Achter het sprookje groeit de revolutie
Affaire Rushdie houdt
PODiÜMBLIK
Pen-congres in greep
Actrice Loes Luca en regisseur Aat Ceelen over 'Leonce en Lena'
WATERRATJES
Veilingmeester Sotheby
begint voor zichzelf
DINSDAG 9 MEI 1989
Redactie Pieter C. Rosier
Orka ter
Orkater is weer in town. Met hun
nieuwe voorstelling 'Leonce en Le
na zijn ze op donderdag-, vrij
dag- en zaterdagavond in het
LAK-theater. 'Leonce en Lena' is
een sprookje van Georg Büchner
dat gaat over een mallotig ko
ningshuis. Op deze pagina vindt
u een interview van Emil Fang-
mann met Loes Luca, een van de
actrices van Orkater.
Meneer Kaktus
Peter Jan Rens komt op woens
dagmiddag naar de Leidse
Schouwburg met De Grote Meneer
Kaktus Show. In dit spiksplinter
nieuwe programma vol muziek
zal zoals vanouds weer een beroep
op de medewerking van de kinde
ren worden gedaan. Het begint
om half drie.
Ballet
Ook de dans komt aan bod in de
Paul van Vliet in 'Een gat in 4e Ruth Jacob en Madeline Bell
lucht'. (foto Pan Sok) (rechts) in 'A Night at the Cot
ton Club'. (foto Leo van Velzen)
Leidse schouwburg deze week.
Met twee nieuwe choreografieën
geeft daar op donderdagavond
De Rotterdamse Dansgroep acte
de présence. Er is een ballet van
Kathy Gosschalk die eerder cho
reografieën maakte voor het NDT.
Het is gebaseerd op haar herinne
ringen aan een leegstaand
'palazzo' in een Italiaans dorp.
Het tweede ballet, 'Solitude', is
van Ton Simons, vaste gastcho-
reograaf van De Rotterdamse
Dansgroep.
Paul van Vliet
Paul van Vliet komt op vrijdag
en zaterdagavond naar de Leidse
Schoubwurg met 'Een gat in de
lucht', een show die onmiddellijk
na de première in het Circusthea
ter in Scheveningen een run op de
kassa's veroorzaakte. De show
wordt omschreven als 'een levens
lied van twee en een half uur over
de jaren tachtig'.
Cotton Club
Wegens overweldigende belang
stelling na de voorstellingen in
Scheveningen is op dinsdag 16
mei 'A night at the Cotton Club'te
zien, een bruisende musical waar
in onder andere Madeline Bell en
Ruth Jacob de legendarische jazz
club laten herleven. In de Cotton
Club traden destijds toppers op
als Billie Holiday, Lena Home,
Ella Fitzgerald en Louis Arm
strong, dus wat de muziek betreft,
zit het wel goed in deze musical.
Het flitsende danswerk zal wor
den verzorgd door de The Harlem
Dancers.
MAASTRICHT (GPD) - De zaak
Salman Rushdie houdt de interna
tionale schrijverswereld nog steeds
in haar greep. Verontwaardiging en
idealisme gaan in de reacties op de
moordoproep van de Iraanse aya
tollah Khomeini nog steeds hand in
hand. "Voor de bescherming van de
vrijheid ben ik bereid de barricades
op te gaan(...)", zei schrijver en es
sayist Kousbroek tijdens het 53ste
internationale Pencongres in
Maastricht. Thema is dit jaar 'het
einde van de ideologieën'. Ver
wacht wordt dat het Congres in de
zaak Rushdie duidelijke uitspraken
zal doen in nog op te stellen resolu
ties. Morgen komt er een motie in
stemming waarin schrijvers aan uit
gevers vragen voorin de boeken van
Rushdie de verklaring op te nemen
'dat de Pen de vrije meningsuiting
als het hoogste goed beschouwt'.
