'Oosten wordt
het Mexico
van de EG'
Reportage
IKV-kern Lisse: 'Je vraagt je
weieens af wat je verkeerd doet'
PAGINA 2
ZATERDAG 18 MAART 1989
- schatting 400.000 mensen deelnamen. Het was het startpunt voor de
de demonstratie in Den Haag tegen de kruisraketten Amsterdam ver-
(foto GPD)
Bij het weggaan vraagt hij of we bij het ver
haal het gironummer (788824) van het IKV
kunnen vermelden. Het tekent de noodsi
tuatie: mét de ontspanning tussen Oost en
West is de financiële positie van het Inter
kerkelijk Vredesberaad desolaat gewor
den. Vorig jaar is afgesloten met een tekort
van 2 ton, dit jaar dreigt een nog groter gat.
Een medewerker die op 1 maart vertrok, is
niet vervangen. Eind dit jaar dreigen ge
dwongen ontslagen voor de vaste staf van
15 mensen. „We komen dan echt voor im
mense problemen te staan", zegt Mient-Jan
Faber, „want we werken we al met een mi
nimale bezetting. Iedereen werkt zich het
lamlazerus en dat wordt alleen maar erger
als het op steeds minder schouders terecht
komt. Het wordt langzaam maar zeker on
houdbaar".
En dat, zegt hij, terwijl er zoveel te doen
valt: „De nieuwe ontwikkelingen komen
met een sneltreinvaart op ons af en het is
heel uitdagend om daar in te duiken. De
voorwaarde is wel dat je in de gelegenheid
moet zijn om dat te kunnen doen. De grote
vraag is of ons die kans wordt gegund".
Tanende interesse brengt IKV aan de rand van de afgrond
DEN HAAG - Het verhaal is eigen
lijk in een paar woorden verteld:
toen Nederland in rep en roer was
vanwege de kruisraketten, beleefde
het IKV een ongekende bloeitijd.
Het aantal IKV-kernen groeide na
de grote vredesdemonstratie in
1981 in Amsterdam explosief van
ongeveer 200 tot byna 500. Toen er
in 1983 een tekort van drie ton ont
stond, was dat zo aangezuiverd door
extra giften. Want het was, in de
woorden van Faber, de tijd datje de
confrontatie in je botten voelde.
Twee jaar later volgde de demon
stratie in Den Haag, met ruim een
half miljoen deelnemers de grootste
door
Sjaak Smakman
ooit in Nederland gehouden. Tever
geefs, want een maand later besloot
de regering tot plaatsing. Het volks
petitionnement in 1985 was de vol
gende krachttoer van de vredesbe
weging, en naar bleek ook de
laatste. „Daarna is een groot deel af
gevallen: de actiegroepen, die wel te
porren waren voor acties tegen de
kernwapens, maar die geen trek
hadden in ingewikkelde discussies
over Oost-westrelaties". Zoals hij
later in het gesprek zegt: „Onze cul
tuur is nu eenmaal alleen ingesteld
op alles wat flitst".
Bovendien kwam Gorbatsjov, de
Russische wervelwind die in een
paar jaar tijd de wereld om zijn vin
ger wond. Hij overtroefde zijn rivaal
Reagan op alle fronten en lanceerde
het ene vredesplan na het andere.
De vrede leek onder handbereik.
Anno 1989 heeft dat optimisme
plaats gemaakt voor realisme. Maar
de situatie is, geeft Faber grif toe,
toch anders: „We zijn uit de sfeer
van de confrontatie en de dreiging
van de bewapening wordt - geluk
kig maar - minder. Hoe werkt dat
toe? Onze donateurs
De vredesdemonstratie in 1981 in Amsterdam, waaraan n
explosieve groei die het IKV zou doormaken. Twee jaar later
dringen als grootste demonstratie aller tijden in Nederland.
'92. De echte tragiek voor Oost-Eu- het oog springend, r
ropa zijn de verhoudingen in Euro- wezenlijker",
pa: terwijl het Westen integreert in
de EG, desintegreert het Oosten tot
een soort Mexico van Europa. Dat
wordt de toekomstige deling van
Europa in de jaren '90".
Tegelijkertijd moet
- Maar naast een economische is er
toch ook onmiskenbaar een politiek-
ideologische deling.
