Gestruikeld over eigen benen
Reportage
Kabinet Lubbers II komt niet aan oogsten toe
-'furmm'-
Mfew*.
Kerk is bondgenoot in perestroika geworden
PAGINA 2
WOENSDAG 3 MEI 1989
Voorhoeve (links) en De Vries: de verwijdering tussen CDA en VVD in beeld.
DEN HAAG - De meeste be
windslieden keerden in juli
1986 weer gewoon terug op
hun werkplek, alsof ze nooit
waren weggeweest. Slechts
een enkel nieuw gezicht dook
op naast de oudgedienden, de
politieke rotten in het vak, die
verreweg in de meerderheid
waren in het tweede kabinet-
Lubbers. Ze beloofden niet al
leen de voortzetting van hun
'no-nonsense-beleid', maar
ook het oogsten ervan. Het ka
binet dat ln politiek opzicht
de kroon op het eigen werk
had moeten zijn, werd echter
een aaneenschakeling van ru
zies en affaires, mislukkingen
en tegenslagen.
door
Peter de Vries
Daadkracht en eensgezindheid
vormden het handelsmerk van het
eerste kabinet-Lubbers, dat heikele
problemen rond kruisraket en soci
ale uitkeringen met politieke
doodsverachting had aangevat. Bij
de verkiezingen vroeg het CDA om
een mandaat om Lubbers dat om
streden karwei te laten afmaken.
Tegen alle verwachtingen en prog
noses in, kreeg Lubbers van de kie
zers die ruimte: zijn CDA boekte
een verkiezingswinst van tien ze
tels, en de centrum-rechtse coalitie
behield een stabiele meerderheid.
Het regeerakkoord, het bestek
voor het afmaken van het karwei,
beloofde grote operaties als de her
vorming van belastingen en ge
zondheidszorg, en een reorganisatie
van de overheidsbureaucratie. Maar
in de uitvoering van het karwei
kwam door besluiteloosheid en ver
deeldheid al vlug de klad.
Achteraf is wel eens gesugge
reerd dat die ministeriële matheid
juist een gevolg was van Lubbers'
weigering bij de formatie van 1986
diverse bewindslieden te vervan
gen. Het intact houden van de ploeg
zou een vorm van politieke aderver
kalking met zich mee hebben ge
bracht: de onderlinge posities, ar
gumenten en irritaties waren al te
bekend. Maar die wijsheid verklaart
slechts een deel van de tegenslag,
waarmee dit kabinet te kampen
kreeg.
Drie belangrijke ontwikkelingen
tekenen de overgang van Lubbers-1
naar Lubbers-2. De meest opmerke
lijke was de economische opleving,
die het kabinet weliswaar op eigen
conto schreef, maar die vervolgens
de financiële moeilijkheden binnen
het kabinet nauwelijks kleiner
maakte. Daarnaast was er, als na
sleep van de RSV-enquête, de toe
nemende aandacht voor het interne
management van de overheid. Me
nig bewindsman kon de toets van
die kritiek slechts ternauwernood
doorstaan. De derde, en uiteindelijk
fatale, ontwikkeling vormde de aan
houdende interne strijd binnen de
kleinste regeringspartij, de VVD.
Ruding
De naam van dr. H. Onno C.R. Ru-
ding zal tot in lengte van dagen ver
bonden blijven met de hardhandige
en resolute sanering van economie
en overheidsfinanciën, die onder
het eerste kabinet-Lubbers werd
uitgevoerd. Ruding liet geen gele
genheid onbenut om duidelijk te
maken dat hij door meer gedreven
werd dan door alleen financiële
overwegingen.
Het gemak waarmee een ieder
een beroep deed op de schatkist,
was hem een doorn in het oog. Uit
keringen en subsidies, maar ook tal
van ministeriële uitgaven, vormden
voor Ruding het tastbare bewijs dat
Nederland vooral op andermans
zak, danwel op de pof - het financie
ringstekort - probeerde te leven.
Ruding zette zijn conservatieve
maatschappijvisie om in draconi
sche bezuinigingseisen, die steevast
in de miljarden liepen.
Het maakte hem gevreesd bij zijn
collega's, maar desondanks vond
Ruding onder het eerste kabinet-
Lubbers het nodige gehoor. Tussen
1982 en 1986 was immers dagelijks
te zien hoe overheidsschulden en
werkloosheid pijlsnel opliepen. Met
de kentering van het economisch tij
verminderde echter ook het animo
Ruding te volgen.