Aan het congres nemen meer dan
400 schrijvers,, vertalers en redac
teuren van uitgeverijen uit de gehe
le wereld deel. In totaal zijn er zo'n
40 landen vertegenwoordigd. Liefst
acht sprekers, onder wie later op de
dag de demissionaire minister van
cultuur Elco Brinkman, voerden
gisteren het woord. De Nederlandse
schryver en essayist Rudy Kous
broek gaf met een knap onder
bouwde inleiding de voorzet tot wat
in de komende dagen zal uitgroeien
tot een brede discussie. Uitvoerig
ging hij in op de almacht van poli
tieke en religieuze regimes, die om
hun bestaan te rechtvaardigen cul-
tussen en rituelen scheppen, waarin
de vrijheid van het individu steeds
opnieuw ontkend wordt. Hij ziet ge
fundeerde kritiek daarbij als sleutel
tot verbetering.
De bestrijding van iedere onder
drukking van vrije meningsuiting is
een van de hoofddoelen van het
Pen-congres. "Het is de taak van de
schrijver", aldus internationaal
voorzitter Francis King, "binnen de
heersende ideologieën zichzelf te
blijven. Hij mag niet nalaten steeds
weer opnieuw vraagtekens te plaat
sen om de vrijheid voor hemzelf en
de anderen blijvend te waarbor
gen".
Joost de Wit, voorzitter van het
PEN-centrum Nederland en direc
teur van de Stichting Fonds voor
Vertalingen, viel King hierin bij. Hij
waarschuwde voor het opkomend
fundamentalisme, en beklemtoon
de dat alleen respect en begrip voor
de ander een toekomst kan schep
pen waarin iedereen zich thuis-
voelt. Namens het PEN-centrum
Vlaanderen voerde de schrijfster
Monika van Paemel het woord. Zij
citeerde de oudste in het Neder
lands geschreven dichtregels: "Zij
gaan over de liefde en niet over de
macht".
Het congres duurt tot en met 12
LEIDEN Ze is de vrouwelij
ke Kees van Kooten, na drie
seizoenen 'Rok Rol', waarin
ze zo'n honderd typetjes neer
zette. 'The best of Rok Rol'
is zelfs al uitgezonden ("Ik
voelde me net Elvis Presley").
De extroverte actrice en zan
geres Loes Luca staat van
donderdag tot en met zaterdag
in het LAK-theater en speelt
in 'Leonce en Lena' van de
Duitse Georg Büchner (1813-
1837). Een muzikale komedie
van Orkater in een bewerking
van Aat Ceelen.
door
Emiel Fangmann
Het fameuze muziektheatergezel
schap Orkater (vroeger Hauser
Orkater) brengt tegenwoordig ook
onder de namen 'De Horde' en 'De
Mexicaanse Hond' zijn produkties.
Loes Luca (35) kan er van meepra
ten. Zij speelde in 'Paniek in Ber
lijn', 'Parking', 'De zeemeermin',
'The Neon woman', 'Ballast' en
'Wangedachte'. Los van Orkater
speelde ze met Ria Marks in 'Ver-
schnitt'. De grootste bekendheid
kreeg ze daarentegen via televisie in
het veelgeprezen programma 'Rok
Se Rol'. Met subsidie uit de emanci-
patiepot ("Al had het met emanci
patie op een gegeven moment wei
nig meer te maken") maakte ze
themaprogramma's over compu
ters, seksualiteit, vuil en schoon et
cetera. Daarnaast zong en zingt ze.
"Oude gepikte zooi van een ander",
zoals ze zelf zegt.
Tot 24 juni speelt Luca de rol van
Leonce ("Ik speel inderdaad een
man") in Büchners' 'Leonce en Le
na'. een stuk dat een beetje is onder
gesneeuwd bij de première in
maart.
"Wij zijn te vroeg begonnen met
de première. Normaal nemen we
drie maanden de tijd om een stuk te
maken. Maar er werd nog een ander
stuk gespeeld, dus we dachten dat
we het wel in twee maanden afkon
den. Dat kan niet met muziekthea
ter, we waren wat overmoedig. En
dan blijkt toch dat het pas na drie
maanden af is", zegt Luca.
