'Onderscheid maken tussen ernst en spel'
Restaurateurs zien werk
geheel aan flarden gaan
Umberto Eco over 'De slinger van Foucault'
'Vernieling schilderijen buiten alle proporties'
Friese kolder op z'n best
DONDERDAG 30 MAART 1989
KUNST
PAGINA 23
door
Ed van Eeden
AMSTERDAM - "Mensen worden nu eenmaal geboren om
te eten, te schijten, de liefde te bedrijven en de zin van het
leven te zoeken". Een gesprek met Umberto Eco over zijn
succes, het gegroeide culturele besef van het publiek, zijn
nieuwe roman 'De Slinger van Foucault' en de zin van het
leven.
ben gezien, maar dat ze precies be
grijpen waar het om gaat. Er is een
nieuwe generatie lezers die Joyce
en Picasso niet langer moeilijk vin
den, omdat ze er van jongs af aan via
de televisie, via tijdschriften en-
goedkope pockets mee hebben ge
leefd. Als schrijver mag je er tegen
woordig van uitgaan dat cultuur ge
meengoed is geworden. Okay, dan
mist iemand wat verwijzingen of
diepere lagen, en wat dan nog? De
bijbel, de klassieke meesterwerken,
en boeken als die van Kafka vinden
ook een breed publiek, terwijl de
moeilijkheidsgraad er van hoog is.
Natuurlijk moet de ideale lezer
van mijn werk een encyclopedi
sche, haast universele kennis heb
ben, maar wie heeft dat? De ideale
lezer bestaat niet, en iedereen leest
op zijn eigen niveau. Als jij bijvoor
beeld een tuin instapt, waardeer je
waarschijnlijk de kleuren en de
geuren. Een bioloog kan bovendien
de verschillende soorten planten
onderscheiden, samenhangen ont
dekken die jij niet ziet, en diezelfde
tuin op een veel intenser manier er
varen. Maar dat wil niet zeggen dat
hij daarom een beter gebruik maakt
van die tuin".
Wie een uitdaging als 'De Slinger
van Foucault' aandurft, verzekert
zich van een dagenlange, zeer inten
sieve leeservaring die diepe sporen
achterlaat. Het boek is zowel een
spannend detective-verhaal als een
filosofische verkenningstocht en
een psychologische ontwikkelings
roman. De hoofdpersonen zijn drie
redacteuren op een uitgeverij, Dio-
telleyi, Belbo en Casaubon, die door
hun werk in aanraking komen met
het ondoorzichtige gebied van de
mystiek en geheime genootschap
pen.
Ironisch spel
Als zij besluiten om binnen een
'Hermesproject' de geschiedenis
van de esoterische wetenschappen
te gaan schrijven, komen zij spelen
derwijs tot de reconstructie van een
Plan, een verborgen drijfveer ach
ter de gehele historie van de wester
se politiek en cultuur. Hoewel dit
Plan eigenlijk een ironisch spel
voor hen drieën is, waarbij ze alle
gegevens inpassen die zij menen te
kunnen gebruiken, wordt het al
lengs serieuzer, en begint het drietal
er steeds meer in te geloven. De
apotheose heeft plaats in het Con
servatoire des Arts et des Métiers in
Parijs, waar de Slinger hangt die de
fysicus Foucault in 1851 gebruikte
om de rotatie van de aarde aan te to
nen. Alles heeft met alles te maken.
In de loop van het verhaal komt
de kruisvaardersorde der Tempel
iers ter sprake, maar ook de Ro-
zekruisers, de Vrijmetselaars, de Je-
zuëten, de Kabbalisten, Braziliaan
se mystici en allerlei andere spiritu
ele genootschappen passeren de re
vue. De manier waarop de schrijver
de verzamelde esoterische stromin
gen behandelt, laat zien dat hij er
zeer sceptisch tegenover staat. Toch
heeft Eco zich grondig voorbereid,
door vrijwel alle klassieken op dit
gebied te lezen, samen meer dan
vijftienhonderd veelal oude boeken
- "Maar ach, als het had gemoeten,
had ik ook met vijftig toegekund!" -,
en grondig onderzoek te doen. Alle
door hem gepresenteerde citaten en
feiten zijn daardoor controleerbaar
juist. Het is er hem niet om te doen
om gelovigen uit enigerlei hoek aan
te tasten in hun overtuiging, maar
om diegenen aan de kaak te stellen
die over-interpreteren, en er een
'De Naam van de Roos' had een
enorm succes, en veroorzaakte we
reldwijd een ware Middeleeuwen-
golf. Als de nieuwe roman van Um
berto Eco, 'De Slinger van Fou
cault', net zo invloedrijk zal blijken
te zijn, is er voor de komende jaren
een hausse te verwachten in boeken
die de occulte en alchemistische
traditie tot onderwerp hebben.
