'Bokken zijn slechts een noodzakelijk kwaad'
Winstgroei Heineken gedrukt
Volkswoede over gezondheidszorg Italië
Bierbrouwer verwerkt naweëen van groeistuipen
Enige Nederlandse boldtenmesteiij dreigt te mislukken
DONDERDAG 6 APRIL 1989
BINNENUND/BUITENIAND/ECONOMIE
PAGINA 13
ROME Door heel Italië zijn
rond de openbare ziekenhuizen
spontane opstanden uitgebroken.
Er worden stakingen georgani
seerd en hier en daar komt het in
de gangen van de ziekenhuizen
tot relletjes en vechtpartijen tus
sen de honderden patiënten die in
lange rijen moeten wachten op
hun beurt. En de volkswoede die
er iri de sector van de Italiaanse
gezondheidszorg is losgebarsten,
heeft inmiddels ook de regering,
onder leiding van de christen-de
mocraat De Mita, aan het wanke
len gebracht.
door
Marjon van Royen
De oorzaak van dit alles is een de
creet van dezelfde regering-De
Mita, waarin bepaald wordt dat
elke Italiaan vanaf deze week een
eigen bijdrage moet betalen in de
tot nu toe gratis gezondheidszorg.
De regering besloot echter, in het
kader van het schrijnende Itali
aanse tekort op de begroting dat
de tijd was aangebroken om de
burgers zelf een deel te laten beta
len voor hun onderzoeken, hun
medicijnen en hun opnamen in
de ziekenhuizen.
Nu is het niet alleen de inhoud
van deze maatregel, maar vooral
de manier waarop die door de re
gering is doorgevoerd die de woe
de heeft opgewekt van patiënten,
doktoren, verplegers, en ook de
directeuren" van de openbare zie
kenhuizen.
"De maatregel van de regering
is een enkele reis naar de chaos!",
staat er op een groot spandoek
dat aan de hekken van de Policli-
nico Umberto IL in Rome wap
pert. Bij de afdeling 'administra
tie' staat een lange trieste rij van
mensen tot buiten op de wankele
trap van het gebouw. Vrouwen
met kinderen op hun arm, oudere
mannen, zuchtende mensen. Er
wordt gemompeld. "Dit is nu al
de vierde rij waarin ik vandaag
sta", zegt een man. "Ik moest ei
genlijk gisteren al worden opge-
operatie aan mijn
galblaas. Maar het is een comple
te chaos. Ze zeggen dat je moet
betalen. Maar niemand kan je ver
tellen waar je moet betalen, hoe je
moet betalen, of hoeveel je pre
cies moet betalen. Dat is toch niet
De man vertelt over zijn vruch
teloze poging van de afgelopen
dagen om op tijd in het zieken
huis te worden opgenomen. De
dokter had gezegd: acht dagen
opname. En in de krant had ik ge
lezen dat de regering heeft be
paald dat we 10.000 lire (ongeveer
16 gulden) per dag moeten beta
len. Dus dacht ik: dat wordt
80.000 lire". Toen hij eindelijk bij
het loket kwam, bleek echter dat
hij maar 10.000 lire hoefde te beta
len. "Alleen de eerste dag, zeiden
ze. Maar ze zeiden ook dat ik om
te betalen, naar de bank moest
gaan. Ze waren in het ziekenhuis
niet toegerust om contant geld te
ontvangen, zeiden ze". Dus ging
hij naar de bank, en daarna met
de bus weer terug naar het zie
kenhuis, met een stortingsbewijs
in zijn zak. "En nu zeggen ze op
eens dat ik een deposito van
100.000 lire moet betalen. Voor
het geval ik langer blijf', de man
kijkt radeloos om zich heen.
