Navo moet een nieuwe
bestaansgrond vinden
Luns: ook ik ben tegen de oorlog
Reportage
Theologisch onderwijs in ons land op de helling
Noordaüantische Verdragsorganisatie bestaat 40 jaar
MAANDAG 3 APRIL 1989
De opheffing van de theologi
sche faculteit van de universi
teit van Amsterdam en het te
rugbrengen van de Katholieke
Theologische Universiteit Am
sterdam en de Universiteit voor
Theologie en Pastoraat in Heer
len tot hbo-opleidingen zijn de
meest ingrijpende voorstellen
i de Verkenningscommissie
Godgeleerdheid aan minister
Deetman van onderwijs en we
tenschappen.
)e commissie baseert haar ad-
5 op een meting van de kwali
teit van het wetenschappelijk on
derzoek, het lage aantal gepromo
veerde theologen, de dalende in
stroom van studenten en de prog-
'e van de meelevende kern van
de kerkgenootschappen. "Er is
geen andere oplossing dan bun
deling door concentratie", zegt de
commissie. "Dertien faculteiten
s te veel". Er zijn vier openbare
theologische opleidingen (Gro
ningen, Utrecht, Amsterdam en
Leiden), vijf rooms-katholieke,
twee gereformeerde, een vrijge-
maakt-gereformeerde en een
christelijk-gereformeerde.
In het Hoger Onderwijs- en On
derzoeksplan (HOOP), dat op de
derde dinsdag in september ver
schijnt, zal de minister officieel
op het rapport reageren. Tot die
tijd kunnen de betrokken univer
siteiten en adviesraden dat doen.
Volgens de commissie moet er
nauwe samenwerking komen
tussen de Groningse theologi
sche faculteit en de Theologische
Hogeschool van de Gereformeer
de Kerken in Kampen, tussen de
theologische faculteit van de
Vrije Universiteit en de Leidse fa
culteit en tu. sen de Nijmeegse
theologische faculteit en de Theo
logische Faculteit Tilburg, in het
laatste geval zelfs door dubbelbe-
noemingen.
Uitgebreide voorstellen doet de
commissie om de kwaliteit van de
theologie in ons land te verbete
ren. Er moet een landelijk insti
tuut komen voor de wetenschap
pelijke studie van theologie en re
ligie (STER) als 'hoeder en stimu
lator van het wetenschappelijk
niveau en kweekplaats voor de
toekomstige wetenschappers'.
Het aantal vrouwelijke docen
ten blijft ver achter bij de snelle
groei van het aantal theologische
studentes. Bij het aantrekken van
assistenten-in-opleiding moet
aan vrouwelijke kandidaten
daadwerkelijk voorrang worden
verleerfd, vindt de commissie. -
De commissie stelt voor, in
Utrecht. Leiden en Groningen
een bijzondere instelling in te
richten. In Utrecht moeten be
halve de hervormden hierin de
baptisten, oud-katholieken en
vrij-evangelischen deelnemen.
Door de opheffing van de Am
sterdamse faculteit moeten
doopsgezinden en luthersen een
nieuw onderdak vinden. Dat
kan de bijzondere instelling in
Leiden met hervormden en re
monstranten bieden.
Wat de gereformeerden betreft
adviseert de commissie dat de
predikantenopleiding in toene
mende mate aan Kampen wordt
toevertrouwd. De Vrije Universi
teit kan zich dan specialiseren in
theologisch onderwijs zonder de
klassieke talen. Kampen zou met
de hervormde kerkelijke oplei
ding in Groningen een bijzondere
instelling moeten formeren.
Lof heeft de commissie voor
het Interuniversitair Instituut
voor Missiologie en Oecumenica
in Leiden en Utrecht en voor het
Titus Brandsma-instituut in
Nijmegen. Ernstige uit zij op de
stichting Open Theologisch On
derwijs, een particuliere instel
ling waarin de faculteiten van
Groningen, Vrije Universiteit,
Heerlen en Brussel participeren.