De kritieken waren matig. Volks
krantrecensent Martin Schouten
vond het zelfs slecht. "Nu vinden de
mensen het over het algemeen leuk,
prettig om naar te kijken. In het be
gin van ons spelen waren de menin
gen verdeeld. We hebben het stuk
op een bepaalde manier opgelost,
die bijvoorbeeld die jongen van de
Volkskrant helemaal niet beviel.
Andere mensen was het wel beval
len, en ons ook. Ik denk dat Martin
Schouten een echte Büchner-ken-
ner is of zo. En vond dat wij er de
draak mee hadden gestoken en dat
dat niet kon".
Orkater heeft een heel eigen in
vulling aan het oorspronkelijke
stuk gegeven en Luca geeft dat ook
toe. "Het wordt een beetje raar ge
speeld, ja, hoe zal ik dat zeggen zon
der me er grandioos mee in de vin
gers te snijdenHet is een stuk
dat Büchner zelf ook een rotstuk
vond. Tenminste een rotstuk
Het is een mooi geschreven stuk,
maar het heeft kop noch staart en
een dun verhaaltje. En we zijn er
niet angstig voor geweest om ook te
laten zién dat het een dun verhaaltje
is. Maar omdat het zulke poëtische
teksten heeft, denken de mensen
vaak dat ze iets missen. Toen heb
ben we er voor gekozen om Kees
Prins, die zijn eerste gastrol bij
Orkater speelt, het stuk halverwege
uit te laten leggen, in zijn rol. Te la
ten zien hoe dun het is. Bij de eerste
opvoeringen werkte dat nog niet zo,
en moesten we de vorm nog vinden.
Om Kees heen wordt vrij serieus en
melodramatisch gespeeld. Hij kapt
het af, slaat er iedereen mee om de
oren en dan gaat het door".
Omdat het niet alleen gaat om het
verhaaltje, wil Loes Luca dit best
vertellen: "Het is een soort sprook
je. De prins Leonce woont in het
rijk van Popo met zijn vader koning
Peter. Hij moet van hem trouwen
met prinses Lena uit het rijk van Pi-
Tentoonstellingen in Maastricht en Parijs
Exposities werk Bram van Velde
pi. Maar Leonce, een naar vervelend
kereltje, wil dat niet. Hij weet niet
wat hij met he leven aanmoet. Hij
maakt een vriend, Valerio, een no
toire leegloper. Valerio vindt dat ie
dereen die werkt crimineel straf
baar is en Leonce lijkt dat wel wat.
Aat, die Valerio speelt en ik als
Leonce hebben natuurlijk toch een
verhouding die Büchner nooit be
doeld heeft. Omdat het door een
man en een vrouw gespeeld wordt,
krijg je toch een soort homofiele re
latie. Het wordt niet uitgediept,
maar het zit er wel in, ja. Daar spe
len wij ook mee, bedoel ik. Uitein
delijk vlucht Leonce, terwijl zijn
minnares Rosetta uit het raam ge
sprongen is en dood is, hartstikke
dood, naar Italië. Lena moet ook
trouwen, maar gelooft niet in een
huwelijk zonder liefde en vlucht, oh
toeval, ook naar Italië. En, oh toeval,
zij komen elkander tegen en verlie
ven zich. Zij weten niet wie ze zijn
en voegen zich gemaskerd aan het
hof van de demente koning Peter en
deze denkt: 'Weet je wat, laten we
dit gemaskerde paar maar nemen,
dan hebben we tenminste wat'. Zo
trouwen ze en dap komt het uit. Dat
is eigenlijk het hele verhaal".
Luca vervolgt: "Büchner heeft er
voor gezorgd dat je de revolutie on
dertussen voelt, want het was voor
hem ook een soort aanklacht tegen
de heersende klasse, tegen de adel.
Om dat aan te dikken hebben we
een man toegevoegd, die door de
poort andere teksten van Büchner
en anderen schreeuwt".
Ceelen (39) nam de vrije hand bij
zijn bewerking van dit stuk van
Büchner, verder deed hij 'Woyzeck'
en 'Dantons Dood'. Ceelen: "Ik heb
van een Engels gezelschap wel eens
'Woyzeck' gezien, gesitueerd in een
kapperszaak met rockgitaren en zo.
