De Bende van Vijf versus het 'linkse tuig'
'De deur naar de WD
niet dicht voor de PvdA'
Kombrink speculeert niet over ministerschap in volgend kabinet
'Bloed, olie, watten
en ineens niets meer'
PAGINA 2
ZATERDAG 6 MEI 1989
Reportage
AMSTERDAM - Je kunt in Hotel
Belfort aan het Surinameplein in
Amsterdam uitstekend eten. Dat
herinnert zich een lid van de 'Bende
De wederopstanding
van de vakbeweging
Frari# Nypel* en Kees Tamboer
van Vijf. Dit illustere quintet be
staat uit Dick Visser, dan kandi
daat-voorzitter van de Industrie
bond FNV, zijn toekomstige finan
ciële rechterhand Wout Tuinen-
burg, de wat kleurloze bondssecre-
taris Johan Bekema, beoogd cao-
coördinator Jan Schermer, een
huisvriend van Dick Visser, en de
kersverse voorlichter van de bond
Gerard Krul, thans hoofdredacteur
van Het Vrije Volk.
Dit is de nieuwe huisstijl van de
jonge garde die staat te popelen om
het roer van Arie Groenevelt over te
nemen. Het is voorjaar 1982, ze moe
ten nog een jaar wachten. Toch ko
men ze al eens per week in Belfort
bijeen om de brandende kwesties
door te nemen.
De industrie bevindt zich in de
grootste naoorlogse crisis. Per
maand gaan twintigduizend ar
beidsplaatsen verloren in Neder
land." Niet alleen het wankelende
tussenkabinet-Van Agt/Den Uyl
weet niet waar het heen moet, ook
de vakbeweging is ontredderd. De
machtigste bond van de FNV ver
speelt tienduizenden leden, die
naar de ww of de wao worden afge
voerd.
Volgens de Bende van Vijf moet
het roer om. Weliswaar legt Tuinen-
burg uit dat de financiële positie
van de Industriebond FNV ijzer-
sterk is en de bond zelfs zonder con-
tributiebetalende leden op dezelfde
sterkte zou kunnen blijven draaien,
maar de jonge, aanstormende lei
ders willen zich daar niet bij neer
leggen.
Harmonie
De eerste conclusie luidt dat het po
larisatiemodel moet worden afge
zworen. Voorlopig geen loonstrijd
meer. Het gedachtengoed van
bondseconoom Piet Vos, neerge
legd in de nota 'Doormodderen of
durven' van juli 1980 (loon inleve
ren voor werk), moet worden uitge
werkt en verfijnd. Als bikkelharde
garanties dat ingeleverd loon niet
meteen wordt omgezet in werk on
mogelijk zijn, rest nog maar één
weg: de weg van overleg. Het moet
toch mogelijk zijn iiï harmonie met
de werkgevers afspraken te maken
om de teloorgang van de industrie
een halt toe te roepen?
De Bende van Vijf heeft meer no
ten op de zang. De politieke vrien
den van de Partij van de Arbeid
moeten nu eens ophouden werkge
vers voortdurend af te schilderen
als dikbuikige kapitalisten met een
sigaar in de mond. Die karikatuur
van de werkelijkheid zet meer
kwaad bloed dan de net gewonnen
actie voor het ziekengeld. Het gezel
schap spreekt af dat geprobeerd zal
worden de Rooie Familie ervan te
overtuigen, dat overleg de plaats
moet innemen van Haagse regel
zucht en polarisatie.
Ook Wim Kok mag niet langs de
kant blijven staan, vindt men in Bel
fort. Hü krijgt de ruimte om, mede
op basis van 'Doormodderen of dur
ven', met werkgeversvoorzitter
Chris van Veen een centraal ak
koord voor te bereiden, dat uit
mondt in het door Lubbers en De
Koning geregisseerde 'Akkoord
van Wassenaar' van november 1982.
De prijscompensatie wordt zonder
bikkelharde garanties, opgeofferd
voor winstherstel dat op den duur
tot meer werk kan leiden.
'FNV 2000'
Voor Kok is nog eèn andere schone
taak weggelegd. De Bende van Vijf
vindt dat de FNV-voorzitter zich
moet bezinnen op de positie van de
vakcentrale en haar aangesloten
bonden. Het centrale apparaat is
veel te duur en te weinig efficiënt.
