'Presidentschap van Walesa is
op korte termijn ongewenst'
JiïïAV
Schoonmaakbranche wil af van negatief imago
Poolse professor Nowak vindt
het gunstig dat Solidariteit
nu niet meer zo populair is
Speciale personeelscursussen moeten beroep opwaarderen
Vanuit Nederland worden de ont
wikkelingen in Polen nauwgezet ge
volgd door professor Leszek No-
wak, een voormalige hoogleraar filo
sofie aan de universiteit van Poznan,
die in het verleden vanwege zijn lid
maatschap van Solidariteit door de
autoriteiten uit zijn ambt werd ge
zet. Dat gebeurde in 1984. Tegelijk
werd hem ook zijn paspoort ontno
men waardoor hij geen gehoor kon
geven aan verschillende invitaties
uit het buitenland voor gastcolleges
en studieprojecten.
door Bert Paauw
In januari'88 kreeg hij zijn paspoort te
rug omdat dat in de toenmalige politieke
lijn paste. Nowak werkte vervolgens eni
ge tijd in Italië en Berlijn, waarna hij in
september '88 in Nederland belandde op
uitnodiging van het NIAS Netherlands
Institute for Advances Studies) in Wasse
naar. Bij het NIAS, een interuniversitair
instituut dat elk jaar wetenschappers uit
nodigt om zich ruim een jaar in alle rust
te wijden aan wetenschappelijk werk,
maakt hij deel uit van de projectgroep
Oost-Europa. Eind dit jaar hoopt hij zijn
bezigheden in Wassenaar af te sluiten
met een boek en dan wil hij terugkeren
naar Polen.
Historisch
Professor Nowak vindt de overeenkomst
tussen Solidariteit en de Poolse regering
als 'gebeurtenis op zich' niet historisch.
"Historisch zijn de ontwikkelingen die
er aan ten grondslag liggen. Het akkoord
betekent de erkenning van Solidariteit
als volwaardige gesprekspartner, een
partner die deelt in de politieke macht,
die invloed uitoefent op bepaalde beslui
ten. Het is voor het eerst dat zoiets in een
communistische staat gebeurt. Er zijn in
de loop der jaren vele oppositionele be
wegingen in communistische landen ac
tief geweest, maar hun acties hebben
meestal weinig effect gesorteerd".
"Verder betekent het akkoord de be
vestiging van de kracht en volwassen
heid van Solidariteit als volksbeweging.
Solidariteit heeft getoond in staat te zijn
de massa te mobiliseren, zodanige socia
le krachten los te maken dat de regering
eenvoudigweg wel moest onderhande
len om de situatie in Polen niet volledig
uit de hand te laten lopen".
Kan het akkoord worden opgevat
als een duidelijke stap in de richting van
democratie?
Nowak: "Het systeem dat wij in Polen
hebben wordt vaak verkeerd begrepen
in het Westen. Men praat bij een éénpar
tij-systeem al gauw over een dictatuur.
'Wij in het Westen hebben meerdere par
tijen, dus een democratie', hoor je dan.
Maar de verschillen tussen het Westen en
het Oosten liggen dieper en meer verbor
gen. Heersers in een éénpartij staat kun
nen ook best op democratische wijze
door het volk worden gekozen. Waar het
om gaat is de spreiding van macht".
"In het Westen kun je drie grote sociale
krachten onderscheiden, een economi
sche factor (het zakenleven), een politie
ke factor (de politieke partijen) en een
culturele factor (de massamedia). Die
groepen oefenen alle drie macht uit maar
controleren elkaar gelijktijdig. In de
Oostbloklanden zijn alle krachten in de
handen van één partij. Die partij maakt
politiek de dienst uit, houdt de planning
van de economie strak in de hand en
neemt de beslissingen op cultureel ge
bied".