„Die wordt minder. Je ziet dat in
Polen, Hongarije en in zekere zin
ook in de Sovjetunie. De ideologi-
wel veel ropese Ontwikkelingsfondsen. En In West-Europa speelt de ideologi-
geld voor een Oost-Europa-ontwik- sche factor veel minder, aldus Fa- i
kelingsfonds is er zat, stelt Faber. ber. Alle opiniepeilingen hier geven
li- aan dat vrijwel niemand het gevaar
tiek vertaling" komen. Maar de ten- De Bondsrepubliek zit met een fe- Qm-batskw te°h i er" do du la! rd er dan
dens in West-Europa om zich af te nomenaal handelsoverschot en zou °J'|^tSnfJ Dat des
de Neder- probleemloos in Oost-Europa kun-
stelde richting is, komt omdat het
x A verdwijnen van angst voor het Oost-
Hij ontkent anderzydsjuet dat de blok nog een groot aantal stappen
i verwijderd is van integratie. Faber:
„De mensen moeten zich Oost-Eu-
sluiten, is sterk. Ook
landse politieke partijen, inclusief nen investeren,
Fabers eigen PvdA, degradeert Eu
ropa '92 Oost-Europa tot een onder-
werp in de marge. Diezelfde EG ideologische
moet volgens Faber echter juist
sleutelrol
met Oost-Europa spelen. In de
economische te
genstellingen wel degelijk een pro- l_fc 1Ilcllocll liluclcll
bleem vormen' Oost-Europa heeft J.'opa nog eigen maken, ze moeten
eenmaal geen markteconomie nog om-denken. We moeten hier i
^fmo'eïïeTëeësfe S'de Z°als het Westen en 'het henmr- Se thTdoen waar de Russen 70
markteconomie wordt ook daar ge- Pantel moet het beestje gezien de mmgsproce5 moet sne voortschr.j- jaar v00r nodig
markteconomie wordt ook daar ge
ïntroduceerd. Het zal nog een hele
?~kotnnS^rnedeplaats aa~"
in de toekomst veel meer een soort
noord-zuidverhouding ontstaan
dan een oost-westverhouding".
- Dat moet voor de machthebbers
geen aantrekkelijk
zijn: die verliezen
macht.
Europa hier echt
gen".
Hij vervolgt: „Er
i de grond krij-
i ook iets an- gering vond - dat i
Mient-Jan Faber: "We komen bij het IKV
recht". foto gpd»
ders aan de hand. Nieuwe kernwa- echt de wereld uit moesten - dat is
pens, zoals bij de huidige moderni- verdwenen. Van al die mooie kreten
den het IKV nog steeds een prachti- sering van de korte-afstandskernra- blijkt achteraf gewoon niets te klop-
ge instelling die moet blijven be- ketten, worden niet meer geïntro- pen. Als je de kernwapens echt weg
staan. Het aantal donateurs is zelfs duceerd vanwege de dreiging uit wilt hebben, dan ga je zoeken naar
nog licht gestegen. Maar in plaats het Oosten, maar omdat we nu een- alternatieven, dan ga je wikken we-
van 100 gulden geven ze nog maar maal kernwapens hebben. Als je au- gen hoe je dat zou kunnen doen. Dat
70 gulden. Onze inkomsten lopen al to versleten is, schaf je toch ook een gebeurt niet, en eigenlijk wil men
een paar jaar achter elkaar met rond nieuwe aan? Zo platvloers is het: we dat helemaal niet",
de 30 procent terug. We zijn nu op zitten nu eenmaal in de NAVO en Het enige NAVO-land dat in de
het punt waarop het écht mis dreigt die heeft een op kernwapens geba- huidige moderniseringsdiscussie
te gaan, terwijl we nog zeker een seerde strategie. En dus moeten we dwars ligt, is de Bondsrepubliek:
jaar of vijf nodig hebben, om een ons kernwapenarsenaal modernise- „Die is bereid tot een nieuwe nul-
wezenlijke betrokkenheid bij Oost- ren". optie, tot het wegonderhandelen
„Het idealisme datje een paar jaar van die kernwapens, omdat ze inte-
geleden ook in de partijen en de re- resse hebben voor Oost-Europa,
t de kernwapens met name natuurlijk voor de DDR.
De rest van het bondgenootschap is
vooral bezig om West-Europa eco
nomisch en politiek één te maken,
en zo'n macht heeft natuurlijk kern
wapens nodig".
