Recordactiviteit van de zon verwacht dit jaar
Sahara-zandbak moet toeristentrekker worden
VRIJDAG 21 APRIL 1
De aantrekkingskracht van Tunesië zit vooral in de
overvloedige hoeveelheid zand aan de boorden van de
Middellandse Zee. Europeanen hebben de weg naar de
stranden van Monastir, Hammamet en Jerba gevonden.
Tunesië heeft echter nog meer zand in de aanbieding. De
Sahara. Omwille van de toeristenspreiding is het beleid van de
Tunesische regering de komende jaren vooral gericht op het
gele goud van het binnenland. Onafzienbare rijen zandduinen,
Het andere 'strand' van Tunesië
De mooiste van drie dicht bij el- Sahara en de Algerijnse grens. Een
oases, dromedarissen i
ingrediënten.
door
Hans Noot
een bloedrode zonsondergang zijn de Jlaar liggende bergoases, Chebika, weg door een onafzienbare zandbak
land van Tunesië amper uit te hou
den. Met een zekere trots in zijn
stem vertelt een Tunesische gids in
de bergoase Tamerza, tegen de Al
gerijnse grens, dat de thermometer
weinig moeite heeft 45
Tamerza en Mides, is ongetwijfeld
Chebika. Je rijdt het dorp binnen
door een oerwoud aan palmbomen.
Waar de invloed van het water op
loopt ineens uit op een soort triomf
boog, die de grens markeert van het
stadje. De zandbak verandert al snel
duizenden palmen die leven
houdt, begint het dorp. In het oude dank zij het opborrelende water.
Op een helling ligt het oude ge
deelte van Nefta met zijn eigen oase,
Chebika woont geen mens meer.
Moordend heet
de Corbeille (mand), die zijn i
"Monsieur, madame, le musée -
est ouvert maintenant". De Tu- i?£TlC^U^P.er£u"r,_ !.b„e;
Het beekje waaraan het dorpje zijn ontleent aan de diepe put x
bestaan heeft te danken is amper bronnen en de palmen liggen. Een
de andere kant van het fort an- Het landschap ziet
nex museum in Monastir vertel- uit. Veel zand
inderdaad
of een meter breed. Via paadjes, rotss- bezoek aan de Corbeille moet met
pleten en trappen kun je de plek be- enige omzichtigheid worden onder-
reiken waar het lauwe water uit e
stugge be- rotsspleet stroomt. De plek is wild
n, omdat de bron de plaatselij
ke badkuip i
len dat zojuist de poorten zijn groeiing, die bijna tegen alles be- begroeid en geheel omsloten door vooral het oude gedeelte van Nefta,
opengegaan. Tien minuten eer
der vroegen we hem tevergeefs
naar de openingstijden. Hij
stand lijkt. Alleen op de plaat
waar het water uit de grond of rots-
i borrelt gebeuren dingen die op
moest het antwoord schuldig
blijven omdat hij toerist was in
eigen land en uit de naburige
stad Kairouan kwam. Waarom
kwam hij ons aan de andere
kant van het fort waarschuwen
dat we erin konden? "wil dat de
toerist een goed beeld krijgt van
Tunesië". Zijn vriendelijkheid
was inderdaad niet overdreven.
Het gemoedelijke Noordafrikaanse
land wint de laatste jaren sterk aan
populariteit bij de toeristen. De
stranden van Egypte en Tunesië
worden in toenemende mate be
zocht door Europeanen. De Tunesi
sche regering kijkt halsreikend uit
naar de buitenlandse valuta in de
tassen van toeristen.
De Tunesische regering, sinds an
derhalfjaar onder leiding van presi
dent Ben Ali, doet de laatste jaren
erg haar best toeristen het land in te
krijgen. Daarbij verliest ze de voor
zichtigheid niet altijd uit het oog.
