Geloof de papegaaien noch de kosters' Expositie over de rebelse schrijver Gerard Walschap Conflict over 'echtheid' Utrillo's Vereniging voor Europese film opgericht Theater van het Oosten op komst Eerherstel voor 'Parvenu' Gebrek aan raffinement PAGINA 10 KUNST MAANDAG 3 APRIL 1989 BRUSSEL - Jacob Lodewijk Gerard baron Walschap wordt zondag 9 juli 91 jaar. Hij is een van de weinige Zuid- Nederlandse schrijvers van zijn generatie die het tot roem in het Noorden brachten. Er staan 64 boektitels op zijn naam. Delen van dit indrukwekkende sociaal-kritische oeuvre zijn verfilmd en voor tv bewerkt. Gerard Walschap is in het Vlaanderen van Kerk en Koning sterk verguisd. Hij kent in het herfst van zijn leven ook positieve waardering: staatsprijzen, een professoraat, de kandidatuuur voor de Nobelprijs, een ere-doctoraat, laureaat van de Prijs der Nederlandse Letteren en de verheffing in de adelstand. Het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel gonst deze weken van de drukte rond de Europese Art Déco. In een wat stillere wandelgang presenteert het Paleis een eerbetoon: De Wereld van Walschap. Een klein monument voor een harstochtelijk schrijver, een lankmoedig en scherpzinnig rebel. In 1934 spreekt de schrijver Gerard Walschap zijn credo uit: 'Van de ve le ambities die men ons aanwrijft bekennen wij ons tot deze ene: de komende generatie met bescheiden fierheid te kunnen zeggen zoals Vermeylen: wij zijn geen knoeiers geweest'. Walschap heeft niet hoeven wachten op volgende generaties. Al bij zijn leven werd zijn ambitie wer kelijkheid. De man die zoveel con flictstof heeft aangedragen en ver werkt, is getuige van de versoepel de verhoudingen in een land waar het herfsttij der middeleeuwen wel heel langzaam in een oneindige winter vergleed. In dat 'reservaat van reuzen, heili gen en helden' komt de jonge Wal schap daverend in botsing met de onbuigzame kerkelijke overheden, de kolonistenmentaliteit van rege ring en doorvoede burgerij, de soci ale treurnis van het vlakke Vlaande- 'Geloof de papegaaien noch de kosters. Durf leven, fel, en schaam u niet. Lijd, strijd, bemin'. Het zijn de drie kernwoorden van zijn bestaan. Platteland Gerard Walschap is van Londerzeel. Hij groeit er op in een Vlaanderen dat nog niet toe is aan de twintigste eeuw. De mentaliteit is de isolatio nistische van het platteland. 'Wij op den buiten kennen slechts elkander en wat in ons leven gewichtig is zijn de eerste dingen van het leven zelf: geboorte, huwelijk, sterven'. Zijn moeder drijft een winkel, zijn vader is herbergier. Omdat van door André Oosthoek de zoon hoge en vrome verwachtin gen bestaan wordt hij in seminaries, colleges en scholasticaten voorbe reid op het priesterschap. Vlaande ren zendt zijn zonen uit: hij zal mis sionaris worden. Maar net voor het zover is, na filosoficum en theologi- cum, stapt de jonge Walschap uit de soutane. Hij zoekt zijn weg in het onderwijs en de dan al ontdekte let teren. In 1924 wordt hij, 25 jaar oud, redacteur van het tijdschrift Diet- sche Warande en Belfort. Zijn vroegste werk is nauw ver bonden met de cultuur van het ka tholicisme in Roomse zin, maar Walschap zweemt al naar een ethisch humanisme; het ideaal van een menswaardige samenleving dient zich aan. De kunstenaar en de schrijver dienen richting te geven aan de drang naar rechtvaardig heid. Zij zullen, naar de opkomende geest van de tijd, het volk bijlichten in zwarte tijden. Kerk De scherpste pijlen van Walschaps gramschap zijn gericht op het ker kelijk instituut en het moraalbesef waar