Oost-Europacultuur
Faber: „Wat we missen in West-Eu
ropa is een Oost-Europacultuur in
de zin van een Derde-Wereldcul-
tuur. Je hebt hier tal van instanties
die zich met de ontwikkelingslan
den bezighouden, van ontwikke
lingshulp tot de adoptie van projec
ten of kinderen. Iedereen kent wel
een stukje Derde Wereld. Dat is er
voor Oost-Europa niet. Oost en
West-Europa hebben 40 jaar lang
met de rug naar elkaar toe gestaan,
met een uitzondering voor het ge
bied van de bewapening".
„De pogingen in Duitsland om de
relaties met Oost-Europa een ande
re inhoud te geven, blijven beperkt.
Van een integratieproces tussen
Oost- en West-Europa, zoals met na
me de mensen onder de top in Oost-
Europa graag zouden willen, is geen
sprake. Er komen hooguit relatiepa
tronen zoals van de EG naar de Der
de Wereld, of van de VS naar La-
tijns-Amerika. Een fundamenteel
beleid, een soort Marshall-plan voor
Oost-Europa, een economische, so
ciale en culturele politiek, is er niet
en komt er ook niet".
„Je ziet in Oost-Europa
De kruisraket, het wapen waarmee de vredesbeweging groot is geworden, problemen op sociaal, politiek
Hier afgebeeld op een muurschildering in Den Haag bij de grote demon- milieugebied terwijl West-Europa
stratie van 1983. -
„Dat is zeker waar. Maar je moet
niet vergeten dat de toestand in hun
eigen land onhoudbaar aan het wor
den is. Het hele systeem is van bin
nen uit uitgehold. Het enige dat ze
kunnen doen is compromissen slui
ten, proberen on speaking terms te
komen met de oppositie. Het alter
natief is onderdrukking. Maar dat
werkt niet, dat weet men daar ook al
jaren. Wat je in Polen ziet gebeuren,
is van de machthebbers dan ook
buitengewoon verstandig".
„Gorbatsjov? Daar kijken we heel
nuchter tegen aan. We hebben veel
waardering voor de man, maar aan
de andere kant realiseren we ons
ook dat onze vrienden in Oost-Euro
pa de nodige problemen hebben
met Gorbatsjov. Het is toch een
man die centralistisch denkt en de
zaken van boven af wil regelen, ter
wijl de mensen aan de onderkant
juist meer ruimte willen. De demo
cratisering is nog maar in een heel
pril stadium".
Irritatie
West-Europa, zeg maar de EG, moet
volgens Faber waken voor een blij
vende tweedeling waarbij Oost-Eu
ropa het Mexico van de EG wordt:
een instabiele samenleving zónder
maatschappelijk middenveld, maar
mét enorme milieu- en economi
sche problemen, en als gevolg het
immense sociale probleem dat de
jeugd het voor gezien houdt en zijn
heil gaat zoeken in een wereld die
hen een betere toekomst kan bie
den, de EG. „Die Mexico-filosofie
leeft sterk in Oost-Europa. We krij
gen wel meer ruimte - goddank -
maar waar komen we in terecht, zo
krijgen we daar vaak te horen. Het
trauma van 1956 leeft nog sterk.
Toen liet het Westen ons in de steek,
zeggen ze daar. Nu komen we in een
nieuwe situatie, en uit het Westen
komt weer niets. We merken daar ir
ritatie over: wat stelt jullie gepraat
over solidariteit eigenlijk voor?".
Oost-Europa, betoogt Faber, is
niet te vergelijken met de Derde
Wereld: het ligt geografisch veel
dichterby, er zit geen koloniale ge
schiedenis aan vast zoals aan de ont
wikkelingslanden én er is de eeu
wenlange culturele verbondenheid.
Een op integratie gericht beleid ten
aanzien van de Derde Wereld is nau
welijks denkbaar, voor Oost-Euro
pa ligt het volgens Faber daarente
gen voor de hand.
Integratie
Dat is ook de centrale doelstelling
voor het IKV geworden. Veel ker
nen hebben zelf of via/met de ker
ken contacten met Oost-Eurpese
vredesgroepen. Veelal op initiatief
van lokale vredesgroepen hebben
inmiddels ongeveer 40 Nederlandse
gemeenten stedebanden aange
knoopt met Oost-Europa. „Dat is
bouwen aan vrede. Je ziet dat de
kernen daar zeer veel energie in ste
ken, maar dat de bestuurlijke mo
lens maar heel langzaam draaien.
