'Oma'regeert nog steeds met ijzeren hand
m mmiasast
Margareth Hilda Thatcher tien jaar aan de machtin Groot-Brittannië
ZATERDAG 29 APRIL 1989
EXTRA
PAGINA 35
Vroegere premiers als Churchill,
Eden, MacMillan en zelfs Harold
Wilson zouden nooit hebben durven
dromen dat er op een dag een vrouw
in de deur van de historische ambts
woning zou verschijnen om de
wachtende pers buiten opgewekt
mee te delen: "Wij zijn grootmoeder
geworden". Laat staan dat ze ge
dacht zouden hebben dat deze oma
hen in macht en invloed naar de
kroon zou steken.
door Haye Thomas
De 63-jarige Margareth Thatcher regeert
sinds mei 1979 over Groot-Brittannië. Ze
heeft herhaaldelijk laten blijken dat er,
als het aan haar ligt, nog gemakkelijk
tien jaar bij kunnen. Zelfs wordt er in een
ondeugende stemming al een vergelij
king getrokken met de onverwoestbare
liberaal William Gladstone, die nog re
geerde toen hij dik in de tachtig was. Als
Thatcher zijn voorbeeld zou kunnen na
volgen, liggen er nog 19 jaar onder haar
leiderschap in het verschiet.
Zo ver durft en wil ook iemand voor
uitkijken. Vast staat wel dat de premier
er zelf voorlopig niet aan denkt om op te
stappen. Al hoeft ze bij wijze van spreken
maar te kikken, om het als gravin of ba
rones kalmer aan te kunnen doen in de
bezadigder omgeving van het Hoger
huis. Mevrouw Thatcher heeft duidelijk
te kennen gegeven Groot-Brittannië ook
in de jaren '90 te willen leiden.
Opvolger
Het is namelijk haar heilige overtuiging
dat niemand haar op dit moment kan op
volgen. Nog vers in het geheugen ligt
haar vernietigende opmerking die meni
ge ambitieuze conservatief uit het eerste
gelid van de partij door de ziel moet heb
ben gesneden: "Er zal wel eens een tijd
komen dat er iemand is die het beter kan
dan ik. Daar zal ik-zeker naar blijven uit
kijken. Maar ik verwacht zelf nog een
vierde ambtstermijn te zullen volma
ken".
Zo'n opmerking is typerend voor me
vrouw Thatcher, over wie onlangs weer
tal van publikaties zijn verschenen die
licht werpen op de aard en het karakter
van de eenvoudige kruideniersdochter
uit het noordelijke stadje Grantham in
Lincolnshire. Zo blijkt dat ze haar vader,
Alfred Roberts, rechtlijnig en zeer auto
ritair en zelfverzekerd, altijd intens heeft
bewonderd. Over haar moeder Beatrice
zwijgt ze bijna demonstratief. We weten
dat ze het met echtgenoot Dennis goed
kan vinden en dat ze een prettig contact
heeft met haar zoon en dochter (twee
ling).
Het woongedeelte van de ambtswo
ning heeft ze zó huiselijk mogelijk ge
maakt, maar toch wordt haar bestaan
voornamelijk beheerét door niet aflaten
de plichtsbetrachting. Margaret That
cher vult haar tijd met werk. Ze doet vrij
wel constant huiswerk aan de hand van
dikke rapporten en stapels paperassen.
Ze heeft ook voortdurend adviseurs over
de vloer in Downing Street, die haar zo
duidelijk en beknopt mogelijk de meest
ingewikkelde problemen uitleggen. Ze
staat bekend als een 'workalcoholic' met
een fotografisch geheugen, aan wie de
oudere wederhelft Dennis zich keurig
heeft aangepast.
Tien jaar lang heeft Dennis Thatcher
kans gezien bescheiden op de achter
grond te blijven. Hij gaat zijn eigen weg,
tenzij hij voor plechtigheden aan de zijde
van zijn vrouw is gewenst. Voor de rest
weet de buitenwereld alleen dat hij veel
golf speelt. Vaak eenzaam en alleen, al
wil zijn vrouw 's morgens nog wel eens
een eitje voor hem bakken.
In deze achtergrondpositie heeft Den
nis Thatcher groot respect afgedwongen.
En het gerucht doet de ronde dat nu ook
de premier zelf de tijd gekomen acht
voor een passende beloning in de vorm
van een titel. Ze zou haar voelhorens al
hebben uitgestoken wie daarvoor in con
servatieve kringen het best het initiatief
zou kunnen nemen. Maar veel meer weet
de buitenwereld niet van Margaret Hilda
Thatcher.