"Het is onoirbaar dat de facultei
ten hun eigen verantwoordelijk
heid delegeren en rijksgelden in
een particuliere organisatie wor
den geïnvesteerd. De stichting
moet zo spoedig mogelijk in het
wettelijk kader van de Open Uni
versiteit worden ondergebracht.
Volgens het lid van de Verken
ningscommissie de kerkhistori
cus dr. Heiko Oberman is de we
tenschappelijke beoefening van
de theologie in Nederland ver
weggezakt. "De harde feiten van
het rapport spreken een te duide
lijke taal om de huidige toestand
te kunnen handhaven. Het gaat
niet alleen om bijsturing van een
koers, maar om de zeewaardig
heid van de academische theolo
gie in de 21ste eeuw".
Shell
De Raad van Kerken in Neder
land en Shell hebben voor het
eerst sinds het begin van de jaren
70 weer om de tafel gezeten. "Een
gesprek op goed niveau", zei se
cretaris ds. W. R. van der Zee van
de raad na afloop, "maar we zijn
geen stap dichter by elkaar geko-
De delegatie van de raad heeft
ir. L. C. van Wachem, voorzitter
van het comité van Shell-groeps-
directeuren, en drs. H. Hooykaas,
president-directeur van Shell-Ne-
derland, gewezen op het 'politiek-
psychologische effect' dat het
vertrek van Shell uit Zuidafrika
kan opleveren. Het terugtrekken
van investeringen is zeker nü ge
boden omdat de onderukking
door het apartheidsregime een
onaanvaardbare omvang heeft
gekregen, zei Van der Zee. Na
mens de Raad van Kerken namen
ook voorzitter professor dr. D. C.
Mulder, dr. A. H. van den Heuvel,
dr. G. Boer en dr. H. M. de Lange
aan het gesprek deel.
Shell staat op het standpunt dat
een terugtrekken van investerin
gen uit Zuidafrika nadelig is voor
de zwarte gemeenschap. Van der
Zee wilde wel toegeven dat de
oliemaatschappij een sociale rol
speelt voor een deel van de zwarte
bevolking, "maar dat doet niets af
aan de blijvende steun van Shell
aan het bewind".
De Raad van Kerken distanti
eerde zich tegenover de Shell-lei-
ding nog eens uitdrukkelijk van
alle gewelddadige acties tegen
bezine-pompstations.
De delegaties spraken niet over
een mogelijk vervolg op dit ge
sprek.
Baptisten
"De baptistengemeentena moe
ten zich bekeren van hun verza
king van de scheppingszorg. De
christelijke gemeente is een deel
Dat zei ds. Y. Hoijus, docent
praktische theologie aan het bap
tistenseminarium in Bosch en
Duin, zaterdag op een bezin
ningsdag over het thema 'Het be
houd van de schepping'. De alge
mene vergadering van de Unie
van Baptistengemeenten besloot
vorig jaar niet mee te doen aan de
oecumenische bezinning op vre
de, gerechtigheid en behoud van
de schepping (bekend onder de
naam Conciliair Proces), maar op
eigen gelegenheid hiervoor aan
dacht te vragen.
Volgens Hoijus is het voor de
baptisten wel even wennen om
zich met het behoud van de
schepping intensief bezig te hou
den. Vanouds ligt in deze ge
meenten de nadruk op de verkon
diging van het evangelie. Nadat
de docent enkele jaren geleden
een referaat over 'rentmeester
schap' had gehouden, bekenden
verscheidene predikanten dat zij
daarover in hun gemeente niet
durfden praten.