De jonge Turken van Belfort maken
Kok duidelijk dat anders de geld
kraan wel eens dicht gedraaid kan
worden.
Met dat mes op de keel accepteert
Wim Kok het voorzitterschap van
een praatgroep van de Industrie
bond, die een nieuwe koers moet
uitstippelen van de hele FNV. Deze
voorloper van de Werkgroep 'FNV
2000', die vier jaar later onder de be
zielende leiding van Koks opvolger
Hans Pont de toekomst van de vak
beweging in kaart brengt, bloedt in
september 1982 dood.
Toch biedt de oppositie binnen
de eigen bond het meeste stof tot
praten in het restaurant van Hotel
Belfort. Hoe kunnen we de bond
zuiveren van het 'linkse tuig', dat de
bond tot tweemaal toe aan het Wan
kelen bracht en de bond beroofde
van zijn geloofwaardigheid?
In een sfeertje van roddel en ach
terklap passeren, tijdens het nutti
gen van de 'tong Picasso', alle na
men nog eens de revue. De club van
Cees S. Nicolaas, de bondsbestuur-
der die verantwoordelijk is voor de
afdeling van Ruud Vreeman die
scholing en vorming van het kader
organiseert, moet het vooral ontgel
den. Dóór zit de harde kern van het
verzet, eerst in 1980 tegen 'Dóór-
modderen of durven' en een jaar la
ter tegen de voordracht van Dick
Visser.
De BVD
Deze syndicalistische propagandis
ten van de loonstrijd, die zich had
den verenigd in de 'Groep Engels'
rond Vissers tegenkandidaat Johan
Stekelenburg, moeten wel extreem
links en dus fout zijn, luidt het oor
deel. Zou de BVD misschien meer
van ze weten?, oppert één van de le
den van de Bende van Vijf geksche
rend. Kwajongenstaai tijdens de na
zit met koffie en cognac, ontvangen
met een mengeling van hilariteit en
gêne. Geen van de deelnemers aan
het exclusieve praatclubje in Hotel
Belfort beseft op dat ogenblik dat
deze grol over de BVD zes jaar later
Dick Visser de kop zal kosten.
Eenmaal voorzitter, in mei 1983,
pakt Dick Visser de zaken voortva
rend aan. Hij nodigt de werkgevers
in de industrie uit deel te nemen aan
een platform voor overleg over een
'Herstelplan voor de Industrie'.
Op zijn kruistocht langs onderne
mers wordt hij weliswaar welwil
lend ontvangen, maar meer dan
schone beloften krijgt hij niet. Hij
oogst voornamelijk scepsis. Hem
wordt keer op keer gevraagd hoe
dat nieuwe beleid valt te rijmen met
de verdeeldheid in zijn bond. En
welke garantie kan Visser geven dat
de polarisatie echt voorbij is? Dat
moeten we maar eens afwachten.
Vissers wanhoop groeit zien
derogen. Tegenover intimi klaagt
hij dat hij niet snapt dat werkgevers
zijn uitgestoken hand hooghartig
negeren.
Binnenshuis krijgen de planne
tjes, die in Hotel Belfort zijn ge
smeed, wel gestalte. Bondsbestuur-
der Cees S. Nicolaas moet tanden
knarsend toezien dat zijn porte
feuille wordt gesplitst. Dat betekent
dat de macht van diensthoofd Vree
man wordt gekortwiekt. Twee van
zijn naaste medewerkers, Wout
Waleson en Crétien Felser, verhui
zen naar een andere afdeling.
Pesterij
Een tweede maatregel is pure peste
rij. Elke stap die Vreeman en zijn
medewerkers verzetten, moet in het
vervolg verantwoord worden. Bo
vendien worden hun declaraties mi
nutieus doorgevlooid op ongerech
tigheden. Geen wonder dat Vree
man zich steeds ongemakkelijker
gaat voelen. Het uur der wrake is
kennelijk aangebroken.
Wat voor Ruud Vreeman en zijn
getrouwen de deur dicht doet is het
gerucht, dat voorzitter Visser de
BVD zou hebben ingeschakeld om
in Vreemans verleden te wroeten.
Jammer, de grol van Belfort wordt
al te letterlijk opgevat. Als Vreeman
verhaal komt halen bij Dick Visser,
kan die niet anders doen dan het ge
rucht als belachelijke prietpraat
van de hand wijzen.
