'Lawines komen waar
niemand ze 9
Astma, een ingrijpende ziekte
REEKUUR
Toerskiën: avontuurlijk
maar doorlopend riskant
Süfe
Barbara Thiel, arts
ZATERDAG 18 MAART 1989
Aan het begin van het toerski-seizoen kwamen vorige week in het Franse Avoriaz drie
toerskiërs om het leven als gevolg van een lawine. Vorig jaar werden zes Nederlanders
bedolven onder een sneeuwmassa toen ze een skitocht maakten buiten de gecontroleerde
pistes. Lawines vormen de grootste bedreiging voor de toerskiërs, hoewel ze daar niet al te
vaak aan willen denken. De berggids moet het risico tot het minimum beperken, zodat de
toerskiërs volop kunnen genieten van de wonderschone, ruige bergwereld, waar een
ongelooflijke stilte heerst. Maar het gevaar blijft loeren. "Er blijft altijd een risico".
door Weert Schenk
Toerskiërs moeten alles op eigen kracht doen. Geen liften, maar zelf om
hoog gaan. Het loon van al die inspanningen is het genot van een stuk on
gerepte natuur in een ongelooflijke stilte. (foto's gpd>
Geconcentreerd speurt Edward
Bekker vrijwel onafgebroken de
hellingen af. Van die kant dreigt het
gevaar. Ineens kan met een grote
dreun een sneeuwlawine naar bene
den donderen. Bekker, de enige ge
diplomeerde berggids van Neder
land, moet vijf landgenoten door
een zeer riskant gebied loodsen.
Rondom de Zwitserse berg Piz Tasna
giert een wilde sneeuwstorm. Het zicht
varieert van 25 tot 50 meter. De koude
wind snijdt in de wangen. Bekker heeft
gewaarschuwd om bij elkaar te letten op
bevriezingsverschijnselen.
Het zes man sterkje groepje is in ruig
gebied aan het toerskiën. 's Morgens ge
start bij lichte sneeuw en mist, maar niet
met het idee dat het weer zo zou ver
slechteren. Het zestal zit in een sneeuw-
woestijn. Een weg terug ligt niet voor de
hand.
Langzaam en met grote inspanning
passeren ze de hellingen rondom de Piz
Tasna. Enkelen kunnen het toch al niet
zo hoge tempo van Bekker nauwelijks
bijhouden. De vermoeidheid heeft toege
slagen. Rusten kan nu niet. Eerst zal nog
een zware helling moeten worden be
klommen. Een voor een, om te voorko^
men dat de sneeuwmassa, als die zou
worden losgetrapt, iedereen meesleurt.
Kleumend wordt gewacht totdat Bekker
een spoor naar boven heeft gemaakt.
De zigzag-route op de helling sneeuwt
snel weer dicht. Het lukt de laatste drie
toerskiërs niet meer naar boven te gaan.
De gespannen gids gaat terug om te hel
pen. Als iedereen weer bij elkaar staat
roept Bekker dat iedereen dicht bij el
kaar moet blijven.
Pas een half uur later kan in de luwte van
een rotsblok even worden gepau
zeerd. Een slok uit de thermosfles, een
stukje koek, en dan weer verder. Bekker
heeft dan ondertussen besloten het pro
gramma te veranderen. De trektocht zou
oorspronkelijk gaan naar de Jamtalhüt-
te, maar de gids vindt die route nu te ge
vaarlijk. Hij wil uitwijken naar'een ande
re berghut om te overnachten.
Ongerept
Het toerskiën gebeurt buiten de gepre
pareerde en gecontroleerde pistes, waar
geen liften zijn en waar dus ook geen er
gernis bestaat over voordringers en waar
de 'Lederhosen Samba' en 'Vogeltjes
dans' niet zijn te horen. Toerskiërs moe
ten alles geheel op eigen kracht doen.
