OEKEN
De scherpe pen van schaker Donner
De opkomst van het nationalisme in Indonesië
j£L
Prachtige biografie van de liefde
Een deftige heer achter het IJzeren Gordijn
LITERATUUR
René Appel valt tegen;
Ken Follett analyseert
Yuppies in de dodelijke
routine van seks en drugs
DONDERDAG 20 APRIL 1989
Boeken die zonder literaire preten
ties zijn geschreven, zijn soms een
verademing om te lezen. In het bes
te geval bezondigt de schrijver van
een dergelijk werk zich niet aan lite
raire hoogstandjes, de trucendoos
blijft op slot. Hij wil zo oprecht mo
gelijk een verhaal vertellen zonder
te vervallen in een van de vele vor
men van behaagzucht.
De Chinees Shen Fu is een schrij
ver van dat kaliber. In het begin van
zijn boek 'Verslagen van een vlie
tend leven' zegt hij dat trouwens
zelf: "Tot mijn spijt heb ik toen ik
jong was maar weinig boven de boe
ken gezeten; een bekwaam schrij
ver ben ik daarom niet geworden.
Maar ik wil alleen maar opschrijven
wat de echte gevoelens, de ware fei
ten zijn geweest".
Waarna hij zich verontschuldigt:
"Laat de lezer zich niet geroepen
voelen mijn stijl van schrijven aan
een kritiek naar de letter te onder
werpen, dat is zoiets als een heldere
weerkaatsing verwachten van een
vuile spiegel".
Een mooie zin waarmee Shen Fu
in één klap bewijst dat hij wel dege
lijk kan schrijven. Zijn taal is even
helder als bergwater. Of zoals verta
ler Daan Bronkhorst in zijn infor
matieve nawoord schrijft: "In de
eerste alinea van zijn boek noemt
Shen Fu zijn eigen schrijverscapa
citeit gering en verontschuldigt hij
zich voor de critici over de 'vuile
spiegel' van zijn waarneming. Die
zelfwaardering is realistisch, maar
tegelijkertijd een grove onderschat
ting van zijn kwaliteiten".
'Verslagen van een vlietend le
ven', dat werd geschreven rond
1809, heeft als ondertitel 'biografie
van een liefde'. Die liefde heet Yun,
een vrouw waarmee Shen Fu, een
onfortuinlijke ambtenaar tijdens de
laatste Chinese dynastie, 23 jaar ge
trouwd is geweest. Gelukkig ge
trouwd. Het thema van het boek is
niet wat er in de liefde mis kan gaan,
zoals Bronkhorst uitlegt, "maar de
gevoelens van twee mensen die
lang, een leven lang zelfs, van elkaar
houden".
Over hoe dat huwelijksgeluk be
reikt kan worden, heeft Shen Fu zo
zijn eigen opvattingen. Misschien
zijn het wel typisch Chinese opvat
tingen, maar dat weet ik niet. In elk
geval schrijft hij: "Ik zou alle echte
lieden van de wereld op het hart wil
len drukken, treedt elkaar niet als
vijanden tegemoet, maar zorg ook
dat je gevoelens voor elkaar niet te
hevig worden. Het gezegde luidt:
"Een liefhebbend stel wordt niet
oud".
Voorde westerse lezer, zoals ik, is
'Verslagen van een vlietend leven'
overigens meer dan een 'gewone'
liefdesroman. Het is vooral een ont
dekkingsreis door een cultuur die
in vele opzichten verschillend is
van de onze. Ik heb bijvoorbeeld
nog nooit gehoord dat in de vorige
eeuw een Nederlandse vader zijn
zoon kon laten onthoofden wanneer
deze het verdomde om carrière te
maken.