Sinds hij niet alleen als hoogleraar
in de semiotiek, de leer der tekens,
maar ook als schrijver beroemd is
geworden, kan Umberto Eco (geb.
1932) zich nauwelijks meer in de
openbaarheid vertonen.
De levensgenieter Eco gaat tegen
woordig niet meer naar toneelpre
mières of de Biennale in Venetië,
maar leidt een wat teruggetrokken
leven. Zoveel als maar enigszins
mogelijk is mijdt hij de pers, en op
de universiteit van Bologna, waar
hij doceert, weet hij slechts door
strakke discipline en het hoge ni
veau van zijn colleges de toeloop
van studenten in te dammen. Eco is
nieuws, en dat geldt zeker nu hij de
vrucht van acht jaar werk heeft ge
publiceerd, zijn zeshonderd vijftig
bladzijden dikke roman. 'De Slin
ger van Foucault' die in Italië over
weldigende verkoopcijfers haalt.
Spottend met elke editoriale wet,
schrijft Eco bestsellers die door vrij
wel alle lezers 'moeilijk' worden ge
vonden. 'De Naam van de Roos' was
al een gecompliceerd boek, vol Mid
deleeuwse en klassieke filosofie en
theologie. 'De Slinger van Foucault'
is zelfs ondoorgrondelijk te noe
men, omdat de schrijver er de com
plete geschiedenis van de zoge
naamde 'Hermetische' denkrich
ting voor overhoop haalt, het totaal
van alchemistische, esoterische, oc
culte, kabbalistische en mystieke
wetenschap sinds het begin van dit
millenium.
Onzin
Op de voor hem zo kenmerkende
docerende toon legt Eco in zijn Am
sterdamse hotel druk gebarend uit
dat hij het 'regelrechte onzin' zou
vinden om op een of andere manier
voor zijn lezers op de hurken te
gaan, en dat hij niet verwacht dat de
moeilijkheidsgraad van zijn werk
een groot publiek zal afschrikken:
"Een boek kan om modieuze re
denen door een niet echt geïnteres
seerd publiek worden gekocht, en
dat is in deze door de massamedia
geregeerde wereld geen uitzonde
ring. In de laatste tientallen jaren is
er echter een diepgaande verande
ring opgetreden bij de consumen
ten van cultuur. Er zijn geen lezers
en toeschouwers meer die alleen
pulpmuziek beluisteren en pulp-
boeken lezen. Ga maar naar een
rock-concert, dan hoor je invloeden
van de meest vergevorderde experi
mentele muziek. In video-clips wor
den technieken gebruikt die de re
gisseurs hebben geleerd van
Godard en Antonioni. De mensen
zijn gewend geraakt aan veel ver
schillende ervaringen van een hoog
peil. Ze groeien er mee op. Kinde
ren van twaalf jaar kunnen beter
met een computer overweg dan ge
trainde wetenschappers.
Mensen op straat, bijvoorbeeld
een pompbediende, stellen me vra
gen over mijn boeken waaruit blijkt
dat ze misschien niet alles erin heb-
van Aquino, is een expert in de se-
miotica en klassieke kunsttheorie
ën, en heeft een spreekwoordelijke
belezenheid. Tegelijkertijd houdt
hij echter van strips, gaf hij in de ja
ren zestig een beroemde reeks lezin
gen over pop-literatuur, schrijft hij
essays over kitsch en maatschappe
lijke uitwassen, en is hij zeer goed
thuis in het onder wetenschappers
niet erg bekende genre van de de
tective-!