"De afspraak dat straks bij verkiezin
gen 35 procent van de parlementszetels
toevalt aan de oppositie kun je geen stap
noemen in de richting van de westerse
samenleving. Wat wel stappen in de rich
ting van een echte democratie kunnen
worden genoemd zijn de mogelijkheden
voor mensen om een eigen bedrijfje te
beginnen en het legaliseren van kranten
van de oppositie. Overigens is het vech
ten voor bepaalde rechten in Polen al ge
ruime tijd aan de gang. De ondergrondse
pers bestaat al zo'n 15 jaar. De ontwikke*
lingen naar een scheiding van de drie ge-
Zwaaiend met vlaggen en getooid
met spandoeken paradeerden
vertegenwoordigers van het Poolse
vakverbond Solidariteit begin deze
week in optochten ter gelegenheid
van de Dag van de Arbeid. Voor het
eerst konden zij zich op legale wijze
tijdens een nationale manifestatie
presenteren, als uitvloeisel van het
akkoord dat vorige maand tussen
Solidariteit en de Poolse regering
werd gesloten. In de door velen als
'historisch' betitelde overeenkomst
met de Poolse overheid werd niet
alleen de officiële status van
Solidariteit geregeld, maar werden
ook tal van politieke en economische
hervormingen afgesproken. Er komt
ruimte voor vrije concurrentie tussen
bedrijven. Particuliere organisaties
krijgen het recht om bladen uit te
geven en radio- en tv-stations op te
richten en de oppositie heeft de
mogelijkheid mee te dingen naar
zetels in het parlement. Is Polen op
weg naar de democratie?
Professor Leszek Nowak: "Opstan
dige massa's en topleiders zijn in ze
kere zin eikaars bondgenoten".
(Foto Wim Dijkman)
Betekent de huidige economische mi
sère niet een gevaar voor de positie van
Solidariteit die na het akkoord straks
mede-verantwoordelijk wordt gesteld
voor de lage levensstandaard?
Nowak: "Als de economische groei
niet snel genoeg gaat en de levensstan
daard niet op redelijk korte termyn ver
betert, dan bestaan er inderdaad grote
gevaren voor Solidariteit. De kans is dan
aanwezig dat er massale protesten ko
men tegen de nieuwe politieke structuur
die men eveneens niet als effectief zal be
schouwen om de crisis aan te pakken.
Daarom beklemtoon ik nogmaals dat het
vestigen van een democratie op westerse
leest niet zozeer afhangt van het verdelen
van parlementszetels over communisti
sche partij en oppositie, maar veel meer
van een tot stand te brengen scheiding
van de eerder genoemde sociale krach
ten op politiek, economisch en cultureel
terrein".
"Solidariteit staat nu voor de taak de in
het akkoord op die terreinen afgespro
ken veranderingen goed te begeleiden.
Ik heb er vertrouwen in dat dat zal luk
ken. Ik heb veel bewondering voor de lei
ders van Solidariteit, ze hebben veel be
reikt aan de onderhandelingstafel".
Spreiding
"Er moet eerst een breed platform van democratische mechanismen worden gecre-
eërd. Pas dan is een presidentschap van Walesa zinvol". (Archieffoto).
noemde machten zijn al een tijd bezig. Waarom is Jaruzelski opeens bereid de
Het akkoord betekent een ondersteu- macht te delen? Is dat niet strijdig met de
ning van dat proces en in die zin kan het aard van het communisme, de sterke cen-
akkoord een stap in de richting van de- trale sturing vanuit één bepaalde ideolo-
mocratie worden genoemd". gie?
Nowak: "Er wordt door de meeste
mensen, in alle politieke systemen, veel
te veel macht toegekend aan de leider of
een groepje leiders. Men ziet te weinig
dat een leider altijd onder druk staat van
het lagere kader. In Polen zijn ook tien
duizenden 'apparatsjiks' die allerlei in
stellingen en gemeenschappen zoals uni
versiteiten en dorpjes besturen. En het is
een menselijke motivatie, geen specifiek
communistische motivatie, om te stre
ven naar een zo groot mogelijke invloed.
