'Reële kans
op kabinet
PvdA-CDA'
Breuk tussen CDA en VVD zit
diep
i Minister De Koning:
Lubbers bewijst tijdens
debat zijn meesterschap
BROEK 48,-
WOENSDAG 3 MEI 1989
BINNENLAND
PAGINA 3
Commentaar
Verziekte sfeer
De merkwaardige act voor twee he
ren die VVD-fractievoorzitter Voor
hoeve en premier Lubbers gisteren
in de Kamer opvoerden, maakte nog
eens zonneklaar duidelijk dat hier
aanzienlijk meer aan de hand was
dan alleen verschil van mening over
de aftrek van het reiskostenforfait en
de verhoging van de dieselolie-ac
cijns ten behoeve van de financiering
van het Nationaal Milieuplan.
In de zeer nabije toekomst zal onge
twijfeld blijken en de VVD beseft
dat natuurlijk ook - dat voor de sa
nering van het milieu aanzienlijk
meer offers nodig zijn dan nu worden
voorgesteld. Het verkeer is een pro
bleem apart. Het vervuilt het milieu
en verstikt in toenemende mate de
wegen. Er zal moeten worden inge
grepen, daar helpt geen lieve moe
der aan.
Ook al heeft de WD de auto-lobby
altijd een goed hart toegedragen, dét
zicht op de realiteit kan zij toch on
mogelijk zijn kwijtgeraakt. Bovendien
hadden de voorgestelde maatrege
len nog maar een zeer voorlopig ka
rakter en konden zij nog volop onder
werp van discussie zijn bij de kabi
netsformatie van 1990.
Nee, hier was ook wat anders aan de
hand. iets fundamentelere. Het kabi-
net-Lubbers I had in elk geval de ver
dienste dat zij een aanzet gaf tot de
hoognodige sanering van de over
heidsfinanciën. Met het kabinet-Lub-
bers II is het voortdurend kwakkelen
geweest. Van de homogeniteit van
de eerste vier jaar was al snel weinig
meer over. Het CDA had toch al de
neiging de VVD op gezette tijden als
kleinste regeringspartner haar plaats
te wijzen. Naarmate de conflictstof
zich ophoopte en de sfeer navenant
slechter werd, begon de slagscha
duw van Lubbers, die nimmer uit het
oog verloor dat hij behalve premier
ook partijleider was, zwaarder over
de WD te vallen.
"De coalitie met het CDA vergt erg
veel van een mens", zei de VVD'er
Jacobse onlangs. Na zeven jaar te
veel, waarschijnlijk. Daarbij kwam
dat de liberalen het onderling ook
verre van eens waren. Voorhoeve
had als politiek leider de zaken toch
minder in de hand dan alom werd ge
dacht. De rebellie van Nijpels en
Smit-Kroes bracht dat pijnlijk aan het
licht. De crisis in het kabinet was te
vens een zware crisis in het WD
zelf.
De aan alle kanten verziekte sfeer
vroeg om een breuk en die is er dan
gekomen op punten waarop de WD
wellicht denkt electoraal te kunnen
scoren. Wellicht wordt nog een lijm
poging ondernomen, hoewel dat na
het debat van gisteren zinloos lijkt.
De beide partners hebben elkaar in
dit conflict zo vaak toegevoegd "toch
nog eens goed na te denken" dat het
even potsierlijk als slecht zou zijn als
ze nog verder met elkaar zouden op
trekken. Daar zou niemand iets van
begrijpen.
Het debat van gisteren was duidelijk
genoeg. Het waren huwelijkspart
ners die elkaar niets meer te zeggen
hadden en alleen uit waren om het
volk duidelijk te maken hoe redelijk
zijzelf en hoe onredelijk de ander
zich gedroeg. In feite werd gisteren
al een begin gemaakt met de verkie
zingscampagne. Hopelijk zullen die
over meer gaan dan al of niet de af
trek van het reiskostenforfait.
DEN HAAG Dramatisch maar te
gelijk verzoenend was de afscheids
rede van premier Lubbers, toen het
kabinet "waaraan ik zeven jaar mijn
naam mocht geven" gisteravond
even over half twaalf ten grave werd
gedragen. "Ik ben niet bitter. Ik heb
zeven jaar mijn werk mogen doen.