In China gebeurde dat toentertijd
wel. Als Shen Fu zich afgeeft met
'allerlei volk' krijgt hij van zijn va
der te horen: "Ik kan het niet over
m'n hart verkrijgen je naar de beul
te sturen, maar als je over drie da
gen nog niet hebt beslist laat ik je
onthoofden voor je ongehoorzaam
heid". En zo is er meer: "Mijn vader,
de heer Jiafu, adopteerde graag zo
nen. Ik had daarom maar liefst zes
entwintig oudere en jongere broers
met een andere achternaam. Ook
mijn moeder had aangenomen
dochters - negen".
Volgens Bronkhorst kan Shen Fu
nooit de bedoeling hebben gehad
een opzienbarend literair werk te
schrijven, simpelweg omdat hij zich
niet aan de literaire conventies
hield die golden in het China van de
vorige eeuw. Maar de tijd deed ge
lukkig haar werk: intussen is het
boek wel opzienbarend.
'Verslagen van een vlietend le
ven' verscheen bij een nieuwe uit
geverij: Uitgeverij Chinaboek te
Groningen. Ik hoop dat ze meer
boeken van dit niveau gaan uitge
ven. Het is alleen niet te hopen dat
die boeken in eenzelfde jasje als
'Verslagen van een vlietend leven'
worden gestoken. Het omslag, dat
doet denken aan de cover van een
stripboek, is beslist lelijk. Verder
geen kwaad woord.
WIM BRANDS
Shen Fu; Verslagen van een vlie
tend leven; Uitgeverij Chinaboek; ver
taling en nawoord: Daan Bronkhorst.
Dat de vorig jaar overleden J.H. voor volwassenen opspaart, maakt
Donner niet alleen prachtige stuk- plaats voor een goedmoedige
uonnei nieL «meen pracnuge öiuk.- plaats voor een goedmoedige ge-
jes over schaken kon schrijven, .troffenheid over het onvoorspelba-
zich ook op meer dan onder
houdende wijze uitliet over tal van
andere onderwerpen, is natuurlijk
bekend. Voor hij getroffen werd
door een beroerte en op zijn ziekbed
tot zijn sublieme korte stukjes
kwam, gebundeld in "Na mijn dood
geschreven" (1986) en "Slecht
nieuws voor iedereen" (1987), was
hij zeer produktief in bladen als
Avenue, De Gids, De Groene, Haag
karakter en het wonderlijke
"geestelijk leven" van de jeugd.
i voorbeeld daarvan
't lijf', waarin de auteur zijn jonge
Een n
"Weinig
vertelt van een simultaanserie
het zuiden des lands. Een
tegenstanders is een meisje van tien
maar per ongeluk'. Als ik dan zo voelens van hemzelf of anderen, die
moest winnen, was voor haar de lol het aardügst zijn en een extra, literai-
eraf, werd mij vinnig toegevoegd, re, dimensie geven aan veel van de
Ze stond op en liep weg". essays en columns.
Een klein incident, maar teke- 'Van vroeger' geeft een uitste-
nend is Donners reactie. Pijnlijk ge- kend beeld van het oudere werk van
troffen door de onredelijkheid van de betreurde schaker-schrijver, al
vrouwelijke tegen- moet me van het hart dat de uitge-
stander houdt hij een betoog over ver nogal achteloos de bundel heeft
zijn de schaamte: "Ik stond daar, toen samengesteld. Elke verwijzing naar
die gapende afgrond, jaartal of blad waarin de stukken
- jaai lal ui wau waai 111 UC SIUILILCII
evlas die vreselijke leegte die iedere man oorspronkelijk zijn verschenen,
geve
Post, Hollands Diep, NRC Han- zelfs op attent maken, dat zij twee schaamte"
zetten achter elkaar had gedaan. De hulpeloosheid
'Nietes', zei ze. Ik voelde me blozen ontdekking gepaard gaat, bestrijdt knap kan ergeren,
met veel glimlachjes probeerde de auteur vervolgens door een uit-
delsblad en De Tijd. Die columns
werden voor een deel gebundeld in
"De Nederlander en andere korte w vv.ivui C440 „W1