Maar, zei ds. Hoijus ook, geluk
kig is er wel wat veranderd. "Wij
hebben niet alleen een woord
voor de wereld, maar ook een
zorg". De predikant vindt, dat
In een uitgebreide discussie
ronde concludeerden de 75 deel
nemers dat christenen nog m
dan anderen bereid zouden m
ten zijn offers te brengen voor
milieu, maar dat hiervan in
praktijk nog maar weinig zicht-
Hervormde Kerk: aangeno
men het beroep van de classis
Leiden voor de geestelijke 1
zorging in het Academisch Zie
kenhuis in Leiden L. Schokker
Uitgeest-Akersloot, naar 't Harde
(buitengewone wijkgemeente) W.
I. Doude van Troostwijk Eerbeek,
naar Oude en Nieuwe Wetering
kandidaat M. B. Heijting Hendrik
Ido Ambacht, die hiermee be
dankte voor Zwammerdam en
Suameer; bedankt voor Oud-Al-
blas C. M. Buijs Gameren, voor
Leeuwarden-Huizum en
Goutum-Swichum P. Noord
mans Haulerwijk.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Eefde-Gorssel dr.
G. L. Goedhart Antwerpen; be
dankt voor Dokkum C. P. Meijer
Leerdam. Nederlands Gerefor
meerde Kerken: aangenomen
naar Oegstgeest W. Janse Loosd-
recht; bedankt voor Amstelveen
L. G. Compagnie Zaandam.
De Noordatlantische Verdragsorganisatie, oftewel de
Navo, bestaat 40 jaar. Officieel wordt dat pas eind mei ge
vierd, wanneer in Brussel staatshoofden en regeringslei
ders van de zestien Navo-landen voor een speciale topcon
ferentie bijeenkomen. Maar omdat het 'Verdrag van Was
hington,' waarmee de Navo destijds werd opgericht, de da
tum van 4 april 1948 draagt, vandaag al een terugblik op de
geschiedenis van het bondgenootschap.
door
Hans de Bruijn
De geschiedenis van de Navon is er
een van vallen en opstaan. Want al
wordt in Navo-kringen alom de lof
gezongen van wat in vier decennia
is bereikt - en 40 jaar vrede in Euro
pa is daar niet het minste resultaat
van - heel wat critici menen dat dat
eerder ondanks dan dankzij de
Navo is gebeurd.
Ook voor de alliantie lijkt het le
ven echter bij 40 opnieuw te begin
nen. Opgericht en voortbestaan
vanwege de koude oorlog en de
spanningen tussen oost en west, zal
zij nu nieuwe bestaansgrond moe
ten vinden in een tijd van ontspan
ning.
Dat stelt de Navo voor grote pro
blemen. Voor het functioneren van
een militair bondgenootschap is het
bestaan van een overduidelijke te
genstander met slechte bedoelin
gen en agressieve methoden im
mers een uitstekende motivatie.
Dat was het geval na de Tweede We
reldoorlog, toen de Sovjetunie niet,
zoals het westen, ontwapende en
begon aan de wederopbouw van
een verwoest continent, maar bleef
bewapenen en zijn invloedssfeer tot
heel Oost-Europa uitbreidde.
In de jaren daarna waren er in de
onderdrukte opstand in Hongarije,
de bouw van de Berlijnse muur, de
Cuba-crisis en de gewelddadige on
derdrukking van de Praagse lente
voldoende aanleidingen voor het
westen om zich krachtig teweer te
stellen.
Maar anno 1989 is de wereld dras
tisch veranderd. Vanachter het
IJzeren Gordijn regent het voorstel
len voor ontwapening, slaat de pe
restrojka om zich heen, wordt Oost-
Europa steeds vrijer en houdt de
Sovjetunie zelfs 'democratische'
verkiezingen.
Er gloort een Europa achter de'
horizon waarin oost en west niet
langer vijandig tegenover elkaar
staan, waarbij de kernbewapening
fors wordt gereduceerd en de mili
taire inspanningen aan beide kan
ten niet boven het hoogstnodige uit
stijgen.