De Tunesische kust moet niet de
aanblik krijgen van de Spaanse
oostkust. De plaatsen Skanes, Mo
nastir en Sousse beginnen daar al
iets van weg te hebben. Op het ver
maarde toeristeneiland Jerba pro
beert men het bouwen in de hoogte
wat in de hand te houden. Een hotel
mag niet hoger zijn dan de hoogste
palm op het eiland. Dit beleid werpt
vruchten af want nergens zie je sto
rende bouwwerken boven het stof
fige groen uitsteken.
Onbeslapen
Tunesië wil piekbelastingen in het
toerisme zoveel mogelijk vermij
den. Het land is daar niet op voorbe
reid en wil voorkomen dat voor
twee of drie maanden in het jaar een
grote hoeveelheid hotelbedden be
schikbaar moet zijn, die de rest van
het jaar onbeslapen blijft. Spreiding
over het land is het credo. Een pottenbakker
In de zomer is het in het binnen- raadpot.
bergwanden, 's Zomers moet het
moordend heet zijn.
Op een plaats waar je geen leven
zou verwachten ligt Nefta. Een oase
groeit met 18.000 inwoners. Het ligt inge- dags.
klemd tussen twee zoutmeren, de
Net als in de Tunesische badhuizen
(een bain maure oftewel een Moors
bad) baden de vrouwen en kinderen
ochtends en de mannen 's mid-
Souks
Na het vergeefse ochtendbezoek
aan de Corbeille vergoedt een be
zoek aan het oude Nefta veel, zo niet
alles. Het stadje is nog geen prooi
van het massatoerisme en je waant
je in het alledaagse leven van de Tu
nesiër, een gevoel dat in de souks
(markten) van de meer toeristischer
steden hardnekkig weigert te ko-
Nefta heeft van dat alles nog geen
last. De dorpsstraat biedt een leven
dige aanblik. De stoffige straat
wordt omzoomd door kleine win
kels die vaak even breed zijn als de
dubbele houten deuren waarmee de
toegang tot de nering wordt afgeslo
ten. De winkels zijn niet veel dieper
dan breed waardoor de pakken en
blikken tot onbereikbare hoogte
liggen opgetast.
Bon voyage
De ene handelaar heeft een winkel
die aan een Winkel van Sinkel in le
vensmiddelen doet denken. Zijn
buurman houdt de handel lekker
overzichtelijk: eieren op de toon
bank en een gigantische kuip vol
graan ervoor. De man lacht als hij
ons ziet en roept meteen: 'Bon voya
ge'. Wat hij daarmee precies wil zeg
gen is niet duidelijk. Het kan zijn
dat hij toeristen het liefst meteen
ziet vertrekken maar de vriendelijk
heid van de man spreekt dat tegen.
Ik vermoed dat hij het voor onmo
gelijk acht dat toeristen gechar- ringcars op die toeristen
Een sieradenwinkel op Jerba.
buiten op de stoep. Het is daar een
drukte van belang. De barbier heeft Frans
duidelijk een sociale functie. Je
gaat naar een barbier om te kletsen.
Het maaien van het stoppelveld is
maar bijzaak.
Het 25 kilometer verderop gele
gen Tozeur is aanzienlijk groter en
heeft ook een bekendere klank bij kaar, niet i
Uithangborden
De overdekte souk van Tozeur is
een bezoek waard. De winkeltjes
van de bakker, de groenteboer en de
slager liggen broederlijk naast el-
dan i
i toonbank
meerd zijn van Nefta
doorreis zullen zijn.
toeristen. Een aantal jaren geleden en .vat ruimte om achter te staan,
is de stad ook etappeplaats geweest De slager heeft de gewoonte via een
in de rally Parijs-Dakar. Onze uithangbord duidelijk te maken
chauffeur wijst met nauwelijks ver- wat voor vlees hij verkoopt. Hij
holen trots op een half afgebouwde hangt de kop van een zojuist ge-
muur rond een stuk woestijn: 'De slacht dier op ooghoogte aan het
parkeerplaats van Parijs-Dakar', plafond. De koeiekop hangt vredig
glimt hij. te schommelen met z'n ogen dicht.