verhalen" (1974) en "Van compu- ik nog uit te leggen: 'Kijk* het stond voerige verhandeling tegev
ters, politiek, Amsterdam en een zoen toen deed je dat, en toen deze schaamte. Het zijn juist deze
klem meisje (1983). was je dat alweer vergeten en toen stukjes
Behalve uit deze bundels heeft deed je dat, niet expres natuurlijk,
uitgeverij Bert Bakker ook uit Don-
ners verspreid gepubliceerde stuk
ken geput om een overzicht te ge
ven van zijn beste "niet schaak"-ge-
schriften uit de periode 1961-1983,
getiteld 'Van vroeger'. De onder
werpen die de auteur heeft aange-
sneden zijn uiterst gevarieerd. Van
r bevat veel: over godsdienst,
zijn leven móet ontbreekt. Een
>uw heeft geen verschilligheid doet denken
liefhebbers van het proza i
beminnelijke auteur
ROB VOOREN
Jan Hein Donner in 'denkpose'
René Appel had met het schrijven
van artikelen voor een aantal bla
den en als recensent voor het NRC
Handelsblad al een zekere naam op
gebouwd, toen hij twee jaar geleden
debuteerde met zijn psychologi
sche thriller 'Handicap'. Hij ont
moette een bijna uitbundige pers en
werd prompt genomineerd voor de
zogenaamde 'Gouden Strop', de on
derscheiding waarmee elk jaar de
beste Nederlandse misdaadroman
wordt gehonoreerd.
Onlangs is onder de titel 'Spijt'
zijn tweede boek verschenen. Min
der psychologisch dan zijn eerste en
nog minder thriller. Na de publica
tie van 'Handicap' werd het door
sommigen betreurd dat zo'n sterk
en goed geschreven verhaal was
voorzien van het etiket thriller. Het
drukte het boek bij voorbaat in een
bepaalde hoek, terwijl het verhaal
meer verdiende.
Dat bezwaar geldt nog sterker
voor 'Spijt'. Zeker, er wordt onder
verdachte omstandigheden een do
de gevonden en een goed bedoelen
de sociaal werker wil weten hoe en
waarom die ex-drugsgebruiker om
het leven is gekomen. Maar dat alles
is meer middel dan doel. De moord
is de kapstok voor een indrukwek
kende en bewogen beschrijving van
de drugsscène in Amsterdam, waar
een handjevol idealisten poogt het
schier onoplosbare op te lossen.
Wanneer ergens ooit de uitdruk
king 'dweilen met de kraan open'
van toepassing is dan geldt het hier.
Bovendien geeft Appel aan dat
ook sociaal werkers niets mense
lijks vreemd is. Angst, jaloezie, am-
bitite en vooral de neiging tot pra
ten. Vaak meer praten dan doen.
Maar ze moeten zich tegen het als
maar groeiende drugsgeweld toch
ergens aan kunnen vasthouden. En
juist die menselijke zwakheden ver
lenen Appels verhaal ee
legbare waarachtigheid.
Ken Follett
Eigenlijk heeft het weinig zin 'Pa
piergeld' van Ken Follett aan welke
beschouwing dan ook te onderwer
pen. De schrijver heeft het boek zelf
al volledig geanalyseerd.
Onder het pseudoniem Zachapr
Stone schreef Follett het verhaal in
1976, kort voordat hij met 'Door het
oog van de naald' internationale
waardering oogstte. Toen er daarna
nog enkele bestsellers volgden
achtte zijn Newyorkse uitgever zo'n
twee jaar geleden de tijd rijp 'Pa
piergeld' opnieuw uit te geven. On
langs is het vertaald in het Neder
lands. Follett schreef zelf de inlei
ding en dat werd meteen zijn beste
De schrijver wijst precies aan
waar de zwakke en sterke punten
uit het verhaal zitten. Een verhaal
dat geen hoofdpersoon kent met
wie men zich kan vereenzelvigen.
Wel met een dozijn hoofdrolvertol
kers die door dunne noodlotsdra
den met elkaar zijn verbonden. In
die veelheid van figuren blijft een
ieder vaag omschreven.
