Vreemdelingen domineren in
het 150 jaar oude Luxemburg
Nauwe banden met Nederland
5Kerken halen kritische basisbeweging links in9
PAGINA 2
MAANDAG 17 APRIL 1989
Reportage
LUXEMBURG - Een fraai
landschap vol bossen, heu
vels en wijngaarden, kaste
len en schilderachtige
dorpjes. Maar ook een belas
tingparadijs met meer ban
ken dan werklozen en het
hoogste percentage buiten
landse werknemers van Eu
ropa. Het groothertogdom
Luxemburg viert morgen
het 150-jarig bestaan. Van
wat onze koning Willem I
ooit als een verre Nederland
se provincie zag, ontwikkel
de het zich tot een klein,
maar volwaardig lid van de
internationale gemeen
schap.
door
Hans de Bruijn
Een zelfstandig lid van de NAVO
met een symbolisch legertje van
maar 600 man. Maar in de EG telt
zijn stem net zo zwaar als die van
Westduitsland of Frankrijk, die
honderd maal zo groot zijn en twee
honderd maal zoveel inwoners tel
len. Het is zo klein dat er slechts een
telefoonboek voor het hele land is.
Er is geen universiteit en elke inwo
ner krijgt regelmatig de woordelij
ke verslagen van de parlementsde-
batten gratis thuisgestuurd.
Luxemburg herbergt tal van EG-
instellingen en 150 banken. Het
bankgeheim is er heilig en de belas
tingen zijn de laagste van Europa.
Dat trekt bedrijven aan, maar ook
het (zwarte) spaargeld van vele
Duitsers, Fransen, Belgen en Ne
derlanders.
Verloedering
Het is naar verhouding het rijkste
land van Europa. Toch ontkomt het
niet aan de problemen van deze tijd.
Maar op een opmerkelijke manier
weten de Luxemburgers die steeds
weer te boven te komen. Zij het dat
de hulp van buitenlanders daarbij
onontbeerlijk is.
Zonder de vreemde banken en
EG-instellingen was het groother
togdom nu een onbeduidende vlek
op de Europese landkaart. En zon
der de vele gastarbeiders uit Zuid
europa zou de Luxemburgse indus
trie het nooit hebben gered.
Het is een hardnekkig gerucht.
Toen in de jaren '50 de EG werd op
gericht is overwogen alle Europese
instellingen in Luxemburg te huis
vesten. Maar de toenmalige aarts-
Feestvieren een
dag uitgesteld
Zelfs bij de viering van zijn 150e
veijaardag moet Luxemburg
zich nog schikken naar de wen
sen van de grootmachten. Hoe
wel de onafhankelijkheidsdag
19 april is, wordt dat feit een dag
eerder gevierd. Dat komt omdat
de premiers van Frankrijk en
Groot-Brittannië een dag later
andere verplichtingen hadden.
En Luxemburg wilde bij de vie
ring graag vertegenwoordigers
van de landen die aan zijn wieg
hebben gestaan.
Dat zijn de ondertekenaars
van het Verdrag van Londen,
waarbij Luxemburg onafhanke
lijk werd: Frankrijk, Westduits
land, Engeland, Oostenrijk,
Rusland, België en Nederland,
hoewel ons land dat verdrag pas
later erkende.
Morgen zullen dus respectie
velijk de premiers Rocard, Ko
hl, Thatcher, Vranitzky, Ryzk-
ov, Martens en Lubbers acte de
presence geven. Gekroonde of
ongekroonde staatshoofden zijn
niet uitgenodigd. Wel de secre
taris-generaal Perez de Cuellar
van de VN.
Er is een feestelijke vlaggen-
parade gepland, een academi
sche zitting, een lunch bij de
groothertog, de officiële ope
ning van een expositie over de
Luxemburgse geschiedenis en
's avonds een groot vuurwerk.
bisschop van het groothertogdom
zou zich daar fel tegen hebben ver-
Dat zou immers leiden tot een
grote toeloop van vreemdelingen en
dus tot 'verloedering' van de
Luxemburgse samenleving. De pre-
la at zou tot bij het groothertogelijk
hof tegen deze politieke dwaling ge
waarschuwd hebben.