Umberto Eco: 'Eén stap te ver kan een tragedie veroorzaken'.
mystieke religie maken om overal
een diepere betekenis achter te zoe
ken:
"Kijk, ik begrijp het geloof van
Thomas van Aquino, die in theolo
gische termen heeft getracht te be
wijzen wie zijn God was. In dat ge
val gaat het om een puur menselijke
poging om de geheimen van het le
ven te doorgronden. Die houding is
volstrekt legitiem, maar ik richt me
tegen de hyperproduktie van mys
teries, tegen de kanker van de ge
heimzinnigheid, en dat is iets an
ders. Een goede, onderzoekende
geest ziet achter een normaal gege
ven waar iedereen aan voorbijloopt
iets bijzonders, en doet zo eenont
dekking. Een appel valt, en dat
komt door de zwaartekracht. Die
nieuwsgierigheid is positief.
Mijn ironie treft diegenen die al
tijd op zoek zijn naar nieuwe vra
gen, omdat ze vinden dat een uitleg
niet goed kan zijn, als hij begrijpe
lijk is. De paranoia om achter elk ge
tal en elke verklaring een nieuw
probleem te zoeken, gaat mij echt te
ver. Daarom gaat het mis met mijn
hoofdpersonen als ze hun spel laten
ontaarden in werkelijkheid. Hun
fout is dat ze met vuur spelen, maar
denken dat ze onkwetsbaar zijn, en
dat is een kwestie van trots en intel
lectuele arrogantie.
De drie redacteuren onderzoe
ken de levensbeschouwing van an
deren, maar kan men niet zeggen
dat de god waarvoor zij aanvanke
lijk hun kathedraal van kennis en
belezenheid bouwden, het superieu
re intellectualisme is, dat oordeelt
over spel en werkelijkheid?
"Die vraag is niet eenduidig te be
antwoorden. Zelf houd ik er ook
van om te spelen. Ik breng nachten
door met het maken van anagram
men en nep-interpretaties van tek
sten, en lees die dan naderhand aan
mijn vrienden voor. Maar als ik een
essay of een artikel moet schrijven,
doe ik dat niet. Dus ik probeer on
derscheid te maken tussen spel en
ernst, zelfs als er de mogelijkheid is
om speels ernstig of ernstig speels
te zijn. Kijk, als je in de ring staat om
te boksen, mag je een ander op zijn
gezicht slaan, maar het is beter om
dat niet te doen als je op straat loopt.
Je moet de regels bij het spel laten,
en niet gaan pokeren met de spelre
gels van roulette. Ik geef toe, wie
een roman schrijft, onderzoekt
daarmee ook zijn eigen ideeën, en ik
zit mezelf dicht op de huid als het
gaat om de grens tussen spel en
werkelijkheid. Dat gebied is zo ge
compliceerd, dat het moeilijk is om
erover te theoretiseren, en daarom
heb ik er deze roman over geschre
ven. Het balanceren over de
scheidslijn tussen ernst en spel is
een cruciaal gegeven in menselijke
relaties. Twee geliefden kunnen
spelen dat ze elkaar verleiden of ja
loers maken en provoceren, en één
stap te ver kan dan een tragedie ver
oorzaken. Je moet weten hoever je
kunt gaan, en nuchter bekijken of
de gevaren niet te groot zijn".
Bent u nooit zelf enthousiast ge
raakt voor de ideeën die u bestu
deerde bij uw onderzoek over zoveel
hermetiek?
"Nee, het feit dat ik een degelijke
historische achtergrond heb, weet
hoe en wanneer de verschillende
ideeën zijn opgekomen, en wat de
achterliggende gedachten waren,
gaf me voldoende kritische afstand
tot de stof. Als ik een mooi oud boek
over alchemie tegenkwam, was ik
natuurlijk wel esthetisch gefasci
neerd, en ook de grote schrijvers als
Paracelsus en Kircher hebben hun
onmiskenbare schoonheid. Ik kan
geboeid zijn door de helderheid van
een Boeddhistische theorie, en op
zich zie ik de waarde van veel denk
richtingen. De krankzinnigheid ligt
echter in het syncretisme, het op
een hoop gooien van zeer verschei
den gegevens om een zogenaamd
bewijs te leveren, in de trant van: de
Boeddhisten en de Marxisten be
doelen eigenlijk hetzelfde, omdat er
overeenkomsten zijn in die en die
regel van teksten uit hun traditie.