Als je niet te veel naar de bloedige
In Tozeur duiken de grote tou- achterkant kijkt lijkt ze rustig te sla
pen. Schuin aan de overkant
dus wel op centrum van de stad brengen. Zoals markt hangt de kop v
veel steden blijven ze ook hier
de drukkere 'winkelstraat' hangen,
de straat Het cultuur-archeologische muse-
Tozeur, gelegen
drome-
Guèllala op het schiereiland Jerba, bewerkt e
stuk of zes op een rijtje, de concur- schitterend straatje buiten het cen-
rentie moet verschrikkelijk zijn. trum, krijgt waarschijnlijk zelden
Ook een barbier neemt genoegen bezoek va
met een klein hokje. De stoel voor piepkleine
de klant kan erin en hijzelf kan er twintig me
omheen lopen. De wachtkamer is Het gastenboek laat een veelheid
daris inclusief zijn complete, ge
stroopte, nek. Bij de aanblik van
dergelijke uithangborden kan een
paar keer slikken noodzakelijk zijn.
Bij het verlaten van de souk komen
we een man tegen die in iedere hand
buslading. Het een nijdig met de achterpoten trap-
m kan amper pend konijntje vasthoudt. Twee uit-
twintig mensen tegelijk verwerken, hangborden in wording.
In de buurt van een toeristische
(foto's GPD)
attractie moet je om de haverklap
een verkoper van het een of ander
afpoeieren. Op het plein voor de
graftombe (zeg maar gerust paleis)
in Monastir, waar oud-president
Habib Bourguiba na zijn dood bij
gezet moet worden, laat een van de
verkopers, zijn negotie bestaat uit
lange slierten ansichtkaarten, blij
ken dat Tunesiërs een trots volk
vormen. Op het wat al te grof uitge
sproken standaardzinnetje: Nee,
dank je, tot ziens, repliceert de ver
koper: "Ik ben hier degene die tot
ziens zegt. Ik hoor hier thuis en u
bent onze gast, dus zeg ik tot ziens".
Gastvrijheid staat hoog in het
vaandel in het gemoedelijke Noord
afrikaanse land, het is bijna een hei
lige plicht van de Tunesiër. Iedere
verkoper wil iets aan je kwijt maar
als je de weg vraagt, wordt dat om
standig en vriendelijk uitgelegd.
Geen enkele handelaar dringt daar
na aan op het aanschaffen van zijn
waar in ruil voor de geboden infor
matie. Hij neemt vriendelijk af
scheid (inderdaad is hij degene die
au revoir zegt) en gaat op zoek naar
andere, duidelijk herkenbare, toe
risten.
In de avond van 13 maart leek
de hele noordelijke hemel
volgehangen te zijn met
wazige, veelkleurige
gordijnen. Veel ooggetuigen
van dit spookachtige
verschijnsel dachten dat er
ergens een enorme brand
woedde en belden verontrust
politie en brandweer. Het was
dan ook een in Nederland
betrekkelijk zeldzaam
verschijnsel: Noorderlicht.
door
Ben Apeldoorn
Ongeveer drie dagen-ervoor had
zich op de zon een serie enorme uit
barstingen voorgedaan en de gela
den deeltjes daarvan veroorzaakten
enkele dagen later hoog in onze
dampkring dat schitterende natuur
verschijnsel Noorderlicht. Geleer
den verwachten dat het een voorbo
de was van wat nog gaat komen: on
ze zon staat aan de vooravond van
een ongekend hevig maximum.
Enkele honderden jaren geleden
wist men niet (precies) wat de zon
nu eigenlijk was. Oude volkeren za
gen dan al wel het grote belang van
de zon voor het aardse leven, maar
het zou toch nog tot onze eeuw du
ren voordat men de ware aard van
de zon kon doorgronden.