Het hielp niet. Luxemburg, het
geboorteland van EG-grondlegger
Robert Schuman, werd een Euro
pees centrum. Het Europees Parle
ment en de Europese Commissie
vestigden er hun secretariaat, het
Hof van Justitie en de Europese In
vesteringsbank hun hoofdzetels.
Luxemburg kan de duizenden
dikbetaalde EG-ambtenaren niet
missen. Net zomin als de 11000 bui
tenlanders die werken bij de bijna
150 banken die het groothertogdom
de laatste jaren tot een van 's we
relds grote financiële centra hebben
gemaakt.
Anno 1989 waarschuwt de
Luxemburgse bisschop niet meer
tegen de buitenlanders maar juist
tegen vreemdelingenhaat. Die geldt
echter niet de EG-ambtenaren en
bankbedienden maar de gastarbei
ders, die Luxemburg sinds de jaren
'60 hebben overspoeld.
Stemrecht
Van de 370.000 inwoners zijn er im
mers bijna 100.000 van vreemde
oorsprong. Naast de 20.000 Fransen,
Belgen en Duitsers die hier alleen
werken maar elke avond naar hun
eigen land terugkeren, zijn dat voor
al Portugezen en Italianen.
Zij kwamen hier in de jaren '60
om net als overal in Europa het vui
le werk te doen. Vooral in de toen
nog bloeiende Luxemburgse staal
fabriek Arbed; anderen gingen aan
de slag als schoonmaker of in de ho-
Het belangrijkst is echter dat
Luxemburg het niet zou redden
zonder de buitenlanders. "Men ver
geet dat vooral de Portugezen zeer
hebben bijgedragen aan de ontwik
keling van Luxemburg. Als zij zou
den weggaan zou onze hele indus
trie instorten", waarschuwt Roth.
Die 'industrie' is dan vooral de
staalfabriek Arbed. Ooit een van de
beste van Europa en het econo
misch het kloppend hart van het
groothertogdom, nu afgezakt tot
een marginaal bestaan. In 1970
werkten er nog 28.000 mensen, nu
maar 13.000.
Een vermindering van maar liefst
10 procent van de Luxemburgse be
roepsbevolking. Dat toont welke
enorme gevolgen die teloorgang
van Arbed voor de Luxemburgse
economie had. De Luxemburgers
zijn echter trots op de manier waar
op zij die klap te boven zijn geko-,
Regering, vakbeweging en werk
gevers zochten samen naar oplos
singen, een consensusmodel dat
kenmerkend is geworden voor de
manier waarop hier politiek wordt
bedreven. Ook door zijn omvang
lijkt het meer op het besturen van
een grote stad (met ministers als
wethouders) dan van het regeren
van een land.
Luxemburg staat bekend om zijn bossen, heuvels, wijngaarden, kastelen en schilderachtige dorpjes. Nederlan
ders zijn in Luxemburg graag geziene gasten en daarom wordt het land wel eens 'de grootste camping van Neder
land' genoemd. (foto gpd)
bestaat zo'n extra belasting
strips van Asterix en Walt Disney in kerheid en goede scholing. En die landers. En dan in het bijzonder procent. Het geld gaat
het'Letzeburger'dialect vertaalt, is krijgen ze hier". De feiten lijken voor de 30.000 Portugezen, die min-
een vurig propagandist van de hem gelijk te geven. Van enige actie der dan de Italianen willen integre-
Luxemburgse zaak. We mogen onder de gastarbeiders voor stem- ren.
recht is (nog) niets te merken.
"Ze hebben het hier veel beter
burg in recordtempo omgevormd
van een agrarisch-industriële staat
naar een diensten-economie. Met
gunstige fiscale en sociale voor
waarden werden banken, handels
kantoren en verzekeringsmaat
schappijen naar het land gelokt.
Ook gaf de regering vrij baan aan
de commerciële radio- en tv- zender
RTL. Sinds enkele maanden heeft
Luxemburg zijn eigen satelliet (As-
tra) en wordt hard gewerkt om van
het groothertogdom ook een mo
dern mediacentrum te maken.
De belastingen zijn lager dan
waar ook in Europa, de btw be
draagt maar zes procent, het bank
geheim is strikter dan in Zwitser
land en de sociale lasten zijn zo laag
dat veel bedrijven in Luxemburg
hun administratieve zetel vestigen.