Beschrijvingen van haar kinderjaren
en studietijd in Oxford (chemie en rech
ten) blijven onveranderd beperkt tot 'cli
chématige details over de eenvoudige
maar doelgerichte opvoeding, over de
plaatselijke methodistenkerk en de zon
dagschool en haar beperkte intellectuele
capaciteiten. De enorme wilskracht, het
opmerkelijke doorzittingsvermogen,
haar keiharde en desnoods meedogenlo
ze opstellingen, vragen om meer uitleg
en achtergrond. Maar die zijn er nog
steeds niet gekomen.
Mythe
Margaret Thatcher zelf vindt dat best.
Mythevorming kan zij goed gebruiken
bij de verkoop van haar politiek, die zij
gedurende haar bewind tot een cultus
heeft verheven. Ze begon mei de kostba
re maar succesvolle adviezen van het
vermaarde reclamebureau Saatchi and
Saatchi. Inmiddels maakt zij veel meer
gebruik van persoonlijke adviseurs en ze
weet nu trouwens ook zelf heel goed hoe
het moet.
In de loop der jaren heeft zij geleerd
hoe zij haar stem v<^or radio en televisie
moet laten dalen, welke kapsels ze het
beste kan dragen en vooral welke make
up. Haar kleding wordt met grote preci
sie uitgekozen. En zeker in haar derde
ambtstermijn maakt premier Margaret
Thatcher altijd een uiterst verzorgde in
druk. Het is een belangrijk facet van haar
uitstraling, waaraan zij zulke grote waar
de hecht.
Dat laatste geldt ook voor haar grote
hang naar autoriteit, die zij desnoods te
vuur en te zwaard zal verdedigen. Wat
dat betreft is zij onverbiddelijk. Niét
voor niets zijn sinds haar eerste verkie
zing in 1979 zesentwintig ministers uit
De dame is niet zo dol op feestjes. Zelf zou Margaret Thatcher er het liefst zo min mogelijk aandacht aan besteden. Tien jaar
op nummer 10 Downing Street en ononderbroken aan de macht in Groot-Brittannië is echter een mijlpaal die alle aanleiding
geeft tot bewondering, respect, kritiek en verbazing.
r Margaret Thatcher met echtgenoot Dennis: "Er zal wel eens een tijd komen dat er iemand is die het beter kan dan ik. Daar blijf ik naar uitkijken".
haar kabinet voortijdig vertrokken.
Sommigen van hen zijn in hun eigen
zwaarden gevallen; anderen werden
door haar buiten de deur gewerkt in
Hamlet-achtige situaties, vol intriges en
verraad.
Van haar oorspronkelijke kabinet in
1979 zijn alleen nog sir Geoffrey Howe
(buitenlandse zaken), George Younger
(defensie) en Peter Walker (Wales) over.
Onveranderd geldt voor haar: "Wie valt,
doet niet meer mee" en "wie niet met mij
is, is tegen mij".
Falklands
Vooral in tijden van crises is dat duide
lijk gebleken. Zo heeft de vooraanstaan
de conservatief Francis^ Pymm zwaar
moeten boeten voor zijn afkeer van de
bloedige en kostbare oorlog met Argenti
nië om de Falklands in 1982. Hij had zon
der meer afgedaan voor Margaret That
cher, die met haar principeoorlog om een
paar schapeneilanden iets had gedaan
waarover geen van haar voorgangers
zelfs maar zou hebben gepiekerd. De
grote menselijke offers brachten na de
oorlog een golf van nationale sentimen
ten teweeg, die alle kritiek op haar beleid
wegspoelde. "Maggie rules OK" stond er
op duizenden spandoeken. En niet de
koningin, maar Margaret Thatcher nam
in oktober na hun terugkeer uit de Falk
lands het défilé van de troepen af.
Misschien dat zij het in al die jaren het
moeilijkst heeft gehad tijdens de ge
ruchtmakende Westland-helikopteraf-
faire, waarin de oppositie haar het vuur
aan de schenen legde. Het kabinet moest
zich toen ontdoen van de toenmalige mi
nister van defensie, en tevens de mogelij
ke kandidaat voor het toekomstige lei
derschap van de conservatieve partij:
Michael Hesseltine. Het spel werd ge
speeld volgens de beproefde methode
van strikt vertrouwelijke brieven die op-
eens uitlekten, met als gevolg pijnlijke
en onhoudbare situaties voor de betrok
kenen.