Maar het zaad van het wantrou
wen is ontkiemd. Vreeman gelooft
Visser niet en eist een politie-onder-
zoek. Als Visser ook die eis weg
wuift, trekt Vreeman zijn conclusie.
Hij voelt zich ten diepste in zijn in
tegriteit aangetast. Ruud Vreeman
ziet om naar een andere baan. Hij
wimpelt een hoogleraarszetel in de
bedrijfskunde aan de universiteit in
Groningen af en meldt zich voor een
vacature van wetenschappelijk me
dewerker bij de Vervoersbond
FNV.
Er is één probleem. Deze kleine
bond, waarvan Vreeman inmiddels
voorzitter is geworden, kan niet zo
veel salaris betalen als de rijke In
dustriebond. De kwestie wordt
door de penningmeester van de in
dustriebond, Wout Tuinenburg, in
de zomer van 1984 creatief opgelost.
Gouden handdruk
Een 'gouden handdruk' van vijftig
mille wordt in mindering gebracht
van een hypotheek, die Vreeman op
zijn huis in Heemstede heeft. Dat is
overigens geen ongebruikelijk af
scheidscadeau in vakbondsland.
Ook Vreemans medewerker Wout
Waleson heeft bij zijn vertrek naar
de Vervoersbond FNV, een paar
maanden eerder, een soortgelijk fi
nancieel duwtje in de rug gekregen
van Tuinenburg.
De uittocht is compleet als ook
Crétien Felser, Folkert Catz, Guido
Bayens en Wim van Seeters, allen
medewerkers van de afdeling die de
scholing en vorming van de kader
leden organiseert, de Industriebond
FNV teleurgesteld de rug toekeren.
De Bende van Vijf is van het 'linkse
tuig' verlost.
DEN HAAG - Her en der in
PvdA-huizen worden jac
quetten uit de mottenballen
gehaald. Eindelijk mag weer
eens hardop worden gedacht
aan meeregeren. Hartelijk
dank, Joris Voorhoeve. Het
opblazen van het kabinet
brengt nieuwe coalities in het
verschiet. Hans Kombrink,
zeventien jaar Tweede-Ka
merlid voor de PvdA, is een
van degenen die door vriend
en vijand wordt aangewezen
als een nieuwe ministerskan
didaat. Toch heeft hij de
pandjesjas nog niet tevoor
schijn getrokken. "Ik kijk wel
uit. Wie zichzelf nu nadrukke
lijk kandideert, kan het eerste
het jacquet terughangen. Zo
gaan die dingen".
door
Hans Maas
Kombrink weet zelfs nog niet zeker
of hij wel op de lijst voor de ver
vroegde Tweede Kamerverkiezin
gen gaat staan. Een verzoek uit Rot
terdam om havenwethouder en
lijsttrekker te worden voor de ge
meenteraadsverkiezingen heeft hij
nog steeds in beraad.
Maar daarbij moet wel gezegd
worden dat hij blij is dat hij die be
slissing voor zich uitgeschoven
heeft. De keus is plotseling moeilij
ker, maar ook luxer geworden. De
druk op hem om toch nog maar een
poosje in de landelijke politiek ac
tief te blijven, neemt toe en onpret
tig voelt die druk niet aan.
We praten met hem na over die
onverwachte en beetje onwerkelij
ke crisis die de WD gemaakt heeft
en wegen de verschuivingen die nu
mogelijk zijn in het politieke
krachtenveld.
Kombrink: "Het is duidelijk dat
de WD-fractie deze crisis in grote
eensgezindheid echt heeft gewild.
Ik proef maar heel weinig verdriet
bij de WD. Wel een algemeen ge
voel van: we gaan nu de boel sane
ren en beginnen dan opnieuw".
"Terugkijkend zie je dat verschil
lende elementen onontkoombaar
op hun plek moesten vallen. Daar
waren vooreerst de frustraties, het
steeds maar moeten buigen voor de
almacht van Ruud Lubbers. Men
had sterk het gevoel behandeld te
worden als kleine kinderen. Daarbij
kwam de sterke onvrede over de rol
van met name De Korte. Het was al
vrij snel duidelijk dat men met hem
van een kouwe kermis thuiskwam.
Hij bleek een politieke minkukel te
zijn die namens de VVD de kar niet
kon trekken".
