Kankerkliniek komt met
richtlijn voor euthanasie
'Europa moet met
één stem praten'
VAN DOOL
ZONWERING
Van Eekelen naar Westeuropese Unie
'Toenemende financiële nood onder predikanten'
PAGINA 2
DONDERDAG 6 APRIL 1989
Reportage
Leiding Daniël den Hoed zoekt duidelijkheid in schimmige situatie
ROTTERDAM - Omdat de
ontwikkelingen rond eutha
nasie nog steeds 'verwar
rend zijn' en tot dusverre
aanleiding hebben gegeven
tot 'veel onbegrip en misver
stand' hebben de directie en
de Medisch Ethische Com
missie (MEC) van de Dr. Da
niel den Hoed Kliniek in
Rotterdam voor dit zieken
huis 'Richtlijnen Euthana
sie' opgesteld.
door
Piet Koster
Met deze richtlijnen,
in augustus 1984 geformuleerde
standpunt van het hoofdbestuur
van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij tot bevordering der
Geneeskunst (KNMG) het uitgangs
punt was, wil de leiding van het
Rotterdamse kankerinstituut berei
ken:
- dat patiënten die euthanasie wen
sen, kunnen vertrouwen op zorg
vuldige afhandeling van hun ver
zoek;
- dat patiënten en werkers die gewe
tensbezwaren tegen euthanasie
hebben, op eerbiediging van hun
principes kunnen vertrouwen;
- dat medici handelen binnen het
kader van de geldende wetten en ju
risprudentie.
Daarnaast hoopt de leiding van
de Dr. Daniel den Hoed Kliniek met
de invoering van de richtlijnen ook
enige zekerheid te krijgen over hoe
vaak patiënten een verzoek tot eu
thanasie doen en of en in welke ge
vallen en op welke manier(en) art
sen hieraan gevolg geven.
"We weten natuurlijk ook wel dat
het voorkomt", zegt een woordvoer
der van de kliniek, "maar over het
aantal gevallen bestaat eigenlijk
nog geen enkele zekerheid. Tot dus
verre wordt het nergens geregi
streerd".
In de huidige juridische situatie
vormt euthanasie een ernstig mis
drijf dat, heet het in een toelichting
op de richtlijnen, echter 'niet wordt
vervolgd indien aan bepaalde zorg
vuldigheidseisen is voldaan'. Het
openbaar ministerie, dat volgens
richtlijn 9 van ieder gemeld geval op
de hoogte dient te worden gesteld,
zal telkens opnieuw toetsen of dit
ook feitelijk het geval is geweest.
Eigen wil
In de richtlijnen die, zodra wetge
ving of jurisprudentie hiertoe aan
leiding geven, zullen worden aange
past is rekening gehouden met de
'specifieke aard en organisatie' van
de Dr. Daniel den Hoed Kliniek. Zo
zal er met betrekking tot euthanasie
- in de richtlijnen gedefinieerd als
'handelen dat beoogt het leven van
een ander op diens uitdrukkelijk
verzoek te beëindigen' uitslui
tend rekening worden gehouden
met 'volwassen personen die hun
eigen wil kupnen bepalen'.
"De problematiek v
die, zoals we dat uitdrukken, niet
geacht worden hun wil te kunnen
bepalen, kennen wij hier niet", zegt
directeur patiëntenzorg J. W. van
den Blink. "Kinderen worden hier
niet behandeld, dat gebeurt in ande
re ziekenhuizen. En comateuze pa
tiënten hebben we hier ook niet.
Richtlijnen daarover hebben we
dus niet nodig. Hoe meer ballast we
eruit kunnen houden, hoe liever het
ons is".
Voor alle medewerkers van de zoek 'verre de voorkeur boven
kliniek geldt dat zij het recht heb- een mondeling'
ben ieder ethisch probleem dat ver
band houdt met euthanasie
Medisch Ethische Commissie
van de familie", verklaart Van den
Blink. "Het komt voor dat de fami
lie het lijden van iemand niet meer
aankan, er haast niet meer tegen op
gewassen is. En eigenlijk ligt het
dan erg voor de hand te vragen dat
vreselijke lijden te beëindigen.
