'Kom Beter Binnen' neemt drempels weg
mMè
Tafelen tussen overdaad en karigheid
Gebouwen toegangkelijker voor gehandicapten en ouderen
I
ZATERDAG 1 APRIL 1989
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 19
DEN HAAG - In Den Haag en omgeving zijn nu veel ker
ken en kerkelijke gebouwen systematisch aangepast voor
gehandicapten en ouderen. In Amsterdam is een stagiaire
begonnen met een onderzoek naar de toegankelijkheid van
ongeveer honderd kerkelijke gebouwen. De mogelijkhe
den om een bouwkundige in te schakelen voor tekeningen
en begrotingen en de aanpassing van de gebouwen op te ne
men in een werkgelegenheidsproject worden daar op het
ogenblik nagegaan.
"Opmerkelijk hoe zoiets van de grond kan komen", zegt
mevrouw drs. W. van der Velden, landelijk consulent van
het project 'Kom Beter Binnen' (Groot Hertoginnelaan 45,
Den Haag, 070-453702).
"In Den Haag kreeg vijf jaar gele
den een werkgroep 'Kerk en Werk'
de concrete vraag voorgelegd van
de wethouder voor sociale zaken en
werkgelegenheid wat haar bijdrage
zou kunnen zijn in de strijd tegen de
werkloosheid onder jongeren. De
groep was net op het spoor geko
men hoe slecht de toegang van veel
kerkgebouwen was voor ouderen
en mensen met een handicap".
"Zo ontstond het plan 'Kom Be
ter Binnen', met als doel: het bevor
deren van de toegankelijkheid van
kerkelijke gebouwen speciaal voor
gehandicapten en ouderen en tege
lijk van de werkgelegenheid voor
mensen die moeilijk aan de slag ko
men. Onze taak is te bemiddelen
tussen financiers, kerken en uitvoe
rende bedrijven".
In 'Kerkinformatie', officieel or
gaan van de Gereformeerde Kerken
in Nederland, deelt mevrouw Van
der Velden mee, dat mensen uit alle
windstreken de organisatie 'Kom
Beter Binnen' nu weten te vinden.
"Het is een sneeuwbaleffect. Steeds
meer kerkbesturen horen of zien
wat zij in dit opzicht kunnen veran
deren voor hun leden met een han
dicap. Het werk in Den Haag is in
Consulent
Bijdragen van landelijke fondsen
en de landelijke diakonale bureaus
maakten het mogelijk, in 1986 een
consulent bij dit project aan te stel
len. Daarnaast moet het gerefor
meerd Instituut voor Kerk en Sa
menleving worden genoemd, dat
van meet af aan voor begeleiding en
ondersteuning zorgde en als secre
tariaatsadres fungeerde. Taak van
de consulent is, zoveel mogelijk
voorlichting te geven aan belang
stellenden en belanghebbenden die
in hun eigen woonplaats op dit ge
bied iets willen ondernemen.
De ervaringen van Den Haag wor
den inmiddels nuttig gebruikt in
andere plaatsen. Mevrouw Van der
Velden: "Zouden plaatselijke kef-
ken op diverse onderdelen, zoals
begeleiding en financiering, andefs
zelf helemaal bij het begin moeten
beginnen, nu kunnen ze bij ons te
rugvallen op ervaringen, documen
tatie, adreslijsten en handreiking".
De diakonale werkgroep 'Inha
len' in Utrecht, die de integratie van
gehandicapten ten doel heeft, ging
hierdoor ook letten op de toeganke
lijkheid van gebouwen. Daarbij
werd niet alleen aan 'fysieke', maar
ook aan 'mentale' drempels aan
dacht besteed. Die bestonden wel
degelijk. Toch zijn ze zonder al te
grote inspanningen belangrijk te
verlagen of zelfs weg te nemen.
In Bussum gingen kerkleden sa
menwerken met een al langer be
staand 'platform voor gehandicap
ten'. Mevrouw Van der Velden: "En
zo ontstaat in elke plaats weer een
andere, eigen aanpak. Want nergens
is de kerkelijke situatie en die van
de gehandicapte precies hetzelfde".