Verwarring
De viering van het 40-jarige be
staan van de Navo wordt dan ook
met het nodige optimisme omge
ven. Maar dat optimisme verbergt
dat de bondgenoten momenteel
nogal in verwarring zyn over wat er
allemaal in Oost-Europa aan de
gang is.
Dit jubileumjaar zal dan ook niet
gebruikt worden om voldaan terug
te blikken, maar vooral om nieuwe
visies te ontwikkelen, zowel op de
relatie tussen Navo en Warschau
pact, als wel tussen de leden van het
bondgenootschap onderling.
Daarbij gaat het om vragen als
hoever de hervormingsdrang in
Oost-Europa zal gaan, wat zullen
daarvan de gevolgen zijn voor de di
verse wapenonderhandelingen en
voor de bereidheid van de Europese
burgers om hun defensie op peil te
houden.
"De Navo staat voor haar grootste
krachtproef in 40 jaar", schrijft de
voormalige Amerikaanse defensie
minister James Schlesinger in het
blad 'Navo-kroniek'. De komende
jaren zullen een even groot beroep
op haar eensgezindheid doen als de
vorige 40,
"Wij kunnen de verbetering van
het internationale klimaat zien als
een succes van de Navo. Maar een
periode van succes kan wel eens
grotere problemen opleveren dan
een periode van vijandigheid", al
dus de gezaghebbende Amerikaan.
De Navo werd destijds opgericht
om de Sovjets ervan te weerhouden
hun macht ook over West-Europa
uit te breiden. Daartoe moest het
door de oorlog hevig verdeelde
West-Europa tot een politieke en
militaire eenheid gebracht worden.
Het motto daarbij was dat van de
drie musketiers: "Een voor allen, al
len voor een". Met andere woorden:
een aanval op één Navo-land werd
beschouwd als een aanval op alle.
Een opvatting waarmee een tweele
dig doel gediend werd.
Men hoopte er zowel de Sovjets
mee buiten de deur te houden als te
voorkomen dat Europa opnieuw,
zoals zo vaak in de voorbije eeuwen,
ten onder zou gaan aan onderlinge
oorlogen zoals degene die net met
de Duitse nederlaag was afgesloten.
Veiligheid
De eerste secretaris-generaal van de
Navo, de Brit lord Ismay, heeft wel
eens niet ten onrechte gezegd dat de
oprichting van de Navo bedoeld
was "om de Amerikanen erin, de
Sovjets erbuiten en de Duitsers er
onder te houden".
De Amerikanen zijn, met een aan
wezigheid van 300.000 soldaten in
Europa inderdaad verankerd met
de Europese veiligheid, de Sovjets
hebben de kans nooit gekregen tot
Europese avonturen en de Duitsers
vormen nu de ruggegraat van de
Navo in Europa.
De Navo heeft om dat te bereiken
40 jaar van crisis naar crisis geleefd.
En ze allemaal overleefd, zeggen de
optimisten. Maar hun oorzaak, de
permanente wrijving tussen de Ver
enigde Staten en hun Europese
partners, heeft dat ook.
Terwijl het reddeloze Europa na
de oorlog aan zijn wederopbouw
werkte, groeiden de VS uit tot het
machtigste land ter wereld dat de
Europeanen er economisch boven
op hielp en met zijn massale militai
re aanwezigheid voor het rode ge
vaar beschermde.
Dat leidde tot een paternalisti
sche houding by de Amerikanen
die de Europeanen jarenlang pro
beerden te vertellen wat goed voor
hen was. Maar met de wederopstan
ding van Europa groeiden ook de
transatlantische spanningen.
De Europeanen raakten steeds
minder overtuigd van de wijsheid
van de Amerikaanse opvattingen.
Naarmate West-Europa econo
misch meer op eigen benen ging
staan en uiteindelijk de VS zelfs
overvleugelde, groeide hier ook het
zelfbewustzijn.