Onder de ski's binden ze z.g. stijgvellen
die voorkomen dat ze bij elke stap die ze
zetten weer terug glijden. Na lange tijd
zwoegen en zweten ligt er dan vaak een
schitterende afdaling aan hun voeten.
De klassieke toerskiërs trekken met
zware rugzakken vol kleding, eten, tou
wen en stijgijzers door het gebergte. Ze
gaan van de ene geïsoleerd gelegen hut
naar de andere, die ze oergezellig vinden,
en genieten ondertussen van de ongerep
te natuur. Onderweg pakken ze nog een
top van een of andere berg boven de 3000
Astma is een van de ziekten die vallen on
der de verzamelnaam cara. Een op de
tien Nederlanders heeft cara en ongeveer
de helft van de cara-patiënten heeft ast
ma. Astma is vooral, maar niet alleen,
een ziekte van kinderen. Inde vorige afle
vering werd iets verteld over cara in het
algemeen. Deze keer meer over de oorza
ken en gevolgen van astma.
Astma is het in aanvallen optreden
van benauwdheid. Deze benauwdheid
ontstaat doordat de spiertjes in de wan
den van de luchtwegen samentrekken, en
deze nauwer maken. Verder wordt het be
kledende slijmvlies van de luchtwegen
dikker, en gaat het meer slijm produce
ren. Deze combinatie van verschijnselen
veroorzaakt de benauwdheid. Daarbij
kan het een hoest veroorzaken waarbij
slijm vjordt opgegeven.
Astma treedt, zoals gezegd, vooral op
bij kinderen. Het komt nogal eens bij
meer mensen in de familie voor, en vaak
hebben de kinderen als baby eczeem ge
had: dauwworm, een droge jeukende uit
slag op gezicht, ellebogen, polsen en knie
holten. Dat wil zeker niet zeggen dat alle
kinderen met eczeem astma krijgen. Bij
sommige kinderen blijft het daarbij, bij
andere ontwikkelt zich, een allergie voor
bijvoorbeeld huisdieren.
Kinderen met astma krijgen bij bloot
stelling aan bepaalde 'allergenen' een
aanval van benauwdheid astma is
dan een soort allergie. Allergenen kun
nen zijn: stof, huisdieren, gras, maar ook
sommige kamerplantenA voedingsmidde
len of medicijnen, zoals aspirine. Verder
kan een aanval worden uitgelokt door li
chamelijke inspanning, plotselinge over
gangen van warm naar koud, mist, hevi
ge emoties, of een lachbui.
Bij een astma-aanval ontstaat in korte
tijd een heftige benauwdheid, waarbij
meter mee. Deze toerskiërs kunnen en
willen afzien en hebben de conditie daar
voor. Het is zeer vermoeiend, ook al om
dat hun skitechniek niet altijd voldoen
de is om moeiteloos in alle soorten
sneeuw af te dalen.
Een nieuwe categorie toerskiërs houdt
minder van dat pijn lijden. Deze groep,
die de skitechniek zeer goed beheerst,
wil zonder rugzak vooral mooie afdalin
gen maken langs maagdelijke hellingen
om in de losse sneeuw prachtige sporen
te trekken. Daar hebben ze wel een uur
tje sjouwen op de vellen voor over. De
avond wensen deze voornamelijk jonge
toerskiers door te brengen in een geriefe
lijk hotel in plaats van een veel primitie
vere hut.
De belangstelling voor het toerskiën
neemt steeds meer toe. In Nederland be
oefenen nu naar schatting een kleine dui
zend mensen mensen deze tak van win
tersport. Het is geen duizelingwekkend
hoog aantal. De meeste mensen brengen
hun vakantie liever iets rustiger door en
hebben al helemaal geen behoefte om
zich in riskantere situaties te begeven.
Doden
Jaarlijks komen toerskiërs om het leven
door lawines en duikelingen in glet-
scher-spleten. In het Franse Avoriaz von
den vorige week drie mensen de dood als
gevolg van een lawine. Het afgelopen
jaar overviel een zware lawine in Zwit
serland een groep van zeven Nederlan
ders en een Zwitserse gids: twee van hen
overleefden het, onder wie de gids. In
hetzelfde jaar verongelukte tijdens een
skitocht in het bijzijn van de Britse prins
Charles een van diens beste vrienden.