De chaos en de verwarring in
de Italiaanse ziekenhuizen is
compleet. Voor de regering was
met het uitvaardigen van het de
creet de kous kennelijk af. Geen
nota, geen richtlijn, zelfs geen cir
culaire is er uitgevaardigd om te
vertellen hoe een en ander moet
worden uitgevoerd. "De zieken
huizen moeten zelf bepalen hoe
ze de eigen bijdragen willen in
nen", zei de minister van volksge
zondheid woensdag in zijn tot nu
toe enige 'opheldering'. In Bolog
na boycotten de ziekenhuisauto
riteiten de wet, en hoeven de
mensen dus niets te betalen. Ter
wijl men in Perugia tien dagen
vooruit moet betalen en in Napels
zieke mensen op straat zijn gezet
omdat ze de bijdrage niet konden
betalen.
ziekenhuizen hebben ze de admi
nistratiekantoren bezet, zodat
voorlopig niemand de eigen bij
drage hoeft te betalen. In veel fa
brieken hebben werkonderbre
kingen plaats. De vakbonden en
de communistische oppositie
hebben overal volkspetities geor
ganiseerd. In alle ziekenhuizen is
de consumentenbond bezig anti-
betalingscomités op te richten.
En voor 10 april is een algemene
staking uitgeroepen.
"Wie niet kan regeren, mag ook
niet incasseren"; klinkt het bij de
ingang van de eerste hulp van het
San Camillo-ziekenhuis in Rome.
Verplegers, doktoren en patiën
ten met spandoeken, vlaggen en
bordjes. Dan komt er om de hoek
een ziekenauto aan. Als er een
jongen wordt uitgelaten, met over
zijn hele lichaam bloedende won
den, stopt het geroep. "Nou kij
ken of ze uit deze platte biefstuk
nog tienduizend lire kunnen per
sen", fluistert een van de bran
carddragers die zich bij de menig
te voegt.
ZOETERWOUDE - Heineken
is in 1988 vooral bezig gehou
den door de naweëen van zijn
groeistuipen. De winst van de
bierbrouwer bleef vrijwel gelijk
(291 miljoen gulden). Veel geld
ging zitten in reorganisatie en
modernisering van dochters in
Zuideuropese landen. In de top.
van het concern werd nogal wat
geschoven met managers, die
gedurende de periode van ex
pansie van de afgelopen tien
jaar het bedrijf binnenkwamen.
Heineken, dat in de afgelopen tien
jaar de omzet explosief zag groeien
van 2,9 naar 7,3 miljard gulden, doet
het in 1989 kalm aan met omvangrij
ke nieuwe activiteiten. De groei zal
geleidelijk zijn en over de gehele li
nie gebeuren. Dit jaar wordt het
aantal aandelen uitgebreid (één bo
nusaandeel per vier aandelen), een
operatie die wordt bekostigd uit de
omvangrijke reserves (2,1 miljard)
van het concern.
door
Raymond Peil
Het heeft het afgelopen jaar nogal
gerommeld in de top van het be
drijf. Onder andere algemeen direc
teur Van Soest werd overgeplaatst,
terwijl elders in het bedrijf in de
hoogste regionen een handvol men
sen hetzelfde lot onderging. Top
man Van Schaik verklaarde dit gis
teren tijdens een toelichting op het
financiële jaarverslag met de lange
periode van groei die het concern
achter de rug heeft. "Er kwamen
veel nieuwe takken aan de Heine-
ken-boom, waardoor op allerlei ni
veaus mensen werden binnenge
bracht. We zijn bezig dat materiaal
door te lichten".
Voorzitter A.H. Heineken van de
raad van bestuur - hij wordt later dit
jaar opgevolgd door Van Schaik -
verklaarde dat het uitblijven van
winstgroei van enige omvang mede
te wijten is aan toegenomen ver
koopkosten. Het pils, dat ruim 80
procent van de omzet van het con
cern vormt, kampt met een toene
mende concurrentie van uit België
en Duitsland geïmporteerd bier.
Heineken: "Het verkoopvolume
van die biertjes is ontzettend klein.
Die kleine biertjes zijn geen torpe
do's die onder het slagschip Heine
ken worden afgevuurd". De brou
wer pikt zelf ook een graantje mee
van deze trend door een aantal (on
der meer Affligem, Koning, Duvel
en Westmalle) te importeren. Heine
ken zag zijn marktaandeel in Neder
land met ongeveer een half procent
teruglopen. Importbier heeft een
aandeel van ongeveer drie procent.