De Europeanen wilden zich met
name in hun relatie tot Oost-Europa
niet laten meeslepen met het Ame
rikaanse zwart-wit-denken. Maar
ook op andere gebieden liepen de
Europese en Amerikaanse belan
gen vaak niet parallel, tot weder
zijdse ergernis.
Crisis
Dat is niet iets van de laatste jaren.
De geschiedenis van 40 jaar Navo
kent vele voorbeelden van dergelij
ke crises of pseudo-crises. Dat be
gon al in 1956 toen de VS botsten
met Frankrijk en Engeland over de
acties van de laatsten rond het Suez-
kanaal.
Later waren er de wrijvingen over
de Amerikaanse rol in de Vietnam-
oorlog, de Europese weigering tot
steun aan Amerikaanse activiteiten
in het Midden-Oosten, de commotie
rond de neutronenbom en, recen
ter, de plaatsing van de kruisraket
ten.
De Amerikanen legden dat stee
vast uit als een teken van Europese
zwakheid en gingen hun eigen
gang. Maar de Europeanen erger
den zich op hun beurt vaak aan dat
eigengereide optreden dat de soli
dariteit in de Navo op de proef stel
de.
Vooral het Reagan-bewind heeft
daar voorbeelden van opgeleverd,
ook al vanwege de wispelturige po
litiek van de vorige president, die
zijn ambt begon met regelrechte
koude-oorlogtaal en hem afsloot
met belangrijke wapenakkoorden
op zak.
Maar toen Reagan het in 1985 in
Reykjavik zonder overleg met de
bondgenoten op een akkoordje
gooide met zijn tegenspeler Gor-
batsjov, ging de Navo door een diep
dal. De Europeanen waren bang er
niet meer aan te pas te zullen ko-
Uiteindelijk is dat meegevallen.
Maar het heeft in West-Europa de
roep om een eigen veiligheidsbeleid
versterkt. Natuurlijk kan dat niet
zonder de Amerikanen, maar de Eu
ropeanen hebben behoefte aan een
grotere inbreng in de veiligheids
discussie.
Op den duur zal dat ook de Ame
rikanen niet slecht uitkomen. Al ja
ren hameren zij op de ongelijkheid
in de lastenverdeling binnen de
Navo, waarbij de Europeanen on
voldoende (geld) zouden over heb
ben voor hun eigen verdediging..
Afhankelijk
Naarmate Europa ('met het oog op
1992') economisch steeds sterker
wordt, zal het ook militair minder
van ons afhankelijk moeten wor
den, zo menen de VS. Maar dan zal
men daar ook een grotere politieke
inbreng vanuit Europa voor lief
moeten nemen.
Hoe dat er uit gaat zien is nog ui
terst onzeker. De Navo kijkt vol ver
wachting naar wat er achter het
IJzeren Gordijn gebeurt, omdat dat
in belangrijke mate bepalend zal
zijn voor de koers die het bondge
nootschap zal kunnen varen.
Of de veranderingen in Oost-Eu
ropa ook tot veranderingen in het
westen zullen leiden, hangt vooral
af van de duurzaamheid van de her
vormingen in de communistische
wereld. 'Haalt Gorbatsjov 1995?' is
daarbij de cruciale vraag.
De antwoorden die daarop de ko
mende tijd binnen de Navo worden
geformuleerd, zullen daarom iets
voorlopigs hebben. Op de top van
Brussel, op 29 en 30 mei, zullen de
regeringsleiders wellicht al de eer
ste stappen kunnen zetten.
Kruisraketten komen aan op Woensdrecht. De meeste Europese NAVO-le
den willen dat de Amerikaanse kernwapens op Europees grondgebied aan
wezig blijven. (foto anp)
"Nee, lid van het CDA ben ik niet
meer geworden. Waarom zou ik? In
het buitenland wonende Nederlan
ders hebben nog wel stemrecht,
maar het wordt me nagenoeg onmo
gelijk gemaakt om er gebruik van te
maken. Ik moet fotocopieën van
mijn paspoort laten maken en een
handtekening aan de burgemeester
van Brussel gaan vragen".
door
Hans Maas
Aan het woord is Joseph Luns, ook
wel de schutspatroon van de Navo
genoemd. In 1971 volgde hij Manlio
Brosio op als secretaris-generaal en
hij zou dertien jaar in die functie
blijven.