dat voor staat. Dat instituut houdt het volk dom en de rijken rijk, spreekt over een hiernamaals maar doet niets aan de noden van de dag. Er wordt teruggeschoten, het geschut is grof. De schrijver wordt in zijn bestaan bedreigd maar houdt stand, mede omdat hij steun kan Schrijver Gerard Walschap: 'Durf leven, fel, en schaam u niet' denken uit zijn respectabel oeuvre en houdt zijn lezer een niet te knak ken cultuuroptimisme voor: 'Iedereen denkt dat de wereld af takelt. En het is net andersom: we gaan bergop, het gaat altijd beter!' Twintig jaar geleden al kon hij zeggen dat hij iets van de vervulling van zyn grote ambitie had waarge nomen: 'Toch heb ik het gevoel dat ik overwonnen heb, over de hele lijn. Dat ik bijgedragen heb tot de ruimheid van begrip die je nu ook in Vlaanderen aantreft'. Dertig jaar daarvoor had zijn vriend Marnix Gijsen moeten con stateren: 'Het valt niet te ontken nen: er bestaat in Vlaanderen een Geval Walschap. Een geval bete kent onenigheid, verdeeldheid, op hemeling en verguizing, kort ge zegd een probleem, een steen des aanstoots'. Het Paleis voor Schone Kunsten brengt met deze fijnzinnig afgewo gen tentoonstelling verslag uit van het leven van een heldere schrijver die niet zalig wenste te worden met verschijningen en mirakelen. Het materiaal bestaat, naast handschriften, boeken en ego-docu menten, voornamelijk uit bijzonder fotomateriaal dat zeer veel zegt over het Vlaanderen van Walschap, de ontwikkeling van een land en een volk waar zoveel prachtige woor-1 den en beelden ontsproten. De bijna-missionaris heeft zijn zending begrepen. Het Geval Wal schap boeit, langer dan een boeken week, in Brussel. putten uit de groeiende kring van felkritische medestanders. Walschaps Houtekiet (1939) is niet voor niets een 'heidense vrij buiter' die god noch gebod kent, de stichter van een nieuwe gemeen schap met een eigen moraal en zon der de zware last van een starre tra ditie. In 1940 keert de strijder de kerk de rug toe met achterlating van Vaar wel dan. Dat vaarwel blijkt minder absoluut dan het bedoeld zal zijn: Walschap blijft - nu eens bitter, dan met een uiterste lankmoedigheid - bezig met de breuk. Hij verbreedt het conflict intussen wel door zijn gekwetste persoon ondergeschikt te maken aan algemene uitgangs punten. Sociaal Zijn werk raakt niet alleen aan de vervreemding van de kerk, er is ook een sociale factor die de politiek niet spaart. Over zijn anti-koloniale roman Oproer in Congo (1953) wordt pittig gestreden. Het verste vigt zijn met hartstocht beleden on verzettelijkheid. Zijn hart is bij het volk, zijn blik zelden op de hemel gericht. De De Wereld i LONDEN (AP) - Zeven schilde rijen van Maurice Utrillo die vol gende week in Londen worden geveild, zijn volgens een ërfge- naam van de schilder vals. Dat heeft de Britse krant The Sun day Telegraph gisteren gemeld. De bewering van erfgenaam Jean Fabris werd door het Lon- dense veilinghuis Sotheby's echter ontkend. Sotheby's gaf te kennen dat zijn cliënten, de niet nader genoemde eigenaars van de schilderijen, "recht zouden hebben op juridische compen satie" als Fabris zijn verklaring niet intrekt. Op de schilderijen, die deel uitmaken van een impressionis tische en moderne verkoopcol lectie, staan straten met huizen en kerken afgebeeld. Op vijf van de kunstwerken is de witte Sa- cré Coeurkerk op de heuvel in de Parijse wijk Montmartre af gebeeld. Dat is een kerk die Utrillo vaak afbeeldde. De zeven schilderijen zouden vermoedelijk meer dan 700.000 pond (meer dan 2 miljoen gul den) opbrengen. In