Het bad half vol koud water,
daar ging je dan gewoon
'Je moet het kinderen niet
al te gemakkelijk maken
Forumdiscussie over taal bij SSR
Diefstal uit
kunsthandel
WOENSDAG 5 APRIL 1989
Stichting Sint Maarten bestaat 250 jaar
LEIDEN - Vele Leidenaars zul
len zaterdag 29 april met ge
mengde gevoelens de Pieters
kerk betreden. Daar houdt
Stichting Sint Maarten ter gele
genheid van haar 250-jarig be
staan een reünie voor mensen
die ooit het pand van het wezen
huis aan de Sint Jacobsgracht
bevolkten. Zij ontmoeten die
dag mensen met wij zij hun al
dan niet gelukkige jeugd door
brachten.
door
Meindert van der Kaaij
In de Lokhorstkerk wordt twee da
gen eerder, op donderdag 27 april,
officieel herdacht hoe exact twee
ënhalve eeuw daarvoor de Leidse
arts Gerard van Swieten samen met
vier medestanders de eerste aanzet
deed tot de oprichting van een Arm
bestuur voor katholieken.
Hieruit zou later Stichting Sint
Maarten voortkomen, die onderdak
ging bieden voor alle zwakkeren uit
de samenleving. Daaronder vielen
weduwen, wezen, gehandicapten,
landurig zieken, beiaarden en werk
lozen. Op 27 april zal ook aan minis
ter Brinkman van welzijn het eerste
exemplaar van het boekje 'Van we
zen tot welzijn' worden uitgereikt,
waarin de geschiedenis van de
stichting wordt verteld.
De stichting verliet het pand aan
de Sint Jacobsgracht in 1978. Wat
sinds 1739 de bakermat was van
Sint Maarten, voldeed tien jaar gele
den niet meer aan de eisen van deze
tijd. De stichting verliet het gebouw
en beperkte zich voortaan tot de op
vang van jongeren tot 18 jaar.
de stichting Sint Maarten is nu ge
huisvest in vier kleine eenheden,
waarvan twee leefgroepen en twee
kamertrainings-units. Bij het
laatste leren de jongeren op eigen
benen te staan. Tussen die twee
jaartallen liggen volgens de huidige
bestuursleden een wereld van ver
schil. De liefdadigheid is vervangen
door een recht op een beschermde
wijze van opgroeien.
Opvang
Volgens directeur Van der Sande is
er nog steeds grote behoefte aan
dergelijke opvang. Hoewel de we
zen tegenwoordig zo goed als ver
dwenen zijn, zijn er nog steeds jon
geren die om een beschermde leef-
sitautie zitten te springen. Kinderen
die bijvoorbeeld na echtscheiding
van de ouders zich niet meer thuis
voelen in het gezin.
Of zoals Van der Sande in wel-
zijnsjargon zegt: "De hulpvraag is
nog steeds veel groter dan we kun
nen bieden. Als we een plekje vrij
hebben kunnen we die wel met tien
andere jongens of meisjes opvullen.
Er zitten daar hele schrijnende ge
vallen bij die we echter niet kunnen
helpen. Aan een wachtlijst begin
nen we niet meer. Die wordt zo lang
dat een jongere al iets anders heeft
op het moment dat hij aan de beurt
Het bestuur van Sint Maarten
heeft dan ook enige jaren geleden
met plannen voor uitbreiding rond
gelopen. Er zouden meer leefgroe
pen komen. Alles was organisato
risch in kannen en kruiken. Op het
laatste moment weigerde het minis
terie van welzijn echter het groene
licht voor de plannen te geven.
Niet alleen de doelgroepen zijn in
de eeuwen veranderd, maar ook de
'hulpverleners'. Aanvankelijk wa
ren het pleeggezinnen die tegen een
vergoeding de wezen onder hun
hoede namen. Later kwamen de
weesvaders en -moeders die bij in
het pand aan de Sint Jacobsgracht
de scepter zwaaiden. Na een turbu
lente 19de eeuw, waarin de stich
ting met de nodige problemen te
kampen kreeg, kwamen in 1916 de
Zusters Dominicanessen uit Voor
schoten te hulp.
Die maakten eind jaren zestig op
hun beurt plaats voor de groepswer-
kers. Mensen die van de sociale aca
demies afkomstig zijn en die voor
de opvang van kinderen zijn opge
leid. "In die tijd was er sprake van
een professionalisering", zegt Van
der Sande. "Zonder wat aan de zus
ters af te doen, maar eigenlijk wis
ten ze van niets. Ze hadden van hun
roeping hun beroep gemaakt".