Het is een gewone, gele dwerg
ster, 'slechts' anderhalfmiljoen
maal groter dan de aarde en door de
heersende, enorm hoge temperatu
ren geheel bestaande uit superhete,
wervelende gasmassa's. De zon put
zijn onmetelijke energie-huishou
ding uit kernfusie. In het zonneli-
chaam smelten bij buitengewoon
hoge drukken en temperaturen wa
terstofkernen samen tot helium en
daarbij komt geweldig veel energie
vrij.
Hier op aarde probeert de mens al
jaren dat ontzagwekkende proces
langs kunstmatige weg op gang te
brengen en naar het schijnt begint
men daarmee nu resultaten te boer
ken.
Omdat het zonnelichaam geheel
uit gas bestaat en er zulke hoge tem
peraturen heersen is de buitenzijde
van de zonnebol vrijwel onafgebro-
Een tijdopname van het Noorderlicht genomen vanuit Alaska.
De draperie-achtige lichtstroken zijn duidelijk te zien. Naar ver
wachting zal dit in Nederland vrij zeldzame verschijnsel zich de
komende maanden kunnen herhalen. (foto gpd>
ken in grote beroering, al merken
we daar met het blote oog zo op het
eerste gezicht niets van. Oplettende
waarnemers zal het zo af en toe mis
schien opgevallen zijn dat de zonne
bol toch niet helemaal 'schoon'
oogt. Het lijkt of er een puntje, een
donker vlekje op zit en soms zijn het
zelfs meerdere vlekjes. Deze ver
schijnselen zijn reëel en ze zijn het
beste te zien als de zon laag staat en
het zonlicht dus niet zo fel is.
Elf jaar
Van deze 'zonnevlekken' werd ove
rigens al duizenden jaren geleden
melding gemaakt. We weten tegen
woordig dat deze vlekken gebieden
op de zon markeren die wat minder
heet zijn dan hun omgeving en daar
om donker afsteken.
Wat we sedert 150 jaar ook weten
is dat de zon wat die vlekken betreft
een elfjarige cyclus doorloopt; elke
elf jaar is het aantal vlekken maxi
maal en vijf tot zes jaar na zo'n
maximum is er gedurende een tijd
soms geen enkele vlek te bespeu-
Met speciale (zonne)kijkers blijkt
het zonsoppervlak rond zonnevlek
ken het toneel van heftige, explosie
ve processen. Er vinden uitbarstin
gen plaats op een schaal groter dan
de aarde; miljoenen kubieke kilo
meters gloeiend gas worden tot
honderdduizenden kilometers
hoogte weggeslingerd en de flarden
blijven soms dagenlang, lichtend en
trillend langs de daar heersende
sterke magnetische veldlijnen han
gen alvorens weer terug te vallen.
Zulke processen zich te zien vol
trekken is een even machtig als
adembenemend schouwspel dat,
zoals gezegd, alleen met zonnekij
kers is waar te nemen. Met gewone
kijkers onbeschermd naar de zon
kijken is gevaarlijk; zelfs een gewo
ne verrekijker kan daarbij blijvende
schade aan het oog berokkenen.
Behalve zichtbaar licht en vele
andere stralingssoorten komt er bij
zo'n uitbarsting ook een overmaat
aan energie vrij in de vorm van stro
men geladen deeltjes die met dui
zenden kilometers per seconde
worden weggestoten.
Enkele dagen na een heftige zon-
ne-uitbarsting kunnen die de aarde
bereiken waar ze, in de buurt van de
magnetische polen, botsen met ato
men in de hogere luchtlagen. Dit
veroorzaakt een lichtproces dat
vanaf de aarde met het blote oog
zichtbaar kan worden: het pool-
licht. Bij ons op het Noordelijke
Halfrond spreken we van Noorder
licht.