Werner en diens opvolger Gaston
Thorn zetten Luxemburg als finan
cieel centrum op de wereldkaart,
maar dat heeft tot gevolg dat het
groothertogdom daarvan nu weer
net zo afhankelijk is geworden als
decennia geleden van de staalin
dustrie.
Geen wonder dat het zich fel ver
zet tegen de 'aanslagen' op deze po
sitie die de laatste tijd vanuit Brus
sel worden gedaan. Zo wil de EG
een 'bronbelasting' invoeren op de
rente die over spaargeld wordt ge
noten. Dat betekent dat Luxem
burg belasting zou moeten heffen
over al die (zwarte) miljarden die
hiér door duizenden spaarders zijn
belegd. Het bankgeheim zou dan
worden aangetast en daarmee
Luxemburgs unieke financiële po
sitie.
"Het is een maatregel die ons zal
wurgen", voorspelt Roth. Hij verge
lijkt de Brusselse plannen met een
voorstel om de inkomsten van de
Rotterdamse haven over alle EG-
landen te verdelen. "Dat zou bij u
toch ook niemand pikken?" Verwij-
EG-commissiepresident
Alle Luxemburgers betaalden
tien jaar lang tien procent extra be- Delors dat Luxemburg zich
lasting ten behoeve van de sanering ropees gedraagt wijst men fel ver-
de staalindustrie. Ook nu nog ontwaardigd af. "Op Europees vlak
In de campagne
vooral geen verkeerde indruk
de Luxemburgers krijgen.
Luxemburgers zijn geen vreem
delingenhaters, al hebben zij door
reca. Hun aantal bezorgt steeds de geschiedenis heen altijd zeer ge- land", aldus Roth. Vrijwel allemaal zullen zij voor het eerst echt
reserveerd gestaan tegenover hebben
loosheidsfoni
Intussen werd Arbed gemoderni
seerd en de kwaliteit van de pro-
duktie verbeterd. Langzaam kwam
de parle- Arbed weer in de zwarte cijfers te-
in drie hebben we niemand wat toe te ge-
werk- ven". De Luxemburgers beschou
wen zich als pur-sang Europeanen.
Europees
Maar er wordt nog meer aan die Eu
ropese positie geknaagd. Men
dan in hun eigen land. En beter dan mentsverkiezingen (tegelijk met de recht. Nu pocht het ermee dat het maakt zich grote zorgen
menig ander Westeuropees Europese verkiezingen op 18 juni) aantal uren werk per ton staalpro- plannen van het Europees Parle-
Luxemburgers de kriebels,
Zeker nu men in de EG pleit vooi
stemrecht voor buitenlandse inge- bleiwe wat
zetenen bij lokale verkiezingen. Met wat ik ben) is niet
27 procent van de bevolking vor
men zij een potentiele macht van
betekenis.
vreemde invloeden. Het "Mir wolle heid in Luxemburg bedraagt i
i baan. De werkloos- zich laten horen. Maar Roth
duktie
i Japan.
(ik wil blijven twee procent, de laagste van de hele len trekken,
wacht niet dat zij veel stemmen zul-
tionale leus.
Extreem-rechts
r niets e
laag ligt als
Belastingen
De regering zag zo'n tien jaar gele-
ook de'gewone'politie- den in dat Luxemburg veel te af-
het gevaar. Een maand hankelijk was geworden van de een deel
geleden ondertekenden zij een con- staalindustrie. De toenmalige chris- diensten meegaat naar Brussel. Het
tendemocratische premier Pierre verzet zich dan ook met hand
Tochz
westelijke wereld.