Zwarte bladzijden
De verschillen tussen toen en nu,
treden met name aan het licht in het
boekje 'Van wezen tot welzijn' dat
door de historicus F. Boersma is ge
schreven. Hij is er in geslaagd de ge
schiedenis van de stichting op boei
ende wijze op papier te zetten.
Boeiend, omdat van het sfeertje is
afgestapt dat om veel jubileumboe
ken hangt: over de doden niets dan
goeds. Doordat hij van het bestuur
van Sint Maarten, de vrije hand
kreeg heeft hij biet verzuimd om
ook de minder mooie kanten van de
wezenopvang in het verleden te
schilderen.
Een van die 'zwarte bladzijden'
betreft de periode in de 19de eeuw.
De goede naam die de stichting van
af de oprichting tot aan circa 1800
had opgebouwd werd volledig te
niet gedaan door enkele schanda
len. "Rellen die ook nu nog zeer ac
tueel kunnen zijn", meent de schrij
ver Boersma.
Hij doelt bijvoorbeeld op weesva
der Kranenburg die door de regen
ten - de toenmalig bestuursleden
van Sint Maarten - ervan werd ver
dacht ontuchtige handelingen met
zijn pupillen te hebben gepleegd.
Boersma kwam achter dit schan
daal doordat hij te midden van de
enorme papiermassa die het archief
over Sint Maarten bevatte, de ver
slagen vond van de verhoren die
door de regenten zijn afgenomen.
Volgens Boersma begon het alle
maal met de ruzie die Kranenburg
kreeg met wees Leen Brugmans. De
weesvader strafte Leen door hem
op te sluiten in het hok. Nadat Leen
erin was geslaagd te ontsnappen
werd hij wederom opgesloten, maar
nu met een blok aan zijn been en na
"enige slagen met de bullepees op
zijn rug te zijn geslagen". Leen zin-
de op wraak en klaagde Kranen
burg aan bij de regenten.
Die sloegen aanvankelijk geen
acht op Leen, maar toen na hem ook
andere wezen hun beklag deden
over de weesvader, kwam er een on
derzoek. Er werd bijvoorbeeld ge
vraagd of Kranenburg inderdaad
aan hun 'schaamte' had gezeten. "Ja
meneer", werd dan door een wees
geantwoord, "hij voelde mij overal
aan mijn buik, aan mijn schaamte.
Dit gebeurt bij warmte* haast elke
avond". Hoewel de regenten onder
de Sint Jacobsgracht. Achteraan grote druk stonden omdat het
(fotoarchief st Maarten) praatje door de hele stad ging, bleef
f Een meisjesgroep in het dagverblijf
Kranenburg toch gehandhaafd. Me
de doordat een wees later op zijn
verklaringen terug kwam.
Bordelen
Een ander praatje dat door Leiden
ging, was dat het weeshuis een vas
te leverancier aan bordelen zou zijn.
Verhalen die bijvoorbeeld op gang
kwamen door een voorval waarbij
een katholiek meisje uit het wees
huis werd gevonden bij een protes
tantse jongen. Gelukkig voor Sint
Maarten bood een inspecteur op het
gebied van weeshuizen aan het eind
van de eeuw de helpende hand. Hij
zuiverde het huis van alle blaam.
Betere tijden werden pas echt be
reikt bij de intrede van de Zusters
Dominicanessen uit Voorschoten in
1916. Het was op een gegeven mo
ment moeilijk om nog suppoosten
voor Sint Maarten te krijgen. De
zusters wilden daarentegen graag
komen. Het enige dat zij nodig had
den waren een kapel, een refter, re
creatieruimte en individuele slaap
cellen.
Er voltrok zich volgens Boersma
een culturele revolutie aan de Sint
Jacobsgracht. Het Rijke Roomse
Leven deed zijn intrede, maar of de
bewoners daarmee echt blij waren
is nog maar de vraag. De komst van
de zusters betekende onmisken
baar een verbetering in de verzor
ging, maar ze waren daarbij ook vre
selijk streng.
Zo wisten ze wel weg met wezen
ziekte nummer één: het bedplassen.
Sommigen leden jaren aan deze
kwaal, bijna elke nacht. De remedie
die hiertegen werd gevolgd was
hard. "Naar beneden... Het bad half
vol met koud water. Daar ging je in.
Woedend voelde ik me niet, even
min in paniek. Het feit lag er ge
woon en daarvoor werd je gestraft.