Daarvoor ben ik de fracties van
CDA en WD gelijkelijk dankbaar".
door
Margreet Vermeulen
Opmerkelijk milde afscheidswoor
den voor een premier die zijn kar
wei niet af mag maken, een premier
'die zes uur lang de even voorspelba
re als onvermijdelijke afbraak van
zijn kabinet moest gadeslaan. Maar
de harde woorden die CDA-fractie-
voorzitter De Vries even tevoren de
WD had toegebeten, noopten de
premier tot omfloerst, haast senti
menteel woordgebruik. Want de
weigering van De Vries om van zijn
hart een moordkuil te maken, over
viel de CDA-fractie als een koude
douche.
"Ik ben teleurgesteld. Jk ben bit
ter. En het is dubbel wrang dat het
kabinet zijn karwei niet heeft mo
gen afmaken, want er is nog zoveel
te doen", hakte de Vries. "Dit is
schadelijk voor het milieu, voor de
economie, de werkgelegenheid en
de eigen WD-achterban", vervolg
de hij genadeloos.
Daarmee dreigde hij de kans op
een eventuele nieuwe CDA/WD-
coalitie bij voorbaat tot nul te redu
ceren en koerste hij regelrecht af op
de val die Voorhoeve volgens klein
rechts voor het CDA had uitgezet:
een gedwongen samenwerking met
de PvdA. Een misstap van De Vries
dus, die onmiddellijk door Lubbers
ongedaan werd gemaakt. "Meester
lijk. Welke partij zou zich niet zo'n
voorman wensen?", aldus een ka
merlid uit de oppositie na afloop
van het debat dat eigenlijk geen de
bat mocht heten.
"Dit debat is geen debat. We zijn
getuige geweest van een droevige
vertoning", raasde De Vries. "Het
kabinet moet terug. En wel nu! Dat
is vanavond de houding van WD-
fractieleider Voorhoeve", aldus De
Vries, tevergeefs beukend op de
poorten van de "dichtgetimmerde
liberale vesting, waarvan alle brug
gen waren opgehaald", zoals het ka
merlid Leerling het zo plastisch zou
uitdrukken.
Want de kleinste coalitiepartij
was vastbesloten dit keer niet onder
het juk van de "grote broer" door te
gaan. Al moest daarvoor de hoogste
prijs worden betaald. Zodoende be
vroor het debat nog voordat het een
aanvang had genomen. Breed uitge
meten werd het herenleed van de
gekleineerde liberale fractie, die het
spuugzat was zich voor de zoveelste
keer door het CDA in een hoek te la
ten drukken.
Triomf
Gaandeweg het debat herwon de
gekrenkte WD-fractie langzaam
aan steeds meer van haar verloren
gegane trots. Er klonk, zelfs een
zweem van triomf in de stem van
Voorhoeve, toen hij op verzoek van
D66 "deze gezamenlijke lijdensweg
bekortte", door volmondig 'ja' te
zeggen op Van Mierlo's vraag of hier
de vertrouwenskwestie aan de orde
was. Met dat ene woordje was de val
van het kabinet een feit.
Maar voor de meeste (vooral
CDA-)kamerleden stond de val van
het kabinet eigenlijk al vast, toen zij
zich in de loop van de dag naar het
Binnenhof begaven. Iedereen wist
dat "de nationale milieu-euforie van
dit kabinet in zijn eigen prijskaart
jes is gestikt", zoals Van Mierlo het
namens D66 al een uur na aanvang
van het debat samenvatte.
Een risicoloze opmerking, nadat
WD-fractieleider Voorhoeve het
CDA al in de eerste ronde met de
rug tegen de muur had gezet. Als
een "dolkstoot in de rug", ervaarde
De Vries het besluit van Voorhoeve
om geen seconde langer te wachten
dan strikt noodzakelijk met zijn ge
wraakte motie, tegen de afschaffing
van het reiskostenforfait en de ver
hoging van accijns op diesel en lpg.
"Dat voorspelt weinig goeds voor
de afloop van de debat", aldus de
wegstervende woorden van De
Vries, wiens eerste betoog al snel
ontaardde in een grafrede over "het
kabinet dat vanaf '82 zoveel goeds
voor het land had gedaan".