De situatie in de regio's rond Lei
den is de laatste jaren duidelijk ver
beterd. Van een systematische aan
pak zoals in Den Haag en omgeving
kan evenwel niet worden gespro
ken. Waar op kerkelijk erf is ge
bouwd, is met gehandicapten reke
ning gehouden, hoewel niet overal
bij alle voorzieningen. En ook bij
verbouwing komen ouderen en ge
handicapten meer ter sprake. Het
'binnenkomen' kan altijd nog beter.
Begin
'Kom Beter Binnen' spant zich in
om kerken plaatselijk en regionaal
tot samenwerking te brengen. Daar
bij gaat het om inventarisatie en be
leid.
Mevrouw Van der Velden: "Men
zal moeten erkennen dat niet alle
kerken kunnen worden aangepast.
Bij sommige oudere kerken lukt dat
gewoon niet of moet worden vastge
steld dat de kosten te hoog zijn in
verhouding tot het resultaat. Een
multifunctioneel gebouw
wijk met veel gehandicapten en ou
deren verdient dan de voorkeur".
"Gelukkig konden in vijf jaar al
veel gebouwen worden aangepast.
En het is hoopgevend hoeveel ker
keraden daarover zijn gaan naden-
ken. Dat is het begin van verande
ring in mentaliteit. Maar allerminst
het einde. Met de openheid van het
gebouw zal de geestelijke toeganke
lijkheid van de kerkelijke gemeente
gepaard moeten gaan. Het beleid
moet ook zyn: weg met onzichtbare
drempels".
"Dat zal lukken als er een hou
ding groeit waarbij mensen elkaar
aanspreken op wat ze juist wél kun
nen, waar dus hun mogelijkheden
liggen. Dan zal blijken dat gehandi
capten allerlei functies in de kerk
goed kunnen vervullen".
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
Russisch-Orthodoxin Bijbels Museum
Vandaag wordt in het Bijbels Museum in Amsterdam (Herengracht 366)
een tentoonstelling geopend van voorwerpen uit de liturgie van de Rils-
sisch-Orthodoxe Kerk en foto's over het gebruik daarvan. Niet alleen de
zondagse viering, maar ook de bevestiging van het huwelijk en het geden
ken van de doden komen in beeld.
De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met de Russisch-Or-
thodoxe Kerk in Amsterdam. De voorwerpen zijn gemaakt in het kerkelijk
atelier in Sofrino bij Moskou. Ze sluiten in hun vormen aan bij de oude tra
ditie. Het zijn kandelaars, wierookvaten, bruidskronen, ikonen, commu
niekelken, schalen en gewaden. Die worden nu in groten getale gemaakt om
de vele kerken die worden heropend of nieuw worden gebouwd van de no
dige gebruiksvoorwerpen te voorzien. Dat kan weer, nu de positie van de
kerk in Rusland duidelijk verbetert.
Op deze foto twee kronen. Ze worden bij het sacrament van het huwelijk
door de priester op het hoofd van bruid en bruidegom geplaatst en daarna
vastgehouden door de getuigen. De kronen zijn hierbij teken van de over
winning van het leven over de dood.
De tentoonstelling 'Russisch Orthodox' duurt tot 1 juni. Het Bijbels Muse
um is open van dinsdag tot en met zaterdag van 10 tot 5 en op zon- en feest
dagen van 1 tot 5 uur. Op 30 april is het gesloten. foto j. van Lingen,
Wat bezielt Francien en Jan van
Overbeeke om, nu ze de 50 al zijn
gepasseerd, een gerieflijk westers
leven in te ruilen voor een zware
taak in de Derde Wereld? Jan is
door het gereformeerd Wereld-
diakonaat als leraar elektronica
ter beschikking gesteld aan een
christelijk technisch trainings
centrum in Pakistan, en Francien
is onder meer adviseur van deze
school. Een boeiend, maar druk le
ven. Ze genieten nu van hun ver
lof in Nederland, maar zijn pas
halverwege hun werkperiode.