De bierconsumptie per hoofd van
de Nederlandse bevolking daalde in
1988 van 84,3 tot 83,3 liter. Heine
ken: "Gezien de slechte zomer een
meevaller".
De onderneming boekte in Ne
derland en over de grens succes met
nieuwe, lichte biersoorten. Meer
nog dan Amstel Light (minder alco
hol en caloriën) bleek de verkoop
van het alcoholarme Buckler alle
verwachtingen te overtreffen. De
afzet van frisdranken (Royal Club,
Sourcy) gaf een stijgende lijn te
zien. Opvallend daarin is ook de stij
ging van het aandeel 'light'-drank-
en. Met gedistilleerd en wijn (Os
borne) gaat het minder goed. Heine
ken zag de verkoop van Bokma,
Coebergh, Hoppe, Jagermeister en
Zwarte Kip teruglopen.
Eind april wordt de afronding
verwacht van het overleg met on
dernemingsraden en vakbonden bij
Bols, met welk bedrijf Heineken
een joint-venture opzet op het ge-
biéd van gedistilleerd en wijn in de
Benelux. Overeenstemming moet
worden bereikt over maatregelen
die het personeelsoverschot in deze
sector opvangen.
Vooraanstaand
Heineken, 's werelds derde brouwe
rij, kon zijn vooraanstaande positie
op de internationale biermarkt in
1988 handhaven. In de EG en in Eu
ropa beheerst Heineken ongeveer
10 procent van de markt, wereld
wijd 4 procent. De winstverwach
tingen voor 1989 zijn onzeker, af
hankelijk van valutaschommelin
gen, het weer en overheidsmaatre
gelen zoals op het gebied van beper
king van de drankverkoop en moge
lijk de EG-plicht tot versoepeling
van de contracten tussen de brou
werij en de pachtende afnemers.
De export naar de Verenigde Sta
ten, die in 1987 sterk onder druk
kwam te staan door concurrentie
van onder meer bier uit Mexico, Ca
nada en Australië, heeft de stijgen
de lijn hervonden. Heineken, dat
zich in de VS als duurder kwaliteits
bier presenteert (in totaal 5 procent
van de biermarkt), heeft ongeveer
26 procent van de omzet van 'het be
tere bier' in handen. Bij geïmpor
teerd .'light' bier bleef Amstel
marktleider.
Wat de Europese Gemeenschap
betreft stond het jaar 1988 in het te
ken van de totstandkoming van de
interne markt, die volgens de plan
nen in 1992 een feit moet zijn. "Hei
neken is reeds geruimte tijd op vele
belangrijke Europese markten ac
tief, in veel gevallen met eigen brou
werijen. Aanpassing aan de nieuwe
situatie zal voor de onderneming
dan ook geen ingrijpend proces be
tekenen", aldus het jaarverslag.
Het concern rekent op toenemen
de concurrentie van niet-Europese
ondernemingen. "Immers, een gro
te Europese markt kan aantrekke
lijk zijn voor ondernemingen die tot
nu toe niet actief zijn in dit wereld
deel". Voor overnemingen zijn er in
de praktijk weinig mogelijkheden.
Topman Van Schaik: "We zoeken
het meer in participaties. Wereld
wijd wordt regelmatig gekeken of
we vermogen moeten stoppen in
nieuwe of bestaande brouwerijen".
De omzet van Heineken groeide
in 1988 van bijna 6,7 tot 7,3 miljard
gulden. De nettowinst kwam uit op
291 miljoen gulden, miljoen meer
dan in 1987. Het concern verkocht
in 1988,47 miljoen hectoliter bier, 4
miljoen meer dan in 1987. Wereld
wijd werkten 28.719 mensen bij Hei
neken en dochtermaatschappijen,
van wie 6290 in Nederland.