Maar daarmee is het verhaal niet af.
Het komt voor dat wanneer familie
leden zo'n verzoek hebben gedaan
en stél het is ingewilligd, dat zij
daar, soms jaren later, een vreselijk
schuldgevoel aan overhouden. Had
er wel euthanasie moeten worden
verricht? Mocht dat wel? En waar
om heb ik dat gevraagd? Er zijn
mensen die dat niet kunnen verwer
ken. Ook daarom willen wij die mo
gelijkheid uitsluiten".
Omdat 'het tempo van overleg en
besluitvorming wordt bepaald door
de eisen van zorgvuldigheid en de
wensen van de patiënt' zal de betref
fende arts de patiënt 'zo spoedig
mogelijk meedelen of hij al dan niet
bereid is tot euthanasie over te
gaan'. Indien hij hiertoe bereid is zal
hij samen met de patiënt bespreken
hoe hij te werk zal gaan, op welk
tijdstip en plaats (kliniek of thuis)
dit zal gebeuren en wie erbij aanwe
zig zullen zijn.
Indien de patiënt kiest voor orale
toediening van euthenatica, waar
door er voor de arts sprake is van
(hulp bij) zelfdoding, dient de arts
nadrukkelijk 'rekening houden met
complicaties' en '(voor)bereid te
zijn tot het alsnog uitvoeren van eu
thanasie'. Bij het doen van een ver
antwoorde keuze overlegt het zono-
Vervolgens vraagt de betreffende dig met (andere) deskundigen,
de arts een niet bij de behandeling be- TnQgri.Q;j
>or trokken collega zich een eigen oor- aarneia
te leggen. Van medewerkers die ge- deel te vormen en hierover een ver- In overleg met de verpleging zorgt
wetensbezwaren tegen euthanasie slag op te stellen, dat in het 'overleg- de arts voor de nodige tijd, rust en
hebben, kan op geen enkele manier team' wordt getoetst. Dit team, privacy. Bij de uitvoering van eu-
worden verlangd dat zij meewerken waarvan naar gelang de omstandig- thanasie mag uitsluitend door gedi-
aan besluitvorming over en uitvoe- heden artsen, verpleegkundigen, plomeerde verpleegkundigen wor-
huisarts, pastor, maatschappelijk den geassisteerd, met dien verstan-
werker en andere naastbetrokke- de dat zij zich 'beperken tot recht-
nen deel kunnen uitmaken, mag streeks door de wet toegestane han-
'niet te klein zijn opdat een routine- delingen',
matige benadering vermeden
euthanasie.
Met de opstelling van de richtlij
nen en het hanteren van de hiervoor
genoemde definitie wil de Dr. Da
niel den Hoed Kliniek vooral duide
lijkheid scheppen; daarom ontbre- wordt'.
ken in het document zogenoemde
'schijngestalten' als 'het op verzoek
achterwege laten van (medische)
handelingen', 'het verlenen van
hulp ter verlichting van het sterven,
Niet relevant
Voor de arts, die verwanten
patiënt zal voorlichten en begelei
den, zijn de persoonlijke opvattin
waarbij, onbedoeld, het leven wordt gen van verwanten bij de besluit- meld
verkort' en 'het staken c. q. achter- vorming 'niet relevant'; hun 'toe- "Het
wege laten van een, in medisch op
zicht, zinloze behandeling'. Termen
als 'actief, passief, indirect, vrijwil-
Nadat de arts op grond van zijn ei
gen kennis, het overleg met de pa
tiënt, familieleden en met andere
betrokken medici een verslag heeft
de opgesteld waaruit blijkt dat 'de
zorgvuldigheidseisen in acht zijn
genomen' wordt de euthanasie ge-
de justitie en de directie,
duidelijk", aldus een toe
stemming' wordt nadrukkelijk niet lichting hierop, "dat de directie het
onjuist acht verklaringen
het grondregel één tuurlijke dood af te geven die i
ADVERTENTIE
gevraagd,
"Eigenlijk w
lig' of 'abstinerën' worden niet ge- dat de arts nooit handelt op verzoek strijd zij met de waarheid",
bruikt, omdat zij niet bijdragen tot
een 'heldere indeling'.