Bij het aantreden van het tweede
kabinet-Lubbers werd dat duide
lijk, toen de premier zijn politieke
lot verbond aan de bestrijding van
de werkloosheid. In vier jaar tijds
moest het aantal werklozen zijn ver
minderd van meer dan 700.000 tot
een half miljoen. Ruding heeft dat
altijd een onzinnige belofte gevon
den, evenals dat hij zich stoorde aan
de belofte van koopkrachtbehoud
die in het regeerakkoord was opge
nomen. Andere bewindslieden er
gerden zich daarentegen aan het feit
dat in datzelfde regeerakkoord pre
cies stond becijferd hoe het finan
cieringstekort moest dalen.
Dringen
Op de golven van een oplevende
economie kreeg elke minister zijn
deel. Er hoefde minder bezuinigd te
worden, er was zélfs geld voor
nieuw beleid; werkloosheid, koop
kracht en financieringstekort wa
ren politieke doelen die gelijktijdig
gediend konden worden. De beurs
krach van 1987 zette het kabinet nog
éénmaal aan tot forse ingrepen.
Maar de Paasbrief werd nauwelijks
uitgevoerd, en dit voorjaar bleek bij
de onderhandelingen over de finan
ciering van het milieubeleid hoe
zeer de bezuinigingsmoeheid had
toegeslagen.
Het meest uitgesproken waren
Wim Deetman (onderwijs), Elco
Brinkman (WVC) en Frits Korthals
Altes (justitie), maar ook andere mi
nisters stonden al snel te dringen,
toen de eerste financiële meevallers
opdoken. De bewindslieden eisten
meer geld voor milieu, onderwijs,
en criminaliteit. Ruding moest
machteloos toezien hoe het kabinet,
in zijn optiek, in de valkuil van het
eigen succes viel en de werkelijke
opdracht verzaakte.
Een van de weinige ministers die
de stap van het eerste naar het twee
de kabinet-Lubbers niet maakte,
was de liberaal Gijs van Aardenne.
De minister van economische za
ken zag zijn politieke carrière in
1986 beëindigd na eerst nog enige
tijd als 'aangeschoten wild' over het
Binnenhof te hebben rondgedoold.
Zijn erfenis zou de opvolgers in een
houdgreep houden.
Van Aardenne kreeg van de parle
mentaire enquêtecommissie naar
de ondergang van het RSV-concern
te horen dat hij op "onaanvaardba
re" wijze de Tweede Kamer ver
keerd had geïnformeerd over steun
maatregelen aan het scheepsbouw-,
concern. Tot een aftreden kwam het
echter niet: het CDA durfde de con
frontatie niet aan met de liberalen,
die zich massaal rondom 'hun' be
windsman schaarden.
Beulsrol
Het aanblijven van Van Aardenne is
later op het Binnenhof vrijwel aller-
wege betreurd. De bewindsman
was politiek vleugellam geworden,
de WD en de hele coalitie aangesla
gen door de aanwezigheid van de
gemankeerde bewindsman. Bij de
tweede parlementaire enquête in
korte tijd, naar vermeende fraude
bij het verstrekken van bouwsubsi-
dies, greep CDA-fractievoorzitter
De Vries dan ook snel in. Nog voor
de enquête van start ging, forceerde
De Vries het vertrek van staatsse
cretaris Brokx.
De beuls-rol werd De Vries nog
menigmaal nagedragen, te meer
daar hij weigerde zijn handelwijze
te herhalen bij de vele volgende af
faires die het kabinet-Lubbers-2
teisterden. Na de bouw-subsidies
kwam de 'visfraude', waarbij minis
ter Braks (Landbouw) mocht aan
blijven, ondanks "verwijtbaar me
deweten" aan het gesjoemel met
vangstcijfers. Onderwijsminister
Deetman bleef zitten, hoewel er bij
de invoering van het nieuwe stelsel
van studiefinanciering een comple
te chaos ontstond.
Het drama in ontelbaar vele delen
was voor het kabinet de invoering
van een fraudebestendig paspoort.
Wat er mis kon gaan met de vervan
ging van het 'zwarte vod', ging mis,
constateerde een nieuwe parlemen
taire enquêtecommissie. Ook hier
had de regering de Kamer onvolle
dig geïnformeerd. In een poging de
'politieke zuiverheid' te herstellen
en de coalitie te redden offerden de
regeringspartijen hun (WD-)minis-
ter Van Eekelen en (CDA-)staatsse-
cretaris Van der Linden. Het mocht
niet baten: ook minister Van den
Broek kwam onder vuur te liggen.