Het gegeven zit knap in elkaar
maar is uiterst ingewikkeld. Binnen
het tijdsbestek van één dag wordt
een aantal, vooral financiële intri
ges afgewerkt die letterlijk voor de
een zijn dood en voor de ander zijn
brood betekenen. Maar er is vol
doende actie te beleven in de door
Follett beschreven geldwinkel. Een
levendig verhaal waarmee men zich
goed kan vermaken en door de
schrijver zelf omschreven als 'het
beste van mijn minder succesvolle
boeken'.
KOOS POST
Spijt, René Appel, uitg. Bert Bakker,
f 24,90.
Papiergeld, Ken Follett, uitg. Unic-
i schrijver als Bruce Chat-
..U.TST. RH0 Je niet zo gauw een roman
zijn dochtertje, politiek, Mulisch, de ye™aahtfwaann Porselein
tratd staat. In het geestelijke ransel
tuur. (natuurlijk toch) schaken en £a"feze au,teur' df de ™gste.Sa"
schakers, om maar een greep te ^eden van de wereld heeft bereisd,
doen. Het oudere werk is lang niet hJkt. v0°r zoiets breekbaars geen
altijd briljant, maar wel met zorg ge- Plaats' MaaJ toch. Utzde laatste
schreven, scherpzinnig en geestig. r°man van deze helaas zo vroeg ge-
Het is moeilijk kiezen welke stuk- ff?™" schrijver, gaat over porse-
ken nu nog het meesi te genieten lem" 9f "e,e' eigenIlJ}c over een on"
ar miin eicen voorkeur eaat yerbeterlijk verzamelaar vanporse-
zijn,
uit naar de mildheid en zelfverwon-
dering die spreken uit zijn observa
ties van dochter Marian en andere
kinderen. Veel van het venijn dat hij
ADVERTENTIE
Prinsessekade 3-4
2312 DA LEIDEN
TEL. 071-140208
Meneer Utz woont in Praag. Hij is
van adel, hij is een baron. Met de
komst van het communistisch regi
me is hij met zijn titel en zijn grote
verzameling kostbaar Meisnerpor-
selein natuurlijk meteen verdacht.
Maar Utz is gewiekst. Hij krijgt het
elkaar dat zijn collectie in zijn
eigen huis mag blijven nadat hij
heeft beloofd dat deze na zijn dood
aan een staatsmuseum zal worden
vermaakt. Utz mag zelfs
buitenland, naar Vichy, o:
herstellen van een slepende kwaal. I
Die kwaal is een leugentje om
bestwil, Utz mankeert niets. Hij ge
bruikt zijn reizen om geldelijke
transacties te regelen bij buiten
landse banken, banken waar hij nog
een appeltje voor de dorst in de
kluizen heeft liggen. Maar het gek
ke is nu, dat Utz op geen enkele ma
nier probeert om zijn kostbare por
selein weg te smokkelen uit Praag.
Hij neemt zelfs peperdure nieuwe
aanwinsten mee terug.
zijn verdwenen. De ik-figuur komt Daarnaast staan er ook aardige
tot de conclusie dat Utz die voor- bespiegelingen in deze roman over
bije, porseleinen, wereld aan de de stad Praag. Chatwin schrijft er-
kraakwagen heeft meegegeven. Dit. gens dat het een metropool is die
als een soort eerbetoon aan zijn door reuzen wordt geschraagd,
huishoudster, een meisje van arme door vermoeide reuzen. Wie wel
komaf. Deze huishoudster heeft eens in deze stad is geweest, zal dit
haar leven lang gezorgd voor Utz, moeten bevestigen. Onder elk piep-
maar echt op prijs gesteld heeft hij j^in balkonnetje staat een atlas of
dat nooit. een andere geweldenaar. Wat ook
Hij gaf zich in zijn decadente erg g0ed is waargenomen is, dat de
boudoir liever af met operazange- kerken altijd in de steigers staan,
resjes en dametjes wier bezigheden Maar er wordt nooit echt aan ge.
enige beschaving ademden. Maar werkt Die steigers zijn een middel
Bruce Chatwin
De ik-figuur, e<
het deze Utz tijdens
daar te krant ontmoet, i
dag beantwoordt hij de diepe
liefde van de huishoudster en
trouwt met haar.