Over twee en een half jaar zullen
ze hun taak erop hebben zitten,
verhaalt het zendingsblad VAN
DAAR over Jan en Francien.
Maar dat wil nog niet zeggen dat
zij dan voorgoed naar Nederland
zullen terugkeren.
"Voor ons is het eigenlijk een
soort virus waar je niet van ge
neest, zegt Jan lachend. De eerste
zeven jaar van ons huwelijk werk
ten we in Nieuw-Guinea. Door de
veranderde politieke situatie
moesten we in 1962 terug. We
hebben toen gewacht tot onze
vier kinderen volwassen waren
en zichzelf konden redden".
"Eigenlijk zouden meer men
sen dat moeten doen, op latere
leeftijd opnieuw uitgezonden
worden. In het Westen zie je na
melijk dat mensen van bepaalde
leeftijd min of meer afgeschreven
worden. Dat is toch jammer. Er
gaat op die manier veel kennis en
kundigheid verloren. Stel die dan
in dienst van de Derde Wereld".
Hoe is het voor een blanke
vrouw om mee te werken in de
Pakistaanse samenleving, waar
de positie van de vrouw toch ver
re van gelijk is aan die van de
man? VANDAAR: "Ach, zegt
Francien, het leven op ons school
terrein is voor mij als vrouw vrij
wel normaal. Ik ben als onder-
wijsadviseur volledig geaccep
teerd. Wel wordt van mij ver
wacht dat ik mij kleed zoals voor
vrouwen hier de gewoonte is. Ik
draag dus ook, zij het niet altijd
met genoegen wegens de huidir
ritatie, de gebruikelijke Sjalwar
Kameez".
Het leven daarbuiten is voor
Francien niet zo aanlokkelijk. "Je
ziet hier geen vrouw op straat.
Vrouwen leven en werken in en
om het huis. Aan het openbare le
ven nemen zij geen deel. Maar
misschien gaat er iets veranderen
nu mevrouw Bhutto aan de
macht gekomen is".
Met de primitieve omstandig
heden in Pakistan valt het overi
gens nog wel mee, vinden Jan en
Francien. Dat zogenaamde 'stof-
bijten' hoort gewoon by het 'vi
rus' waarmee ze zijn behept. "Aan
de basis leven, wonen en werken
geeft je gemakkelijker toegang
tot de gewone mensen. We leven
net zo sober als zij en kopen bij de
groenteboer niet duurder en niet
meer dan anderen. Uit solidari
teit".
Haan
Profeten in het Oude Testament
waren zoals de haan op de kerkto
ren: ze gaven dóór uit welke hoek
de wind waaide en waarschuw
den het volk zich niet te laten mee
slepen door de geest van de tijd,
maar als het moest tegen de
stroom op te roeien en stand te
houden. In HERVORMD WEEK
BLAD wijdt de predikant H. van
der Laan uit Kolderveen een arti
keltje aan de windgevoelige to
renhaan.
"Hij doet eigenlijk niets méér dan
een beetje ronddraaien, met alle
winden mee. Dat is zijn functie,
want wie ernaar kijkt weet uit'
welke hoek de wind waait. Dat is
heel belangrijk, ook voor de chris
telijke gemeente vandaag, om de
geest van de tijd te onderkennen.
We worden door de windrichting
zo snel beïnvloed, vooral in het
kerkelijk en geestelijk leven.
Maar de haan is alleen een
p>-
J
4
Een torenhaan in Leiderdorp: windwijzer, maar ook symbool van op
standing. (foto Henk Bouwman)
windwijzer, geen wegwijzer.
Daarvoor moeten we beneden in
de kerk zijn".
De tweede functie van 'die
vroege vogel bij uitstek' is op
wacht staan om zodra de dag aan
breekt mensen te doen opstaan.
"Daarom is de haan ook vanouds
het symbool van opstanding.
Daarom komt de haan ook voor
als afbeelding op de graven van
de vroege christenen, die daar
mee hun geloof wilden uitdruk
ken in het leven na de dood, hun
geloof ook in de Opstandingsdag
waarheen we als gelovigen op
weg zijn".