Dergelijke mechanismen irriteren
me mateloos. Het is ronduit verwer
pelijk om samen te voegen wat niet
kan worden samengevoegd, met als
doel daar vage mystieke conclusies
uit te trekken".
Eco praat geroutineerd en mak
kelijk, verduidelijkt zijn stellingen
met voorbeelden, en probeert mo
gelijke bezwaren snel voor te zijn.
Zijn vingers met de afgekloven na
gels zijn steeds bezig, met sigaret
ten, een suikerzakje, de zojuist ge
kregen fles Beerenburg ("Kan ik al
vast proeven? Maar dan moet hij
wel weer zó dicht, dat ze thuis niet
zien dat hij open is geweest!"), of
met zijn baard. De joviale hoogle
raar, die bekend staat om zijn harte
lijke omgang met zijn studenten en
assistenten, is een innemende man,
met een uitstraling van geestkracht
en energie. Hij schreef zijn disserta
tie over de esthetica van Thomas
Complot-theorie
Zowel de eerste als de tweede groep
van zijn interessen komt in 'De Slin
ger van Foucault' uitgebreid aan de
orde, o.m. in de James Bond-achti-
ge samenzweringstheorie die de
verhaallijn stuurt en die volgens
Eco van alle tijden is: "Het idee dat
er een Plan is dat onze vrijheid be
trekkelijk maakt, en over ons lot be
slist, is een constant gegeven in de
menselijke geschiedenis. Wie
overal complotten vermoedt, ver
mijdt op die manier om zijn eigen
fouten onder ogen te zien en zijn
verantwoordelijkheden te aanvaar
den. Het is veelzeggend dat elke dic
tatuur zich van een complot-para-
noia bedient, en moeite doet om de
burgers ervan te overtuigen dat er
continu wordt samengezworen. Wie
een ander kan laten geloven dat er
een complot tegen de eigen ge
meenschap is, heeft daardoor
macht over hem.
Daar maken die sekten en gehei
me genootschappen gebruik van.
De detective-vorm was voor mijn
doel nuttig, omdat daarin op gesti
leerde wijze een complot-theorie
wordt gepresenteerd, zoals een ro
mantisch verhaal een surrogaat is
voor de eigen liefde. Eigenlijk zoekt
iedere detective zijn eigen Graal, en
hij is daarom ook een moderne Par-
cival. Vergelijk maar: een detective
is nooit getrouwd, verliest altijd zijn
liefje voordat het boek uit is, en neu
kt nooit. Zelfs de grote Marlowe en
James Bond blijven kuis, het tegen
deel wordt hooguit gesuggereerd.
Net als Parcival moeten detectives
het ideale vrijgezellendom verte
genwoordigen, want de mensen
kunnen zich pas met hen identifice
ren als ze naar hen kunnen opkij
ken".
Schrijnend
Als rode draad loopt door het ver
haal de geschiedenis van de cyni
sche Belbo, wiens levenshouding
blijkt te worden bepaald door een
op Eco's eigen jeugd teruggaande
gebeurtenis met een trompet, in een
Piefnontees bergdorpje. Volgens
Eco kan Belbo's leven alleen gezien
worden tegen de achtergrond van
die schrijnende ervaring:
"Een goede vriend van mij, die
mij altijd wat duister en onaantast
baar was voorgekomen, vertelde in
een dronken bui een keer een ver
haal, waarvan mij al snel duidelijk
werd dat het over hemzelf ging. Hij
had aan de kant van de partisanen
gevochten, en was aan het eind van
de oorlog uit lijfsbehoud gedwon
gen geweest een aantal krijgsgevan
genen te wurgen. Pas toen ik dat
wist, begreep ik iets van hem. Zo
iets tekent je voor het leven, met
een ervaring als die van hem ben je
al direct verslagen. Zeker in een ro
man kun je een dergelijke gebeurte
nis tot scharnierpunt maken, maar
ik denk dat er in elk leven zoiets
centraals is, van waaruit vrijwel de
hele rest te verklaren is".