Het is een mooi en ontroerend ge
geven dat Chatwin ons in déze ro
man presenteert. Een gegeven dat
goed en strak is uitgewerkt. Ner
gens wekt de roman de indruk van
onwaarachtigheid, nergens tref je
zaken aan die uit alle macht naar het
journalist die thema toe zijn gebogen,
reis voor de Utz is geschreven met wat ik een
r gefascineerd 'journalistieke vaart'
de blikken van de belang
stellenden te onttrekken. Het ka
tholicisme gekneveld als Gulliver.
CEES VAN HOORE
Utz, Bruce Chatwin, uitg. Bert Bak-
ADVERTENTIE
Hij ontdekt dat Utz
willen
Met grof schrijven heeft
zijn verzameling porseleinen fi- dat niets te maken. Chatwin heeft
guurtjes zo koestert omdat ze het oog voor het beeldende detail. Bij-
verfijnde, luxe, leven van weleer voorbeeld wanneer hij schrijft: "De
weerspiegelen. Hij probeert 'de ele- zonnestralen die door de esdoorns
gantie van het Europese hofleven in heen vielen, deden spiralen van
i microkosmos te bewaren'. De muggen oplichten en kwamen r
UITVERKOOP BIJ KOOYKER
20 T/M 29 APRIL
fragiele beeldjes zijn 'kleine getu
genissen van stijl om te tonen dat elkaar
hij zich niet gewonnen had gege
ven' aan de machthebbers.
Na de dood van Utz blijkt de
op de bemoste grafstenen die, tegen
hangend, deden denken
met zeewier bedekte rotsen bij
Op een zeer indringende ma-
schetst hij hier de vergankelijk-
zameling op raadselachtige wijze te heid van het menselijk bestaan.
KOOYKER
sinds 106 J
Boekhandel
Breestraat 93, 2311 CK Leiden.
Tel. 071-160500.
Manhattan, New York City, 1988.
De dertigers die tien jaar geleden
nog het volle vertrouwen hadden in
hun exceptionele talenten en schit
terende carrières, worstelen nu met
middelmatigheid, oninteressante of
slecht betaalde banen en uitgeblus
te relaties. Ze hebben het niet ge
haald, die top die in het snelle, artis
tieke wereldje van Manhattan al
leen maar telt. Blijven hangen van
hun vroegere flamboyante levens
tijl zijn een dodelijk saaie routine
van seks en drugs. Erbij gekomen
zijn frustraties, verbetenheid of
moedeloze pogingen om de sleur te
doorbreken.
Met de verhalenbundel 'Niet
netjes' gunt de Amerikaanse
schrijfster Mary Gaitskill ons een
uitzonderlijk intieme blik in het le
ven van deze mensen. Haar heldere
en humoristische verteltrant laat de
absurde en buitenissige situaties -
heel normaal lijken, en vooral heel
menselijk.
In de meedogenloze manier van
zich afzetten tegen hen die het nóg
minder ver hebben geschopt en het
afgunstig opzien naar de 'happy
Nieuwe uitgaven
few' die het wèl hebben gehaald,
kan iedere lezer wel iets van zichzelf
- of een ander - herkennen. 'Niet
netjes' legt in negen verhalen de ziel
bloot van een gedesillusioneerde
middenklasse, die even makkelijk
afglijdt naar de zelfkant van de
maatschappij als zich een miskend
genie voelt.