Grijns
De snibbige, kribbige toon waarop
CDA en WD voortdurend dezelfde
zetten herhaalden, werd even on
derbroken door het intermezzo van
Van Mierlo. "Je kunt als kabinet
niet je imago blijven ontlenen aan
een minister die om de andere dag
glunderend een boompje plant, met
een schepje hier en een kindje
daar", sneerde Van Mierlo tot ver
maak van vooral premier Lubbers
die zijn grijns nauwelijks wist te on
derdrukken, toen het kamerlid ver
volgde dat Nijpels daarmee wel "de
enig behoorlijk gesalarieerde plant
soenendienst is in ons land".
Goedgemutst, in 'vrindelijke'
toonzetting, antwoordde Lubbers
na de dinerpauze, waarbij hij er veel
genoegen in schiep alle details tot in
het oneindige op te rekken. Dat
juist toen de geluidsinstallatie in de
Tweede Kamer uitviel, was toeval.
Maar leidde wel tot speculaties dat
Kamervoorzitter Dolman in slaap
was gevallen met zijn elleboog op
een cruciaal knopje.
De beminnelijke toon kon niet
verhullen dat Lubbers de liberale
fractie tot het uiterste tergde en trei
terde. Voorhoeve hield de ogen half
geloken en de vingers zedig ge
kruist, alsof hij daarmee de aanval
len kon afweren.
Bijzonder fraai was Lubbers kor
te historische uiteenzetting over het
ontstaan van het reiskostenforfait,
dat 30 jaar geleden onstond als g<
volg van de woningnood. Mensen
die daardoor geen woning in de na
bijheid van hun werk konden vin
den, verdienden een tegemoetki
ming in de kosten. Maar anno 1989
is de belastingaftrek van het woon
werkverkeer in Lubbers visie niets
anders dan een fiscale beloning
voor de 1,3 miljoen Nederlanders
die zo stom zijn dagelijks in de file
te staan en daarmee het milieu on
nodig belasten.
Lubbers liet niet na te benadruk
ken hoeveel heikele kwesties in het
kabinet de laatste tjjd volgens WD-
recept waren opgelost. "Ook de ka
binetsoplossing voor de kleinscha
ligheidstoeslag kan zo weggelopen
zijn uit de toespraak van een VVD-
voorman", aldus Lubbers.
Trucendoos
Tot slot diepte Lubbers - onder luid
gelach en gejoel in de bankjes - uit
zijn trucendoos een voorstel op om
de WD-motie aan te houden. "Het
is met verdriet in het hart, maar ik
kan er wel mee leven als de WD dit
ene onderdeel van het kabinetsbe
leid niet steunt", aldus een groot
moedige Lubbers. Maar zijn truc
werd algemeen opgevat als een grap
en door Voorhoeve direct naar de
prullebak verwezen, waarop Lub
bers onverbiddelijk zijn conclusie
trok. "U wilt mij dwingen om, na
weken passen en meten, dit voor
stel zo maar even hier en nu in te
trekken. Dat kan dus niet. En dat
gebeurt dus ook niet".
DEN HAAG (ANP) - Minister De Koning (sociale zaken), de
'architect' van het gevallen kabinet Lubbers, vindt dat er
"weinig bestaat dat zich verzet tegen een coalitie van CDA
en PvdA".
In 'Vrij Nederland' van deze week
zegt de minister dat er nu een veel
grotere overeenstemming bestaat
over de buitenlandse politiek, al zal
de modernisering van de korte-
dracht-kernwapens nog wel eens
moeilijkheden kunnen opleveren.
De Koning gaat er niet op voorhand
van uit dat, bij verkiezingswinst van
CDA en WD, de huidige coalitie
ook zal worden voortgezet.
Veel waardering zegt De Koning
te hebben voor PvdA-fractieleider
Kok. "Hij leidt de PvdA veel beter
dan wordt beweerd". Het liefst zou
de minister van sociale zaken Lub
bers als premier terug zien, maar als
de PvdA de verkiezingen wint -
"wat God verhoede" - dan moet
Kok het doen.
Voor het optreden van de WD in
de afgelopen weken heeft De Ko
ning geen goed woord over. "De
WD liet iedere kans op deëscalatie
lopen". Een poging tot reparatie
van de oude ploeg ziet hij misluk
ken. "Het ligt veel moeilijker dan
ten tijde van het kabinet-De Quay in
1960", aldus De Koning.