Tegelijkertijd treden sterke storin
gen op in het aardmagnetische veld;
poollicht gaat dan ook altijd met
dergelijke zogeheten 'magnetische
stormen' gepaard.
Het Noorderlicht van 13 maart
miljoen kilometer.
werd veroorzaakt door een reeks
kolossale uitbarstingen op de zon
die op 10 maart optrad nabij een uit
gestrekte groep zonnevlekken. De
activiteit van de zon, die zich onder
andere uit in het aantal zonnevlek
ken, is het laatste jaar zo ongekend
sterk toegenomen dat men het
maximum daarvan al eind dit jaar
verwacht inplaats van medio/eind
1990 zoals aanvankelijk werd veron
dersteld.
Nu al is de zonneactiviteit sterker
dan in het recordjaar 1957. Men ver
moedt dan ook dat in de elftarige
zonnecyclus ook van een op en neer
gaande lijn sprake moet zijn als
functie van stralingsvariaties van
het zonnelichaam over veel langere
perioden.
Tijdens een internationale bijeen
komst van sterrenkundigen in Lon
den in februari werd uit de doeken
gedaan dat de zon, naast de elfjarige
cyclus, bepaalde 'ritmen' doorloopt
met perioden van 85, 200, 950 en
zelfs 2300 jaar. Men baseert de klei
nere waarden op regelmatige waar
nemingen van zonnevlekken sedert
het jaar 1700, terwijl de grotere pe
rioden zijn terug te vinden in het ge
halte aan radioactief koolstof-14 (C-
14) dat is opgeslagen in de jaarrin
gen van bomen. Met die methode
kan men de fluctuaties in de zonne
activiteit tot 9.000 jaar terug aflezen.
'Kleine ijstijd'
Naast de elfjarige periode is de pe
riode van 200 jaar het duidelijkst af
te lezen in de jaarringen van bomen.
Onderzoekers van de universiteit
van Arizona zijn speciaal in die
laatste periode geïnteresseerd.
Charles Sonett van de universiteit
van Arizona vertelde tijdens de bij
eenkomst in Londen duidelijke
aanwijzingen te hebben gevonden
dat die periode gedurende de
laatste duizend jaar verantwoorde
lijk is geweest voor ongewoon kou
de decennia met zeer strenge win
ters en koele j
Het duidelijkste voorbeeld daar
van is een ongewoon koude periode
in het begin van de 17e eeuw die
thans bekend staat als de 'kleine ijs
tijd'. De barre winters van die tijd
inspireerden de toen levende Hol
landse schilders tot de overbekende
ijstaferelen waarbij hele volksstam
men, overigens behorend tot de
meer gegoede burgerij, zich mas
saal en al dan niet voorzien van
paard en wagen, op massieve ijs
vloeren begaven.
Ook het begin van de 19e eeuw
kende een gemiddeld lage tempera
tuur nadat juist in het jaar 1790 spra
ke was van een zeer hoge activiteit-
piek van de zon zoals onder andere
bleek uit een ongewoon groot aan
tal zonnevlekken en intens pool
licht.
In het licht van die periode van
200 jaar behoeft de plotselinge ge
weldige toename van de zonneacti
viteit gedurende het laatste jaar niet
vreemd te worden genoemd. Per
slot van rekening valt eind 1989 na
genoeg 200 jaar later als 1790. Zowel
de 'piek' van de elflarige cyclus als
die van de 200 jarige vallen dan sa
men en het uiteindelijke effect is de
som daarvan.
Onduidelijk is echter nog hoe de
totale stralingshoeveelheid van de
zon varieert bij dergelijke grote
schommelingen en hoe de invloed
daarvan is op het wereldklimaat.
Hoe het ook zy, we kunnen de ko
mende maanden nog wel wat ver
wachten van onze zon en met aan
zekerheid grenzende waarschijn
lijkheid kan worden gesteld dat het
intense Noorderlicht van 13 maart
niet het enige natuurfenomeen van
dit jaar zal blijken te zyn.