Dit debuut van Gaitskill doet ver
langen naar meer. Vooral het laatste
verhaal 'Zalig' dat qua gegeven af
wijkt van de andere acht - het speelt
zich geheel 'thuis' af in een gezin -
zou de opzet van een voldragen ro
man kunnen zijn. Het nadeel van de
bundel is dat zeven van de negen
verhalen over een en hetzelfde ge
geven lijken te gaan, als evenzovele
variaties op een thema. Wellicht dat
'Zalig' daarom ook zo verfrissend
anders overkomt. De indruk dringt
zich op dat Gaitskill de bundel als
een vingeroefening heeft gebruikt
voor het grotere werk. Laten we
daar maar op hopen.
NIEK VADERS
Het Indonesisch nationalisme ont
stond niet in 1945, niet in 1936, maar
al voor de Eerste Wereldoorlog. Dat
blijkt uit de serie historische ro
mans die de Indonesische auteur
Pramoedya Ananta Toer onlangs
heeft voltooid. De vier boeken heb
ben hun literaire kwaliteiten, hqn
intrigerende personages en hun be
langwekkende ideeën, dat zeker.
Maar belangwekkend is vooral de
bijstelling van ons beeld van de ko
loniale geschiedenis.
Pramoedya had veertien jaar ge
vangen ge2eten en was nauwelijks
vrijgelaten, toen in de zomer van
1980 het eerste deel van zijn serie
uitkwam: 'Aarde der mensen'. Deze
roman was in Indonesië zeer popu
lair en werd spoedig gevolgd door
'Kind van alle volken'.
Op dat moment greep de over
heid in. Waarschijnlijk deed de on
derdrukking van het Nederlandse
koloniale bewind, waartegen Pra-
moedya's hoofdfiguur Minke zich
verzet, te veel denken aan de prak
tijken van de regering-Soeharto. De
overheid nam beide boeken uit de
handel en stelde het bezit ervan
strafbaar. Het derde deel 'Voetspo
ren' kreeg een voorlopig verschij
ningsverbod. 'Het glazen huis', het
slotdeel, mag zelfs helemaal niet in
Indonesië worden uitgebracht.
—Waarover gaat Pramoedya's ro
manserie? In de eerste drie delen
laat hij de jonge adellijke Javaan
Minke zijn levensverhaal vertellen.
Minke, geboren op dezelfde dag als
koningin Wilhelmina, groeit onder
bevoorrechte omstandigheden op.
Als een van de weinige niet-Europe-
anen wordt hij toegelaten tot de
HBS. Daarna schrijft hij stukjes
over het Indische leven voor een
Nederlandstalige krant.
Zodra Minke door krijgt dat er
grote tegenstellingen bestaan tus
sen kolonialen en inlanders, beïn
vloedt dat zijn journalistieke werk.
Hij begint over misstanden onder
fabrieksarbeiders te schrijven en
constateert tot zijn verbazing dat
zijn krant belangen in de betreffen
de industrieën heeft.
Vervolgens richt hij zelf een krant
op en staat aan de wieg van een aan
tal inlandse belangenorganisaties.
De houding van de overheid is
aanvankelijk welwillend. Gouver
neur Van Heutz - de moordenaar
van Atjeh, maar ook een aanhanger
van de 'ethische politiek' - nodigt
Minke enige malen uit voor een ge
sprek en biedt hem zelfs financiële
steun voor zijn activiteiten. Maar
Minke gelooft niet in ethische poli
tiek, die de koloniale tegenstellin
gen immers handhaaft.
Na enige tijd meent het gouverne
ment dat het nationalisme uit de
hand loopt. De tegenstellingen ver
scherpen zich. Minke blijkt niet in
staat de Javaanse adel voor zijn
ideeën te winnen en heethoofden
uit eigen gelederen in de hand te
houden. Hij wordt gearresteerd en
voor zevenjaar naar een afgelegen
Tirto Adhi Soerjo, die als inspiratiebron diende voor de romans van Pra
moedya Ananta Toer. (archieffoto
eiland verbannen. Daarmee eindigt
het derde deel 'Voetsporen'.
