'Ze wil gewoon zijn, maar dat kan niet'
1
Juliana: van koningin tegen wil en dank tot 'maatschappelijk' prinses
ZATERDAG 29 APRIL q
CTXr
H PAGINA 23
IA
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
spoort ze veel prominente mensen
aan zich ook in te zetten voor de stich
ting.
"Ze neemt haar taak heel serieus en
zwengelt zelf ook veel onderwerpen
aan. Laatst heeft ze bijvoorbeeld
Dreesmann overgehaald iets voor ons
te doen", vertelt Cécile Willems van
de stichting.
Juliana is ook erevoorzitter van de
Stichting Nederlands Kinderhulp
plan. In 1965 stond ze zelf aan de wieg
ervan, onder de indruk als ze was van
het kinderleed in Tanzania en Calcut
ta. Tijdens haar regeerperiode bleef
haar bemoeienis met het Kinderhulp-
plan beperkt tot giften bij jubilea, na
de troonsafstand in 1980 wordt ze ere
voorzitter en in navolging van haar ei
gen wens betekent dat actief meele
ven: vergaderingen bijwonen en men
sen aansporen tot directe actie bij de
projecten in India, Tanzania en Kenia.
Juliana is een fervent voorstander
van directe actie. "Prinses Juliana is
gespinst op het directe, het korte-ter-
mijn werk en dan speciaal voor het
kleine kind", zegt secretaris Van Suy-
lichem. "Als ze vindt dat we te veel
met de gemeenschap en de oudere
jeugd bezig zijn, komt ze meteen met
opmerking en in de trant van: Zeg,
hoe zit dat?".
"Nee, ze zit er niet stilletjes bij.
Soms is het zelfs moeilijk om haar tot
zwijgen te brengen. Tegen een ex-ko
ningin zeg je niet zo gauw: Hé, Ko
ninklijke Hoogheid, nu even iets an
ders hoor. Maar ze is ook weer geen
doordrammer. Ze wil gewoon het
naadje van de kous weten en haar ei
gen ideeën lanceren".
Beschermvrouwe
Prinses Juliana is beschermvrouwe
van in totaal 31 stichtingen, vereni
gingen, genootschappen en andere
grote en kleine organisaties. Be
schermvrouwe zijn heeft niet veel
meer om het lijf, dan af en toe belang
stelling tonen. Dat doet ze dan ook. Af
en toe schrijft ze een brief; jubilea
luistert ze op met haar aanwezigheid.
Voor sommige organisaties doet ze
echter meer. Voor het Rode Kruis bij
voorbeeld. Woordvoerster Titia
Kroon: "Ze heeft best veel voor ons
gedaan. Het meest frappant vond ik
haar opstelling tijdens de ledenwerf
actie. Daarbij deed ze een persoonlij
ke oproep in onze huis-aan-huis-mai-
ling. Dat het haar persoonlijk goed
zou doen als iedereen lid werd van het
Rode Kruis. Dat ze dat allemaal bij
houdt op haar leeftijd, dat is toch heel
bijzonder".
Prinses Juliana is ook bescherm
vrouwe van Het Genootschap Onze
Taal. Een woordvoerder: "Ze komt op
onze tweejaarlijkse congressen en
praat dan intensief met alle sprekers
en heeft tijdens de lunch altijd kriti
sche opmerkingen over hun voor
drachten. Ze reageert ook heel vaak
op artikelen in het blad Onze Taal, dus
die leest ze ook".
Lezen. Daar heeft ze waarschijnlijk
tijd genoeg voor. Misschien wel meer
dan haar lief is, opperde drie jaar na
de troonsafstand de roddelpers. 'Juli
ana is een eenzame bejaarde gewor
den'. Na de troonsafstand was een
leegte ontstaan en van de wens om
meer tijd te steken in de familie kwam
weinig terecht. Drs. Schenk: "De kin
deren waren het huis uit en Bernhard
ging op reis. Beatrix had het te druk
met regeren en Christina zat toen ver
weg in New York".