Klein
Voor wie zorgelijk staart op het te
ruglopend aantal kerkelijken in
ons land en de westerse wereld, is
er een moedgevend bericht uit het
Friese dorp Witmarsum. Over een
plaatselijke kerk die al 60 jaar
lang minder dan 30 leden heeft en
toch op de been blijft.
"Op 9 april is er een doopdienst.
Dirk Kikstra en Romke Kats wil
len zich op die dag graag laten
dopen en lid worden van onze
kleine doopsgezinde gemeente.
Fijn dat er toch steeds weer jonge
mensen blijven komen, ondanks
alle verontrustende verhalen over
vergrijzing".
"Soms zijn we wat pessimis
tisch over het wel of niet voortbe
staan van de kleine doopsgezinde
gemeenten. Maar kijk nu eens
naar Witmarsum. De laatste zes
tig jaar hebben we altijd met ons
ledental geschommeld tussen de
21 en 29. Dat gaat nooit goed, heb
ben sommigen gezegd. En zie, het
loopt nog steeds. Niet altijd even
soepel, maar dat is niet erg. Als
het eens wat stram gaat, worden
we ook weer tot actie aangezet.
En dat heeft elke gemeente zo nu
en dan nodig".
Zwart en arm
"Het christendom wordt zwarter
en armer. In het jaar 2000 zal
tweederde van de christenen bui
ten Europa en Noord-Amerika
wonen. De wereldkerk groeit het
meest in landen waarvan de
schulden het grootst zijn". Klaas
van Oosterzee, stafmedewerker
bij de hervormde Raad voor de
Zending in Oegstgeest, schrijft dit
in het hervormde en gereformeer
de zendingsblad.
"Sinds het begin van de jaren 60
zijn de kerken zich hun verant
woordelijkheid in de wereldver-
houdingen meer en meer bewust
geworden. Na lange tijd ging de
kerk de dingen bij de naam noe
men. Ook in de Wereldraad van
Kerken, die zich na de assemblee
van Uppsala in 1968 steeds meer
opstelt als woordvoerder van de
christenen in de Derde Wereld".
"Die houding wordt de Wereld
raad niet in dank afgenomen.
Toch is het onontkoombaar dat
de kerken de armoede in de we
reld aan de orde stellen. Als we
het in het Westen niet uit eigen
beweging doen, worden we er wel
aan herinnerd dat Jezus bij zijn
eerste en zijn laatste toespraken
de armen in het midden plaatste
(Lucas 4 en Mattheüs 25). Hoe
zouden de kerken daarvoor doof
kunnen blijven?"
"De stem van de armen is geen
weeklacht, maar een aanklacht en
een appèl. Iemand heeft eens ge
zegd dat de spiegeltjes waarmee
vroeger de 'heidenen' werden ge
lokt, goed zijn bewaard en ons nu
worden voorgehouden. Maar het
is niet alleen kritiek die door
klinkt, ook aanmoediging en uit
daging. Juist in de wereld van de
armen ontstaat een nieuw soort
kerk, dikwijls in de vorm van ba
sisgemeenten. Zij roepen mensen
in het noordwesten van de wereld
op, weer ernst te maken met het
Evangelie. We moeten niet den
ken dat de kerken hier doof zijn
voor die oproep. Wél kost het veel
moeite en tijd om andere wegen
in te slaan. Maar het kan".
Voorbeeld:
Op een grauwe zondagmiddag
in november trof Van Oosterzee
tot zijn verbazing in Parijs een
stampvolle Notre Dame aan.
"Geen toeristenseizoen. Wat kwa
men al die mensen doen? Ze za
ten ademloos te luisteren naar
een vrouw en een man die psal
men voorlazen, met afwisselend
een bijbelse tekst in een bewer
king van Ernesto Cardenal, jawel
uit Nicaragua. Daarna droeg kar
dinaal Lustiger, eenvoudig ge
kleed en met een houten kruis in
de hand in plaats van een
kromstaf, een mis op. Wordt de
kerk bescheidener?"