Edward Bekker, Nederlands enige
gediplomeerde berggids: "De mees
ten zijn zich niet bewust van het ge
vaar".
het kind angstig rechtop zit, alles in het
werk stellend om zo veel mogelijk lucht
binnen te krijgen. Overigens is bij zo'n
aanval niet het inademen maar juist het
uitademen gestoord, wat te horen is aan
een langdurige, piepende uitademing na
een korte, diepe inademing. Na afloop
van de aanval treedt vaak een hoestbui
op, waarbij wit taai slijm wordt opgege
ven. De frequentie en de ernst van de
aanvallen is uiteraard niet bij iedereen
hetzelfde, en kan ook in de loop van de
tijd bij een persoon wisselen.
Het is begrijpelijk dat astma erg in
grijpend is voor het kind en zijn omge
ving. Er moeten vele maatregelen geno
men worden, allereerst om uit te zoeken
door welke allergenen de aanvallen wor
den uitgelokt, verder om te voorkomen
dat het kind daarmee in aanraking
komt, en ten slotte worden medicijnen
voorgeschreven om de aanvallen te be
strijden of, liever nog, te voorkomen.
Soms weet het kind zelf precies voor
welke dingen het allergisch is. Zo niet,
dan kan het met huidtests of bloedonder
zoek worden uitgezocht. Een bekend al-
lergeen is de huisstofmijt, een piepklein
beestje dat leeft in huisstof, van de mense
lijke huidschilfertjes die daarin terecht
komen. De ontlasting van de mijt zweeft
in de lucht en veroorzaakt de astma-aan
val.
Een ander allergeen is de schimmel die
vooral in oude, vochtige huizen op de mu
ren groeit. De sporen van deze schimmel
zweven rond en zijn hier de boosdoeners.
Ook de huisstofmijt gedijt overigens be
ter in vochtige huizen.
Heel bekend als allergeen zijn de poes,
cavia, vogels, konijn en hond. Ook dan
gaat het om huidschilfertjes die in de
lucht zweven en worden ingeademd. Het
zal dus niet helpen om het dier in een an-
Over de gevaarlijke kant van het
toerskiën wordt in het groepje helemaal
niet gesproken. De Haarlemmer Jan Wy-
nia, die al vele jaren het toerskiën beoe
fent, vindt het zinloos om over de risico's
te praten, hoewel hij zelf ook al eens in
een uitloper van een lawine vastraakte.
"Je weet toch niets van lawines. Daar
voor huur je nou juist een gids. Die moet
het gevaar beoordelen", vindt hij.
Bekker kent die opstelling heel goed:
"De mensen willen vakantie, avontuur
en natuurschoon. Maar ze willen geen in
breng in de beslissingen. De meesten
zijn zich ook niet bewust van het gevaar.
En als ze dat wel zijn, vinden ze het toch
niet zo leuk. Ze doen niet aan toerskiën
om het noodlot te tarten".
De 27-jarige Edward Bekker, afkom
stig uit het Limburgse Klimmen, heeft
een zware, vier jaar durende opleiding in
Duitsland achter de rug, waardoor hij
zich sinds twee jaar internationaal berg
gids mag noemen. Lawinekunde was
een van de hoofdvakken. Hij leerde dat
er veel meer soorten sneeuw zijn dan
'sneeuw' of 'natte sneeuw' zoals het in
Nederland meestal wordt beoordeeld.
Met het blote oog kan hij nu tal van ge
vaarlijke situaties inschatten en in geval
van twijfel graaft hij een gat in de sneeuw
om de verschillende sneeuwlagen te be
kijken en op eventueel gemakkelijk weg
glijden te testen.