Echtgenoot Bernhard reisde inder
daad zo'n beetje de hele wereld rond,
vooral actief voor het Wereld Natuur-
fonds. En dat terwijl Juliana zélf met
hem had willen reizen. Dat gebeurde
wel in 1982 en 1983. De reis naar de
Nederlandse Antillen werd gezien als
een soort afscheidsbezoek aan de
overzeese gebieden. De reis naar
Indonesië was bedoeld als vakantie,
maar liep al snel uit op een min of
meer officieel staatsbezoek. Ze werd
er nog steeds behandeld als koningin.
Niet gewoon
In het interview dat Beatrix ter gele
genheid van haar vijftigste verjaardag
aan HeUa Haasse gaf, zei ze nadrukke
lijk dat leden van het Koninklijk Huis
geen gewone mensen kunnen zijn.
'Het is de koningin', zegt iedereen
toch met enige hoogachting.
Volgens Magdalena Schenk gold
dat meer voor Wilhelmina, dan voor
Juliana. "Wilhelmina was door de
oorlog de koningin. Wat wil je, zü had
ook 50 jaar geregeerd. Het Nederland
se volk was in Juliana als mens geïn
teresseerd. Vrijwel iedereen mocht
haar".
"Juliana wil ook een gewoon mens
zijn, maar kan het niet. Ook niet na
haar abdicatie. Je hebt altijd een
knecht achter je, je hoeft nooit een
kopje af te wassen, er is altijd perso
neel. De ministers zijn nog steeds ver
antwoordelijk voor haar uitingen, dus
ze kan nog niet alles doen en alles zeg
gen. Alleen binnen de muren van
Soestdijk kan dat, maar wat daar
wordt gezegd, weet geen sterveling".
Zelfs op hoge leeftijd kijkt prinses Juliana liever naar de toekomst dan
naar het verleden; nu ze morgen tachtig wordt past niettemin een
terugblik op een bijzonder en bewogen leven. Een verhaal over een
regeringsperiode van meer dan dertig jaar en over haar activiteiten na
de troonsafstand, waarbij ze nog niet alles kan doen wat ze wil. 'Wie zijn
koningshuis liefheeft, roepe de republiek uit', heeft drs. Magdalena
Schenk, biografe van prinses Juliana dan ook eens gezegd. "Ik vind het
onmenselijk om iemand hier levenslang aan vast te laten zitten,
ledereen mag een eigen baan kiezen, behalve de koningin".
door Anje Romein
"Ik heb genoeg van al die officiële
plichtplegingen. Ik wil nu zo zin
vol mogelijk leven en als erelid
daadwerkelijk betrokken worden
bij diverse organisaties", zo luidt
een van de grootste wensen van
koningin Juliana als ze in 1980
'met pensioen' gaat.
Ze zet die woorden met groot enthou
siasme meteen om in daden als ere
voorzitter van de Nationale commis
sie van het internationaal jaar van ge
handicapten. "Natuurlijk kun je zeg
gen: ik geef m'n naam eraan en verder
bemoei ik me er alleen mee als het
echt moet. Maar met deze functie ligt
dat anders. Betrokken zijn bij een van
de grote sociale problemen van deze
tijd is een taak die me ligt", zegt Julia
na in die dagen. "Ik vind het héérlijk,
dat ik hieraan kan meewerken, dat ik
erbij betrokken ben".
In het eerste jaar na haar troonsaf
stand zet de prinses zich concreet in
voor een informatiecentrum voor ge
handicapten en hun ouders die prak
tische informatie willen over behan
delingen, therapieën en nazorg. Offi-
ceel mag ze dan nooit haar droombe-
roep van maatschappelijk werkster
uitgeoefend hebben, in haar activitei
ten na haar loopbaan als koningin
overheerst het sociale aspect. Hare
Koninklijke Hoogheid prinses Julia
na der Nederlanden is inmiddels be
schermvrouwe van 31 stichtingen,
verenigingen, genootschappen en an
dere grote en kleine organisaties. In
zeven organisaties bekleedt ze een
erefunctie.
Eenzaam
Het tekent de sociale belangstelling
van Juliana Louise Emma Marie Wil
helmina die op 30 april 1909 wordt ge
boren als enige dochter van koningin
Wilhelmina en prins Hendrik. Haar
hele jeugd en opvoeding staan in het
licht van haar toekomstige taak. Ze
groeit eenzaam op tussen volwasse
nen in een groot paleis. Met weelde,
maar zonder leeftijdgenoten. Ze krijgt
les in een privéklasje in het paleis met
drie zorgvuldig geselecteerde meis
jes.