Dat onderging je", vertelt een ex-
bewoner. "Nee, moeders waren het
niet. Geen van allen. Er waren aardi
ge bij, maar er zaten er tussen...".
De zusters lieten zich blijkens het
boekje ook wel eens van een andere
kant zien. Bijvoorbeeld tijdens de
hongerwinter. Toen bleek het aan-
passings- en improvisatievermogen
van deze uiterlijk zo starre vrouwen
verbijsterend. Echte honger heb
ben de wezen en bejaarden, zelfs tij
dens de hongerwinter dus nooit ge
leden.
De herinneringen aan de tijd met
de zusters zullen altijd tweeslachtig
blijven. Vandaar dat sommige ex-
bewoners van Sint Maarten voor
geen prijs naar de rëunie zullen ko
men, zo zegt bestuurslid H. Vis. "Zij
hebben een trauma aan die tijd
overgehouden. Het verdringen van
die herinneringen is inderdaad een
manier om die trauma te verwer
ken".
Aan de andere kant zijn er ook
mensen die naar de rëunie uitkij
ken. "Iemand belde me laatst op
vanuit de Verenigde Staten. Hij ver
telde dat hij onder meer hiervoor
over komt vliegen", aldus Vis. De
toegangsprijs voor deze dag is tien
gulden. Entreekaarten zijn bij de
toegangsdeur van de Pieterskerk te
verkrijgen.
LEIDEN - In den beginne was het
Woord. Mogelijk mocht daarom de
hoogleraar in de theologie aan de
Leidse Universiteit H.J. de Jonge
gisteravond op studentenvereni
ging SSR. een forum voorzitten
over taalverval en taalbehoud. Aan
leiding was het dertiende lustrum
van SSR's oudste en meest illustere
dispuut Taenia, dat de welspre-
door
Emiel Fangmann
REDACTIE: JAN RIJSDAM, TELEFOON: 161444
Erotiek (I)
Over de reclamezuilen en bus
hokjes die sinds vorig jaar no
vember de stad in bezit hebben
genomen is de afgelopen maan
den al heel wat gezegd en ge
schreven. Wij raken er in elk ge
val niet over uitgepraat. Geen
wonder, want over het hoofd zien
kun je die dingen nog steeds niet.
Sinds de hoogtijdagen van de
stadsvernieuwing heeft er, als u
het ons vraagt, geen activiteit
plaats gevonden die het Leidse
stadsbeeld zo ingrijpend heeft ge
wijzigd als de vele verlichte recla
meboodschappen.
We hadden natuurlijk al wel die
metershoge, sigaretten rokende,
stoere cowboy. Maar voor de rest
moest het gemeentebestuur van
Leiden eigenlijk toch niet zo veel
hebben van al te opzichtige recla
meboodschappen. Sterker nog:
de Leidse bestuurders waren be
hoorlijk vies van commercie en
vonden al te opzichtige reclames
helemaal niet passen in de histori
sche binnenstad. Nu blijken de
reclame-opbrengsten en de
mooie bushokjes die men daar
voor krijgt het argument om het
stadsgezicht met een paar hon
derd affiches te beplakken en wil
men ons zelfs doen geloven dat
het een probaat middel is ter ver
levendiging van de stad.
Alleen het CDA zeverde laatst
nog dat de verlichting in de bus
hokjes wel erg fel is en of het niet
wat minder kon. Ja, ja... eerst
goed vinden dat de reclames geld
in het gemeentelaatje brengen en
dan zeuren of het niet wat minder
kan. Het doet ons denken aan lie
den die de hele nacht doorzuipen
en dan de volgende ochtend kla
gen over een spijker in hun kop.
Waar wij het nu eigenlijk over
willen hebben zijn de reclame
boodschappen die in de zuilen en
de bushokjes hangen. Is het u ook
opgevallen dat met de vercom
mercialisering ook de erotisering
van de binnenstad haar intrede
heeft gedaan. Vorige maand nog
maakte een zeer schaars geklede
jongedame in een wellustige pose
reclame voor één of ander exo
tisch drankje. Nog eerder zagen
we een prettig uitziende jonge
man met ontbloot bovenlijf een
kofferset aanprijzen, waarmee
ook de man als lustobject zijn in
trede heeft gedaan.
Sinds gisteren hangen in prak
tisch elk bushokjes twee vrou
wenbenen te kijk met 'een ronde
spiraal voor langer satijngladde
benen'. Heel decent, zult u zeg
gen, ware het niet dat de dame
waartoe ze behoren vrolijk aan
het schommelen is. Dat geeft te
denken. Met name in Tiroler
kring. Gelooft u ons maar: je kunt
je tegenwoordig als gefeminiseer-
de man niet meer in een bushokje
begeven zonder het gevaar te lo
pen voor een prijsbewuste peep
showjunk te worden aangezien.