Pottenkijker
Alfred Heineken was gisteren met
één van zijn laatste optredens in het
openbaar bezig als voorzitter van de
raad van bestuur van het gelijkna
mige drankenconcern. Heineken
(65) wordt voorzitter van de raad
van commissarissen hij volgt drs.
S. Orlandini op die 'gewoon' com
missaris wordt en wordt tevens
gedelegeerd commissaris, één die
voor de raad van commisarissen als
een soort pottenkijker in het bedrijf
rondloopt.
Heineken: "Ik zal mij niet met de
dagelijkse .gang van zaken bemoei
en". Hij zegt wel te verwachten bij
belangrijke beslissingen te worden
geraadpleegd. Heineken heeft meer
dan 25 jaar deel uitgemaakt van de
raad van bestuur van het bedrijf,
waarvan 18 jaar als voorzitter.
De band tussen de brouwerij (op
gericht in 1864 door grootvader Ge
rard Heineken) en de familie blijft,
afgezien van het gedelegeerd com
missariaat ook bestaan door het feit
dat Hëinekens dochter deel uit
maakt van de raad van beheer van
Heineken Holding nv. Heineken
zelf bezit de meerderheid van de
aandelen van deze holding, die op
zijn beurt de meerderheid van de
ruim 25,6 miljoen Heinekenaande-
len bezit. Freddie Heineken is niet
bang voor een vijandig overne
mingsbod. "Dan moeten ze mij
eerst doodslaan".
Heineken, terugblikkend op 47
dienstjaren bij de grootste bierex
porteur ter wereld: "Ik heb enorm
veel voldoening beleefd. Ik ben er
trots op dat het bedrijf is geworden
tot wat het nu is. Mijn beste vrien
den zijn mijn collega's. Ik heb mijn
doel bij Heineken bereikt".
TILBURG - "Geiten, daar
heb je wat aan. Die zijn pret
tig en nuttig, want ze leveren
melk, waar je kaas van kunt
maken. Maar wat moet je
nou met een bok? Bokken
zijn uitvreters. Ze brengen
niets op; ze kosten alleen
maar. Bokken zijn minder
vriendelijk dan geiten en
wat erger is, als je ze zou wil
len houden, moeten ze wor
den gecastreerd. Anders st
inkt de hele omgeving als de
hel".
door
Weert Schenk
"Bokken worden dus niet gehou
den. Klaar uit". Voor mevrouw J.L-
.Jansen-de Smidt, secretaris van de
Algemene Nederlandse Bond van
Geitenhouders, is daar verder ook
geen discussie over mogelijk. Dit al
gemeen erkende standpunt in de
geitenhouderij betekent jaarlijks de
dood van duizenden jonge boklam-
Het probleem van de overbodige
bokken is de laatste jaren sterk toe
genomen. Veehouders die vanwege
de superheffing en het mestover
schot hun bedrijf niet meer met
koeien, kalveren of varkens konden
uitbreiden, zochten naar -andere
mogelijkheden. Zo gingen ze meer
vallen kweken, nertsen fokken en
dus ook geiten houden.
In 1983 waren er in ons land nog
maar 33.000 melkgeiten, hoofdzake
lijk in bezit van hobbyisten. Sedert
1986 is dat aantal meer dan verdrie
voudigd. Elke geit werpt jaarlijks,
na een draagtijd van vijf maanden,
twee lammetjes, een bokje en een
geitje. Dat betekent dus de geboorte
van ruim 100.000 gezonde dieren die
voor de eigenaar waardeloos zijn.
De geitenhouders beschouwen
het als een groot verlies om de
boklammeren aan te houden. De
bokjes drinken de kostbare geite-
melk op en ook als ze meteen aan de
poedermelk .worden gezet, kosten
ze alleen maar geld, ruimte en aan
dacht. "Geen mens wil ze groot
brengen", zegt mevrouw Jansen-de
Smidt begripvol, "economisch ge
zien is het geen rendabel produkt".
Directeur H. Kil van coöperatie Almathea (links) en bedrijfsleider Peter Zeemeijer van de bokkenmesterij: "Er
moeten regels komen voor de goede behandeling van bokken". (foto gpd)
Het merendeel van de bokjes
wordt dan ook meteen afgemaakt.