Premier Lubbers plaatste de af
faire eind september openlijk tegen
de achtergrond van de bewogen ge
schiedenis. Hij wilde de indruk
wegnemen dat ministers zo aan hun
ambt hechten, dat ze op geen enkele
manier naar huis te sturen zijn. Hij
weigerde zijn overtuiging aan te
passen om op het pluche te mogen
blijven zitten. Hij dreigde het kabi
net op te blazen, maar de regerings
fracties weigerden hun medewer
king.
Een van de redenen dat de schijn
baar onbenullige paspoortkwestie
uitgroeide tot een drama, was de op
stelling van de kleinste .regerings
partij, de WD. Na jarenlang de op
vatting gehuldigd te hebben dat re
gering en coalitiepartijen elkaar zo
veel mogelijk bij de hand moeten
houden, verlegde de kleinste rege
ringspartij de koers. Een afstande
lijker verhouding, waarbij de frac
ties en regering elk hun eigen ver
antwoordelijkheid namen, was het
nieuwe parool.
Van de weersomstuit stelde ook
CDA-fractievoorzitter De Vries,
ooit gedoopt tot 'sous-chef van Lub
bers', zich zelfstandiger op. Menig
regeringsplan werd door toedoen
van de fracties van CDA en WD in
de kamer grondig gewijzigd. En
waar de fracties het niet eens wer
den, zoals over de reorganisatie van
de gezondheidszorg, moest het ka
binet machteloos toezien hoe de
plannen in de verdeeldheid vastlie
pen.
Joris Voorhoeve, de nieuwe frac
tieleider van de liberalen, symboli
seerde de koers. Hij maakte naam
door als eerste politicus met succes
in het openbaar 'De Macher' Ruud
Lubbers te tarten. Wie waagde het
eerder de "hersenschim" van Lub
bers, en diens "klef' gedrag, zo aan
de schandpaal té nagelen? Onder
Voorhoeves voorganger Ed Nijpels
was de premier aan veel liberaal
verzet gewend geraakt, maar niet
aan zoveel vastberadenheid en ei
genzinnigheid.
Het gerommel binnen de WD
heeft alle zeven jaren van zijn twee
kabinetten beheerst, en is Lubbers
uiteindelijk toch opgebroken. De
eerste vier jaar zorgde de jonge en
baldadige fractievoorzitter Ed Nij
pels voor veel interne onrust. Nij
pels beoefende de nederlagen-stra
tegie met dusdanig veel verve, dat
hij in de onderhandelingen met coa
litiepartner CDA geen enkel succes
meer boekte.
Leiderschap
Tijdens de formatie van 1986 werd
Nijpels weggepromoveerd naar de
ministerszetel op Volkshuisvesting
en Milieu. Het politieke leiderschap
van de WD ging officieel over in
handen van het duo De Korte/Voor
hoeve. Maar door zijn eigen sterke
optreden, en navenant zwak ma
noeuvreren (Hirohito, wir) van mi
nister van economische zaken De
Korte, leek Voorhoeve al binnen en
kele maanden de ongekroonde lei
der van de liberalen. De recente ge
beurtenissen tonen aan dat de strijd
om het WD-leiderschap echter
niet uitgewoed was.
Op de drempel van de jaren ne
gentig is het tweede kabinet-Lub
bers over de eigen benen gestrui
keld. Het WD-geruzie was de di
recte aanleiding, maar dat is waar
schijnlijk slechts bijzaak. Naast de
vele affaires, zal van het tweede ka
binet-Lubbers vooral in herinne
ring blijven dat het viel, toen het
probeerde met grootse plannen de
toekomst vast te leggen.
Met het milieubeleid van Lub
bers en de zijnen liep het net zo tra
gisch af als met de reorganisatie van
de volkgezondheid, de afslanking
van de overheid, en andere grootse
daden. Alleen de door de VVD zo
begeerde belastingvereenvoudi
ging werd afgemaakt. Daarna lieten
de liberalen de zaak in elkaar stor
ten.