Erotiek (2)
Nu zult u misschien zeggen: van
een (half) blote vrouwen in de re
clame ligt tegenwoordig toch nie
mand meer wakker. We worden
immers al jaren in Ster-zendtijd
getracteerd op een blonde schone
die de wilde frisheid van limoe
nen aanprijst of een dame die
spontaan uit de kleren gaat in een
badkamer van Sfinx. En wat moe
ten we wel niet denken van de
Benbits-reclame waarin een
brutaal jochie bikinimeisjes in
badhokjes begluurt met een in
lengterichting groeiende kauwg-
omrol als fallussymbool. Dat kan
toch moeilijk anders worden uit
gelegd dan als een uiting van
seksisme.
Heus: er staat ons nog wat te
wachten in de bushokjes! Erotiek
en reclame zijn een steeds vaker
toegepaste combinatie. Daar is nu
zelfs onderzoek naar gedaan.
Mark van Horik en Marian Dinge-
na, beide afgestudeerd aan de
Rotterdamse Hogeschool voor
Economische Studies (richting
commerciële economie) komen
in hun scriptie tot de conclusie
dat eros het in de publieke waar
dering zelfs wint van de humor in
de reclame, mits de erotiek niet al
te open en bloot wordt geëtaleerd.
Hoor is hier, wij begrijpen ook
wel datje vandaag de dag Sjoukje
Dijkstra niet kunt inhuren om
een reep chocolade aan te prijzen
tenzij het is onder het motto 'je
wordt er niet dik van, maar wel
moddervet'. Maar wat we ons nu
afvragen is: hoe verhouden de
Publex-reclameboodschappen,
en de rol van de vrouw daarin,
zich tot het emancipatiebeleid
van de Leidse sociaal-liberale co
alitie?
Tja, zult u semi-belangstellend
zeggen: er is door de jaren heen
De jongste reclameboodschappen inde bushokjes en reclamezuilen laten geen twijfel bestaan: de erotisering
(foto Jan Rolvast)
i de Leidse binnenstad is niet te stuiten.
toch wel heel wat veranderd in de
reclame en hoe de vrouw daarin
figureert. Da's waar. De huis
vrouw als stereotype ruimt lang
zaamaan het veld voor de werken
de vrouw. Maar dat meisje in de
Lattareclame is wel een werken
de vrouw in een wereldje waarin
we verder alleen mannen zien op
draven. En zegt u nu zelf: de
vrouw met een weelderige boe
zem in een schuimbad, de toilet-
juffrouw met de lekkere luchten
en de stralende huismoeders met
de witste was zijn nog altijd ge
meengoed in de Ster-reclames.
Nee, als u het ons vraagt staan
de bushokjes haaks op het eman
cipatiebeleid. Er is eigenlijk maar
één verzachtende omstandig
heid: die bushokjes zijn altijd
brandschoon, en ze worden ge
lukkig schoongemaakt door man
nen.
kendheid hoog in zijn vaandel
voert.
Niet de minsten op het gebied van
taalverzorging had Taenia voor het
forum uitgenodigd: NRC Handels
blad columnist mr. J.L. Heldring,
taalbeheerser en redacteur van het
maandblad Onze Taal dr. F. Jansen,
logopedist en lid van het actiecomi
té voor de spellingssanering W.L.K.
van Oosten en tenslotte emeritus
hoogleraar in de Nederlandse taai
en letterkunde dr. C.A. Zaalberg.
Reagerend op een aantal stellin
gen als 'De Nederlandse taal vervalt
niet, maar verandert. Er is geen re
den om dat natuurlijke verande
ringsproces tegen te gaan' mochten
zij allen hun zegje doen, voordat een
discussie met de zaal plaatsvond.
Heldring, die meent dat slordig
denken aan slordig schrijven ten
grondslag ligt, bereed dan ook zijn
stokpaardjes. Onlogisch taalge
bruik als 'Een van de brieven, die
door de redactie werd geweigerd'
moet worden afgekeurd. De meer
voudsvorm 'werden' is hier correct.
En al zegje 'Een hele mooie vrouw',
je schrijft 'Een heel mooie vrouw',
want wat heb je aan een halve?
Heldring ontkende dat een taal
schoonheid zou bezitten en was te
gen hervorming van de spelling:
"Je moet het kinderen niet al te ge
makkelijk maken".