de catalogus staat dat hun authenticiteit werd vastgesteld door de be faamde Utrillo-kenner Paul Pet- rides. Sotheby's is van plan om de schilderijen woensdag te vei len. Fabris zou volgens The Sun day Telegraph naar Londen op weg zijn om daar de verkoop van de zeven schilderijen te ver hinderen. Walschap. Brussel, moet beter bewoonbaar worden. Tot eind maart. Catalogus: Jos Gerard Walschap bant het doem- Borré ARNHEM (GPD) - Het oosten van het land moet over drie jaar weer een eigen toneelgezelschap hebben met een kern van 12 acteurs en 3 re gisseurs. De huidige toneelvoorzie ning is veel te duur en veel te ar beidsintensief en "kan beter de prullebak in". Dit zei artistiek leid ster Agaath Witteman van het Thea ter van het Oosten onlangs bij de presentatie van de plannen van de toneelvoorziening voor het komend Nederlandstalig repertoire, het inspringen op de actualiteit, één klassiek theaterstuk per seizoen en een aantal produkties rond een the ma zullen het aanbod van het Thea ter van het Oosten gaan bepalen. Agaath Witteman laat zich bij de plannen voor de komende jaren vooral leiden door het feit dat het "theater weer inhoud moet hebben en ergens over moet gaan". "Het theater moet onbewuste prikkels vormgeven en niet weerspiegelen wat we in de huiskamer zien. Het Theater van het Oosten moet voor de maatschappij uitgaan. Er bestaat behoefte om weer een mening op ta fel te leggen". Witteman wijst het politieke theater echter af, "omdat dat van een andere tijd was". Om de discussie over de nieuwe wegen die het theater moet ingaan aan te zwengelen gaat de toneel voorziening een eigen krant uitge ven en discussies aan met de in Arn hem gevestigde kunstopleidingen. Publicaties, forumdiscussies, les programma's voor scholen en een eigen huistheater in het in Arnhem gevestigde Theater aan de Rijn, ma ken ook deel uit van de opzet. De Vara-televisie gaat jaarlijks een stuk van de toneelvoorziening uit zenden. Volgens Witteman "moet het to neel alternatieve denk- en leefwij zen aanbieden". Zij selecteert haar spelers en regisseurs ook op dat cri terium. De meerderheid van de re gisseurs zal daarom vrouw zijn, om dat "vrouwen met andere ogen te gen de wereld en de gevestigde cli chés aankijken". "Ze moeten idee ën ontwikkelen hoe we de toekomst voor moeten gaan geven", aldus de artistiek leider. Het Theater van het Oosten gaat voor 60 procent in de provincies Gelderland en Overijssel spelen, de overige 40 procent elders. Het grootste deel heeft plaats in de klei ne zalen. Er zijn inmiddels 40 ac teurs geselecteerd en 15 regisseurs. Onder de regisseurs bevinden zich Annette Apon, Marijke Beversluis, Paul Binnerts, Ivo van Hove en Ma rijke Frijlink. Actrices als Nettie Blanken, Christine de Both, Margo Dames, Ria Eimers, Petra Laseur, Annet Nieuwenhuyzen Ilse Uiter- linden, en acteurs als Menno van Beekum, Eric van der Donk, Porgy Franssen, Hidde Maas en Bart Sie gers spelen dit seizoen bij het Thea ter van het Oosten. Om de plannen aan het publiek duidelijk te maken heeft de toneelvoorziening een boekwerk samengesteld dat in een oplage van 15.000 wordt verspreid. Molière bij Het Nationale Toneel 'Bourgeois Gentilhomme" ('De Parvenu') Frank. Decor: Paul Gallis. Muziek e kale leiding: Maurice Horsthuis. Met: Gees Linnebank, Elsje de Wijn, Joke Last, Patty Pontier. Victor Löw, Gijs Scholten van Aschat, Wim van den Heuvel, Hugo Maer- ten en anderen. Gezien op 31 maart in de Koninklijke schouwburg, Den Haag. DEN HAAG - Hoofdpersoon in 'Bourgeois Gentilhomme' is de heer