ADVERTENTIE
MAAK DE BLITS IN DE
BUTS DE FLITS
flitsende waterglijbanen in Duin-
rell! En, bedwing ook de andere
spannende attrakties: de nieuwe
(nattezweefmolen, de Kikker 8-
baan, de Cycle Monorail, noem
maar op. Als een speer naar Duinrell dus, als
je de blits wilt maken! ^||J||U|fC j j
Wassenaar
daar kikker je von op!
Info: 01751-14765
De Russisch-Orthodoxe Kerk
is onze bondgenoot in de peres-
troika geworden. De Sovjetunie
streeft nu naar een vrede die is
gebaseerd op de internationale
rechtsorde en op gemeenschap
pelijke idealen van christen
dom en socialisme. Dit zei Ana
toli Boerlakov, zaakgelastigde
van de Sovjetunie, gisteren in
Breda bij de presentatie van de
bundel 'Van Vladimir tot Gor-
batsjov Duizend jaar Rus
sisch christendom'.
Het eerste exemplaar werd in
ontvangst genomen door bis
schop Ernst van Breda, voorzitter
van Pax Christi Nederland. De
bundel bevat toespraken van de
viering van duizend jaar christen
dom in Rusland in 1988 van onder
anderen aartsbisschop Kyrill van
Smolensk en prof. dr. D. C. Mul
der, voorzitter van de Raad van
Kerken in Nederland.
Het christelijk ideaal dat de
Russisch-Orthodoxe Kerk gedu
rende duizend jaar onder het volk
heeft gevoed, is niet opgehouden
te bestaan met de verdwijning
van de officiële rol van deze kerk
in de maatschappij. Dit ideaal is
in de cultuur bewaard gebleven,
aldus Kyrill. Formeel is het nieu-
denken niet met het christen
dom verbonden, maar het heeft
wel ethische, dat wil zeggen chris
telijke, waarden in 2ich opgeno-
n. "Het nieuwe denken, de pe
restroika en glasnost in de Sov
jetunie zijn het beste monument
voor duizend jaar christendom in
Rusland", aldus Kyrill in zijn arti
kel.
Tijdens de presentatie sprak de
Belg Etienne de Jonghe, secreta
ris van Pax Christi Internatio
naal, over de "decennia van ver
volgingen" die de Russisch-Or
thodoxe Kerk onder het commu
nistische bewind heeft moeten
doorstaan. Met de perestroika
wordt in de Sovjetunie nu ge
schiedenis met een grote G ge
schreven. De Sovjetunie is niet
langer een land waarvan de ge
schiedenis onvoorspelbaar is.
De contacten tussen de RK vre
desbeweging en de Russisch-Or
thodoxe Kerk dateren van 1972,
toen kardinaal Alfrink, voorzitter
van Pax Christi Internationaal, in
Utrecht metropoliet Nikodim van
Leningrad ontmoette. Sindsdien
zijn er vele gespreksronden, deels
in het westen, deels in de Sovjetu
nie, gehouden. Dat alles staat in
de traditie van verzoening waar
naar Pax Christi streeft, zoals die
tussen Frankrijk en Duitsland en
die tussen Polen en Duitsland, al
dus De Jonghe.
Vreemdelingenwet
Het wetsvoorstel tot algehele
herziening van de vreemdelin
genwet is volgens de Raad van
Kerken een verslechtering van de
huidige wet. Vooral het rotatie
systeem, dat het verblijf van
vreemdelingen in Nederland tot
hooguit vijf jaar beperkt, is bij de
raad in slechte aarde gevallen.
Het wetsvoorstel is begin fe
bruari door minister Korthals Al
tes en staatssecretaris Korte-Van
Hemel van justitie bij de Tweede
Kamer ingediend. De werkgroep
vluchtelingen en de werkgroep
buitenlandse werknemers van de
Raad van Kerken hebben een
commentaar geschreven dat door
het bestuur van de Raad naar het
parlement is gestuurd.
Volgens de raad is het voorge
stelde rotatiesysteem, waarbij
een vreemdeling nooit een per
manente verblijfsvergunning
krijgt, "zonder meer" in strijd met
het minderhedenbeleid van de
Nederlandse regering. Dat beleid
is juist gericht op versterking van
de rechtspositie van legaal in Ne
derland verblijvende vreemdelin
gen, naarmate het verblijf langer
duurt. Door het rotatiesysteem
zal een groep tweederangs bur
gers ontstaan, die nimmer aan on
ze samenleving volledig kan deel
nemen.