"Natuurlijk zijn er mensen die de ke partijen het gevaar. Een maand
buitenlanders de schuld geven van geleden ondertekenden zij een c<
die werkloosheid", stelt Roth. Maar ventie, waarin zij beloofden de
"De buitenlanders zijn hier volle- Elke regering zal zich met hand en dat is onzin. De teloorgang van de nofobie' te zullen bestrijden. "We Werner zorgde dan ook
dig geaccepteerd", zegt Lex Roth, tand verzetten tegen een door Brus- staalindustrie is veel bepalender ge- maken ons zorgen over ons imago", drastische ommezwaai,
de aimabele woordvoerder van de sel opgelegde stemplicht voor de weest voor de werkgelegenheid in
Luxemburgse regering. "Stem- buitenlanders. Bovendien vragen het groothertogdom,
recht voor hen wil echter niemand, de buitenlanders daar zelf ook niet Toch zijn recent kleine, extreem-
.Dat zou de verhoudingen te dras- om, zegt Roth. Die hebben heel an- rechtse organisaties ontstaan, die
tisch veranderen". Roth, een oud- dere belangen. "Zij willen maar drie inspelen op de angstgevoelens van
onderwijzer die in zijn vrije tijd dingen: een goed salaris, sociale ze- veel Luxemburgers voor de buiten-
ment om meer in Brussel te verga
deren in plaats van in het onprak
tisch ver van Brussel gelegen Fran
se Straatsburg.
Luxemburg vreest dat dan ook
de administratieve
zegt Roth.
Onder zijn impuls werd Luxem-
tand tegen de plannen die c
lies van honderden duurbetaalde
ambtenaren-zou betekenen.
n de Luxemburgse hoofdstraten.
Het grote plein heet in de volksmond 'Knudel'. Dat zou te maken hebben met monniken die hier ooit huisden.
In elk geval niet met de bronzen man die midden op het plein vanaf zijn paard op-de Luxemburgers neerkijkt.
Dat is Willem II. 'Onze' koning. Het plein heet officieel dan ook Place Guillaume II. Vanaf zijn sokkel kijkt
de vorst recht op het groothertogelijke paleisje, een symbool van de banden tussen Luxemburg en Neder
land.
Maar om meteen een misverstand weg te nemen: de Luxemburgse vlag is geen kopie van de Nederlandse,
ook al is het rood-wit-lichtblauw vrijwel identiek. Al in de middeleeuwen immers was zo'n vlag hier in ge
bruik.
Nederlanders zijn hier nu graaggeziene gasten, 's Zomers worden de hotels en kampeerterreinen over
stroomd door landgenoten. Luxemburg wordt wel eens 'de grootste camping van Nederland' genoemd.
Maar historisch hebben de Luxemburgers niet veel reden voor warme betrekkingen met Nederland. Zeker
niet door de Nederlandse vorsten die in de vorige eeuw het bewind over het onafhankelijke Luxemburg voer
den.
Al in 1815, op het Congres van Wenen dat de kaart van Europa hertekende na de val van Napoleon, werd
Luxemburg tot een onafhankelijk groothertogdom verklaard. Met aan het hoofd de Nederlandse koning Wil
lem I. Misverstand twee: Luxemburg heeft nooit tot Nederland behoord. De koning was alleen tegelijk groot
hertog. En geen geliefde, omdat hij het landje behandelde als ware het een (toen nog) achttiende Nederlandse
provincie.
Willem I begreep de onafhankelijkheidsdrift van de Luxemburgers pas toen zij in 1830 de kant van de Bel
gen kozen toen die zich afscheiden van Nederland. Hij erkende ook het Congres van Londen niet, dat in 1931
bepaalde dat Luxemburg een soevereine staat moest worden. Pas begin 1839 legde hy zich bij die realiteit
neer. Luxemburg werd opgesplitst: een deel ging naar België, de rest bleef in handen van de Oranjes.
Koning Willem II had meer dan zijn vader oog voor de gevoelens van de Luxemburgers. Hij verbeterde het
bestuur van het groothertogdom, verving de Nederlandse en Westduitse ambtenaren door Luxemburgers en
gaf het landje in 1848 zijn eerste echte grondwet.
Zijn zoon Willem III liet zich echter weer weinig aan Luxemburg gelegen liggen, trad autoritair op en
trachtte zelfs het landje aan Frankrijk te verkopen. Dat ging uiteindelijk niet door omdat Duitsland zich ver
zette tegen Franse gebiedsuitbreiding.
In 1890 kwam een formeel einde aan de band met Nederland, omdat Willem III geen zoon had en toen nog
alleen mannen op de Luxemburgse troon mochten plaatsnemen. Het groothertogdom verviel aan een neef
van Willem, Adolf van Nassau-Weilburg.