Kunt u zich voorstellen dat een
Super-Eco in een toekomstig boek
over de mystiek door de eeuwen heen
uw theorie van het 'centrale mo
ment' opneemt als religieuze ge
dachte, omdat daarmee uit een en
kel gegeven iemands hele werkelijk
heid wordt verklaard?
"Okay, als je elke poging tot zin
geving als religieus wilt bestempel
en, kan dat. De mens is een religieus
dier, en zelfs een complete atheïst
probeert de zin van zijn leven te vin
den. Daar valt niet aan te ontsnap
pen, want zelfs wie zegt dat het le
ven een sprookje is dat door een
krankzinnige wordt verteld, doet
daarmee een redelijke poging om
de zin van het leven te ontdekken.
Ieder mens is daarmee bezig, want
mensen worden nu eenmaal gebo
ren om te eten, te schijten, de liefde
te bedrijven, en de zin van het leven
te zoeken. De een maakt zich er af
met het idee van een superieur we
zen dat alles regelt, de ander redt
zich op eigen kracht, en we weten
niet hoe het met de dieren zit. Ken
nelijk kunnen mensen er niet tegen
als ze hun leven als zinloos zien,
want dan gaan ze in therapie of ple
gen ze zelfmoord".
Is er voor dat soort oordelen een
onaantastbaar Archimedisch punt
van waaruit te beslissen valt welke
vormen van zingeving legitiem zijn
en welke niet?
"De filosoof Thomas Hobbes liet
op zijn grafsteen beitelen: 'Dit is de
Steen der Wijzen'. Hij had gelijk,
want de enige feiten waar een mens
niet omheen kan, zijn onze biolo
gische beperkingen. Er moet wel
een natuurlijke gerichtheid zijn,
omdat die gecodeerd ligt in onze
DNA-structuur. Stel dat die hele ge
netische codering een zinvol gege
ven is, waardoor een leven wordt
georganiseerd, dan is het duidelijk
dat we op biologische gronden zoe
ken naar de zin van de dingen. Mis
schien is die hele genetische code
maar weer een poging om de pro
blemen een stap verder te schuiven,
maar we kunnen er niet omheen dat
er een zekere eenvormigheid be
staat in de natuur. Een kind wordt
na negen maanden geboren, heeft
zijn lichaamsdelen doorgaans op
dezelfde plaats zitten als anderen,
en vertoont eenzelfde soort groei.
Die uniformiteit houdt een wetma
tigheid in.
Vanzelfsprekend kan men die
wetmatigheid desgewenst direct
weer in religie vertalen. Augustinus
zegt dat God zijn wil in onze zielen
heeft gegrift, en de moderne gelovi
ge maakt daar dus van: God heeft
zijn wil in onze DNA gecodeerd.
Maar als je niet in een god gelooft,
bén je dus je DNA, en gedraag je je
daarnaar, door jezelf volgens be
paalde wetten te reproduceren. Dus
vind je taal uit, en een alfabet, en ga
zo maar door. De enige echt onbe
antwoordbare vraag is dan alleen
waarom er het zijnde is in plaats van
het niets. En het meest filosofische
antwoord daarop is: omdat het er is,
anders konden we de vraag niet
stellen".
Is dat proces van zingeving een
gesublimeerd soort doodsangst?
"Dat denk ik wel. Omdat je als
mens weet dat je moet sterven, en je
gelooft niet in een God, is het met je
dood allemaal afgelopen, en rest er
slechts de zinloosheid. Misschien
kunnen je cellen na afbraak weer
voor een ander natuurlijk gegeven
dienen, maar je subjectiviteit is on
zinnig geworden. Dus moet je, om
de dood te omspelen, de maximale
zin aan je leven geven. Daarom ma
ken mensen weer nieuwe mensen,
schrijven ze boeken, bouwen ze ka
thedralen, of ontwerpen ze een
nieuw soort auto. Ieder zoekt zijn ei
gen manier om zin te produceren
voordat de uiteindelijke onzin toe
slaat".