Het zijn stukken waar je veel mee
kan doen. In een Russische film is
'Woyzeck' zelfs een postbode in
plaats van een soldaat. Van 'Leonce
en Lena' heb ik eindjaren zestig een
Nederlandse uitvoering gezien, in
de vertaling van Annemarie Prins
en Konrad Boehmer, de vertaling
die wij nu ook gebruiken. In deze
uitvoering van Theater Terzijde met
Gerard Thoolen en Peter de Baan
was het toneel leeg en met diapro
jectie. Iedereen kronkelde over de
Theaterprijs voor
dode poppenspeler
DORDRECHT (ANP) - De driejaar
lijkse nationale Wim Meilink-prijs
voor poppentheater is voor 1989
posthuum toegekend aan de zes
jaar geleden overleden poppenspe
ler Jan de Noord. De prijs wordt
woensdag in Dordrecht uitgereikt
aan Ton Post, artistiek raadsman en
vriend van De Noord. Dit is maan
dag door de Nederlandse Vereni
ging voor het Poppenspel bekend
gemaakt.
Aan de prijs is een bedrag van
2.500 gulden verbonden. De jury
vindt dat het geld moet worden be
steed aan een studie naar de per
soon en het werk van De Noord. Dat
moet leiden tot een publikatie.
De Noord was volgens de jury een
geboren poppenspeler, vanaf zijn
twintigste professioneel bezig.
„Zijn werk werd gekenmerkt door
een grote bevlogenheid, door het in
sterke mate betrekken van het pu
bliek bij zijn spel en door krachtige
vernieuwingsimpulsen", zo schrijft
de jury. De Noord had een uiteenlo
pend oevre. Hij speelde zowel solo
als in samenwerkingsprojecten.
Aat Ceelen (links) en Loes Luca.
vloer in maillots met
stulpingen. In Duitsland zijn er
naast moderne ook klassieke op
voeringen geweest".
Het tachtig minuten durende
stuk schreef Büchner voor een
prijsvraag van een uitgeverij, maar
hij stuurde het te laat in. Ceelen:
"Het is een onaf, fragmentarisch
stuk, met- brokstukken die veel
energie in zich hebben. Ik heb een
tekst van Speenhoff en teksten uit
Büchners pamflet 'Hessische Land-
bode' toegevoegd. Hij schreef dit sa
men met een dominee en verspreid
de het als geheimschrift onder de
onderdrukte boeren. Daardoor
krijg je een soort mengeling van
Das Kapital en de bijbel".
Büchners taal in 'Leonce en Lena'
is daarom direct, poëtisch, cliché
matig en cryptisch. Kortom, grillig.
En de dertig minuten muziek die
Orkater componeerde om spel en
zang heen sluiten daar bij aan: ba
rok, romantisch, operette-achtig.
clichématig wordt er door de vier
musici op toneel gespeeld. De kle
ding bestaat uit kostuums met prui
ken en het decor is een facade van
een draaiorgel. "Alleen zijn er niet
zulke mooie taferelen op te zien,
maar hersenen", zeggen Luca en
Ceelen. En niet alleen speelt in dit
(Kees Prins) een vrouw. Er is tevens
een dubbelrol voor Annet Malher-
be, die de maagd Lena speelt. Maar
Annet is zeven maanden zwanger.
Van der Hoogtprijs
voor Reugebrink
LEIDEN - Het bestuur van de Maat
schappij der Nederlandse Letter
kunde te Leiden zal in haar jaarver
gadering van 27 mei voorstellen de
Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs
toe te kennen aan Mare Reugebrink
voor zijn gedichtenbundel 'Kom-
grond'. De Van der Hoogtrpijs is
een aanmoedigingsprijs en wordt
jaarlijks toegekend. De prijs be
draagt vijfduizend gulden. Met dit
voorstel volgt het bestuur de voor
dracht van de Commissie voor
Schone Letteren die bestaat uit Wil
lem G. van Maanen, Willem van
Toorn en Eddy van Vliet. Reuge-
brinks bundel bevat volgens dit
drietal de 'belofte van een eigen ge
luid'.