Procedure
De eerste van de (negen) nieuwe
'richtlijnen euthanasie' heeft be
trekking op het begin van de
voortaan te volgen procedure: wan
neer een patiënt, of diens 'omge
ving' de wens uit om over euthana
sie te spreken wordt dit voortaan
'onverwijld gemeld aan het staflid
onder wiens verantwoordelijkheid
de betreffende patiënt is of wordt
opgenomen'.
In een toelichting hierop wordt
gesteld dat het uitvoeren van eutha
nasie uitdrukkelijk is voorbehou
den aan stafleden van de Dr. Daniel
den Hoed Kliniek, dan wel aan een
'door de directie hiertoe te kwalifi
ceren arts'.
Deze zal zo spoedig mogelijk met
de betreffende patiënt overleggen
'om deze te begeleiden' en om 'zelf
een eigen standpunt te bepalen'.
Hierbij worden de in het ziekenhuis
geldende procedures, overleg met
naaststaanden en huisarts, de even
tuele hulp van pastor, raadsman of
maatschappelijk werk(st)er in aan
merking genomen. Daarenboven
verdient 'ter wille van de bewijsvoe
ring achteraf een schriftelijk ver-
Met Van Dool zonwering houdt u het zonnetje uit
huis en haalt u kwaliteit in huis. Want met Van
Dool zonwering mag u hier allemaal op rekenen:
garantie, perfekt maatwerk, vakkundige
plaatsing, top-kwaliteit materialen, deskundig
advies en 'n vrijblijvende offerte.
Van Dool zonwering... Vakwerk
- Van Eekelen: betrokken blijven bij het veiligheidsbeleid.
WASSENAAR Vijf jaar
geleden wees dr. Wim van
Eekelen een benoeming tot
secretaris-generaal van de
Westeuropese Unie (WEU) nog
met enige afschuw van de hand.
Wie wilde er immers werken
voor een stagnerende,
nauwelijks bekende en
hopeloos verdeelde
internationale organisatie.
Aanvaarding van die functie
leek verdacht veel op een
vrijwillige verbanning naar de
politieke woestijn.
door
Louis Burgers
Na een ministerschap van twee
jaar, een weinig geslaagde erva
ring in de paspoortzaak en een
oppepbeurt voor de WEU, denkt
de liberale oud-bewindsman van
defensie er anders over. Afgelo
pen maandag werd Van Eekelen
na de gebruikelijke politieke koe
handel benoemd tot hoogste
ambtelijke baas van de Unie.
Daarmee wordt hij coördinator
van het veiligheidsbeleid van de
lidstaten Groot-Brittannië,
Frankrijk, Italië, Spanje, Por
tugal en de Benelux. Van Eekelen
volgt de Belg Albert Cahen op,
die deze functie vier jaar bekleed
de.
Over het waarom van zijn om
mezwaai zegt hij: "Deze functie
geeft mij de gelegenheid betrok
ken te blijven bij het veiligheids
beleid; iets waarmee ik mij al
sinds 1966 heb beziggehouden. Ik
kan de komende jaren ook veel
vrijer spreken dan ik als ambassa
deur ooit had gekund".
"Minister Van den Broek (bui
tenlandse zaken) heeft mijn be
noeming voorgesteld omdat hij
iemand wilde hebben met politie
ke ervaring, die tevens de minis
ters van de lidstaten persoonlijk
kent. Daarbij komt dat Nederland
op dit moment weinig internatio
nale functies bezet, en dat de
Westeuropese Unie weer meer
vorm moet krijgen", zegt Van
Eekelen in zijn Wassenaarse ap
partement.
Versterking
Van Eekelen geeft toe dat na de
onverwachte versterking van de
Unie in 1987 en 1988 (toen de uit
gangspunten van het bondge
nootschap opnieuw werden ge
formuleerd bij de toetreding van
Spanje en Portugal) er weer van
een zekere verstarring sprake is.