'Dc slinger van Foucault' door Um
berto Eco; uitgeverij Bert Bakker; pa
perback 49,50, gebonden 69,50
DORDRECHT (GPD) - "Het
was nog veel en veel erger dan
ik mij eerst had voorgesteld. In
het verleden is het wel vaker ge
beurd dat schilderijen opzette
lijk werden beschadigd, maar
dit is buiten alle proporties".
door
Harmen Bockma jr.
Jos Deuss, een van de twee restau
rateurs van het Dordrechts Muse
um, kan nog maar nauwelijks be
vatten dat gistermiddag in enkele
minuten tijd werk van jaren aan
flarden werd gesneden.
Juist de twee doeken die hij enige
tijd geleden restaureerde, een por
tret van Maria Braets-van der Graaff
en een portret van Adriean Braets,
beiden gemaakt door Jacobus Le-
vecq, raakten het zwaarst gehavend
door de halen die een 61-jarige in
woner van Papendrecht met een
stanleymes aanbracht. Hele repen
zijn uit de doeken gesneden.
Ook zijn oudere collega L. Mar-
chand zegt de vernielingen maar
moeilijk te kunnen verwerken.
"Het gaat om een stuk van mijn car
rière, werk van jaren. Ik heb het er
erg moeilijk mee".
Marchand zegt geschokt te zijn
door de staat waarin de schilderijen
verkeren. "De lellen hangen er bij
sommige aan de achterkant bij. Op
andere zijn kruisen aangebracht, of
driehoeken. De doeken hebben een
vreselijke oplazer gehad, te vergelij
ken met iemand die een hartaanval
heeft moeten doorstaan".
Toch is bij geen van beide restau
rateurs de gedachte opgekomen dat
het zou kunnen gaan om onherstel
bare beschadigingen. Beiden zijn er
van overtuigd dat het mogelijk is de
schilderijen zo te restaureren dat ze
weer exposeerbaar worden. Dat
daar wel veel tijd, veel geld en veel
mensen voor nodig zijn, staat voor'
hen vast.
Volgens Marchand, 75 jaar en de
leermeester van Deuss, is het een
geluk bij een ongeluk dat de dader
met een stanleymes te werk is ge
gaan. "Daardoor zijn de randen van
de repturen, de scheuren dus eigen
lijk, vrij scherp. Het gevolg daarvan
is dat er minder verfdeeltjes verlo
ren gaan dan wanneer een bot mes
was gebruikt. Wat dat betreft is de
ravage, op het eerste gezicht al
thans, beperkt gebleven".
Marchand is wel bang voor ver
lies aan authenticiteit door de res
tauratie. "Sommige schilderijen
hadden nog geen doublure, een
tweede laag ter versteviging aan de
achterkant, ondergaan", vertelt de
restaurateur. "Dat zal in sommige
gevallen nu wel noodzakelijk zijn.
vrees ik. En het is juist altijd onze
bedoeling geweest de doeken zo
veel mogelijk in hun originele staat
te behouden".
Jos Deuss weet nog niet hoeveel
tijd en geld met het herstel gemoeid
zal zijn. "Het gaat hier om erg be
langrijke schilderijen, voor het
overgrote deel van leerlingen van
Rembrandt, waar een grote ploeg
mensen zich over zal moeten bui
gen. Het is niet alleen aan restaura
teurs om erover te beslissen. Daar
zullen ook andere deskundigen,
zoals kunsthistorici, aan te pas moe
ten komen".
Zo ernstig beschadigd is het portret van Maria Braets-Van der Graaff. Het doek i
stanleymes aan flarden gesneden.