Pramoedya's romans bieden
meer dan de levensgeschiedenis
van de Javaan Minke. Hij komt met
tal van interessante mensen in aan
raking. Verlicht denkende Neder
landers, marxistische journalisten,
gedesillusioneerde soldaten, Japan
se prostituées en Chinese revolutio
nairen. Via hen krijgt Minke nieuws
over de ontwikkelingen in het toen
malige Azië en inzicht in de kolonia
le situatie.
'Het glazen huis'het slotdeel van
de serie, is onlangs vertaald uitge
bracht. Met een literaire kunstgreep
blijkt Pramoedya niet alleen een
verrassende roman te hebben ge
schreven, maar bovendien heeft hij
een nieuwe dimensie aan de serie
als geheel toegevoegd. Werd het
verhaal tot nu toe verteld door Min
ke zelf en eindigde deel drie met
zijn verbanning, in 'Het glazen huis'
komt een nieuwe verteller: zijn gro
te tegenstander Pangemanann, de
politieman onder wiens leiding
Minke is gearresteerd.
Pangemanann is een op de Fran
se universiteit geschoolde inlander,
die het gouvernement adviseert hoe
het de opkomende nationalistische
beweging in de hand zou kunnen
houden. De rebellen Bevinden zich
in een 'glazen huis', niets ontgaat
Pangemanann. Is deze ontwikkelde
Indonesiër, die zijn kennis en talen
ten aanwendt om het opkomende
nationalisme tegen te werken, een
negatief spiegelbeeld van Minke?
Gedeeltelijk wel, maar zo eenvou
dig ligt het niet.
Pangemanann collaboreert welis
waar, maar niet uit principe. Hij is
juist een bewonderaar van Minke
en ziet met enthousiasme de nieuwe
nationalistische organisaties groei
en. Hij is zelfs teleurgesteld wan
neer hij moet toezien hoe de organi
saties na Minkes verbanning stuur
loos raken. Waarom blijft deze man
dan zo braaf zijn werk doen? Het
antwoord is eenvoudig: hij wil zijn
inkomen, status en pensioen niet
de waagschaal stellen.
Zo wordt Pangemanann ver
scheurd tussen zijn bewondering
voor Minke en de drang te voldoen
aan zijn plicht als spion. Met als re
sultaat dat de man zijn ziel verliest,
wordt geplaagd door dromen en
geestesverschijningen en aan de
drank raakt. Het boek eindigt met
het overlijden van Minke en het be
sluit van Pangenamann om met zijn,
verleden te breken. Hoe blijft on
duidelijk.
Evenals de vorige delen heeft
'Het glazen huis' een nawoord met
een korte samenvatting van de in
houd en een beschrijving van Pra
moedya's perikelen met de cen
suur. Wat ontbreekt is een lijst met
de belangrijkste personages uit de
romanserie: soms duizelt het de le
zer temidden van die 1500 pagina's.
Ook ontbreekt enige informatie
over wie sommige personages in
werkelijkheid zijn geweest.
Wie dat laatste zoekt, zal veel van
zijn gading-vinden in Pramoedya's
biografie 'De pionier'. Het is het le
vensverhaal van Raden Mas Tirto
Adhi Soeijo. Hij stond model voor
Minke in de romanserie. De verhou
ding tussen de romanserie en de
biografie is niet eenvoudig. Sommi
ge figuren of gebeurtenissen uit de
serie blijken verzonnen, andere
weer niet.
Pramoedya geeft met zijn serie
een duidelijk beeld van het ont
staan en groei van het Indonesisch
nationalisme. De ik-vorm waarin
we het een en ander vernemen
maakt het geheel persoonlijker en
boeiender. Met zijn romans heeft
Pramoedya Ananta Toer niet alleen
een onvergetelijk monument opge
richt voor zijn Tirto Adhi Soeijo,
maar ook voor de Indonesische lite
ratuur.
AUGUST HANS DEN BOEF
Het glazen huis, Pramoedya Ananta
Toer, uitg. Het Wereldvenster, f 39,50;
De pionier, Pramoedya Ananta Toer.
uitg. Novib. f 29,50.
