Kam
per universiteit toe.
Van hervormde zijde waren ex
cuses aangeboden voor het feit
dat de Gereformeerden niet wa
ren betrokken bij de voorberei
ding van het plan een eigen her
vormde instelling op te richten.
De Hervormde Kerk wilde aller
eerst de zwakke kanten van de
huidige predikantsopleiding
wegwerken.
Het hervormd synodebestuur,
dat bijna voltallig de bespreking
had bijgewoond, was na afloop
heel wat enthousiaster over even
tuele samenwerking in de Her
vormde instelling. "Deze moet zo
veel mogelijk oecumenisch van
opzet worden", aldus praeses ds.
B. Wallet.
De gereformeerde synode heeft
opnieuw ds. E. Overeem (40) uit
Haren als voorzitter gekozen.
Beroepen
Hervormde Kerk: bedankt voor
Aalburg P. H. van Trigt Middel-
harnis; bedankt voor Burgwerd
c.a. en Lollum c.a. (part-time) me
vr. J. A. Smit kand. Purmerend.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Herwijnen drs. F. de Vries
Emmen.
Geref. Kerken vrijgemaakt: be
dankt voor Grijpskerk i.c.m. Nie-
zijl B. Schaaij Sneek-Koudum.
Gereformeerde Gemeenten: be
dankt voor Hoofddorp A. F. Hon-
koop Zwijndrecht.
Roemenië. De werelddiaco-
naten van de hervormden en ge
reformeerden beginnen samen
met enige kleine kerkgenoot
schappen 16 mei een financiële
actie voor Roemenië. Het initia
tief is afkomstig van de Europa
commissie, waarin de werelddia-
conaten van de grotere en kleine
re protestantse kerken en de Oud-
Katholieke Kerk in Nederland
zijn vertegenwoordigd. De com
missie stelde de laatste jaren tel
kens ongeveer 150.000 gulden be
schikbaar voor hulp aan Roeme-
Oecumene Buitenland. De
gereformeerde synode heeft dr.
L. J. Koffeman, predikant in Oss,
benoemd tot secretaris oecumene
buitenland. In die functie is hij
onder meer belast met de contac
ten met de Gereformeerde Oecu
menische Raad (GOR), de We
reldbond van Hervormde en Ge
reformeerde Kerken (WARC) en
de Wereldraad van Kerken. Kof
feman volgt dr. A. Kruyswijk op,
die eind vorig jaar gebruik maak
te van de VUT-regeling.
Reizen. Paus Johannes
Paulus II vindt dat zijn reizen er
toe hebben bijgedragen dat con
servatieve en progressieve bewe
gingen naar de rand van de kerk
zijn teruggedrongen. Als voor
beeld noemt de paus de beweging
van de inmiddels geëxcommuni
ceerde aartsbisschop Marcel Le-
fèbvre en bepaalde stromingen in
de bevrijdingstheologie.