Een spuitje geven is de mooiste ma
nier, maar dat kost geld. Meer ge
bruikte methoden om de dieren ge
nadeloos te doden zijn: de hersens
inslaan, wurgen, verdrinken of, wat
het meeste lijden veroorzaakt, ver
waarlozen tot de dood erop volgt.
Liever zouden de geitenboeren
de bokjes na de geboorte levend
kwijt raken. Een beperkt aantal die
ren wil op de markt wel eens een
rijksdaalder opbrengen als handela
ren ze kunnen verkopen aan mos
lims. De bokjes worden dan op ritu
ele wijze geslacht.
'Reerug'
Een ander deel kan worden gesle
ten aan bokkenmesterij en in Frank
rijk en Italië, waar ze meer dan in
Nederland houden van geitevlees.
In ons land staat geitevlees meestal
alleen onder de naam 'reerug' op het
De transporten naar het buiten
land zijn voor de bokjes een marte
ling door het gebrek aan verzorging,
voedsel en water. Vele bezwijken
onderweg. De inspectie van de die
renbescherming heeft deze week
besloten meer aandacht te besteden
aan de behandeling van de boklam
meren in de stallen en tijdens het
De in 1986 opgerichte Brabantse
coöperatie Almalthea, waarbij mo
menteel 65 geitenhouders zijn aan
gesloten en meer dan 25 aankomen
de geitenboeren popelend op de
wachtlijst staan, probeert als enige
een eigen bokkenmesterij in stand
te houden. De problemen zijn ech
ter groot en op de mesterij sterven
bokjes aan allerlei ziekten.
Na drie zeer verliesgevende jaren
wordt binnenkort een definitieve
beslissing genomen over het voort
bestaan van het bedrijf. Het eerste
jaar moesten d^ leden er een ton op
toe leggen, het tweede jaar 80.000
gulden en voor dit jaar hoopt direc
teur H. Kil van de coöperatie het
verlies te beperken tot 25.000 gul
den.
Kil vindt de bokkenmesterij be
langrijk voor de beeldvorming van
de geitenhouderij. "Als je een nieu
we tak van landbouw populair wilt
maken, moet je aardig met de die
ren omgaan. En ook als coöperatie
willen wij geen valse naam krijgen".
Als de bokkenmesterij gesloten
wordt, moeten er regels komen voor
de goede behandeling van de bok
ken, zegt hij.
Ziekten
De mesterij van de 'Almalthea' staat
in Moergestel. Slechts met grote
aarzeling staat Kil een bezoek aan
de stallen toe. Hij probeert het af te
houden, omdat het te gevaarlijk
voor de bokken zou zijn. Bezoekers
kurtnen ziekten overbrengen van
het ene bokkenverblijf naar het an
dere. "De infectiedruk is groot".
Slechts twee stallen mogen wor
den bezichtigd, waar ongeveer 200
van de ruim 1900 aanwezige bokken
staan. De diertjes op het stro zijn
twee weken oud. Ze liggen, lopen,
zetten de koppen tegen elkaar om
de rangorde in de groep vast te stel
len en lurken aan de spenen van een
machine die automatisch poeder-
melk maakt.
Sommige bokjes hebben verf op
hun kop. "Die moeten we in de ga
ten houden", zegt bedrijfsleider Pe
ter Zeemeijer, "omdat ze nog niet
goed aan de speen kunnen drinken.
We moeten oplassen dat ze niet ver
drogen". Hij wijst op bokjes die van
achteren nat en vies zijn. "Op hen
moeten we ook goed letten. Ze heb
ben diarree en zijn dan extra vat
baar voor ziekten. Dat gaat over als
ze de omschakeling van moeder
melk naar de melkpoeder hebben
verwerkt. Negentig procent van de
bokken krijgt diarree".