Aan haar opvoeding ligt een ijzeren
carrièreplanning ten grondslag. Op
achttienjarige leeftijd wordt Juliana
lid van de Raad van State. Haar stu
dententijd brengt ze vanaf 1927 in Lei
den door. Een groot aantal docenten
en hoogleraren met klinkende namen
en titels moet haar daar voorbereiden
op het aanstaande koningschap.
In Leiden kan ze ook op stap gaan
met vriendinnen. Voor het eerst onge
dwongen over straat. Over de studie
doen juichende verhalen de ronde,
maar het blijft voor haar beperkt tot
grasduinen in letteren, rechten en
theologie en aan het einde een eredoc
toraat. Daarbij treedt historicus en au
teur ('In de schaduwen van morgen')
J. Huizinga als promotor op.
Het is dan 1930. De schaduwen
waarover Huizinga schreef, beginnen
zich over de wereld te spreiden. Julia
na wordt voorzitster van het Natio
naal Crisis Comité, dat moet voorzien
in de nood van duizenden werklozen.
In die jaren doen ook de eerste ge
ruchten over een verloving van de
prinses de ronde. Er worden allerlei
namen genoemd; van buitenlandse
prinsen en van adellijke landgenoten.
Maar de sprookjesprins is er niet bij,
tot grote zorg van haar vader, op wie
ze dol is.
Prins Hendrik overlijdt in 1934.
Twee eenzame vrouwen lopen op de
begrafenis in het wit achter de baar.
Een teken aan de wand vormde de hit-
lergroet die de broer van de overlede
ne, groothertog van Mecklenburg,
brengt.
Twee jaar later doet de jonge Duitse
zakenman Bernhard von Lippe Bis-
terfeld zijn intrede in het Koninklijk
Huis. De ontmoeting tijdens een win
tersportvakantie mondt uit in een
bruiloft in januari 1937. "Aanvanke
lijk waren ze oprecht verliefd op el
kaar, al was die ontmoeting wel gear
rangeerd door Wilhelmina", aldus
drs. Magdalena Schenk, die negen
jaar geleden meewerkte aan de eerste
serieuze biografie over prinses Julia
na. "Ze heeft ook met alle geweld ge
probeerd er een goed huwelijk van te
maken". Een troonopvolgster laat
land (1953) en de treinramp in Harme
ien (1962). Uit haar houding bij die ge
beurtenissen spreekt haar menselijke
meelevendheid en zelfopoffering:
haar persoonlijk belang is onderge
schikt aan het staatsbelang.
Drs. Schenk: "De watersnoodramp,
daar holde ze heen. Daar kon ze daad
werkelijk sociaal werkster zijn. Ze
luisterde echt naar de mensen. Na de
treinramp in Harmeien kwam ze zelfs
terug van vakantie. Dat vond ze haar
plicht".
Ze treedt vanzelfsprekend duizen
den malen officieel in de publiciteit,
brengt werkbezoeken aan gemeen
ten, legt staatsbezoeken af, is betrok
ken bij kabinetsformaties en ont
vangt honderden ambassadeurs en
ministers. Die laatsten krijgen te ma
ken met de eigen wil van Juliana. Ze
is geen handtekeningenmachine. Zo
weigert ze na de oorlog doodvonnis
sen te tekenen van oorlogsmisdadi
gers.
"Juliana is geen lieve, eenvoudige
mevrouw", zegt Magdalena Schenk.
"Dat beeld is er omdat ze zo'n typi
sche sociaal werkster is. Als ze men
sen benadert doet ze dat met het oog
op contact. Dat contact met andere
mensen is voor haar een heel waarde
vol iets. Maar onder bepaalde omstan
digheden kan ze een geduchte tante
zijn. Daar heeft het kabinet ook mee
te maken gehad".