"Inderdaad heb ik mijn lidmaat
schap van de KVP opgezegd, toen
ik secretaris-generaal van de Navo
werd. Dat was toen onverenigbaar.
Er was toen iemand, wie was dat
ook weer, ja, ene Goudswaard die
later, meen ik, naar de PvdA is over
gestapt, die schreef dat ik-bij mijn
brief 25 gulden voor de partij had in
gesloten. Dat was heel gemeen. Die
25 gulden was contributie die ik nog
was verschuldigd, maar ik heb ook
nog duizend gulden overgemaakt".
Van uw dertienjarig secretaris
generaalschap zijn in Nederland
vooral ook uw uitvallen naar de vre
desbeweging blijven hangen.
Luns: "Uiteraard. Dat was mijn
taak. Ach, ik herinner mij dat die
dames dan werden geïnterviewd
voor de televisie en dan zeiden ze:
We zijn tegen de oorlog. Merkwaar
dig genoeg ben ik dat ook".
"Wat toen vooral opviel, ook in
het buitenland, was dat de Neder
landse minister-president nooit één
woord contra de vredesbeweging
heeft gezegd, nooit een verklaring
heeft gegeven in het parlement,
nooit het dubbelbesluit heeft verde
digd en overigens nooit de indruk
heeft gegeven alsof hij een warm
hart heeft voor de Navo. Nooit
sprak Lubbers een warm woord
over de Navo. En dat hij op de dag
van de beslissing naar de vredesbe
weging is gegaan en een of andere
dame op het toneel heeft omhelsd
en zei: Gij hebt niet voor niets ge
streden, dat was volkomen fout, hij
had naar het ICTO moeten gaan".
Genoeg
Veertig jaar Navo. Is dat niet ge
noeg? Of zal er nog een tachtigste
verjaardag komen?
Luns: "Dat is niet uitgesloten,
maar het is de vraag of het dan ook
nog een militaire alliantie zal zijn.
Wanneer de ontspanning met Rus
land werkelijkheid wordt en de
agressiviteit van de communisti
sche leer verdwijnt, dan nog hoop ik
dat de alliantie tussen democrati
sche landen van Westeuropa en de
Verenigde Staten van Amerika zal
voortbestaan op een wijze die veel
minder militair is".
De vernieuwingen in Rusland
gaan ongekend snel; glasnost, pe
restrojka, Jeltsin.
Luns: "Er is ongetwijfeld sprake
van een liberalisatie van het regime,
hetgeen natuurlijk niet automatisch
inhoudt dat het bewind niet meer
agressief naar buiten zou zijn. Ter
wijl Engeland in de 19e eeuw steeds
democratischer werd, voerde het
wel oorlogen en breidde het zijn im
perium uit".
Maar verandert uw vijandden
ken, uw beeld van Rusland niet door
de snelheid van de veranderingen?
Luns: "Niemand heeft, voordat
Gorbatsjov aan de macht kwam,
kunnen denken dat deze verande
ringen zouden komen. Hij is echt
een fenomeen in de Russische poli
tieke wereld. Dat heeft ook mij ver
rast".
Als de weegschaal aan de Russi
sche kant lichter wordt, zouden wij
er ook wat afmoeten nemen.
Luns: "Hoezo? Moeten wij nog
democratischer worden, omdat ze
in Rusland nu eindelijk ook 's een
beginnetje maken?"
Ik doel op wapenvermindering.