De Westland-affaire is nooit tot op de
bodem uitgezocht. Daarvoor wordt op 10
Downing Street wel gezorgd. Maar in
middels heeft één van de in die zaak ge
vallen ministers, Leon Brittan, die nu
deel uitmaakt van de Europese Commis
sie, duidelijk gezegd wie destijds op
dracht gaven om de vertrouwelijk brie
ven te laten uitlekken: de persoonlijke
secretaris en de perschef van de premier.
Geliefd
Ze krijgt veel bewondering en respect,
maar is zij ook geliefd? Dat is een vraag
die meestal negatief wordt beantwoord.
Margaret Thatcher is gewoon geen popu
lair type, heet het dan. Maar het lijkt
meer alsof men zich geen raad weet met
deze vraag. Bij rampen en ellende is Mar
garet Thatcher altijd als eerste ter plaatse
om zelf te kijken en te troosten. Opval
lend is hoe goed zij op zulke ogenblikken
haar woorden weet te kiezen. En zeker is,
dat ondanks het betuttelende toontje en
de scherpe articulatie van het geculti
veerde accent, deze reacties diepe in
druk maken.
Dat geldt ook voor de resultaten van
haar bewind. Wie jarenlang niet in Groot-
brittannië is geweest, komt met name in
de hoofdstad Londen onder de indruk
van de enorme veranderingen die onder
haar regiem hebben plaatsgevonden. Al
leen al visueel: wanneer men kijkt naar
de nieuwe skyline langs de Theems, de
nieuwbouw in de City en de fantastische
projecten in het oostelijk havengebied,
waar een nieuw soort Manhattan oprijst
uit de Docklands. Een gigantisch woon-
en werkgebied volgens de allernieuwste
Sinds de dagen van Wilson, Heath en
Calaghan is er veel meer welvaart geko
men. Enerzijds door de gouden invloed
van de Noordzee-olie maar ook door de
strategie die de Margaret Thatcher zo na
drukkelijk heeft uitgestippeld met haar
eerste adviseur en trouwe toeverlaat: Sir
Keith Joseph.
Voorop stonden vermindering van de
overheidsuitgaven, het terugdringen van
de inflatie en het meer ruimte geven aan
het bedrijfsleven. De rentevoet ging fors
omhoog. Aardig voor de mensen die het
geld hadden en konden uitlenen, zwaar
voor hen die het geld niet hadden en dus
moesten lenen. De gevolgen waren min
der investeringen, steeds minder werk
en ook steeds meer werklozen. Onder de
bedrijven werd een ware slachting aan
gericht, maar .premier Thatcher hield
stug vol dat dit aan de wereldrecessie lag
en dat Groot-Brittannië gezien de om
standigheden toch op de juiste weg was.
In bepaalde opzichten heeft zij daar ze
ker gelijk in gekregen. De inflatie wérd
teruggedrongen. Ze heeft meer geld aan
het rollen gebracht. En langzaam maar
zeker is de Britse economie uit het slop
gekomen. Sinds 1981 met een produktie-
groei van zes procent. Die ontstond on
der meer door intensieve toepassing van
nieuwe automatiseringstechnieken, die
op zich weinig banen scheppen.
Vakbonden
De niet aflatende miljoenen werkloos
heid ondermijnde wel de macht van de
vakbonden. De ooit zo machtige bonden
van mijnwerkers en typografen hebben
onder directe confrontaties met de rege-
ring-Thatcher zwaar geleden. De bonden
hebben de rug van hun gezag en invloed
gebroken op de toepassing van nieuwe
wetsbepalingen, waarmee de regering-
Thatcher en de werkgevers stakingen
door de rechter onwettig konden laten
verklaren. Met als gevolg in beslagname
van geld en bezittingen bij de bonden.
Privatisering van overheidsbedrijven,
belastingenverlagingen tegenover ver
mindering van de overheidsuitgaven,
vrije kredieten en voor de gewone man
de kans om tegen redelijke prijzen van
de gemeente gehuurde woningen te ko
pen en zelf op te knappen. Allemaal
hoekstenen van wat de conservatieven
beschouwen als het grote succes van
Margaret Thatcher. En zij wijzen daarbij
vooral op de één miljoen nieuwe kleinere
bedrijven die er gedurende haar bewind
zijn bijgekomen. En op de nu tot twee
miljoen gedaalde werkloosheidscijfers.