Zijn achterkleinzoon, de huidige groothertog Jan (68), regeert sinds 1964, toen hij zijn moeder Charlotte
(overleden in 1985) opvolgde. Hij viert op 12 november zijn zilveren troonsjubileum. Jan is getrouwd met Jo
sephine-Charlotte, de zus van de Belgische koning Boudewijn. Troonopvolger is dé 34-jarige prins Henri.
"De kerken halen de basisbewe
ging links in". Deze opvallende
constatering werd zaterdag door
diverse sprekers gedaan tijdens
de viering van tien jaar Basisbe
weging van kritische groepen en
gemeenten in Nederland. Bij de
basisbeweging zijn zestig groe
pen en gemeenten aangesloten,
die meestal uit verzet tegen de of
ficiële kerken zijn ontstaan.
Kerkelijke standpunten over
de nieuwe armoede leverden voor
de sprekers het bewijs dat de ba
sisgroepen zich steeds bescheide
ner opstellen. Coördinator Ab
Kerssies van de Kritische Ge
meente IJmond heeft tijdens de
twee kerkelijke conferenties te
gen de verarming in Nederland
de inbreng van mensen uit de ba
sisbeweging node gemist, zei hij
in een volle Dominicuskerk, waar
de beweging haar jubileum vier
de.
Kerssies kreeg tijdens de fo
rumdiscussie bijval van priester
en Europarlementariër Herman
Verbeek, die zich afvroeg of de
basisbeweging wel echt voor de
armen kiest. "Wij kiezen voor de
armen. So what", aldus Verbeek,
die de 'basismensen' vooral in de
politiek mist. "Als je zondag voor
de armen kiest, zit je maandag in
de politiek".
De gereformeerde studenten
pastor Herman Wiersinga uit Lei
den noemde het dom niet in te
zien dat de kerken de beweging
van progressieve christenen op
enkele fronten aan het inhalen is.
Feministisch theologe Ineke Cle
ment vond dat de basisbeweging
veel kan leren van "de eensge
zindheid en de vanzelfsprekend
heid" waarmee de vele kerkelijke
'vrouw en geloof-groepen' zich in
de vrouwenstrijd hebben gestort.
De voorzitter van de Raad van
Kerken, dr. D. C. Mulder, waar
schuwde in zijn toespraak "de
kerken niet helemaal af te schrij
ven". Hij vond het best dat de be
weging, die in de Raad van Ker
ken waarnemer is, zeer kritisch is
en zich afzet tegen de kerken,
maar veel verder moet de bewe
ging niet gaan, zo zei hij. "Daar
voor hebben we elkaar teveel no
dig".
Emmy van Noord, voorzitter
van de basisbeweging, riep op
haar beurt de deelnemers aan 'de
viering op ook in de komende ja
ren boos te blijven over maat
schappelijke misstanden en zo
"een politieke factor" te worden.
Haar eigen woede richt zich voor
al op een falende milieupolitiek,
een landbouw- en voedselbeleid
dat slechts gericht is op de agro-
industrie en een crisispolitiek die
Celibaat
De opvattingen van de Rooms-
Katholieke Kerk over het ambt
zijn volgens dr. A. Houtepen "ge
heel vreemd aan het Nieuwe Tes
tament". De vragen over het
priestercelibaat, de vrouw in het
ambt en de bevoegdheden van
pastorale werkers komen samen,
zo meent hij, in de ene vraag naar
de geldigheid van het huidige
ambtsmodel in de R.-K. Kerk.
Houtepen, bijzonder hoogle
raar in de grondslagen van de
rooms-katholieke theologie aan
de Erasmusuniversiteit te Rotter
dam, betoogde dit zaterdag tij
dens de jaarvergadering van de
vereniging Gehuwd en Onge
huwd Priesterschap (GOP), die
zich inzet voor een radicale ver
nieuwing van het kerkelijk ambt.
Houtepen toonde aan dat de
huidige kerkopvatting en de
ambtstheologie gebaseerd zijn op
het ambtsmodel van het oud-tes-
tamentische jodendom. Hij
noemde dit een "subtiele en ge
vaarlijke" theologie, die de ver
nieuwing van het kerkelijk ambt
wezenlijk blokkeert en het
ambtsmodel "voor onze dagen
onhoudbaar" maakt.
Het oud-joodse ambtsmodel is
door Christus terzijde geschoven,
aldus Houtepen. De vroege chris
tengemeenten kenden tempels
noch priesters, altaren noch of
fers. Pas door het Tweede Vati
caanse Concilie is deze gedachte
weer op de voorgrond geplaatst.