Binnen een organisatie is altijd een strijd
gaande om de belangrijke posities.
Noem het maar de normale competitie
tussen mensen".
"In elk machtsapparaat bestaat altijd
een druk vanaf de bodem naar de top.
Om een voorbeeld te geven: een bestuur
der in een bepaalde streek probeert toe
stemming en gelden los te krijgen om in
zijn gebied fabrieken te laten bouwen.
Dat geeft de plaatselijke economie een
impuls, dat maakt de streek belangrij
ker, dat geeft hem meer aanzien. En dit
voorbeeld is met talloze andere voorbeel
den uit te breiden".
"De macht van topleiders is beperkt,
ze zijn eigenlijk 'de gevangenen van het
apparaat'. En apparatsjiks kijken
meestal niet veel verder dan hun eigen
belangen. Dat is een vanzelfsprekende
gang van zaken, overal. Het is een ver
lammend proces en leiders kunnen dat
proces alleen doorbreken als de massa in
het geweer komt, als er massale revolu
tionaire acties op gang komen. De angst
bij de apparatsjiks voor een uit de hand
lopen van die acties biedt leiders de gele
genheid veranderingen door te voeren".
"Hoe vreemd het ook klinkt, opstandi
ge massa's en topleiders zijn in zekere zin
eikaars bondgenoten. In Polen zijn altijd
veranderingen tot stand gebracht in de
jaren dat een echte volksopstand dreig
de. In '56 door Gomulka na het ontstaan
van een revolutionaire massa-beweging
in Poznan, in '70 door Gierek na indruk
wekkende stakingen in Gdansk, in '82
door Jaruzelski nadat de populariteit
van Solidariteit tot enorme hoogten was
gestegen en dan nu in '89 weer door Jaru
zelski die na allerlei stakingen in het hui
dige slechte economische klimaat niet
wil wachten op de echte volksopstand".
Is de positie van Solidariteit onder het
Poolse volk op dit moment nog net zo on
aantastbaar als voorheen?
Nowak: "Solidariteit is nu waarschijn
lijk niet meer zo populair als in 1980. Dat
is wel te verklaren. In 1980 dwong Soli
dariteit als eerste volksbeweging in de
Poolse historie officiële erkenning door
het communistische regime af. Dat
maakte een geweldig enthousiasme los.
Iedereen die weinig heil zag in het com
munistische systeem schaarde zich ach
ter Solidariteit".
"Nu, in 1989 zijn er vele oppositionele
groeperingen. Er leven veel verschillen
de denkbeelden, er is een tendens tot
spreiding van de oppositie. Solidariteit is
nog wel de sterkste".
"Ik acht het overigens een goede zaak
dat Solidariteit niet meer zo populair is.
De over-populariteit van Solidariteit in
1980 droeg ook gevaren in zich. Elke
massale sociale beweging, elke revolutie
heeft nameljjk sterke populistische ten-
denzen die gemakkelijk kunnen uitmon
den in anarchie en een nieuwe alleen
heerschappij. Bij elke revolutie kun je
twee componenten onderscheiden: ener
zijds het streven naar een totale victorie
via het uitschakelen van de tegenstan
der, anderzijds een protest niet zozeer
om te doden maar om te streven naar ver
betering van de samenleving. In Polen
zijn die twee componenten gelukkig met
elkaar versmolten".
"Het slechtste wat een sociale bewe
ging kan overkomen is het winnen van
de revolutie. Winnaars van een revolutie
gaan zich na verloop van tijd altijd gedra
gen als de oude machthebbers. De over
winning leidt eerst tot anarchie, vervol
gens ontstaat een nieuw sterk machtsap
paraat dat zich niet zelden ontwikkelt in
de richting van een totalitaire staat".