"Maar er blijft altijd een risico", zegt
Bekker. "Het gevaar van lawines is dat ze
soms voorkomen op plaatsen waar nie
mand, ook de experts niet, ze ooit zouden
verwachten. Veel kan je zien, maar er is
ook veel watje niet weet".
Bloedstollen
Dat wordt later bevestigd door bloed
stollende verhalen van Franz Lorenz, be
heerder van de Jamtalhütte en zelf al 35
jaar berggids. Hij vertelt over zeer erva
ren berggidsen die in zijn omgeving het
leven lieten, over zijn eigen ontsnapping
aan een lawine en over andere ongeluk
ken. De data staan nog in zijn geheugen
gegrift.
Lorenz meldt dat even voorbij de Jam
talhütte, langs de route waar Bekker en
de andere Nederlanders de volgende dag
ook moeten, daags tevoren een lawine
naar beneden is gekomen. Op die ver
schuiving kan jaarlijks worden gewacht,
zegt Lorenz. "Die lawine komt normaal
tegen deze rotsen tot stilstand", wijst de
Zwitser op een foto aan. "Maar een paar
jaar geleden gebeurde dat niet".
De lawine botste die keer tegen een
naastgelegen sneeuwveld, dat daarop be
gon te schuiven. "Dat maakte de witte
massa langs deze richel los, en alles stort
te hier neer. Op dat moment liepen daar
zeventien berggidsen en gidsen in oplei
ding. Zes doden. Ze werden pas in de zo
mer gevonden. Met lawines weet je het
nooit. Zo lang als mijn familie hier
woont, 107 jaar, was zoiets nog nooit ge
beurd".
Franz Lorenz zegt het niet verwonder
lijk te vinden dat het toerskiën steeds
meer doden eist. "Honderd jaar geleden
dere kamer te doen: de schilvers zijn in
het hele huis voortdurend aanwezig. 4
Een laatste voorbeeld zijn de stuifmeel-
korrels (pollen) van vele grassoorten die
in het voorjaar overal rondzweven. Bij
daarvoor gevoelige kinderen ontstaat
vooral in het voorjaar astma. Hooikoorts
wordt door dezelfde stuifmeelkorrels ver
oorzaakt, maar daarbij is er sprake van
niezen, jeukende ogen en een loopneus
een andere vorm van allergie.
Een speciale vorm van astma is het in
spanningsastma, dat optreedt doordat
bij die inspanning door de mond koude
lucht wordt ingeademd (bij neusadem-
haling wordt de lucht eerst verwarmd).
Meestal ontstaat dan na zo'n tien minu
ten het bekende piepen op de borst dat het
kind, vaak uit schaamte, ertoe kan bren
gen met sporten te stoppen.
Als bekend is welke prikkels de aanval
len veroorzaken, moeten die dus zo veel
mogelijk worden vermeden. Dat is een
voudig gezegd, maar het betekent vaak
dat het huis 'gesaneerd' moet worden en
dat houdt ingrijpende en dure verande
ringen in: gladde vloeren, ander bedde-
goed, en vaak moet ook de hond of de kat
het huis uit. Ook betekent het dat bijvoor
beeld bezoeken aan vriendjes die wel
huisdieren hebben moeilijk of onmogelijk
worden, en soms zijn zelfs veranderingen
in de schoolklas nodig omdat ook daar
huisdieren worden gehouden.
Voor de behandeling van astma be
staan heel veel medicijnen. De meeste
worden op de plaats zelf, dus via de lon
gen ingenomen. Er zijn talloze verschil
lende apparaatjes waarmee ze kunnen
worden geïnhaleerd. Sommige 'puffs'
werken door middel van ontspanning
van de spiertjes die de luchtwegen ver
nauwen. Zij werken vooral goed bij een
aanval, maar worden ook tussen de aan
ging niemand de bergen in. Nu zijn er
toch steeds groepjes toerskiërs onder
weg. De mensen hebben hun vakantie
vastgelegd en betaald, en dan willen ze
ook gaan. De gidsen komen onder grote
druk te staan. Ik heb hier wel eens de ski
kelder moeten afsluiten om te voorko
men dat er mensen op pad gingen. Dat
was op dat moment veel te gevaarlijk".