Het onder de knie krijgen van al
lerlei ziekten vormt het grootste
probleem in de geitenhouderij. De
kennis en het vakmanschap om gei
ten te houden schiet nog te kort. Het
is lastig om op tijd ziekten te her
kennen en die vervolgens met de
juiste middelen te bestrijden.
In de bokkenmesterij stapelen
die problemen zich op. Omdat bok
ken van verscheidene geitenhoude-
rijen daar bijeen gebracht worden,
komen daar allerlei ziekten te sa
men. In het eerste jaar, toen de pes
terij nog in andere stallen zonder
klimaatbeheersing was onderge
bracht, leidde dat tot een sterfte van
32 procent. Van de 5000 bokken gin
gen er 1600 dood.
Bacterie
Een op de drie bokken ging,
meestal in de tweede week na de ge
boorte, ten onder aan maag-darm
wormen, diarree, longaandoenin
gen en 'zere bekjes', een nare, be
smettelijke ziekte waardoor de die
ren nog slechts moeizaam kunnen
drinken. Ook gaan verhalen over
een zeldzame bacterie in de herse
nen, waardoor de dieren als gekken
rondjes gaan draaien. Directeur Kil
zegt deze aandoening niet te ken-
In het tweede jaar, na de verhui- In Moergestel worden afgemest in plaats i
zing naar Moergestel, daalde het dood.
sterftecijfer tot rond de 30 procent.
Er waren nog veel problemen met
het gebruik van medicamenten.
Wat kon de bokken wel worden ge
geven en wat niet? Voor een enkele
dodelijke ziekte bestaat zelfs geen
medicijn.
Volgens de directeur weet 'Al
malthea' dat alles nu vrij aardig.
Door ervaring wijs geworden is de
uitval van bokkèn nu terug ge
bracht tot 11 procent. ?'Het is nog
veel", zegt de directeur, "maar ge
zien de infectiedruk zeer redelijk".
Op de bokkenmesterij worden dit
jaar 8000 boklammeren aangevoerd
om in acht weken rijp voor de slacht
te worden gemaakt en als vlees
klomp van een kleine tien kilo te
worden geëxporteerd. De leden van
de coöperatie zijn verplicht hun
bokjes aan de mesterij af te staan.
Een financiële regeling moet daar
borg voor staan. Een boer die niet
levert, krijgt een geldboete opge
legd. Komt hij daarna zijn verplich
ting opnieuw niet na, dan wordt zijn
lidmaatschap van de coöperatie op-
Voor bedrijfsleider Zeemeijer
van de mesterij is het een ramp als
de geitenboer zijn boklammeren
vanaf het begin verwaarloosd. Als
de geitenmelker de bokjes niet de
speen geeft, laten die koppige bok
ken zich dat nog heel moeilijk aan
leren op de mesterij. Of als de bok
ken ziek zijn, doordat ze op de tocht
hebben gestaan, kunnen ze de ande
re aansteken.
'Almalthea' eist daarom van de
geitenboeren dat ze de bokken ge
zond aanleveren. De transporteur
moet daar op letten. Als deze een
bok laat staan, moet hij zich ervan
verzekeren dat het dier de volgende
week wel meekomt. Een boer wordt
terecht gewezen als blijkt dat op die
manier bij hem teveel bokken ach
terblijven of doodgaan, aldus Kil.
Afmesten
Als het experiment met de mesterij
mislukt, wil Kil dat de boeren hun
bokken zelf gaan afmesten. "Daar
zijn wat ideeën over'. Over het bio-
technologisch manipuleren van gei
ten, opdat er voornamelijk geitlam
meren worden geboren, wil de di
recteur zijn hoofd nog niet breken.
Hij weet niet of het ethisch verant
woord is en bovendien is kunstma
tige inseminatie bij geiten niet ge
makkelijk.
Kil kan vooralsnog niet anders
dan afwachten wat voor de bokken
'maximaal haalbaar' is. "Het gaat
ons natuurlijk wel in eerste instan
tie om de geitemelk", zegt hij om
vervolgens te verzuchten: "Bokken
zijn een noodzakelijk kwaad".
n direct door de geitenboer ge-
(foto GPD)