Ze hebben het liever niet over het feit
dat er veel te veel mensen zijn met te ho
ge schulden, dat het sparen in een diep
dal is geraakt en dat de invoer de export
ver overtreft. Ze zwijgen ook over het
element dat de specialisten zien als de
achilleshiel van het Thatcher-bewind:
het verzuim om met de olie-inkomsten
voldoende te investeren in de eigen in
dustriële structuur, zoals bijvoorbeeld
Noorwegen en sommige Opec-landen
wél hebben gedaan. Nog steeds geldt in
Groot-Briftanië: te weinig goede trai
ning, te weinig vakmensen. En nog
steeds is er die hoge rentevoet, waardoor
industriëlen veel duurder moeten lenen
dan hun concurrenten in Westduitsland
en Japan.
Kritisch
Lange tijd gold: waar we heen gaan, Mar
garet zal wel zien. Halverwege haar der
de ambtstermijn wil lang niet iedereen
haar nog willoos volgen. De oppositie,
onder leiding van Neil Kinnock, is vast
van plan het tienjarig jubileum van Mar
gareth Thatcher te verstoren. Elk lid van
het schaduwkabinet van de Labourlei-
der heeft de strikte opdracht gekregen
om de komende weken de resultaten van
tien jaar Thatcherisme kritisch door te
nemen en vervolgens aan de kaak te stel
len.
Daarbij zal zeker het steeds grotere
verschil tussen rijk en arm worden aan
gestipt en de diepe welvaartskloof tus
sen het noorden en het zuidoosten, Lon
den en omgeving in het bijzonder. De cri
tici zullen uitvoerig stil staan bij de zoge
naamde onderklasse: tien miljoen Brit
ten oftewel 20 procent van de bevolking,
die met hun inkomsten onder de officiële
armoedegrens verkeren. Mensen die zijn
aangewezen op extra uitkeringen van so
ciale zaken, waar momenteel grondig
wordt gereorganiseerd. Met als gevolg
dat, volgens Labour, de allerarmsten het
straks nog slechter krijgen. Maar aan de
vooravond van haar jubileum trekt Mar
garet Hilda Thatcher zich weinig van de
ze geluiden aan. Zij gaat onverstoord ver
der, op haar volstrekt eigen wijze.
-.DINGEN VAN DE WEEK
Leveren aannemers in de bouw hun werk
tegenwoordig nog wel eens metéén goed
af? Het zal wel, maar in de meeste geval
len is er wel iets of zeer veel aan de knik
ker. Wie bijvoorbeeld mensen spreekt die
ooit een nieuw huis hebben betrokken,
krijgt zelden een fleurig verhaal te horen.
Meestal gaat het om slordig- en onver
schilligheden. Met een beetje meer aan
dacht en een tikje meer en beter toezicht
zouden allerlei dingen gemakkelijk kun
nen worden verholpen. Maar aannemers-
/bouwers zien daar gewoon geen kans
toe. Het is elke keer weer raak. Het zal wel
in de tijdgeest zitten.
Soms gaan de zaken niet een beetje,
maarfalikant mis en Leiden kan daar zo
langzamerhand een onaardig boekje
over opendoen. Wie herinnert zich niet de
treurige toestanden met de bouw aan de
Oranjegracht/Zijlsingel? Zelfs de repa
raties deugden van geen kant. En nu
moet dan weer de kleinigheid van ander
half miljoen worden uitgetrokken om het
tochtende en lekkende Stadsbouwhuis
(hoe kort staat dat er nog maar!) bewoon
baar te houden. Het is onthutsend. Maar
er echt van opkijken doen we al niet
meer. Dat is misschien nog het meest ont
hutsende.
Wethouder Tesselaar heeft deze week in
de gemeenteraad uitgeroepen dat er "een
streep moet worden gezet onder de peri
kelen van het Stadsbouwhuis" en dat er
"lessen voor de toekomst uit moeten wor
den getrokken". Jaja, mooi en stoer Tesse-
laariadns gezegd, maar wat zijn die les
sen dan eigenlijk? Laten we nu toch cy
nisch de waarheid onder ogen zien: de
enige les die er te trekken valt is dat de
mogelijkheid van herhaling bij een an
der bouwwerk verre van denkbeeldig is.
Tesselaar weet dat heel goed, want zelf
concludeerde hij dat het altijd fout gaat
in de aannemerij. "Het ligt nooit aan de
bouwvakkers, nooit aan de bedrijfslei-
eenzelvig met overstromingen, veer
bootrampen, orkanen en meer narigheid
die gepaard gaat met woeste of overtolli
ge watermassa's. Dat daar ook 'een
droogteramp' zou kunnen voorkomen
kwam me altijd net zo onbestaanbaar
voor als een sneeuwlawine in de Sahara.