Mensenrechten
Het Solidariteitscomité voor jo
den in de Sovjetunie en andere
organisaties hebben een werk
groep opgericht die het beleid
van sovjetleider Gorbatsjov op
het gebied van de mensenrechten
kritisch gaat volgen. Deze 'Watch-
group 1991' is net als in andere
landen een reactie op de aan
kondiging dat de Sovjetunie over
twee jaar gastheer is voor een in
ternationale mensenrechtencon
ferentie.
"Wij zijn niet anti-sovjet", be
klemtoonden de initiatiefnemers
gisteren tegenover de pers. Het
Solidariteitscomité, de Weten
schappers voor joden in de Sov
jetunie en Christian Care zqn ech
ter wel tot de ontdekking geko
men dat de Sovjetunie, ondanks
internationale afspraken, gewoon
doorgaat met de schending van
mensenrechten, zeker als het om
joden gaat.
De pas naar Israël geëmigreer
de joodse wetenschapper dr. A.
Zelitsjonok noemde het initiatief
een poging om een realistischer
kijk te krijgen op de situatie van
de mensenrechten in zijn geboor
teland. Niets rechtvaardigt vol
gens hem de vreemde verwack-
ting die in het westen leeft ten
aanzien van de nieuwe ontwikke
lingen in de Sovjetunie. Het anti
semitisme is zelfs gevaarlijker
dan ooit, omdat sovjetleiders en -
burgers een zondebok zoeken
voor de economische problemen.
Directeur Michael Bordeaux
van Keston College, het Britse in
stituut dat de godsdienst in Oost
europa bestudeert, vond dat het
tempo van de veranderingen fors
omhoog moet. Verleden jaar zijn
weliswaar zestig kerken in de
Sovjetunie heropend. Maar als dit
tempo niet omhoog gaat, duurt
het 220 jaar voordat er net zoveel
kerken open zijn als "op de dag
dat Stalin stierf', heeft Bordeaux
uitgerekend.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen
voor de geestelijke verzorging bij
de Koninklijke Marine drs. F. V.
Rookmaker Breda, voor functie
van predikant-directeur van de
Vereniging Hervormd Oplei
dingscentrum Ruimzicht te
Utrecht G. J. Martens Zwynd-
recht; bedankt voor Vrooms-
hoop-Daarlerveen (toezegging) E.
Kolkert Johannesga-Delfstrahui-
zen, voor Zwolle (toezegging) E.
van Rooijen Beusichem en Zoel-
mond.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Pijnacker en Nootdorp me
vrouw drs. J. Borst kand. Amster
dam.
Geref. Kerken vrijgemaakt: be
roepen te Ten Boer H. W. van Eg-
mond Den Helder, te Assen-
Noord G. Zomer Vlissingen; aan
genomen naar Goes A. J. van
Zuijlekom Franeker-Sexbierum
in combinatie met Arum, die be
dankte voor Leek.
Gereformeerde Gemeenten: be
dankt voor Sint Annaland J. de
Pater Krabbendijke.
Herdenkingen. De ortho
doxe rabbijn van Den Haag, P. A.
Meijers, verbiedt leden van zijn
gemeente om in kerken of andere
niet-joodse religieuze plaatsen
deel te nemen aan herdenkingen
van de joodse slachtoffers van de
holocaust. De rabbijn waardeert
het bijzonder dat niet-joodse Ne
derlanders uiting willen geven
aan hun vriendschap en betrok
kenheid met de joodse gevalle
nen, maar naar zijn mening die
nen herdenkingen van de holo
caust niet in kerken en uitslui
tend op joodse wijze plaats te
hebben.
Onaanvaardbaar. Paus Jo
hannes Paulus II heeft gisteren in.
Zambia een scherpe aanval ge
daan op het "onaanvaardbare sys
teem van de apartheid". Volgens
de paus moet met nog meer
kracht worden geprobeerd de
verschillende groepen in Zuid-
afrika voor een constructieve dia
loog bijeen te brengen. Alleen een
veroordeling van het racisme is
onvoldoende, aldus de paus.
Moker. De uitzending van
Moker (Media-overleg van ker
ken in Rijnland en de Bollen
streek) van donderdagavond (ze
ven tot half acht) gaat over het
thema verzetsmonumenten. Ont
vangst via FM 105.7 of kabel FM
88.1.
Hemelvaart. De diensten
voor Hemelvaartsdag staan afge
drukt op pagina 17.