Literatuur
'De Mezzanino', Nicholson Baker. Ameri
kaans debuut over de obsessies van een
kantoorbediende. Uitg. Amber, f 27,50.
'Face-lift'Angela Nuyens. Debuutro
man over vexjongingsroes van een 50-ja-
rige vrouw na haar face-lift. Uitg. Man-
teau, f29,90.
'Bal Masqué'. Stef VanCaenéghem.
Een sleutelroman over een Vlaamse jour
nalist die de praktijken van Belgische
politici aan de kaak stelt. Uitg. Manteau,
f29.90.
'Verzameld vertoog', Guillaume van
der Graft. Verzameling lezingen, cause
rieën, studies, essays, reisbrieven, cur
siefjes en polemieken. Uitg. De Prom,
f49.50.
'De put van Ba bel', Ludo Abicht De
jaren zeventig: vier vrouwen in een com
mune vertellen over een maandenlange
staking in hun stad. Uitg. Manteau,
f 29.90.
'Een mis voor de stad Atrecht', Andrzej
Szczypiorski. Nieuwe roman van de
Poolse auteur die deze maand de Oosten
rijkse Staatsprijs voor Literatuur heeft
ontvangen. Uitg. Amber, f 29,90.
'Langs de hartstocht', France Guwy in
gesprek met de schrijfsters Elisabeth
Badinter, Suzanne Lilar en Francoise
Mallet-Joris. Uitg. Balans.
'De bokser' en andere verhalen. Geert
van der Kolk. Uitg. Veen. f 22,50.
'De blinde vlek', Paul Koeck. Toneel
stuk dat zich afsp
in Spanje. Uitg.
'Het geheim i
haile. Thriller ov
de ontwikkeling
'spookdorp'
ïdalus, f 14,90.
t Apogee', John Tren-
een machtsstrijd rond
super-compu-
Non fiction
'Multiple Sclerose'. Wat is dat eigenlijk?
Auteur drs. Bert Klaassen. Uitg. La Ri-
vière en Voorhoeve, f 8,90.
'Logische en onlogische paradoxen',
Nicholas Falletta. Een handboek over be
kende en minder bekende paradoxen. Ie
dere paradox wordt ingeleid door een
verhaal. Uitg. Aramith, f 34,90
'Snooker en Billiards', Ian Morrison.
Techniek, tactiek, spelregels. Uitg. Gott-
mer, f 17.50.
'Baanbrekende politiek', Wessel Vis
ser en Rien Wijnhoven. De achterkant
van de massale werkloosheid. Uitg. Kok;
f24.75.
'Welzijn, zeggenschap en eigendom', S.
Hogervorst. Refelcties over maatschap
pij en welzijn. Uitg. Van Gorcum,f22,50.
'Atlas van de Europese falen", de ge
schiedenis en ontwikkeling. Informatie
in woord en beeld. Met ruim 140 kaarten
en foto's. Uitg. Spectrum, f 29,90.
'Brandpunt Teheran', Nazir Fansa.
Achtergronden van het Midden-Oosten
conflict. Uitg. Omega, f 39,50.
'Vragen aan de geest van S. Vestdijk',
Willem Diemer. Uitg. Servo te Garrels-
weer, f 25,-
'Het herkennen van Iwan', Willem Al-
bert Wagenaar. De identificatie van de
dader door ooggetuigen van een misdrijf.
Uitg. Swets en Zeitlinger, f 32,50.
'Het eindexamenboek', Pauline Re-
mers en Ria Corveleyn. Studiehulp met
tips voor de examentijd. Uitg. Unieboek,
f 12,50.
n Taiwan. Uitg. De Boekerij.
'Van parken
der Staay. Over
Uitg. Thoth.
ADVERTENTIE
ADRIAAN VAN DIS
signeert
donderdag 27 april 1989
van'17.00 -18.00 uur bij
Boekhandel Kooyker
Breestraat 93 2311 CK Leiden Tel. 071 160500