Bewust
"De voorbeelden zijn legio: de me
dia, de studiefinanciering, ga-maar-
door. In het euthanasiedebat dreig
de men weer te moeten buigen. En
bovendien dreigden er dingen te ge
beuren die het door Oort gevestigde
beeld van belastingverlaging weer
zouden ondermijnen. Men heeft
toen met het milieubeleidsplan in
een vroeg stadium heel bewust ge
kozen voor een ferm standpunt".
"De consequentie dat het kabinet
kon vallen, was van meet af duide
lijk. De grootste angst was eigenlijk
steeds: houden we wel stand, gaat
Voorhoeve toch niet schuiven in de
discussie? Toen daar de eigenwijze
opstelling van de eigen bewindslie
den in het kabinet bijkwam, kreeg
het proces zijn eigen psychologie.
Het ging er om: wie heeft de macht?
In dat proces werd Frank de Grave
toen stevig vernederd door Ruding,
maar de weg terug was al eerder be
wust afgesloten".
- Als de crisis dan zo bewust is ge
schapen, heeft de VVD dan ook be
wust ingecalculeerd dat de partij in
de beeldvorming terug naar rechts
zou schuiven. De sociaal-liberale
middenpartij is toch gewoon weer
de ouderwetse, poenerige autoclub
van Wiegel geworden?
Kombrink: "Wij zouden tegen die motie hebben gestemd, omdat het reiskostenforfait
niet absoluut heilig
Kombrink: "Zo zwart-wit ligt dat
niet. Kijk maar naar de groep men
sen in de WD die het hardst op de
val van het kabinet heeft aange
drongen. Dat zijn juist degenen die
Wiegel helemaal niet terug willen
hebben. De grootste pleitbezorgster
voor de lijn Wiegel, Neelie Smit-
Kroes, staat nu het meest geïso
leerd. Nijpels mag nog wel blijven
van de fractie, want hij wilde het
reiskostenforfait best handhaven,
maar Smit-Kroes heeft alle steun
verloren. Ik zie niet dat de WD te
rug naar rechts is geschoven. Uit de
contacten die ik heb, concludeer ik
dat meer dan de helft van de fractie
graag met de PvdA wil samenwer
ken".
Niet zo heilig
"Ik wijs er ook op dat wij niet voor
afschaffing van het reiskosten
forfait hebben gepleit. Wij zitten ei
genlijk tussen het kabinet en de
WD in. De aftrek van reiskosten
voor het woon-werkverkeer is voor
ons niet zo heilig als voor de WD,
maar we willen de eventuele af
schaffing toch wel plaatsen in de
bredere context van de inkomens
politiek".
- Was de PvdA dus bereid om voor
de motie van de WD over de hand
having van het reiskostenforfait te
stemmen? Of zou daar meer om op
portunistische redenen voor zijn ge
stemd: om het kabinet te laten val
len? Heeft Lubbers het de PvdA niet
lekker gemakkelijk gemaakt door
stemmen over de motie overbodig te
maken?
Kombrink: "Wij zouden tegen die
motie hebben gestemd, omdat zoals
gezegd het reiskostenforfait voor
ons niet absoluut heilig is. Maar in
feite zou ons stemgedrag er niet
eens toe hebben gedaan. De WD
had de motie al de lading van een
crisis gegeven door hem in eerste
termijn in te dienen en alleen maar
uit te zijn op een positief antwoord
daarop van Lubbers".
- De WD is te vaak onder het juk
van Lubbers en het CDA doorge
gaan. Dat is de oorzaak van de cri
sis. Dreigt straks niet dat de PvdA
hetzelfde lot beschoren zal zijn.
Waarom zou het CDA voor de PvdA
liever zijn dan voor de WD?
Kombrink: "In de eerste plaats
vind ik dat het zeker geen automa
tisme moet zijn dat er nu een CDA-
PvdA-coalitie komt. De deur naar
de WD zit zeker niet dicht. Uiter
aard moeten we zien hoe de WD
zich nu verder opstelt, hoe ze hun
proces van interne sanering afron
den. Maar op basis van hun ont-
werp-verkiezingsprogramma zijn er
voor ons zeker zaken met hen te
doen. Ook al uit oogpunt van tactiek
lijkt het me juist om ten minste
twee deuren open te houden".
Lering
"Wat betreft eventuele samenwer
king met het CDA moeten we zeker
lering trekken uit wat de WD heeft
meegemaakt. Voor uitlevering aan
het CDA kopen we natuurlijk niks.