In mei van dit jaar komt in San
Antonio (Texas) de tiende wereld
conferentie over Zending en
Evangelisatie bijeen. Van Ooster
zee: "Als we op weg daarheen de
balans opmaken, zullen we waar
schijnlijk zeggen dat het heel an
ders is gegaan dan John Mott in
1910 in Edinburgh verwachtte:
evangelisatie van de wereld in de
ze generatie". (De Amerikaanse
jurist Mott was de voornaamste
initiatiefnemer tot de eerste zen
dingsconferentie). "Maar we zul
len ook erkennen dat het evange
lie overal mensen inspireert. San
Antonio zal er de handen vol aan
hebben".
Barbaars
"Nergens wordt in de Bijbel het
gebruik van alcohol verboden.
Wel is matigheid de regel. En zo is
het met elk genotmiddel". Dat
houdt H. A. Hofman uit Apel
doorn de lezers van 'DE SAAM
BINDER' voor, het landelijk kerk
blad van de Gereformeerde Ge
meenten (streng-orthodox).
"De gevolgen van verslaving spo
ren aan tot matigheid. De mens is
geneigd toe te geven aan de drang
om steeds meer te gaan gebrui
ken. De ketenen van verslaving
zijn niet zomaar te verbreken.
Denk er ook aan dat de verslaafde
op laag peil terecht komt".
Hofman herinnert aan de kerk
hervormer Johannes Calvijn, die
alle 'onmatige strengheid' veroor
deelde waardoor alle genot uit het
leven zou worden weggenomen.
"Calvijn heeft er niet het minste
bezwaar tegen, vrienden uit te no
digen tot gemeenschappelijke
blijdschap en vrolijker dan ge
woonlijk te eten. Wel moet datge
ne waarop de gasten worden ont
haald bescheiden zijn. Mensen
die de staf breken over gastmalen
ontnemen de samenleving haar
gezelligheid. Het is meer barbaars
dan streng als men anderen van
het genot van de gastvrijheid uit
sluit. Het zou ook zeker de bedoe
ling van de Heere Jezus niet zijn
geweest om alle gezellige verkeer
te verbieden".
Calvijn had zelf niet veel nodig,
vertelt Hofman nog. "Vele jaren
lang stelde hij zich tevreden met
één maaltijd per etmaal en nooit
gebruikte hy iets tussentijds.
Overigens was die Spartaanse
eenvoud niet zo goed voor zijn ge
zondheid. Toen Calvijn trouwde,
bracht zijn vrouw hem op dit
punt grote regelmaat by en hield
zijn tafel het midden tussen over
daad en karigheid. Ook voor ons
nog een uitstekend advies".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Schouten, 11.45 studentenekklesia, 7
evensong, ds. Alblas, liturg, mmv St. Alban's
Choir uit Engeland; Marekerk 10 dr. Meijers, 5
ds. Wieman, Zwijndrecht; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. Kramer, mmv 'Jong Musica';
Oecumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 9.30 ds. Hortensius en
pastoor v. Well, 11.15 ds. Horlensius; Bethle-
hemkerk (Driftstr.) zie Petrakerk; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Wolthaus, Zoeterwou-
de, 5 ds. Schouten; Vredesk. (Burggravenl.) 10
ds. Nauta; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 H. J.
Sluijter; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse Schouw)
11 kand. mevr. K. v.d. Broeke. Acad. Zieken
huis 9 rk dienst, 10.15 ds. v. Beinum. Diako-
nessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen
10.30 ds. v. Achterberg. Endegeest zie Oegst
geest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Eekhof; Oude
Vest zie Hoogl. kerk; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; bejaarden
huis Groenhoven 10 hr. J. v. Wallinga, L.dorp;
Merenwijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 ds. Houtman, 5 ds. Simpelaar.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds. Otter,
IJmuiden. Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 dr. W. v.d. Zwaan. Doopsgez.-
Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds. J. Smit-Maris. Baptistengemeente
(aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10
ds. Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middel-
stegr. 3) 9 evang. J. de Leeuw, 10.30 evang. A.