Ook persoonlijke crises blijven
haar niet bespaard. In 1956 komen de
problemen rond Greet Hofmans in de
publiciteit. Deze gebedsgenezeres
moet de slechtziendheid van dochter
Christina genezen. Dat lukt niet. Vol
gens Hofmans omdat Bernhards ge
loof niet groot genoeg is. Het loopt uit
op een huwelijkscrisis tussen Bern
hard en Juliana. Uiteindelijk blijft het
gezichtsvermogen van Christina be
perkt. Greet Hofmans wordt voor
goed de deur uitgezet.
Stormen
In 1963 overlijdt Wilhelmina. Na dat
jaar breken diverse stormen los over
het privéleven van de familie Oranje.
Het huwelijk van prinses Irene, die
zich daartoe katholiek laat dopen,
met prins Carlos Hugo van Bourbon
Parma, rooms-katholiek en carlis-
tisch pretendent voor de kroon van
Spanje, komt hard aan. Zowel bij de
koningin als bij protestants Neder
land. (Als Irene en Carlos vele jaren la
ter scheiden, kijkt Nederland daarvan
nog nauwelijks op).
En de opschudding over dat huwe
lijk is nog maar net geluwd, of Mar
griet en Beatrix doen van zich spre
ken. Margriet trouwt met de burger
en student mr. Pieter van Vollenho
ven; prinses Beatrix schokt de hele
natie door bij de keuze van haar part
ner minder op nationaliteit dan op
menselijke eigenschappen te letten.
De uitverkorene is een Duitser en dat
betekent protesten en rookbommen
tijdens de trouwdag. "Rookbom
men?", vraagt de koningin na de
plechtigheid. "Zijn die er geweest?
Daar heb ik niets van gezien". Het be
wijs voor de stelling dat de koningin
niet ziet wat zii niet wil zien.
Ten slotte de jongste prinses die op
een voor Oranjegezind Nederland
Met prins Bernhard: aanvankelijk oprecht verliefd.
Sociaal
Weemoed en vreugde vormen op 30
april 1980 de slotakkoorden van de re
geringsperiode van koningin Juliana,
dan 71 jaar. Meer dan dertig jaar in
dienst van het koninkrijk der Neder
landen zitten er op. Nu kan de familie
meer aandacht krijgen en zal de druk
van de publiciteit eindelijk minder
worden. En bovenal: vanaf dat mo
ment kan ze zich actief inzetten voor
de vele sociale instellingen waaraan
ze als erelid is verbonden.
Ze doet het niet alleen als erevoor
zitter van de Nationale commissie van
het internationaal jaar van gehandi
capten. Prinses Juliana is nadien ook
mede-oprichster van de stichting
Redt de Kinderen. Nu is ze erevoorzit
ter, wat gewoonlijk weinig meer bete
kent dan op afstand de boel in de ga
ten houden. Maar in dit geval ligt dat
anders. Elke vergadering is Juliana
aanwezig en ze heeft een meebeslis
sende stem. Ze bekommert zich extra
om het gehandicapte kind en schenkt
grote aandacht aan de bestrijding van
polio, haar stokpaardje. Bovendien
niet lang op zich wachten. Een jaar la
ter wordt Beatrix geboren en in 1939
Irene.
Koningin
De oorlogsjaren brengt Juliana in be
trekkelijke rust door in Canada, ter
wijl Bernhard en Wilhelmina in Lon
den verblijven. Het zijn voor haar de
eerste jaren van echte zelfstandig
heid.
Drs. Schenk: "Je mag het eigenlijk
niet zeggen, maar de oorlog was goed
voor haar. Vóór Canada had ze nooit
zonder hof geleefd. Pas daar is ze echt
zelfstandig geworden. De mensen be
handelden haar daar anders. Daar
kon het gebeuren dat ze een hand op
haar schouder kreeg en iemand zei.
"Hé queenie". In 1948 wordt ze konin
gin. De oude Wilhelmina, die 50 jaar
heeft geregeerd, roept haar dochter
op het balkon van het paleis op De
Dam zelf tot koningin uit. "Wie ben ik,
dat ik dit doen mag", zegt Juliana bij
haar inhuldiging in de Nieuwe Kerk.
Ze mag het niet alleen, ze moet het
ook, hoewel ze er erg tegenop ziet.