"Beter is dat de massa revolutie maakt,
die revolutie verliest, maar door haar op
stand wel ruimte forceert voor verande
ringen omdat leiders en hun apparatsjiks
een nieuwe revolutie willen vermijden.
Een verloren revolutie betekent altijd
wel een stukje vooruitgang. Dat laatste
zie je in Polen. Het akkoord is de vrucht
van de nederlaag van Solidariteit".
Er zijn de laatste tijd geluiden dat
Walesa aspiraties zou hebben voor het
presidentschap. Walesa als president, zit
dat er in?
Nowak: "Ik hoop het niet, althans niet
op korte termijn. Walesa is een politiek
talent, maar zelfs hy werd in 1980 tegén
zijn zin gedwongen tot radicale eisen, ui
tingen en daden. Beter is het wanneer in
Polen nu eerst ontwikkelingen naar on
afhankelijke bedrijfsvoering en onafhan
kelijke culturele uitingen op gang ko
men. Er moet eerst een breed platform
voor democratische mechanismen wor
den gecreëerd. Pas dan is een president
schap van Walesa zinvol en gewenst. An
ders wordt hij te snel een soort generaal
Jaruzelski".
De schoonmaakbranche werkt er
hard aan het imago op te vijzelen.
Om zich in de moordende
concurrentie tussen de vierduizend
bedrijven in Nederland staande te
houden, richt men zich op het
verhogen van de kwaliteit en het
versnellen van de service. Daartoe
worden speciale
personeelscursussen gegeven.
door Janine Boddé
Behoedzaam worden de doorzichti
ge handschoenen aangetrokken. Ze
zijn een tikkeltje te groot. De kar
wordt voor de laatste maal aan een
inspectie onderworpen. Hebben we
alles? Een rode emmer met precies
vijf liter handwarm water en veertig
millimeter schoonmaakmiddel, een
blauwe emmer met zemen, doeken,
sponzen en moppen.
In de lift heerst een lacherige, opgewon
den sfeer. Op de zesde verdieping aange
komen gaat de tocht verder naar de he-
ren-wc's. Tegelijkertijd worden vijf wc-
brillen opgetild. De 'beestjes' worden ge
dood door krachtig in de pot te roeren
met de wc-borstel. Ook de muren krijgen
een beurt orti de dagverzameling handaf
drukken te verwijderen die 'langzitters'
weer hebben aangebracht.
De werknemers van schoonmaakbe
drijf Spiegel bv in Amsterdam vinden
het heel normaal een toiletgroep schoon
te maken die ze nauwelijks een uur daar
voor een beurt hebben gegeven. Het
hoort allemaal bij de tweedaagse schoon-
maakcursus die ze volgen. "Toen ik van
avond begon, heb ik meteen de asbak
ken schoongemaakt. Dan is 't ergste vuil
weg en door ze 't eerst te doen weët ik bo
vendien zeker dat ik ze niet vergeet. Dat
heb ik gisteren geleerd", aldus één van
de vrouwelijke cursisten.
De schoonmaakbranche werkt er hard
aan om het imago op te vijzelen. De be
drijven hebben de laatste jaren behoor
lijk wat deuken opgelopen, onder meer
door de beruchte fraude-affaires tussen
schoonmaakbedrijven en de ministeries
van Verkeer en Waterstaat (1985) en Bin
nenlandse Zaken (1988). Controlerende
ambtenaren knepen toen een oogje toe
als een schoonmaakbedrijf niet het over
eengekomen aantal uren maakte en op
die manier de kas spekte. Om zich in de
moordende concurrentie tussen de 4.000
schoonmaakbedrijven in Nederland
staande te houden, beijvert men zich nu
in het verhogen van de kwaliteit en het
versnellen van de service.
Niet alleen de klanten moeten over
tuigd worden. Ook het personeel dat, ge
zien het enorm hoge verloop in de sector,
blijkbaar gelooft in het aloude cliché dal
een schoonmaker poetst omdat-ie een
voudig niets anders kan.