Jourdain. Deze rijk gewor den burgerman wil zich de le vensstijl van de adel aanmeten typerend voor de 'nouveau riche'. Zijn ambitie om meer maatschap pelijk aanzien te verwerven ver eist nu eenmaal volledige aanpas sing aan het heersende normen patroon van goede smaak. Noem Jourdain uiterst trendgevoelig, en het mag duidelijk zijn dat er gemakkelijk vanuit dit stuk uit 1670 parallellen naar onze tijd te trekken zijn. Om 'goede smaak' aan te leren willen verschilende profiteurs maar al te graag Jour dain hun medewerking verlenen. Geld speelt voor hem toch geen rol! Bij de enscenering van Het Nationale Toneel strooit Jour dain niet met de gebruikelijke muntstukken, maar houdt hij zich geheel eigentijds aan het 'gi- roblauw past bij jou'. Hier had re gisseur Leonard Frank trouwens nog best een stapje verder mogen gaan. Een hedendaagse Jourdain schrijft immers geen girobetaal kaarten meer uit, maar toont één van zijn creditcards. Ach, het zijn van die anachronismen die het al tijd goed doen. De Jourdain van Molière neemt muziek-, dans-, scherm- en filoso- fieles. Leonard Frank pakt flink uit om er een (post)moderne draai aan te geven. De muziekleraar is een gladde impresario in een Kees van Kooten-achtige creatie, de danslerares doet aan showbal let a la Barrie Stevens, de scherm- leraar is een SM-dame die het wa pen als zweepje hanteert en de fi losofieleraar een tijdloze softe dromer. De laatste grote produk- tie in dit eerste seizoen van Het Nationale Toneel kun je met recht als 'dolle boel' betitelen. Dit in ab solute tegenstelling tot het uiter mate verfijnde 'Hebriana' dat eni ge tijd geleden in première ging. Regisseur Frank gebruikt de stijlmiddelen van een revue- sketch. Soms namelijk is de aan pak zo sterk aangezet dat je ge neigd bent om de voorstelling zelfs een beetje kinderlijk te noe men. Maar daar moet dan wel on middellijk aan worden toege voegd, dat de gehele 'cast' van 'Bourgeois Gentilhomme' hier mee uitstekend uit de voeten kan. Gees Linnebank als Jourdain is ronduit prachtig en aan Elsje de Wijn is de rol van mevrouw Jour dain wel toe te vertrouwen. Ge kleed in een bloemetjesjurk vol gens Brigitte Kaandorp-model zal zij wel eens even doodnuchter commentaar geven op de dweep zieke fratsen van haar echtge noot. Dat hebben we al vaker ge zien, mahr het blyft kostelijk. Niemand hoeft zich te vervelen, de voorstelling is afwisselend en amusant. Toch lijkt de regisseur meer te willen dan alleen maar een vermakelijk theatefavondje. Hij onderneemt zelfs een poging om eerherstel voor 'parvenu' Jourdain te krijgen. De meeste Hugo Maerten en Gees Linnebank in 'De Parvenu' van Molière Molière-ensceneringen namelijk beogen de 'Tartuffes', 'De Vrek ken', 'De Ingebeelde Zieken' en de 'Jourdains' door het publiek te laten uitlachen. Volgens het pro grammaboek wordt daarmee de angel uit Molière's werk verwij derd. Het Nationale Toneel wil ook een andere kant laten zien. In Jourdain valt te waarderen dat hy zichzelf wil veranderen. Zijn am bities zijn niet als louter snobisme af te doen, maar zijn in zekere zin prijzenswaardig, omdat Jourdain zich verzet tegen het.benauwende aangepaste gedrag van zijn direc te omgeving. Op zichzelf is dit eigenlijk een aardige en opmerkelijke visie, die Leonard Frank door zijn eigen re gieconcept met zijn talrijke pot sierlijkheden in de voorstelling zelf laat ondersneeuwen. Het slot moet hier kennelijk uitkomst bie den. In een grootse plechtigheid (bij Het Nationale Toneel een wervelende show met muziek en dans) is aan Jourdain de 