Maar de kans dat wij op een zelfde
manier onder het juk door zouden
moeten, is overigens wel gering. De
getalsverhouding is anders en ik
denk dat de specifieke factor van
een vice-premier heel anders weegt
bij een coalitie CDA-PvdA dan die
heeft gewogen in het tweede kabi
net Lubbers".
- Is de PvdA wel klaar voor nieu
we verkiezingen? De Schuivende
Panelen-discussie is afgesloten met
een nietszeggende verklaring van
het partijbestuur. Veel fundamente
le keuzen moeten nog steeds worden
gemaakt. Neem het heikele punt van
de koppeling tussen de uitkeringen
en de lonen.
Kombrink: "We zijn het erover
eens dat de mensen in de collectieve
sector niet langer mogen achter blij
ven. De doelstellingen zijn duide
lijk. Er moet een meer gelijkmatige
inkomensontwikkeling komen en
dat is het beste mogelijk bij'een
voortgezet proces van loonmati
ging. Een meer gelijkmatige inko
mensontwikkeling is ook goed mo
gelijk zonder dat er onder alle om
standigheden een honderd percent
automatische koppeling bestaat. Ik
denk dat we het in de richting van
het SER-advies moeten zoeken, een
koppeling met uitzondering-clau
sules. Daarmee doen we dan een
heel andere keuze dan minister De
Koning in zijn nieuwe wet voor een
beleidsmatige koppeling".
- Behalve over de koppeling zal er
nog wel meer interne strijd nodig
zijn om snel met een consistent ver
kiezingsprogramma te komen. Er
zijn PvdA-ers die best de verkiezin
gen in zouden willen met forse belas
tingverhogingen ten behoeve van
het milieu, het onderwijs, de infra
structuur, ja, die zelfs voor lasten
verzwaring pleiten om het financie
ringstekort terug te kunnen bren
gen.
Kombrink: "Je kunt inderdaad
extra belastinggeld innen om het fi
nancieringstekort te lijf te gaan.
Mijn eigen standpunt is dat de col
lectieve lastendruk niet verder
moet stijgen, omdat je jezelf dan te
genkomt op het punt van de werk
gelegenheid. Zonder de lastendruk
te laten stijgen zijn zeer veel extra
investeringen mogelijk in het
milieu, het onderwijs, de infrastruc
tuur en de maatschappelijke zorg.
Inderdaad onderscheiden we ons
hiermee duidelijk van de WD. On
ze keus is niet om door te gaan met
belastingverlagingen".
- De campagnes voor de Europese
en de nationale verkiezingen gaan
nu nog meer door elkaar lopen dan
al het geval was. Daarmee wordt de
aandacht afgeleid van Piet Dan-
kert, die misgeschoten lijkt te heb
ben met zijn fraudebeschuldiging
aan het adres van Braks. De lijn
van Donkert naar de Nederlandse
politiek loopt via fraudespecialist
Kombrink. U hebt de bal niet echt
opgepikt. De Europese lijsttrekker
van de PvdA lijkt door eigen men
sen in de prut te worden gedrukt.
Kombrink: "Het
Braks is zwak en ontoereikend. We
zullen hem verder blijven aanval
len. De kaarten van Dankert zijn
sterker dan de landbouwlobby wil
doen geloven. Er zijn Europese re
gels overtreden, maar ik geef toe dat
het risico bestaat dat door de vaag
heid van die Europese regels een
groot deel van de affaire grijs blijft".
Drie dagen lang (vandaag voor
'wonderdokters' hun kunsten in
Nagel nam er een kijkje.
DEN HAAG - Het "publiek
wacht muisstil af als de twee Fi
lippijnse faithhealers, ook wel
psychische chirurgen genoemd,
zich op de manifestatie Paravi
sie in Den Haag concentreren op
hun derde en laatste sessie van
de dag. Wonderdokter Edilberto
Lugue heeft de houding van Ro-
dins denker aangenomen; zus
ter Myrna Fernandez laat haar
hoofd op tafel rusten.
door Carlo Nagel
Op het podium wachten een
stuk of tien patiënten een beetje
gespannen op hun beurt. Wie
rook kringelt uit bakjes om
hoog, exotische muziek klinkt
op. Dan staan de twee religieuze
genezers uit de Filippijnen op,
laten hun blik goedkeurend glij
den over de gele bloemen, die
volgens hen een positieve uit
straling hebben, en draaien zich
>m naar een kleurige vlag.