Mitterrand opent
Louvre-pir amide
PARIJS (DPA) - President Mitter
rand van Frankrijk heeft gisteren de
glazen piramide op de binnenplaats
van het Louvre in Parijs officieel ge
opend. De futuristische nieuwe toe
gang tot het kunstmuseum vormt
de eerste etappe van de uitbreiding
van het Louvre. De meer dan 21 me
ter hoge piramide overkoepelt een
verlichte onderaardse ruimte. Hier
bevinden zich een marmeren in
gangshal, een auditorium, hallen
voor bijzondere tentoonstellingen,
en verder boekwinkels, restaurants
en winkelgalerijen. Het glazen ge
bouw is omringd door drie minia
tuur-piramides en driehoekige vij
vers met fonteinen.
OVERLEDEN - Malcolm Cowley,
de beschrijver van de .verloren ge
neratie' in de jaren twintig met au
teurs als Ernest Hemingway en F.
Scott Fitzgerald, is op negentigjari
ge leeftijd overleden. Cowley, die
behalve vertaler en criticus ook re
dacteur van literaire tijdschriften
was, publiceerde tot op hoge leef
tijd essays en boeken.
Mimegroep Suver Nuver met Gleon. Spel
en idee: Peer van den Berg, Dette Glashou
wer, Henk Zwart. Gezien op 29 maart in het
LAK-theater alwaar nog vanavond.
LEIDEN - Hun eerste produktie,
Suver Nuver, won direct de mi-
meprijs 1988. Onder diezelfde
naam gingen ze door en brengen
Peer van den Berg, Dette Glas-
houwer en Henk Zwart nu de
tweede produktie uit: Gleon, wat
zoveel betekent als vurig, wellus
tig en gebrand zijn op. In het Fries
dan wel te verstaan, want die af
komst hebben de drie gemeen. In
Suver Nuver stond het platteland
centraal, in Gleon zijn dat hun be
levenissen in de grote stad. Herin
neringen aan vroeger, de confron
tatie met het anders zijn toen en
nu, relaties en vriendschap.
Suver Nuver sloot zich voor de
ze voorstelling drie maanden lang
op in een flat in de Bijlmer en uit
dat constant samen zijn ontstond
Gleon. De benauwdheid van de
flat-se ruimte komt terug in het
decor. Twee wanden lopen uit in
een soort ronde kast waarin de
spelers zich af en toe terugtrek
ken of een soort poppenkastje
spelen. Verder is er een keukenta
fel met drie stoelen. De vrouw zit
in het begin aan tafel heel aan
dachtig de krant te lezen. De man
komt binnen, pakt en leest het
tweede deel irritant en grappig
systematisch. Hun omgang heet
macht der gewoonte.
Geen verandering. Tot de tweede
man binnenkomt en de eerste
man geblinddoekt de twee te pak
ken probeert te krijgen. De situa
tie loopt op een aangename ma
nier uit de hand in slapstick. De
twee mannen krijgen ruzie aan ta
fel (over de vrouw?) en slaan,
schoppen, trekken en treiteren el
kaar van de stoelen over de tafel.
Tussen de drie spelers spelen
zich telkens allerlei (kinderlijke)
machtspelletjes af waarbij de rol
len van slachtoffer naar overwin
naar en vice versa vloeiend in el
kaar overglijden. Nog een voor
beeld dan maar. Man probeert
vrouw te versieren door zijn arm
om haar schouders en wat later
haar benen, heen te slaan. Over
dreven hakkelend en theatraal
stuntelend heeft zijn toenade
ringspoging niet het gewenste ef
fect. De vrouw vertelt namelijk
onderwijl haar verhaal. Ze is zo
juist na haar eerste huwelijk
snacht en -reis in de steek gelaten.
Nu moet ze de ansichtkaarten he
lemaal alleen ondertekenen. Een
probleem. Gleon houdt ons meer
van dergelijke komische spiegels
van menselijke onhebbelijkhe
den voor. Met vertrouwde en
doeltreffende comedia dell'arte
effecten wordt heel integer en zui
ver een kijkje in de keuken van de
drie Friezen gegund. Gleon is een
feest om naar te kijken door de
delicate balans tussen overacte-
ren en het onderhuids toch iets
schrijnends mee delen. Suver Nu
ver maakt mime en theater op z'n
best: ongecompliceerd knap, di
rect en o zo leuk.
INGRID V. FRANKENHUYZEN