'hoge waardigheid van mamamouchi' verleend. Grote flauwekul na tuurlijk, maar met deze list pro beert een zekere Cléonte, ver momd als de zoon van de Grote Turk, toestemming te krijgen om met de dochter van Jourdain te mogen trouwen. Jourdain had aanvankelijk geweigerd, omdat Cléonte niet van adel is. En zoals te verwachten, de ambitieuze par venu trapt in de val. Dan slaat Leonard Frank toe: zijn Jourdain ontdoet zich van al le malle kleding, kijkt superieur om zich heen en verlaat het podi um, onderwijl 'Op een kangeroe- eiland' van het Cocktail Trio zin gend. Grote vraag is nu gewor den: wie heeft nou eigenlijk wie in het ootje genomen?! Het is een verrassend einde maar er wel los aan vastgeplakt. WIJNAND ZEILSTRA Dr. L. de Jongprijs voor biografen Van Randwijk DEN HAAG (ANP) - Gerard Mulder en Paul Koedijk, schrijvers van het werk "H.M. van Randwijk, een bio grafie", ontvangen op 24 mei in Am sterdam de Dr. L. de Jongprijs. Het is de eerste keer dat deze onder scheiding wordt uitgereikt. SDU, de voormalige Staatsdrukkerij, heeft dit onlangs bekendgemaakt. De De Jongprijs (20.000 gulden) is bestemd voor een persoon of instel ling die op een wetenschappelijk verantwoorde wijze de belangstel ling van een breder publiek heeft gevonden voor een werk over de ge schiedenis van Nederland na 1900. Het kan gaan om een boek, maar ook om films, radio- en tv-program- ma's en toneelvoorstellingen. De prijs is ingesteld door de SDU. Dr. L. de Jong voltooide vorig jaar zijn werk 'Het Koninkrijk der Ne derlanden' in de Tweede Wereld oorlog. Tijdens een bijeenkomst in verband daarmee werd in de Rid derzaal in Den Haag bekend dat SDU voortaan elke twee of driejaar de prijs wil uitreiken. De onafhankelijke jury voor de prijs bestond deze eerste keer uit prof. J. Bank, prof. J. Blom, J. van Meekren, drs. A. Paape, prof. L. Schöffer en mevrouw L. Lewin. Eervolle vermeldingen gaan naar Wim Hazeu voor diens biografie over Gerrit Achterberg en naar Wil ly Lindwer voor het boek "De laatste zeven maanden - vrouwen in het spoor van Anne Frank". FESTIVALLEED - De financiële toestand van het Festival van Vlaanderen baart net als die van het Holland Festival de nodige hoofd brekens. Het muziekfestival had vo rig jaar een tekort van 600.000 gul den, aldus Festival-directeur J. Regisseurs Kieslowski (links) en Michalkov (rechts) tillen actrice Hanna programmlT vonr ftnfstpp! Schygulla (midden) triomfantelijk op r voor de Europese Film. WEST-BERLIJN (DPA) - Bekende filmmakers en producenten uit West- en Oost-Europa hebben het afgelopen weekeinde in West-Ber- lijn de 'Europese Cinema vereni ging' opgericht. De filmmakers, on der wie regisseurs Richard Atten- borough en Frederico Fellini en ac teurs Isabelle Huppert en Max von Sydow, kozen de Zweedse regis seur Ingmar Bergmann tot voorzit ter. "Wij zouden graag, als dat moge lijk is, zoiets willen zijn als wat de PEN-club is voor schrijvers", ver klaarde de Poolse regisseur Krzyst- ztof Zanussi. Andere leden ver klaarden dat het doel niet is de ge lijkschakeling van de Europese film, maar juist de versterking van de verschillen. "De Italiaanse film moet een manier vinden weer Itali- aanser te worden, de Duitse zou weer Duits moeten zijn", verklaar de de Italiaanse regisseur Bernardo Bertolucci. De bijeenkomst heeft getoond, zo meende de Franse filmer Claude Chabrol, dat de verschillen tussen diverse Europese films "vaak zeer groot zijn". Het was volgens hem al lang noodzakelijk om gezamenlijk te werken aan het tot stand komen van een "Europa van de