Het is heel wat anders dan actie t
beladenheid van die term een ande- dën"wiitet" su7plu7 daaV bëslïed vo«
krijgen) voor Oost-Europa kunnen worde/aldus Faber Het ^dig,~£t kost nïuu™,?k
aanbieden van een ontwikkeling- tijd"
plan kan echter heel stimulerend
op termyn werken, verwacht hij.
- Hoe loopt het af?
Ideologisch ligt het probleem
vooral in de VS, waar de gedachte „Dat dur^ik niet te zeggen. Mijn
vooruitzicht Europa stoppen bij de Twaalf, nog steeds heerst dat de verpaupe- scepsis zegt dat de veranderingen in
feite hun vraagt hij zich af. Het argument dat ring in Oost-Europa helemaal zo Oost-Europa onomkeerbaar zijn, ze-
n failliete slecht niet is. Dan verdwijnen de re- ker op middellange termyn. Het
hem niet gimes daar vanzelf wel. De Duitse meest voor de hand liggend daarbij
is het Mexico-model. De vraag is of
het beter kan dan dat. We zullen
landen als Spanje, Por- de Duitse minister van buitenland- daar de komende jaren hard voor
zaken. moeten knokken".
Want waarom zou de integratie i:
de welvarende ÊG er
boedel bijkrijgt,
doorslaggevend. Uiteindelijk Ostpolitik wordt nogal eens spot-
pompt de EG ook het nodige kapi- tend Genscherisme genoemd, i
taal
tugal
Griekenland via de Eu-
LISSE „Het is allemaal veel
minder geworden in vergelij
king met de periode dat ieder-
i te hoop kon lopen. Er was
iets concreets om tegen te de
monstreren. Die tijd hebben we
gehad. Er is op dit moment niet
iets direct zichtbaar te maken,
het is nu veel meer een proces
i verdieping, het onderzoe
ken van de mogelijkheden om
contact te leggen met het Oos
ten".
Aan het woord is Joop Lenter-
nan, vanaf het begin - Amster
dam 1981 - een van de stuwende
krachten van de IKV-kern in
Lisse. De teruggang in Lisse
loopt parallel aan die bij het
landelijke IKV. In de topjaren
ruim tien koppen tellende
actieve en enthousiaste club
vredesactivisten, nu nog een
groepje van vier mensen waar-
Lenterman met zijn 51 jaar
de jongste is. Eigenlijk een
trieste zaak, oordeelt hij zelf.
Toch is hij niet ontevreden
over wat het viertal doet: „Ieder
jaar als we de balans opmaken,
valt het ons toch weer mee wat
we gedaan hebben". Het lijstje
van 1988 meldt onder meer een
stiltekring, gesprekken met de
kerken en speciale kerkdien
sten in de Vredesweek, voor de
vierde keer een reis naar geest
verwanten in het Oostduitse
Dresden ('de enige langlopende
activiteit die altijd goed is blij
ven lopen'), deelname aan een
aantal landelijke demonstraties
een paar kleine tentoonstellin
gen. Het conciliair proces - de
poging om wereldwijd tot een
verbond van christenen te ko
men om vrede, gerechtigheid en
heelheid van de schepping in
houd te geven - staat centraal in
de IKV-kern. Eind april is er
een themadag over met de Raad
van Kerken in Lisse.
sympathisanten - die elk jaar de
groep financieel ondersteunen -
om actief te worden heeft geen
resultaat opgeleverd. „Of dit
werkbaar is....nauwelijks, denk
ik. Je moet hier heel enthousiast
mee bezig zijn om er iets mee te
kunnen doen. En met zijn vieren
werkt het gewoon niet zoals het
moet. Je komt niet verder dan
wat wat je landelijk aangedra
gen krijgt. Zelf een avond orga
niseren kost veel energie, en de
respons die je erop krijgt is ni
hil. Daarom steken we ook zo
veel tijd in het conciliair pro
ces: je bereikt er een vrij grote
groep mensen mee en je kunt
toch steeds een stukje van je
boodschap kwijt".
"Nee, de jongeren bereiken
we blijkbaar niet. Er zijn ook
momenten dat je zegt: zitten we
wel goed, zijn we wel op de goe
de weg? Wat doen we toch ver
keerd dat het allemaal zo moei
lijk aanslaat?"