MAASTRICHT (ANP) - Van de
schilder Bram van Velde (1895-
1981) worden tachtig doeken bij
eengebracht voor een over
zichtstentoonstelling. De tentoon
stelling begint op 10 juni in het Bon-
nefantenmuseum in Maastricht en
duurt tot 3 september. Daarna ver
huist de tentoonstelling naar het
Musée d'Art Moderne - Centre Pom
pidou in Parijs, waar ze van 16 okto
ber tot 1 januari te zien zal zijn.
De beide kunstinstellingen heb
ben het overzicht samengesteld uit
het betrekkelijk klein maar indruk
wekkend oeuvre dat is overgeble
ven van een 'schilderkunstig' avon
tuur dat bijna een halve eeuw duur
de.
Bram van Velde, broer van schil
der Geer eh schrijfster Jacoba, is
een autodidact die zijn eerste in
vloeden onderging van Breitner.
Hij werkte in 1922 in de schildersko
lonie Worpswede in Duitsland en
vestigde zich in 1924 in Parijs en in
1965 in Genève. Hij maakte aanvan
kelijk breed opgezette landschap
pen, bloem- en figuurstukken en
ging gaandeweg non-figuratief wer
ken. Na zijn dood won het oeuvre
aan zeggenschap buiten de kringen
van hen die zijn werk reeds bewon
derden.
De veelal grote werken van Bram
van Velde tonen een grote innerlij
ke spanning en emotionaliteit. Zelf
zei hij eens dat schilderen een po
ging was het onzichtbare te tonen.
In zijn tijd werd Bram van Velde ge
zien als een kunstenaar die tot de
conclusie was gekomen dat de ex
pressie een noodzakelijke daad
Werk van Bram van Velde was
eerder in ons land te zien in het Ste
delijk Museum in Amsterdam en
het Van Abbe Museum in Eindho
ven. Bij de tentoonstelling ver
schijnt in een Nederlandse en een
Duitse versie een boek over het
werk van Bram van Velde en de om
standigheden waaronder het tot
stand is gekomen. Zijn leven als
kunstenaar leek mede door eigen
toedoen uit te groeien tot mythische
proporties. Om werk, leven en my
the met elkaar te verbinden, komen
er in het boek elf teksten over de.
schilderkunst. Ze zijn geschreven
in de verschillende perioden waarin
het oeuvre van Van Velde ontstond.
De auteurs zijn: J. Greshoff, Samuel
Beckett, C. Duthuit, F. Meyer, J.
Putman, P. Aléchinsky, P. Schnei
der, C. Juliet, D. Abadie, R. M.
Mason en A. van Grevenstein. Jans
Janssen stelde*
van Van Velde
Boekenmaand
in Leiden
LEIDEN - In het kader van de Der
de Boekenmaand organiseren
boekhandel Manifest en wereldwin
kel Leiden drie culturele avonden
over Indonesië, Suriname en de Ne
derlandse Antillen. Deze boeken
maand is een jaarlijks terugkerend
evenement dat nu voor de derde
keer wordt gehouden. Het is de be
doeling cultuur en literatuur uit La-
tijns-Amerika, Afrika en Azië onder
de aandacht te brengen.
Het thema van deze Derde Boe
kenmaand is 'De Oost, de West, de
stilte voorbij; literatuur uit Indone
sië, de Antillen en Suriname'. Boek
handel Manifest en wereldwinkel
Leiden organiseren op de eerstvol
gende drie donderdagavonden (11,
18 en 25 mei) in het Breehuys (Bree-
straat 19) lezingen en andere activi
teiten over dit thema. De avonden
beginnen om 20.00 uur.
A
KATWIJK In de filmzaal van het Katwijks Museum zullen van 16 mei tot en met 24 juni afdrukken te zien zijn
van een vijftigtal foto's die tussen 1876 en 1894 gemaakt werden door de Britse fotograaf Frank Meadow Sutcliffe.