Wiebe Hoekstra van de Stich
ting Sampaguita, die de won
derdokters persoonlijk van de
Filippijnen naar Nederland
heeft begeleid, zegt: "Staat u als
tublieft allemaal op en richt uw
aandacht op de vlag. Zo laadt u
hem op. Uit dit religieuze sym
bool halen de psychische chi
rurgen hun energie. Ze werken
dadelijk in trance".
Het moment is daar. Dokter
Lugue buigt zich over Toon
Lemmens uit Maastricht, een
jongeman die sinds '86 suiker
patiënt is en vier keer per dag in
suline moet spuiten. De Filip
pijnse dokter klauwt razendsnel
in de Limburgse buik. Bloed
wordt zichtbaar, op de behan-
deltafel, maar beter nog op een
reusachtig projectiescherm.
Dan is het alweer voorbij. Wat
ten maken het karwei af. Op
Lemmens' buik blijft slechts
:en rode plek achter.
Hij zegt desgevraagd in de mi
crofoon: „De dokter kneep, nee
het deed geen pijn. Het Was net
of er iets uit werd gehaald. Of ik
me beter voel? Nou, dat zal ik
moeten afwachten".
De astrale operaties van de Fi
lippijnse genezers op Paravisie
maakten indruk, maar overtuig
den niet. "Ik heb er niet veel van
opgestoken", zegt de huisarts in
opleiding T.A.W. Talsma uit As-
i. "Ze zijn intensief en in een
hoog tempo bezig, maar het re
sultaat van hun behandelingen
is niet bekend".
Rugpijn
Mevrouw Yvonne Onder de Lin-
het laatst) vertoonden Filippijnse
het Haagse Congresgebouw. Carlo
den uit Goes werd door de psy
chische chirurgen geholpen. Ze
had zeventien jaar geleden bij
een auto-ongeluk een rugwervel
beschadigd en sedertdien rug
pijn. Dokter Lugue masseerde
haar met een glas, waarbij de va-
cuumwerking de behandelde
plek deed bollen. "Geen douche
nemen vandaag, geen alcohol
drinken", zei de wonderdokter.
De patiënte stond paf. "Het doet
geen pijn meer. Het is helemaal
over", stamelde ze. "De hele dag
heb ik nog lopen sukkelen en nu
is het weg".
"Maar ja", zegt aanstaand
huisarts Talsma, "een stevige fy
siotherapie helpt meer mensen
van pijn af. Trouwens, als pijn
psychisch beïnvloed wordt, be
reik je met veel therapieën iets.
Ik heb vandaag geen operatie
gezien. Ik heb een rode vloeistof
gezien. Bloed is rood, maar niet
alles wat rood is, is bloed".
Een volgende patiënt meldt
zich bij dokter Lugue en zuster
Ferandez. Stephan Tieltjes uit
Varsseveld is sinds een brom
fietsongeluk, drie en een half
jaar geleden, blind. Gewone art
sen en specialisten kunnen hem
niet helpen. Daarom ligt hij i
te kijk voor een zaal vol toe-
schouwers.
De Filippijnse dokter m
seert de beide ogen krachtig. De
zuster laat haar hand boven het
hoofd trillen vanwege de mag
netiserende werking die ervan
uitgaat. Het is ook weer zo voor
bij en Stephan wordt terugge
leid naar zijn plaats. Hij zegt:
"Moet ik in de heilzame werking
van deze mensen geloven of
niet? Baat het niet dan schaadt
het niet".
Hoop
De vrouwelijke huisarts in op
leiding uit Assen heeft geen
moeite met de morele kant van
een geval als Stephan, een blin
de jongen die weer wil zien. Ze
zegt: "Hoop doet leven. Van een
teleurstelling ga je niet dood. Je
moet niet overal een gevaar in
zien. Volwassen mensen beslis
sen zelf hoe ze met hun ziekte
omspringen. Het wordt wat an
ders als ze er dik voor moeten
betalen, al kun je zeggen dat ook
in dat geval een van de twee er
beter van wordt".
Zelfs de directeur van Paravi
sie, Peter de Jager, heeft zijn
twijfels over de Filippijnse ge
nezers. Hij zegt: "Het gaat vrij
snel, ze doen alles met hun han
den, er komen bloed, olie, wat
ten en handdoeken aan te pas en
dan ineens zie je niets meer,
zelfs geen wond".