Hij vindt dat jonge berggidsen een
sterke persoonlijkheid moeten hebben
om zich tegen de druk van de klanten te
verzetten. "De klanten hebben vaak
maar een week. En een berggids wil ook
niet graag voor lafaard worden uitge
maakt".
Bedolven
De oude berggids herinnert zich een
groepje dat een dag vastzat in de Heidel-
bergerhütte, omdat het plotseling hevig
was gaan sneeuwen. In één nacht viel er
bijna anderhalve meter sneeuw. Het was
duidelijk dat er niet kon worden getoerd.
Daar legden de toerskiërs zich bij neer.
De volgende dag kon het in feite nog
niet. "Maar ze wilden toch, want ze had
den er voor betaald. Ze werden bedolven
onder een lawine".
Edward Bekker voelt die druk ook. Hij
heeft nog maar eenmaal een fikse ruzie
gekregen toen een klant per se wilde
doorgaan. "De situatie was zeer gevaar
lijk. Je hoefde maar een beetje te blazen
of de lawines gleden al. Voor die man
heb ik een profiel van de sneeuw gegra
ven om hem de zeer instabiele opbouw te
tonen. Hij was niet te overtuigen. Maar ik
ben toch niet gegaan. Zo'n man gaat ge
woon van het idee uit: zoiets gebeurt mij
niet".
De Nederlandse berggids heeft ge
merkt dat zijn landgenoten zich sneller
bij zijn oordeel neerleggen. "Duitsers
zijn drammeriger. Geven meer druk.
Maar ik houd voet bij stuk. En ook bij
twijfel ga ik als het even kan terug. Hoe
wel er soms situaties zijn dat je er door
heen moet. Dat zijn spannende momen
ten. Dan moeten de riemen van de rug
zak los, zodat je je snel kan bevrijden als
de lawine komt. Dan gaan de skiërs één
voor één, en moeten goed op elkaar let
ten zodat, als ze onder een lawine komen,
ongeveer de plaats kan worden bepaald
waar ze liggen".
Piepsignalen
Als gevolg van wind- en temperatuurver
schillen kunnen lawines ontstaan, maar
vaak worden ze ook door mensen veroor
zaakt die de spanning in het sneeuwdek
verbreken. Een schuivend sneeuwdek is
een vrijwel alles vernietigende massa.
Mensen die erin terecht komen moeten
proberen boven de sneeuw te blijven.
vallen door genomen om ze te voorkomen.
Voorbeelden zijn Ventolin en Bricanyl.
Een ander middel, cromoglycaat,
werkt alleen preventief. Bij voortduren
de inname kan het de allergische reactie
en daarmee de aanval voorkomen. Het
werkt ook goed bij inspanningsastma als
het kort voor de inspanning wordt geïn
haleerd.
Een derde groep medicijnen zijn de
corticosteroïden, de beruchte 'hormonen',
(nagemaakt van hormonen die door onze
bijnier worden gemaakt) die inderdaad
bij langdurig gebruik veel bijwerkingen
kunnen hebben. Bij astma worden ze ech
ter ofwel geïnhaleerd, ofwel bij ernstige
aanvallen in kort durende 'kuurtjes' ge
slikt. Op deze manier ingenomen hebben
ze vrijwel geen bijwerkingen, maar wel
hebben ze veel effect bij ernstige astma.