Jansen. Evangeliecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 evang. J.
Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. J. Ei
kerbout. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten) elke zat. 10 tot 11 bijbelstudie,
11 tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heili
gen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en
11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 10.30;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11; Rijndijk
(Stevenshof) zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur zat.
7. zo. 8.30,10,11.30,6en7(lof);Boshuizerka-
de zat. 7, zo. 9.30 en 11Lammenschansweg
zat. 7, zo. 10; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. J. W. Hoffe-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. v.
Driel, 7 zangdienst. Geref. Kerk 10 ds. J. v.d.
Haagen, Leidschendam, 6.30 ds. Boer. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. C. Langbroek. Rk
Kerk z
t. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds. 1 Hooft, 5 ds. Wilschut, jeugd
dienst; Kruiskerk 10.30 ds. Jonkman; Opstan-
dingskerk 10 ds. Ommering, 6.30 ds. v. Wijn
gaarden; G. Herderkerk 10 ds. Bogers; De
Bron 9.15 ds. Jonkman, 10.30 ds. Moll, 6.30
ds. Taselaar; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Tase-
laar; Driehoorne 7 nam. ds. Moll; Oudshoornse
kerk 10 ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 ds. Ouwendijk, 6.30 dr. Zwanenburg,
Ede. Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Wilschut, 5
zie Adventskerk; Salv.kerk 10 ds. Boer, 6.30
dr. Bade. Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 en 5 ds. Room. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 10.30 en 4.30 ds.
Janssens. Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.)
9.30 en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molen-
werf str. 110 en 6.30 ds. Koekkoek. Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 ds. W. Veen-
stra, 6.30 J. den Ouden. Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. A. v.d.
Hoorn. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
dersloostr. 36) geen dienst. Rk Kerk: Bonifaci-
usk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo.
9 en 10.30; De Bron zat. 7. zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Abma,
Gouda, 6 ds. Kastelein, Dirksland. Geref-
./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Schweit-
zerstr.-Bernhardstr.) 10 ds. v.d. Hoeven,
Rijnsaterwoude. Geref. Gem. 9.30 leesdienst.
6 ds. v. Aalst.
Baarn; Salv.kerk 10 en 6.30 ds. v.d. Hoef;
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds. De Wilde,
Soest, 6.30 ds. v. Campen, Woerden. Geref.
Kerk 10 ds. Iz. Meijer, R.dam, 6.30 ds. Elder-
man. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 ds. Sim
pelaar, 4.30 ds. Houtman. Geref. Gem. (Sta
tionsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth.
Gem. 10.30 ds. P. Baane.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9 ds. Moll,
Alphen, 6.30 ds. v.d. Pol; De Stek 9.30 dr.
Haitsma. Geref. Kerk 9.30 ds. v. 1 Hoff, 5 ds. P.
Huisman. Geref. Gem.- 9.30 leesdienst, 7 ds.
Boogaard. Volle Evang.gemeente 'Bethel'
(Burg. Colijnstr. 83) 9.30 hr. D. van Steenis.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 kand. J.
Mulderij, Bergschenhoek, 6.30 ds. Wijnhorst,
Ochten. Geref. Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds.
Buikema, Zwammerdam. Rk Kerk: dorp zat. 7,
zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo. 10.30; Rijn
dijk zo. 9.
HILLEGOM: Hen/. Gem. 10 ds. Rothfusz, 7 ds.
Pouwels, Bussum, interk. evangelisatiedienst.
Geref. Kerk ('Hoeksteen') zie herv. gemeente.
Chr. Geref. Kerk 10 ds. Slofstra, Noordwijk, 7
i herv. gemeente. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9
en 11Jozefk.
i. 10 e
1.30.
steen' (Burgersdijkstr.) 10 hr. J. Storm, doven-
dienst. Hen/. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. N. van Eg-
mond, Utrecht, ha. Geref. Kerk Vr.kerk 10 en 5
ds. Kersten, ha; Triumfatork. 10 en 5 ds. v.d.
Horst, ha. Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 4 ds.
Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo)
9.30 prof. A. Troost, 7 ds. Zwarts. Chr. Geref.
K. 10 en 5 ds. M. Vlietstra. Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref.
Gem. (Remlsestr.) 10 en 5 leesdienst. Geref.
Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang
.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 br. A. J. Visser, Hilver
sum. Soefi-beweging Universel Murad Hassil
(einde Zuid-Boulevard) 4 nam. universele ere
dienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds. Keuning, Noordwijk, 7 zie herv. gemeente.
Geref. Kerk 10 dr. Bade, 7 ds. Spanjer, Voor
burg.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds. v.d. Born; Scheppingsk.
9 en 10.30 ds. v. Loenen. Leythenrode 10 pater
Poelma. Elis.-ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Geref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofd-
str. 73) 10 en 4.30 ds. Boogaard. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 10 dienst. Rk Kerk zat. 7, zo.
10 e
1.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds. De Graaf, 6 ds. Sloof; Ontm-
.kerk 10 ds. Sloof, 6.30 ds. De Graaf. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk
aan Zee. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. v. Bree-
voort, ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 10. Marinevlieg
kamp Valkenburg 10.30 ds. J. A. van Selms.
mmv Katwijks kinderkoor.
10 ds. Voets, Zwartebroek, 6 ds. Christ; Ich
thusk. 10 ds. Hovius, 6 ds. Schuurman; Pniölk.
9.30 ds. Schuurman, 6 ds. Hovius; Maranatha-
kerk (Rijnsoever) 10 ds. v.d. Berg, 6 ds. Bo
gaard. Overduin 2.15 ds. A. Baas. 'De Hoek
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d. Staat,
Uithoorn. Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. v.d. Kooi.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 dr. Zwanen
burg, Ede, gezinsdienst; Pauluskerk 10 ds.
Vollebregt, 7 ds. Ten Voorde, N.-Vennep. Ge
ref. Kerk 10 hr. A. Booyen, Doom, 7 ds. Bos
wijk. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10 en
4.30 ds. H. Wiersma. Ned. Geref. Kerk (Salva-
tori) 10.45 ds. D. Brink, 5 leesdienst. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 4.30 ds. J. Kievit. Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.45 hr. E. Schuur
man. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7. zo. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7. zo. 10.30; Mariakerk
zat. 7. zo. 9 en 10.15; Engelbew. zat. 7, zo.
10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze.
Noorden, 6.30 jeugddienst. Geref. Kerk 9.30
mevr. ds. v.d. Weg. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30. Remonstr. Gem. 10 ds. M. B. Blom.
Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuy-
splein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Dene
kamp, Hilversum, 6.30 hr. J. Goedhart. Geref.
Kerk 9.30 ds. G. de Jong, Boskoop, 7 ds. J.
Végh, Den Haag. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds. Bergs-
ma, Lekkerkerk, 7 ds. Romein, R.dam. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. J. W. Wüllschle-
ger. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Boer, Bent
huizen, 7 kand. F. Maayen, Hardinxveld. Ge
ref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Terlaak, Alphen, 7
hr. G. Kat, Hazerswoude.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. v. Es, Zwolle, 5 ds.
Volk, Katwijk aan Zee; Hoofdstr. (Zee) 10 en 5
ds. Ruitenburg; De Rank (Golfbaan) 10 ds. v.d.
Meiden, Bleiswijk. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 ds. Scholte; Vinkenl. (Binnen)
10 ds. Elgersma, 7 ds. Scholte. Kapel W. v.d.
Bergh-stichting 11 hr. M. de Ridder. 'Sole Mio'
9 ds. Elgersma. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) geen dienst. Rk Kerk Zee zat. 7. zo.
10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 jeugd
dienst. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11Jo
zefk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo.
10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. De Bruin; Pauluskerk 10 ds. Da
Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Duhoux-Rueb, Wassenaar. 7 hr. W. J. Schot.
Geref. Kerk 10 ds. Plomp. Geref. Kerk Vrijg.