Onderscheid
Dr. Jansen vindt dat sommige ver
anderingen de taal verrijken en
sommige de taal armer maken. Er
moet volgens hem onderscheid blij
ven bestaan tussen het gebruik van
'omdat' en 'doordat', 'eigenlijk' en
'feitelijk' en 'schijnbaar' en 'blijk
baar'. Ook het uitsterven van dialec
ten en standaardtalen dient als ver
val beschouwd te worden.
Zaalberg getuigde van veel histo
risch besef. Hij hanteert strenge
taalnormen. Met een in 1813 gebo
ren grootvader en leermeesters als
de Leidse hoogleraren Albert Ver-
wey en Johan Huizinga was het be
lang van verzorgd taalgebruik hem
met de paplepel ingegoten. Zaal
berg vindt dat de spelling rekening
dient te houden met de leerling,
maar dat men ook moet beseffen
dat er honderd keer meer gelezen
dan geschreven wordt. En het
woordbeeld in het schrift moet her
kenbaar blijven volgens hem.
Voorzitter De Jonge poneerde dat
taal verzorgd moet zijn, omdat de
boodschap onbelemmerd moet
overkomen. Daarom zou bijvoor
beeld bij het beoordelen van scrip
ties van studenten en proefschrif
ten taalgebruik en spelling een rol
mogen spelen. De forumleden ver
schilden van mening over de vraag
of het aanleren van correct taalge
bruik op de lagere of middelbare
school, School voor de Journalis
tiek of zelfs de universiteit nog moet
en kan plaatsvinden.
Terwijl Heldring afschaffing van
de voorkeurspelling bepleitte en
slechts één juiste spelling wilde,
meende logopedist Van Oosten dat
het slechts een kwestie van wennen
was of woorden met een c of k ge
schreven werden. "Mooi of lelijk is
een andere zaak, namelijk een
kwestie van smaak. En over smaak
valt niet te twisten". Maar Heldring
vond wel dat je de oorsprong van
een woord moest kunnen blijven
herkennen.
Hilariteit
Na de pauze werd het debat sterk
verlevendigd, toen de zaal zich erin
begon te mengen. Allerhande zaken
werden voorgesteld of afgewezen.
Zo werd er gepleit voor een eenvou
diger uitgave van Nederlands offi
ciële grammatica, de ANS (Algeme
ne Nederlandse Spraakkunst). Een
meisje wilde Latijn verplicht stellen
voor toelating tot de universiteit,
omdat zij meende dat wie die taal
begrijpt alle andere moeilijke gram
matica's kan begrijpen.
Veel hilariteit gaven de voorbeel
den van merkwaardig taalgebruik.
Een theologie-studente las in een
scriptie de uitdrukking 'terugkop
pelen naar de Heer toe', waarna
Heldring gewag maakte van een
priester die het over 'een stuk we
deropstanding' had. "Maar", zei
Jansen, "een religie-achtige studie
heeft zijn eigen jargon".
Onnodig moeilijk taalgebruik
hield gisteren eveneens de gemoe
deren bezig: "Woorden als abject
zijn voor mij verwerpelijk", sprak
één der aanwezigen, "al wil ik über
haupt niet met overhöofd gaan ver
talen".
En natuurlijk waren de laatste mi
nuten weer aan spelling gewijd,
waarbij vooral Van Oosten de la
chers op zijn hand kreeg. Niet alleen
bleek hij een hartelijk voorstander
van hervorming van de spelling,
waarbij alles geschreven moet wor
den, zoals het uitgesproken wordt.
Waarom? "Vroeger voor de oorlog
vonden de kinderen het heerlijk te
leren spellen. Het was puzzelen
voor ze. Tegenwoordig sporten ze
en kijken veel meer televisie en dat
is prima, je kunt ze niet meer ver
moeien met moeilijke spelling".
Omdat de hervorming van de spel
ling toch niet viel tegen te houden
schreef hij vanaf 1971 maar vast in
persoonlijke brieven in de door
hem gewenste spelling als 'ik wort'.
De Jonge reageerde direct: "Wat
heeft u dan veel tijd om televisie te
kyken!"
LEIDEN - Uit de kunsthandel Pren-
tarium aan de Hooglandse Kerk
steeg zijn vannacht enkele koper
gravures, etsen en een aquarel ge
stolen. De kunstwerken vertegen
woordigen een waarde van circa
2500 gulden. De diefstal vond plaats
door de etalageruit van de winkel te
vernielen.