"Ze was veel liever mevrouw-ko-
ningin geweest", weet Magdalena
Schenk. "Wilhelmina heeft dat ook
nog voorgesteld. Bernhard en Juliana
samen koning en koningin, net zoals
William en Mary. En op zich was dat
nog niet zo'n gek idee. Juliana kon
met haar maatschappelijke instelling
heel zorgzaam zijn. Ze had zich dan
veel meer op haar eigen terrein kun
nen bezig houden en vervelende din
gen kunnen laten vallen en aan Bern
hard overlaten. Maar het Nederlandse
volk had dat nooit gepikt. Als men
moest kiezen tussen Bernhard en Ju
liana werd het toch Juliana. Ze moest
dus wel koningin worden. Ze was wel
goed voorbereid, hoor, maar ze vond
het niet leuk. Later is dat wel bij ge
trokken".
Een van haar eerste daden als ko
ningin is op 27 december 1949 het zet
ten van haar handtekening onder de
souvereiniteitsoverdracht van Indo
nesië aan de nieuwe republiek daar.
De overdracht is in haar ogen een
noodzakelijk voortgaan van de ge
schiedenis. Bovendien houdt Juliana
er absoluut niet van dat mensen ande
ren hun wil opleggen.
Pacifistisch
Talrijk zijn de redevoeringen die ze in
haar regeringsperiode houdt. Daaruit
blijkt dat ze iemand is die voortdu
rend naar de toekomst kijkt en het
verleden snel vergeet. Het meest be
kend wordt haar toespraak voor het
Amerikaanse Congres in 1952, die vol
gens sommigen pacifistische trekken
vertoonde. Daaruit spreekt ook haar
voorkeur voor wereldbelangen boven
het Nederlands belang.
Ze zwicht niet voor de argumenten
van premier Drees en minister van
buitenlandse zaken Stikker, maar
houdt haar toespraak onveranderd.
"Ik hoop van ganser harte dat eens de
moderne produktievermeerdering, nu
opgeëist door de herbewapening, om
gezet zal worden in één, die tegemoet
zal komen aan deze reusachtige ont
wikkelingsprojecten in de overbevolk
te en achtergebleven delen van de we
reld".
Magdalena Schenk: "Ze was voor
vrede en de eenheid van Europa en
een ethisch verantwoorde wereld. Dat
idealisme kwam voort uit haar stu
dententijd. Haar hele generatie was
zo. Je was voor vrede, voor ontwape
ning en tegen alles wat fout was. Haar
studiegenoten zijn door het dagelijks
leven nuchterder geworden. Maar Ju
liana ging terug naar een beschermde
wereld en bleef daardoor haar leven
lang zwart-wit denken".
"Ze maakte haar speeches bij voor
keur ook zelf', aldus haar biografe.
"Vóór haar staatsbezoek aan Ameri
ka, op het hoogtepunt van de koude
oorlog maakte ze talloze redevoerin
gen. Die klonken in de oren van veel
Nederlanders zeer ketters. Maar de
dingen waar ze in 1956 zo'n kabaal om
maakten, daar lach je je nu tranen om.
Daar moet ze nu zelf ook om grinni
ken".
In eigen land maakt ze diverse ram
pen mee: de watersnoodramp in Zee
verbijsterende dag besluit zich in
het vervolg Christina te laten noe
men. Kleuterspeelplaatsen, kinder
dagverblijven, lagere scholen, kinder
ziekenhuizen en revalidatieschepen
verdwijnen wat hun namen betreft in
het niets, Christina zelf vertrekt mét
nieuwe naam naar Canada en trouwt
met de onderwijzer Jorge Guillermo,
van Cubaanse afkomst. Daarmee
wordt niet alleen het Spaans de twee
de taal in het Koninklijk Huis, maar
keert ook de rust terug.
In 1976 zorgt prins Bernhard voor
problemen. Hij wordt ervan verdacht
tussen 1960 en 1962 steekpenningen
te hebben aangenomen van vliegtuig
fabrikant Lockheed. Het is nooit echt
bewezen dat het geld bij hem terecht
is gekomen, maar zijn hele houding in
de zaak wordt door de regering (mi
nisters èn staatshoofd dus) onaan
vaardbaar geacht. Bernhard legt al
zijn militaire en zakelijke functies
neer. Maar Juliana blijft solidair. Ze
laat haar man niet vallen.