Toch wordt de Unie - vooral in
Washington gezien als de be
langrijkste factor achter het Eu
ropese optreden in de Perzische
Golf. Ook al was er geen sprake
van een gemeenschappelijk com
mando: de Amerikanen waar
deerden het dat Europa voor de
eerste keer na de Tweede Wereld
oorlog buiten het eigen territori
um optrad.
"Onder druk van de WEU voel
de iedereen, zelfs Luxemburg,
zich verplicht mee te doen", zegt
Van Eekelen. Als minister was hij
tijdens het Nederlandse voorzit
terschap van de Unie nauw be
trokken bij de poging het Bel
gisch-Nederlandse eskader van
mijnenjagers van de grond te krij
gen.
Maar afgezien van deze inci
dentele successen, lijkt de be
langstelling voor het werk van de
WEU weer tot een bedroevend
laag niveau te zijn afgezakt. Ook
in dë andere lidstaten heerst voor
al apathie, als er al geen sprake is
van openlijk wantrouwen tussen
landen als Westduitsland, Frank
rijk en Groot-Brittannië.
De oud-minister gelooft echter
niet dat het oplossen van die pro
blemen het zwaartepunt van zijn
werk zal zijn. "Op dit moment is
de Unie het enige forum waar
Frankrijk en de andere West
europese landen met elkaar over
veiligheidskwesties kunnen pra
ten. Zolang de Franse positie te
genover de NAVO' niet verandert
en dat verwacht ik niet moe
ten we de WEU versterken. Ei
genlijk is het een soort tussensta
tion: de Europese veiligheidsdi
mensie zou moeten vergroeien
met de Europese politieke sa
menwerking. We moeten groeien
naar die eenheid".
Overeenstemming
Van Eekelen verwacht verder dat
de WEU belangrijk blijft als reser
ve-insteling voor de NAVO. Bin
nen de Unie kunnen de Europea
nen immers gemakkelijker tot
overeenstemming komen. Zij
kunnen er ook op informele ma
nier nieuwe scenario's op het ge
bied van veiligheid en ontwape
ning doorpraten. De politieke dis
cussies krijgen vooral ook bete
kenis omdat de ministers van bui
tenlandse zaken en van defensie
van de aangesloten landen samen
rond de tafel zitten.
Van Eekelen ziet zich de ko
mende jaren met twee belangrij
ke problemen geconfronteerd:
het dispuut met Washington over
de lastenverdeling en het zoeken
naar een antwoord op de ontwik
kelingen in Oost-Europa en voor
al in Moskou.
Voor de Verenigde Staten is het
vooral van belang dat Europa met
één stem gaat praten, meent de
nieuwe secretaris-generaal. Al
leen dan kan West-Europa laten
zien dat het als een volwaardige
partner beschouwd wil worden.
Dan kan het ook tonen dat 'wij,
Europeanen' bereid zijn meer te
doen, ook als de jaarlijkse bijdra
ge niet omhoog gaat.
Een veel ingewikkelder zaak
vormt het optreden van de Russi
sche partijleider Gorbatsjov. Met
zijn voorstellen heeft hij de be
staande westerse axioma's en
strategieën volstrekt op de kop
gezet. Van Eekelen vindt dan ook
dat West-Europa daarop een ge
meenschappelijke visie zal moe
ten vinden, zoals bijvoorbeeld
een eigen 'Westpolitiek'. Wat
moeten wij doen als bijvoorbeeld
in delen van Oost-Europa echte
democratie tot stand komt, of de
mensenrechten niet langer ge
schonden worden?, luidt de vraag
van Van Eekelen.
"Binnen de NAVO - en als het
daar niet kan, dan binnen de
WEU moeten we eigenlijk een
nieuw Harmel-rapport (dat leidde
tot versterking van de NAVO,
red.) moeten opstellen. Maar dan
gericht op onze houding tegen
over Oost-Europa".
Streven naar ontspanning en
het op peil houden van de eigen
defensie, zoals het Harmel-rap
port in 1967 vastlegde, is niet lan
ger het juiste antwoord op de ont
wikkelingen in het Oosten. Van
Eekelen weet het antwoord niet.