Vanaf 1876 werkte Sutcliffe vooral in het vissersstadje Whitby aan de kust van Yorkshire. Dit plaatsje is voor
vele Katwijkse vissers een bekend punt, zij deden regelmatig de haven van Whitby aan. Uit de foto's spreekt een
grote sympathie voor de afgebeelden, meestal eenvoudige mensen. Over de gehel wereld zijn de foto's van Sutcliffe
bekroond. Hierbij de foto 'Waterratjes', die in 1886 in Londen werd bekroond. (foto pr)
AMSTERDAM (GPD) - Vijftien jaar
lang vormde Jan Pieter Glerum als
veilingmeester het gezicht van So
theby Mak van Waay in Amster
dam. Na een hoog oplopend zake
lijk conflict met de concern-leiding
in Londen, nam Glerum onlangs
ontslag. Binnenkort opent hij onder
zijn eigen naam een veilinghuis in
het centrum van Den Haag. "Je
moet het zien als een redelijk alter
natief voor Sotheby en Christie's.
Bij ons moet iedereen zich op zijn
gemak voelen. Een veilinghuis
hoort geen barrières te hebben".
Glerum praat sneller dan zijn
schaduw. Regelmatig schalt zijn
aanstekelijke schaterlach door de
uitermate verantwoord ingerichte
woonkamer van zijn Amsterdamse
herenhuis. Ondanks alle zorgen van
het moment ziet hij de toekomst
met vertrouwen tegemoet. De eer
ste veiling in Den Haag staat ge
pland voor oktober. Over de exacte
lokatie van veilinghuis Glerum kan
de naamgever nog geen nadere me
dedelingen doen. "Het gaat om een
pand in de binnenstad dat ik van de
gemeente huur. Eerst moet de be
stemming gewijzigd worden. Maar
er is in elk geval ruim voldoende
parkeergelegenheid"
Hoewel zijn recente ontslag voor
zijn collega's als een volslagen ver
rassing kwam, hing het volgens
Glerum al een tijdje in de lucht. „De
irritatie is een jaar of vier geleden
begonnen. Het komt neer op een
verschil van mening met de bazen
in Londen hoe de vestiging in Am
sterdam gerund moet worden.
Dank zij die waanzinnige uitschie
ters bij de impressionisten en de
moderne kunst, heeft Sotheby we
reldwijd een jaaromzet van twee
miljard gulden. Maar Amsterdam is
anders. Bij ons ligt de nadruk op be
dragen tussen de 200 en de 50.000
gulden. Die 1,8 miljoen voor een te
kening van Saenredam, vorig jaar
december, is een totale witte raaf.
Onze omzet over 1988 bedraagt alles
bij elkaar nog geen 50 miljoen gul
den. Voor de bazen zijn dat peanuts.
Een dergelijk bedrag verdienen ze
in Genève soms op één dag!"
Steeds vaker werd Glerum ge
confronteerd met nieuwe richtlij
nen uit Londen. „Ze verwachten elk
jaar weer meer omzet. En daardoor
verandert de benadering van de
klant. Tegenwoordig zijn de catalo
gi bijvoorbeeld in het Engels, ook al
bestaat je klantenkring grotendeels
uit Nederlanders. Een gouden vin
gerhoedje wordt ineens 'a gold
thimble' en een 'bangle' is een sla-
venarmband. Dat gaat mij echter te
ver. Dan draait mijn maag zich om.
Op die manier werp je een barrière
op voor die vingerhoedjessparende
mevrouw uit Epe. Waarom doe je
het niet gewoon in twee talen? Op
een gegeven moment kwam m'n ei
gen geloofwaardigheid in het ge
ding. Een vaste klant zei eens: 'Jul
lie hebben de klant ondergeschikt
gemaakt aan de omzet'. Helaas
moest ik hem gelijk geven maar in
Londen stuitte ik steeds weer op
een muur van onbegrip. Toen heb ik
de knoop maar doorgehakt. Ik heb
nu nog de leeftijd om iets anders te
beginnen. Straks is het te laat".