films". Aan de stichting van de Europese filmvereniging namen onder ande ren verder deel Oscar-winnaar Stephen Frears uit Engeland, de Hongaar Istvan Szabo, de Westduit- se Wim Wenders, de Pool Krzysztof Kieslowski, de Joegoslaaf Dusan Makavejev, de Franse filmer Louis Malle, Jiri Menzel, Eric Rohmer en actrice Liv Ullmann. De congresdeelnemers besloten ANNE FRANK - Als eerste muse um in West-Europa toont het Muse- on in Den Haag vanaf 14 april t/m 28 mei een nieuwe versie van de expo sitie 'De wereld van Anne Frank'. Er zal fotomateriaal worden geëxpo seerd dat nog niet eerder was te i de oprichting i ook bij de Europese filmprijzen een prijscategorie voor de documentai re film in te stellen. de Vereniging dam Het festival hoopt het tekort te kunnen wegwerken door een hoge re subsidie, een spreiding van de manifestaties over meerdere jaren en een cofnmerciëlere opzet. Tuin zonder Vensters' speelt Albee 'De dame uit de provincie' van Edward Al bee door Tuin Zonder Vensters. Met: Jacco Boek, Jutte Koekebakker, Joke Brokaar, Rick Laroo, Petran Tulkens, Ingrid Jansen, Annet Wagemans en Frank de Wolf. Regie: Cees van Oamme. Gezien op 1 april in het Microtheater. LEIDEN - Het werk van Albee spelen vergt nogal het een en an der van acteurs. Dat een pas opge richt amateurgezelschap een stuk als 'De dame uii. de provincie' op het repertoire durft te nemen, is behoorlijk ambitieus. 'Tuin Zon der Vensters', eind 1987 opge richt, brengt hiermee al de twee de produktie uit. Gelukkig richt zich deze ambitie niet tegen de groep, en is men zeker gezien de korte aanloopperiode tot een aanvaardbaar resultaat geko- In dit stuk zijn tenminste twee spelniveaus duidelijk te onder-, scheiden. Er is de schijnbaar los se conversatietoon en de mysteri euze tussenkomst van de titelfi guur met haar begeleider. De pau ze markeert de omslag in het ver haal. In het eerste deel zien we drie paren: de gastheer en zijn vrouw (Sam en Jo) met hun vrien den Fred en Carol (type: macho met sexy vriendin) en Lucinda en Edgar (type: brave man met over heersende echtgenote). Jo is ern stig ziek. Niemand weet daar raad mee, zodat hun gesprekken er op gericht zijn om het thema van haar naderende dood te vermij den. Onder de oppervlakte van alle daagse conversatie borrelt heel wat venijn en angst. Het kost al lengs steeds meer moeite om zich aan de gangbare omgangsvormen te houden. Hier zitten onder meer het maatschappijkritische ele ment ten aanzien van onze mo derne samenlevingspatronen en' de psychische (zelf-)kwellingen van de personages, hetgeen voor veel stukken van Albee zo ken merkend is. Ook al behandelen de acteurs van Tuin Zonder Ven sters' hun teksten met de nodige vaardigheid, de gesprekstoon blijft desondanks nog te veel aan de oppervlakte en mist de vereis te subtiliteit. Want er wordt hier tussen de regels nogal wat over hoop gehaald. En aan het geraffi neerd suggereren hiervan zijn de spelers niet toegekomen. Merkwaardigerwijze maakt het tweede gedeelte, dat eigenlijk moeilijker is, een overtuigender indruk. Die onverklaarbare 'Da me uit de provincie', die de moe der van Jo zegt te zijn, beheerst op juiste wijze de mysterieuze ontknoping van het stuk, alsof het allemaal heel vanzelfspre kend is. Albee-repertoire lijkt vooralsnog hoog gegrepen, mis schien wel iets te hoog. Het ge heel echter (alleen al in decor bouw is heel wat tijd gestoken) maakt nieuwsgierig, wat Tuin Zonder Vensters' in een volgende produktie gaat doen. WIJNAND ZEILSTRA

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 10