De Vries
Het kabinet-Lubbers is dinsdag
avond niet gevallen op premier
Lubbers die uit was op een breuk,
maar "door een coaltitiepartner
WD die niet meer voor rede vat
baar was". Deze conclusie trok
CDA-fractieleider De Vries. Lub
bers heeft volgens hem getracht zo
veel mogelijk rekening te houden
met de gevoelens bij de WD.
De kritiek op de WD is bij De
Vries vooral ingegeven door de
halsstarrige weigering de gewraak
te onderdelen uit de dekking voor
het milieuplan ook maar bespreek
baar te maken. "Als je een volwaar
dig milieuplan wil, zouden zaken
als het woon-werk-verkeer en de fi
lebelasting terugdringen op zijn
minst bespreekbaar moeten zijn".
De CDA-fractieleider is welis
waar ernstig teleurgesteld door de
handelwijze van de WD, maar sluit
een eventuele lijmpoging niet op
voorhand uit, evenmin als een op
nieuw samengaan met de WD in
een nieuw kabinet. "Daarover ga ik
geen speculaties doen, het CDA
heeft hooit de gewoonte gehad be
paalde partijen uit te sluiten".
Kok en Be Vries wachten gebroederlijk de uitkomst van het debat af.
Voorbode van een hernieuwde coalitie tussen PvdA en CDA (foto gpd>
DEN HAAG (ANP) - De lijst
trekkers van de drie grote partij
en voor de Europese verkiezin
gen, Dankert (PvdA), Penders
(CDA) en De Vries (WD), ver
wachten dat door de kabinetscri
sis volgende maand meer mensen
zullen gaat stemmen bij de Eu
ropese verkiezingenvolgende
maand.
De lijsttrekkers maken zich
daarbij weinig illusies over de rol
die Europese politiek zal spelen
in Europese verkiezingen. De Eu
roverkiezingen worden vooral
een graadmeter voor de waar
schijnlijk later dit jaar te houden
nieuwe kamerverkiezingen. „Na
tionale overwegingen hebben al
tijd de voorkeur boven internatio
nale", aldus Penders.
Het tijdstip waarop eventuele
kamerverkiezingen worden ge-
'Crisis goed
voor opkomst
Euroverkiezing'
houden valt ongunstig. Ingevolge
de kieswet dient bij ontbinding
van de Kamer binnen veertig da
gen kandidaatstelling voor nieu
we verkiezingen plaats te vinden.
Precies 43 dagen daarna moeten
de verkiezingen worden gehou-
den. Dat zou ongeveer in augus
tus zijn.
Een ander aspect is dat in die
tijd al naar Prinsjesdag wordt ge
keken, wanneer er de begroting
op tafel moet liggen. Als er nog
geen verkiezingen zijn gehouden
en er nog een demissionair kabi
net regeert, is dat nog verant
woordelijk voor de begroting. Dat
demissionaire kabinet beslist ook
over de datum van de te houden
verkiezingen. In geval van een de
missionair kabinet blijven alle le
den daarvan zitten en wordt door
geregeerd totdat een nieuw is ge
vormd.
De koningin kan na het uitbre
ken van een kabinetscrisis op ba
sis van adviezen van alle politieke
partijen ook besluiten een infor
mateur te benoemen. Diens taak
kan uiteenlopen van een lijmpo
ging tot het vormen van een
rompkabinet (met bijvoorbeeld
alleen de CDA-ministers) dat de
nieuwe verkiezingen organiseert.
Afhankelijk van de snelheid van
de informateur komt de datum
van verkiezingen navenant ver
der weg te liggen.
ADVERTENTIE
de laatste dagen genoegzaam uiteen
gezet. De werkelijke oorzaak zit
echter veel dieper en wordt gevon
den in de interne verdeeldheid van
de liberalen en animositeit jegens
het CDA. De WD voelt zich verne
derd door Lubbers en de christen
democraten.
Keer op keer moesten de libera
len onder het juk van het CDA door,
tenminste zo voelden ze dat bij de
studiefinanciering, het paspoort-
project, het belastingplan (Oort) en
de hervormingen van de gezond
heidszorg (Dekker). De haat van
veel liberalen tegen de christen-de
mocraten was zo groot geworden,
dat het onmogelijk was het laatste
jaar van het tweede kabinet Lub
bers te voltooien.