Het besef dat schoonmaken iets is da
de Nederlander liever niet doet, is ont
staan in de jaren zeventig. Toen werd het
werk gezien als een vieze, domme bezig
heid die, omdat het toch gedaan n
worden, maar voor rekening moest ko
men van bijvoorbeeld de gastarbeiders.
Die opvatting blijkt nog in veel geheu
gens gegrift.
De meest opvallende poging om het
huidige personeel vast te houden is af
komstig van de schoonmaakgroep La-
vold, een samenbundeling van vijf regio
nale schoonmaakbedrijven en twee tech
nische schoonmaakbedrijven. Het con
cern kampt met een verloop van 50 pro
cent, ofwel 2.000 vacatures per jaar.
Daarom is Lavold als eerste schoon
maakbedrijf in Nederland drie maanden
geleden begonnen met speciale perso
neelscursussen.
Ir. H. van Droffelaar, algemeen direc
teur van Lavold: "Een schoonmaker is in
feite iemand die werkt voor een onzicht
bare werkgever. Men komt meestal bin
nen als iedereen weg is. Je doet je werk
en gaat we§r weg. Je krijgt nooit een
schouderklopje, je hoort alleen maar iets
wanneer er van de kant van de werkge
ver iets te klagen valt. Dat kan behoorlijk
demotiverend werken".
"Het is voor schoonmaakbedrijven
dan ook van levensbelang om zorg te be
steden aan de eigen mensen, ze te laten
merken dat hun werk gewaardeerd
wordt. Anders raak je ze kwijt. Door het
houden van schoonmaakcursussen be
trekken we onze mensen meer bij het ge
heel. Het gaat er echt niet om duur te
doen en onze mensen op te leiden tot in
terieurverzorgers. We maken het heus
niet mooier dan het is. Waarom zouden
we? We propageren juist dat de titel
schoonmaker er eentje is om trots op te
zijn".
Bijeen in een lokaal van het grote kan
toorgebouw waar ze dagelijks schoon
maken, is het de acht cursisten duidelijk
aan te zien dat ze schik hebben in de les
sen. Gretig wordt geantwoord op vragen
van cursusleidster Heystek. Ze toetst de
stof van de vorige avond. "Wie weet waar
de vier schoonmaak— M's voor staan.
Doris?". De Ghanese vrouw antwoordt
aarzelend. „Mensen, materiaal, middel
en methode". De klas applaudiseert.
Er volgen meer vragen. De moderne
schoonmaker moet van alles weten,
waarmee meteen duidelijk wordt dat
ook andere dan louter sociale gedachten
aan de cursussen ten grondslag liggen.
De concurrentie in de schoonmaakbran
che is moordend. Wie wil overleven moet
meer bieden en dat betekent: beter
schoonmaken in zo kort mogelijk tijd.
De Lavold-groep, een van de tien
grootste schoonmaak-concerns in Ne
derland, spaart in elk geval kosten noch
moeite om haar klanten tevreden te stel
len. Naast de cursussen, die volgens Van
Droffelaar 'scheppen met geld kosten',
maakt het bedrijf in bladen en bioscopen
en op 'billboards' reclame met de 'blink-
binken- en clean-queens-brigade': goed
ogende lachende jongelui die eruit zien
alsof ze niets liever doen dan de hele dag
schoonmaken.
Van Droffelaar: "Wij willen voor eens
en voor altijd afrekenen met het stereoty
pe beeld van de zielige, simpele schoon
maker die met een hoofddoekje op door
de gangen schuifelt.
Het bonte gezelschap onder leiding
van mevrouw Heystek doet weinig den
ken aan de fotomodel-schoonmakers. Er
is slechts één overeenkomst: het enthou
siasme. "Ik weet een heleboel over
schoonmaken, maar heb toch pas giste
ren geleerd hoeveel schoonmaakmiddel
ik per emmer water moet gebruiken. Het
heeft namelijk geen zin om veel te ge
bruiken, dat gaat alleen maar schuimen
en bovendien wordt je spiegel of je vloer
dan juist streperig. Da's toch aardig mee
genomen als je dat weet".