Je ziet in Nederland al dat de PvdA
in het Europese verkiezingspro
gramma schrijft dat er 5 percent
minder aan onze verdediging moet
worden uitgegeven. En zelfs de WD.
pleit tegenwoordig voor verlaging
van de groei van de defensie-uitga-
huns: "Dat heeft me met zorg ver
vuld. Want als er één ding zeker is,
dan is het dat wanneer de atoompa
raplu gaten begint te vertonen de
conventionele bewapening dient te
worden opgevoerd. Dat heeft de
Navo ook besloten. Zoals de Navo
in '79 ook unaniem heeft besloten
om de defensie-uitgaven per land
jaarlijks met 5 percent te verhogen.
Maar Nederland doet daar niet aan
mee. In Nederland is er een ver
schijnsel dat ik niet begrijp. Dat is
het onbesef van het gewicht van de
machtsfactor. De Sovjetunie heeft
uitsluitend en alleen aan de enorm
zware bewapening te danken dat ze
wordt beschouwd als supermacht.
Op geen enkel ander gebied mag de
Sovjetunie daar aanspraak op ma
ken. In Nederland is er een onwil
om dit begrijpen, bij alle partijen. In
tegenstelling tot andere landen is er
in Nederland ook geen defensielob
by. Er is een lobby in de Tweede Ka
mer van één persoon, namelijk Ad
Ploeg".
Maar Gorbatsjov doet voorstellen
voor eenzijdige ontwapening en
troepenvermindering. Dat duidt er
toch op...
Luns: "Ho, ho, dat moet u toch
wel met een korreltje zout nemen.
Gorbatsjov heeft inderdaad de im
mense Sovjet-strijdkrachten iets
verminderd, het schijnt nog wel op
aanbeveling van de legerleiding, die
de legers te groot en te zwaar vond.
Maar de defensiebegroting is ver
meerderd. Het gaat om 15 tot 16 per
cent van het nationaal inkomen, te
gen Nederland minder dan 3 per
cent. De kreet van de onaanvaard
bare last van defensie moet men
toch ook zien in verband met ande
re staatsuitgaven. Volgens The Eco
nomist geeft Nederland per jaar tus
sen de 51 en 53 miljard dollar per
jaar uit in de sociale sector en in de
defensiesector ongeveer 6 miljard.
Maar ja, ik heb altijd gezegd, ook te
gen de Amerikanen, ook een rege
ring-Luns kan daar weinig aan ver
anderen. Je kan er misschien een
miljardje afkrabben, maar als je
ziet, by voorbeeld toen de regering
de eerste 15 gulden van de ziekte
kosten door de patiënten zelf wilde
laten betalen, heel Holland was in
last".
Architect
Het komt me voor dat niet zozeer de
Russische legerleiding aandringt op
bezuinigen, maar dat het de econo
mische crisis is die Gorbatsjov
dwingt tot wapenvermindering.
Luns: "Dat geldt vooral op het
ontzettend dure nucleaire terrein.
Het is een van de redenen waarom
Gorbatsjov het INF-verdrag heeft
nagestreefd. Men moet ook niet ver
geten dat hij tot het INF-akkoord
kwam, omdat het dubbelbesluit is
uitgevoerd, door alle landen, ten
slotte zelfs ook min of meer door
Nederland".
Het dubbelbesluit waarvan we u
de architect mogen noemen?
Luns: "Een beetje wel ja".
Was Nederland altijd het moei
lijkste land om in het gareel te krij
gen?
Luns: "Nee hoor, Nederland was
niet het moeilijkste geval. Dene
marken is erger, dat is hopeloos.
Maar Nederland moetje wel tot een
andere orde rekenen. Met 15 mil
joen inwoners en het enorme natio
naal inkomen is het een middelgro
te natie. Het irriteert me altijd vrese
lijk als ze over hun kleine kikker
landje praten. En dan wel meteen
zeggen dat ze in Patagonië moeten
oppassen en dat het in Nicaragua
misgaat en na aandachtig lezen van
het Siamese staatsblad is het opge
vallen dat..."