Hij voelt er zelfs niet voor moge
lijke oplossingen te suggereren.
Dat zou de discussie kunnen be
ïnvloeden. Pas na een langdurig
overleg acht hij het mogelijk dat
West-Europa ook tegenover Oost-
Europa een eigen, duidelijke poli
tiek zal kunnen presenteren.
Hoe lang zal het nog duren
voor gereformeerde predikan
ten moeten gaan denken aan ac
ties en demonstraties? Met deze
vraag wees voorzitter ds. B. J. G.
Roolvink van de gereformeerde
predikantenvereniging gisteren
in Nijkerk zijn collega's op de
financiële nood onder predi
kanten. Op de jaarlijkse confe
rentie van de vereniging vroeg
de predikant uit Baarn aan
dacht voor 'een delicate kwes
tie', omdat de vereniging steeds
meer berichten ontvangt over
"toenemende relatieve armoe
de onder predikanten". Vooral
beginnende voorgangers kun
nen soms onder een enorme fi
nanciële schuldenlast gebukt
gaan.
Er zijn natuurlijk beroepsgroe
pen die in een veel slechtere posi
tie verkeren, aldus Roolvink.
Soms ook zijn de Financiële pro
blemen gewoonweg 'eigen
schuld'. Predikanten zijn door
gaans onzakelijk, ook als het om
geld gaat. Het verschil tussen bru
to en netto inkomen is echter 'on
toelaatbaar groot geworden'. Het
-schaadt het maatschappelijk aan
zien van de predikant als de echt
genoot of echtgenote er wat moet
bijverdienen om het huishouden
draaiende te houden.
Roolvink verwachtte dat de
materiële belangen van de predi
kant beter behartigd kunnen wor
den door de collectieve toetre
ding van de 750 leden van de vere
niging tot de Bond van Neder
landse Predikanten. Vorig jaar
ging de vereniging al in principe
akkoord met de toetreding tot de
grotere bond, die voornamelijk
hervormde predikanten als lid
heeft. Gisteren keurden de leden
van de vereniging een statuten
wijziging goed, waardoor de col
lectieve toetreding per 1 januari
1990 een feit kan zijn. De predi
kantenvereniging blijft wel als
'platform voor bezinning' be
staan.
Roolvink sloot zich aan bij zijn
medebestuurslid ds. G. van Loe-
nen, die in het jaarverslag het be
leid van de synode fel had bekriti
seerd. "Het wordt koud in de Ge
reformeerde Kerken voor de pre
dikanten en in financieel opzicht
treedt enige kneveling op", aldus
Van Loenen. De gereformeerde
synode heeft door wijziging van
enkele kerkorde-artikelen vol
gens van Loenen de voordelen
van een ambtsdrager ('geen socia
le lasten') willen combineren met
die van een werknemer ("je kunt
je als kerk van hem ontdoen als er
geen geld meer is").
Van Loenen maakte tijdens de
bijeenkomst nog enkele malen
'de kachel aan met onze werkge
vers'. Zo noemde hij het 'onge
kend, onfatsoenlijk en onsolidair'
dat gereformeerde predikanten
hun eigen VUT-regeling geheel
uit eigen portemonnee moeten
betalen. Ook de manier waarop
kerken hun deeltijdpredikanten
behandelen is zijns inziens soms
schrijnend. Zeker als het om twee
gehuwde voorgangers gaat, kun
nen de problemen ongekend
groot zijn: "De ellende is datje de
kerk mee naar bed neemt. En dat
dient tot niets..."
Voorzitter Roolvink pleitte niet
alleen voor een nieuwe zakelijk
heid onder predikanten, maar
ried zijn collega's ook aan een ei
gen spiritualiteit te ontwikkelen.
Predikanten moeten geen ge
leerdheid willen uitstralen, maar
persoonlijke godservaring.
Shell-werknemers
De hervormde gemeente van
Purmerend heeft gisteren als eer
ste hervormde gemeente een ge
sprek gehad met gemeenteleden
die bij Shell werken. Aanleiding
was de voorgenomen blokkade
door anti-apartheidsactivisten
van het Shell-laboratorium in
Amsterdam-Noord op 20 en 21
april.