Het schoonmaakvak kent nog meer ge
heimen. Bijvoorbeeld die van de zeem
leer die op een dusdanige wijze wordt ge
vouwen dat men in totaal negen schoon-
maakvlakken verkrijgt. Heystek krijgt
geen kans te vragen of iemand het voor
wil doen; de Marokkaanse deelnemer
staat al vanachter zijn lessenaar te zwaai
en. Uit de emmer die zij hem aanreikt,
pakt hij de zeem en wringt die zo enthou
siast uit dat de spatten in het rond vlie
gen. Het vouwen heeft hij echter nog niet
helemaal onder de knie. Na herhaalde
pogingen moet hij de hulp van zijn buur
man aanvaarden.
Van Droffelaar: "Een goede instructie
is tegenwoordig onontbeerlijk* bij het
schoonmaken. Je kunt op papier nog zo
mooi opschrijven hoe het allemaal moet,
wil het goed gaan dan moet iemand het
in de praktyk voordoen".
De directeur praat uit ervaring. Een
paar keer per jaar gaat hij de werkvloer
op om geconfronteerd te worden met het
beleid dat hy mede heeft uitgestippeld.
Niet zelden worden regels na zo'n
schoonmaakbeurt bijgesteld. "Ik heb het
wel eens gehad dat ik in het ministerie
van WVC in Den Haag moest schoonma
ken. Mij werd gevraagd te gaan stofzui
gen. Ik trok mooie baantjes en deed daar
door ongeveer anderhalf uur over een
etage. Maar ja, niemand had mij uitge
legd dat ik vanwege de tijd 'tippend' (het
zichtbare vuil met de stofzuiger aanstip
pen, red.) moest stofzuigen. Dat is nu
echter wel vastgelegd in de boekjes die
nieuwkomers krijgen wanneer ze bij ons
komen werken".
Hoewel de cursussen pas drie maan-
den geleden van start zijn gegaan,
spreekt Van Droffelaar nu al van een suc
ces. "De mensen krijgen er lol in. En
door een betere aanpak werken ze ook
sneller waardoor ze tijd overhouden om
iets extra's te doen, om de puntjes op de
'i' te zetten. En dat werkt voor alle partij
en natuurlijk bevredigend".
Van Droffelaar beaamt echter dat de
cursussen nooit zo zullen aanslaan dat
het schoonmaakvak een gewild beroeD
wordt. Maar het volgen van een schoon-
maakcursus kan volgens hem wel het be
gin zijn van een goede carrière. "Wij sti
muleren iedereen die verder wil leren en
op den duur leidt dat natuurlyk vanzelf
tot een betere functie binnen Lavold".
Diploma
De cursus is ten einde. In het leslokaaltje
worden diploma's en speldjes met de
vermelding 'Vakkundig Schoonmaker'
uitgedeeld, onderdeel van de stimule-
ringspolitiek van het bedrijf. De uitrei
king is een plechtige gebeurtenis. Iedere
cursist wordt door mevrouw Heystek
apart toegesproken voordat de oorkonde
wordt overhandigd en de button wordt
opgespeld. Iemand neemt foto's. Ieder
een krijgt applaus, ook de 'opdrachtgeef
ster' die een diploma krijgt omdat ze
'hoewel langzaam, goed haar best deed'.
Het was leuk, zo laat de Italiaanse deel
nemer weten terwijl hij aanstalten maakt
naar huis te gaan. Óf hij wat aan de diplo
ma zal hebben? "Welnee. Bij een ander
schoonmaakbedrijf betekent zo iets toch
niets? Schoonmaken is schoonmaken.
Men doet het omdat het beter is dan hele
maal niets".