(aula Dr. Schilderschool) 9.30 leesdienst, 4.30
ds. v.d. Jagt, Hoofddorp. Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 hr. L Broek, 4 ds. W. Jan-
se. Loosdrecht. Van Wijckerslooth 4 ds. H.
Rijksen. Endegeest 10 pater Boshouwers. Vol-
le-evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds. G. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds. Smaling, 5 ds. Wagter; Bethelkerk 9.30 ds.
Verschoor. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds.
Wagter, 5 ds. Veenhuizen, Apeldoorn; Imma-
nuelkerk 9 en 10.30 ds. Cziria, 5 ds. Snel,
jeugddienst; Maranathakerk 9.30 ds. Snel, 5
ds. Verschoor. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds.
Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo) 10 hr. P.
Sarneel, ha. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk-zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds. v.d.
Meer, Terneuzen, 7 ds. Vollebregt. Geref. Kerk
9.30 ds. Biewinga, 7 zie herv. gemeente. Chr.
Geref. K. 10 en 5 ds. Hogenbirk. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. J. Kattenberg,
Leiden. 6.30 ds. Stam. Geref. Kerk 9.30 ds.
Broer, Doorwerth, 6.30 ds. Cziria, Rijnsburg.
Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk Lan-
geraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds. Rietveld.
Amerongen, 6.30 ds. Smaling, Rijnsburg. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Bras. Sassenheim, jeugd
dienst, 6.30 ds. Oegema. Geref. K. Vrijg. 9.30
en 5.30 ds. Heida. Marinevliegkamp Valken
burg: zie Katwijk aan den Rijn,
('Schakenbos', Leidschendam) 10 zangdienst.
ds. Honig. Geref. Kerk 10 ds. De Zeeuw, af
scheid. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 8.30 ds.
Geelhoed, 3 ds. Houtman. Rk Kerk Laur.kerk
zat. 7. zo. 11.30; M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30
vicaris W. Groenenboom, 5 ds. Kunz; Hoek
steen 9.30 ds. Goossen, 5 ds. Schipaanboord;
Bethelk. 9.30 ds. Kunz. 5 ds. Goossen; Reho-
both-school 9.30 ds. Schipaanboord; Imm.kerk
9.30 ds. v. Dok. Alphen. 7 ds. H. Onstein. Ge
ref. Kerk Kruisk. 10.15 ds. v. Keulen, Houten. 5
ds. T. Gilhuis; Ontm.kerk 9.30 ds. Bongers.
Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 leesdienst.
2.30 ds. H. Hidding, Bunschoten. Chr. Af-
gesch. Gem. 9.30 en 5 ds. v.d. Want. Oud-Ge
ref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10 en 6.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Verseput. O.geest, 4.30 kand. v. Dis; Kievietk.
('Samen op weg*) 10 ds. J. Visser; Messiask.
10 ds. F. Bos, Den Haag; Dorpscentrum 9.30
ds. Stam. Ter Aar. Geref. Kerk Zijllaan 10 en 7
ds. v.d. Woude, ha. Ned. Prot. Bond (Kerkdam)
10.30 ds. Friederich, O.geest.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Leeuw, Maam, 6.30 ds. Franken, Zeist. Geref.
Kerk 9.30 ds. Veenstra, Lelden, 6.30 ds. Fem-
Will.kerk zat. 7, z
1 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. z
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Schaap, 7 ds. De Zwart; De Ontmoeting
(Noordhotland) 10 ds. Blanken. Herv. evang.
op geref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A.
van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds. v. Kooten,
4.30 ds. De Koever, Wilnis. Hulp en Heil-kerk
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J. de
Haan. Geref. Kerk 9.30 mevr. W. F. Teusink-
Meijer, Mijdrecht, 7 dr. Haitsma, Boskoop.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. Rietveld.
Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30, Chr
Dienaark. zo. 10; Meerburgkerk H. Rijndijk zat.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds. Gall, Den
Haag. 6.30 ds. 1 Hooft, Alphen. Geref. Kerk 10
ds. Buikema, 6.30 ds. v. t Hoff, Boskoop. Re
monstr. Gem. 10 ds. Bloemendaal, Delft