Met deze bijeenkomst wilde de
kerkeraad de pastorale zorg voor
de Shell-werknemers tot uiting
brengen. Verder hoopte de kerke
raad dat op deze wijze polarisatie,
als in de tijd van de kruisraketten-
discussie, kan worden voorko-
De achttien aanwezigen, me
rendeels Shell-werknemers en
echtgenotes, deelden de kerkelij
ke zorg over de situatie in Zuid-
afrika, zo zei kerkeraadslid me
vrouw A. Dorrepaal na afloop.
Ludieke acties tegen de apartheid
werden aanvaardbaar geacht. De
vergadering sprak zich echter te
gen alle vormen van geweld, zoals
een blokkade, uit. Daarvoor is het
nog veel te vroeg. Het gesprek zal
worden voortgezet.
Eerder kwamen de economi
sche banden van Shell met Zuid-
afrika in de hervomrde gemeente
aan de orde toen de diakonie de
aandelen Shell had afgestoten en
hiervan melding maakte in de
kerkeraad.
De voorzitter van de hervorm
de synode, ds. B. Wallet, maakte
vorig jaar november op de syno
devergadering al bekend dat de
Hervormde Kerk een speciale bij
eenkomst zou beleggen voor ge
meenteleden die bij Shell wer
ken. Zij zouden de gelegenheid
krijgen zich uit te spreken over de
boycot van Shell, waartoe de We
reldraad van Kerken heeft opge
roepen.
Enkele maanden geleden be
sloot de hervormde gemeente van
Amsterdam geen Shell-produk-
ten meer te kopen uit protest te
gen de aanwezigheid van Shell in
Zuidafrika. Dat dit besluit ook
onvoorziene gevolgen had merk
ten afgelopen zondag Hervormde
kerkgangers in Amsterdam-West.
De brander van de verwarming in
de kerk had nog moeite met het
nieuwe merk stookolie zodat de
verwarming was uitgevallen. De
dienst werd grotendeels in een
matig verwarmde kerk gehou
den.
Beroepen
Hervormde Kerk: bedankt voor
Hoogeveen A. M. Langhout Put
ten (deelgemeente Andreas-
kerk).
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: bedankt voor Lisse in
combinatie met Voorschoten T.
Groenveld Anna Paulowna in
combinatie met Enkhuizen.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: bedankt voor Goes A.
van der Veer Zwolle.
Paus en feminisme. De paus
heeft scherpe kritiek geuit op het
'radicaal feminisme en de polari
satie' die hij onder de Amerikaan
se religieuzen heeft waargeno
men. De religieuzen zijn volgens
de paus mede verantwoordelijk
voor de afneming van het aantal
roepingen, omdat zij er niet in sla
gen volgens hun roeping te leven.
Bovendien is de gezagsuitoefe
ning binnen sommige orden te
slap.
Een en ander blijkt uit een brief
van de paus aan de bisschoppen
in de Verenigde Staten. De paus
legt er de nadruk op dat religieu
zen hebben gekozen voor een le
ven binnen een gemeenschap,
toegewijd aan God, en waar
schuwt dat "in vele gevallen het
apostolaat of het ambt de andere
waarden schijnt te hebben over
schaduwd". Religieuzen zijn vol
gens hem geroepen een voorbeel
dige gemeenschap te vormen bin
nen het geheel van de kerk.
Plato. Het Theosofisch Ge
nootschap houdt op dinsdag
avond 11 april (acht uur) een
openbare bijeenkomst over het
onderwerp 'Plato en de betekenis
van rechtvaardigheid'. De voor
dracht zal worden gehouden in de
Pieterskerk (ingang Kloksteeg) in
Leiden.
IKON-directeur. Barend de
Ronden, directeur radio van de
IKON, is per 1 juli benoemd tot
directeur-hoofdredacteur van de
regionale omroep Radio Utrecht.
De Ronden (46) kwam in 1968 bij
de afdeling radio van de IKOR, de
voorloper van de huidige Inter
kerkelijke Omroep Nederland.