Bij de stapel incidenten voegde
zich het leiderschapsprobleen van
de WD, waarbij Lubbers openlijk
liet blijken zich te storen aan het ei
gengereide gedrag van de nieuwe li
berale leider Voorhoeve. Dat het
uiteindelijk fout ging, is vooral te
wijten aan het feit dat Voorhoeve
het aan de stok kreeg met zijn popu
laire partijgenoot op milieu, minis
ter Nijpels, zijn afgezette voorgan
ger als fractievoorzitter.
Nijpels' weigering om zich te ver
zetten tegen de door Lubbers voor
gestelde lastenverzwaring voor de
automobilist en de forenzen, schoot
Voorhoeve definitief in het verkeer
de keelgat. In de afwikkeling van
deze crisis is er overigens wel iets
fout gegaan voor Voorhoeve. Zijn
voornaamste doel was het verwijde
ren van de ministers Nijpels en
Smit-Kroes uit de coalitie. Hij was
aanvankelijk niet van plan aan te
sturen op een definitieve breuk met
de coalitiepartner CDA.
CDA-PvdA
De vraag wie nu een coalitie met
welke andere partij begeert, zal de
komende dagen Den Haag en de
media beheersen. Het antwoord op
die vraag ligt minder voor de hand
dan menigeen denkt. Op het eerste
gezicht lijkt het logisch dat de WD
voor haar breuk moet bloeden, en
een enkele reis richting oppositie
heeft geboekt. Een grote coalitie
CDA-PvdA tekent zich dan af.
Toch is in politiek Den Haag de
afgelopen dagen uitgebreid gespe
Voorhoeve stuurt het kabinet naar h
ten vernederen.
culeerd over een ander scenario. Uit
de analyse dat de crisis vooral ver
oorzaakt is door intern gewoel bin
nen de WD rond Nijpels, Smit-
Kroes en Voorhoeve, kan de conclu
sie worden getrokken dat CDA en
WD best samen verder kunnen re
geren. In het kabinet zouden dan
Nijpels en Smit-Kroes worden ver
vangen door inschikkelijker be
windslieden.
Maar onduidelijk is hoe zo tege
moet gekomen kan worden aan de
inhoudelijke bezwaren van de
WD-fractie tegen de financiering
van het milieubeleid. En bovendien
heeft CDA-fractievoorzitter Bert de
Vries deze mogelijkheid vrijwel af
gesneden met een uitval aan het
eind van het debat. "De WD neemt
afscheid van het CDA als coalitie
partner", zei hij. De bitterheid die
De Vries ten toon spreidde, belooft
weinig goeds voor voortzetting van
de coalitie.
Het was onverstandig van De
Vries om zich zo hard tegenover de
WD op te stellen. Als er straks een
verkiezingscampagne gevoerd
wordt, moet het CDA de weg naar
nis. De WD zou zich niet nog eens la-
(gpd)
PvdA èn WD open kunnen hou
den. Vooraf de liberalen de deur
wijzen, kan een electorale aderla
ting betekenen voor het CDA. Alle
kiezers die Lubbers in 1986 van de
WD afpikte, zouden zonder man
keren weer terug gaan naar de WD.
Dat is ook het enige wapen dait
Voorhoeve nog rest.
Grootste
Naast het probleem ter rechterzijde
dreigt er voor het CDA bij verkie
zingen bovendien nog een tweede
gevaar: een overmacht voor de
PvdA. Wim Kok ligt zo goed bij de
kiezers, dat de kans dat de sociaal
democraten als grootste uit de
stembus komen, zeer aanzienlijk is.
Coalitievorming is daarna geen
eenvoudige zaak. Een kabinet
PvdA-CDA, eventueel aangevuld
met D66, onder leiding van Wim
Kok, is alleen om psychologische
redenen al een uitermate moeilijke
zaak. De PvdA heeft zich geduren
de de beide kabinetten-Lubbers fel
verzet tegen het 'herstelbeleid' van
de CDA/WD-coalitie. En dat heeft
bij het CDA diepe wonden achter
gelaten.
DEN HAAG - Het kon niet meer uit
blijven. De verhoudingen tussen
CDA en WD waren zo hevig ver
stoord, dat het er niet meer toe deed
waarover het kabinet uiteindelijk
door Henri Kruithof
en Peter de Vries
zou struikelen. Dat het milieubeleid
de steen des aanstoots werd, is voor
de WD buitengewoon wrang, maar
Voorhoeve heeft het aan zichzelf te
danken.
De aanleiding tot deze breuk, de fi
nanciering van het milieubeleid, is
r