Het zou volgens hem zeker een
vervalsing van Vaticanum II be
tekenen en een oecumenische
achteruitgang, als de huidige
kerkopvatting wordt verstevigd.
GOP-voorzitter Evert Verhey-
den stelde vast dat er tegenwoor
dig meer contacten zijn tussen ge
huwde priesters en collega's die
zich wel aan het celibaat houden.
"In de huidige kerk begint de pro
blematiek van beiden identiek te
worden. We staan met de rug te
gen dezelfde muur van de verstar
rende hiërarchie".
Shell-werknemers
Shell-werknemers die door de
blokkade van het laboratorium in
Amsterdam, later deze week, niet
aan het werk kunnen, krijgen op
vang in de nabij gelegen rooms-
katholieke Ritakerk. Daar ver
zorgt de Dienst in de Industriële
Samenleving vanwege de Kerken
(DISK) vrijdag een programma.
DISK wil de Shell-werkne
mers, onder het genot van een
kop koffie, met elkaar in gesprek
brengen. De koepelorganisatie
voor het bedrijfspastoraat heeft
een forum-discussie op stapel
staan, waaraan wordt deelgeno
men door DISK-voorzitter Her
man Bode, Kees de Pater van het
Komitee Zuidelijk Afrika en be-
drijfspastor Henk Baars. Ook
wordt een vertegenwoordiger
van Shell-Nederland uitgeno
digd.
De Amsterdamse afdeling van
DISK staat achter de blokkade
van het Shell-laboratorium van
woensdag tot vrijdag. "Temeer
daar wij erop vertrouwen dat het
spektakel een geweldloos karak
ter zal hebben", schrijft het be
stuur. "Het moet duidelijk zijn
dat de actie zich richt tegen de
aanwezigheid van Shell als be
drijf in Zuidafrika en niet tegen
werknemers van Shell persoon
lijk".
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Haarlem tot predikant voor bij
zondere werkzaamheden (geeste
lijk verzorger van verzorgingste
huis De Molenburg aldaar) (part
time) mevrouw H. Honderd kan
didaat Haarlem, te Zevenhuizen
(Groningen) A. Lagendijk kandi
daat Leiden; aangenomen naar
Leeuwarden (toezegging) L. Gul
mans Hilversum; bedankt voor
Hazerswoude (toezegging) F.
Wijnhorst Ochten.
Geref. Kerken vrijgemaakt:
beroepen te Lemele J. W. Boerma
kandidaat Kampen.
Geref. Gemeenten: beroepen
te Berkenwoude A. F. Honkoop
Zwijndrecht, te Boskoop C. Ha-
rinck Oostkapelle, te Utrecht A.
Bac Bodegraven die bedankte
voor Middelburg-Zuid, beroepen
te Woerden C. J. Meeuse Rotter
dam-Zuid; bedankt voor Barne-
veld J. Karens Opheusden, voor
Wolphaartsdijk J. Kareis Rijssen.
Geref. Gemeenten in Neder
land: bedankt voor Bruinisse en
voor Hilversum F. Mallan Alblas-
serdam.
Klooster Peking. Voor het
eerst sinds de communistische
machtsovername in China in
1949, zullen deze zomer nieuwe
zusters worden verwelkomd in
het St. Josephklooster in Peking.
Zeven vrouwen zullen in juli in
treden in het klooster, dat drie
jaar geleden werd heropend. Er
leven nog zestig kloosterzusters
in Peking. Zij hebben zich voor
de revolutie bij een religieuze ge
meenschap aangesloten en zijn
allen minstens zeventig jaar oud.
Geldwerving. De Hervorm
de Kerk moet de financiering van
het landelijk kerkewerk anders
aanpakken. Het bestaande stelsel
van verplichte heffingen voor el
ke gemeente werkt niet, zo werd
zaterdag op de jaarvergadering
van Kerkvoogdijen in Utrecht be
nadrukt. De kerkvoogden pleit
ten voor een stelsel waarin een
beroep wordt gedaan op de vrij
willigheid van de gemeenteleden.
Alleen zo wordt volgens hen een
bijdrage geleverd aan goede geld
werving.