Met enige verbazing las ik dan ook in het
begin van de week het bericht dat er in
Bangladesh al twee maanden werd ge
snakt naar regen om de rijstoogst in gro
te delen van het land te redden.
President Ershad gebood de bevolking
zelfs woensdag gezamenlijk te bidden om
regen. Die aanpak van het probleem leek
me net zo effectief als wanneer hij het
parlement had opgedragen een motie
van wantrouwen in te dienen tegen de
weermakers. De Bengalen gaven overi
gens tnassaal gehoor aan de oproep. En
ziet, na de massale bidstond barstten tro
pische stormen en regenbuien los. Alsof
inderdaad een almachtige regelaar na
de smeekbede om water de sluizen wa
genwijd had opengezet.
Het Bengalese volk kreeg z'n gewenste
regen, maar bijna vanzelfsprekend in
een ongebruikelijk grote portie.Het
draaide weer gelijk uit op een tornado
met vele doden en gewonden. Arm
Bangladesh. Een 'beschaafde' regenbui
was toch wel een keer op z'n plaats ge
weest. Maar helaas lijkt het land het pa
tent te hebben op rampspoed en ellende.
Treurig, maar waar.
BERTPAAUW
Bengalen in gebed om regen. Het werd te goed verhoord.
ders en nooit aan de opzichters. Wie het
dan welzijn, ik weet het niet. Maar het is
een groep mensen die elkaar later in de
hel, zo die er is, zeker zal tegenkomen".
Tesselaar komt dus oqit te weten wie het
zijn, want dat ook maar één politicus de
is, zal bereiken, dat wil er
RUUD PAAUW
hemel, zo die e
bij mij niet in
REGEN
Bangladesh is een land dat ik altijd i
Deze week zag ik op de tv een paar flitsen
over een manifestatie in Madurodam, u
weet wel, die Haagse attractie waar in
het restaurant zelfs 'de kroketjes aan de
kleine kant' zijn. In al haar glorie liep
daar onze landsvrouwe. Haar grootheid
kwam tegen de achtergrond van al die
miniatuurgebouwtjes nu pas goed tot
zijn recht. Het filmpje deed me denken
aan die ene keer dat ik met mijn vader in
Madurodam was. Hij gaf me een klinken
de oorvijg toen ik de hak van mijn schoen
boven het Binnenhof liet zweven. Had ik
toen maar doorgezet. Dan was het mis
schien nooit zover gekomen met de poli
tiek als nu.
Het is toch te grijs voor woorden. Die
lieden daar zijn niet weg te branden. Zit
er soms bisonkit aan die zetels? Neem nu
zo'n Ruding. Ha, dacht ik, eindelijk eens
een ferm standpunt van de penningmees
ter van de Vereniging List Bedrog. Als
Lubbers en zijn kornuiten niet verder
zouden bezuinigen, zo kondigde de be
windsman aan, zou hij opstappen. Voor
het eerst voelde ik enige sympathie voor
Ruud Lubbers. Natuurlijk werd zijn no
bele standpunt om niet verder te bezuini
gen hem ingegeven door de gedachte aan
de komende verkiezingen, maar toch.
Maar wat er gebeurt! Ruding krijgt
zijn zin niet. Het kabinet wil zijn bezuini
gingswoede niet delen. Het overschrijdt
Rudings 'begroting' met ongeveer een
miljard. En wat doet de heer Ruding. Hij
blijft zitten, alsof er niets is gebeurd. Ach,
denkt hij, ik heb nu tenminste wél laten
zien dat ik straks, als er geen tweede rege
ringsperiode in zit, als commissaris goed
op de centjes van het bedrijfsleven kan
passen. En hij houdt even later voor een
CDA-congres een vlammend pleidooi
voor -juist, ja - bezuinigingen. Conclusie:
de mening van Ruding heeft even veel ge
wicht als een kerstbal, zijn praatjes zijn
net go loos. Wij noemen dat in de volks
mond: opportunisme, of, zoals de wind
waait, waait mijn jasje
Ik moest ineens weer denken aan Ma
durodam. Zouden daar, in die kleine ma
quette van het Binnenhof, ook allemaal
miniatuurpolitici zitten, gemaakt van
dubbelgebakken klei? Zo ja, moest ik dan
niet eens terug naar dat oord waar gewo
ne mensen als wij bovenuit torenen als
goden. En dan niet met kinderschoenen
aan, maar met een paar kistjes maat 46?
CEES VAN HOORE