Vaak moet een kind verschillende me
dicijnen tegelijk slikken. Dat is nogal
wat, enkele keren per dag puffen, zeker
als de benauwdheid weg is en weg lijkt te
Meestal zijn lawines dodelijk. Maar er
is altijd een overlevingskans. Om die re
den dragen toerskiërs altijd apparaatjes
die piepsignalen tot een meter of dertig
uitzenden. Skiërs die de lawine konden
ontwijken en te hulp geroepen reddings
werkers kunnen hun toestelletjes om
schakelen zodat ze de piepsignalen ook
kunnen ontvangen. Daardoor kunnen in
gesneeuwde slachtoffers tamelijk snel
worden gelocaliseerd. Edward Bekker
zegt dat 50 procent van de slachtoffers
het eerste uur in een lawine overleeft. Na
twee uur is dat percentage gedaald tot 20
procent.
Veel ongelukken met lawines gebeu
ren doordat mensen op eigen houtje
gaan toerskiën of gebruik maken van on
gediplomeerde gidsen, beunhazen dus.
Edward Bekker kan zich heel erg opwin
den over een reisorganisatie als de
NBBS die volgens hem gebruik maakt
van dit soort gidsen. "Daardoor gebeu
ren ongelukken die voor een groot deel
kunnen worden vermeden. Dat soort
reisorganisaties beseft niet in wat voor
ellende ze de klanten en de gids storten
als er iets gebeurt. Denk alleen maar aan
toestanden met de verzekering".
De jonge Bekker voelt een zware ver
antwoordelijkheid voor zijn klanten. Hij
zegt bang te zijn voor de risico's die hij
blijven. Om de aanvallen te blijven voor
komen is voortdurende inname van de
medicijnen echter wel nodig. Slechts on
geveer de helft van de kinderen groeit tij
dens de puberteit over de astma heen.
Er zit aan de behandeling nog veel
meer vast, zoals fysiotherapie voor een
goede ademhalingstechniek. Sporten is
heel goed mogelijk en ook aan te raden,
omdat het de conditie en het zelfgevoel
verbetert. Niet alle sporten zijn echter ge
schikt, en de meest geschikte sport bij
voorbeeld zwemmen moet met zorg
worden uitgekozen.
Astma is een ingrijpende ziekte, die
veel begeleiding vergt. Over de psychi
sche kanten heb ik het niet gehad en ook
op andere gebieden is er nog veel meer
over te zeggen. Wie meer wil weten of be
hoefte heeft aan contact met lotgenoten,
kan zich wenden tot het Nederlands Ast
ma Fonds, Postbus 5, 3830AA Leusden.
De volgende en laatste aflevering over
cara gaat over chronische bronchitis en
emfyseem.
niet kan uitsluiten. "Het werken in de
bergen is fascinerend, maar verraderlijk.
Elke sneeuwsoort brengt z'n eigen geva
ren mee. Je moet altijd op je qui-vive
zijn. Nooit denken van: mij kan niets ge
beuren, want ik ben hier al duizend keer
geweest. De situatie kan heel snel veran
deren. Binnen een dag of een nacht kan
het ineens heel anders zijn".
Gespannen
Edward Bekker zegt altijd wat gespan
nen te zijn. "De momenten dat er hele
maal niets kan gebeuren ervaar ik als een
bevrijding", zegt hij. Hij onderstreept
dat dit niet betekent dat hij als gids een
soort zelfmoordcommando aanvoert.
"Het is een bekeken risico, want het is
natuurlijk niet zo dat elk moment de la
wines om je heen kunnen razen.
Toerskiërs zijn geen stelletje gekken.
Voorop staat het natuurschoon, de rust,
de ideale sneeuw en de gezelligheid in de
hutten".
De volgende dag leidt Bekker zijn
groepje opnieuw door een wonder
schoon gebied waar stilte heerst, een
overweldigende stilte, en waar de mens
heel nietig is. Het is prachtig weer. De
sneeuwkristallen glinsteren in de felle
zon. Een indrukwekkende belevenis.
Het traject van de toerskiërs voert onder
een gletscher langs. De gids maant zijn
klanten dicht bij elkaar te blijven. Er kan
altijd een stuk ijs afbreken.
Dat gebeurt. Aan een andere kant
knalt een groot ijsbrok los en stuitert
langs de steile helling naar beneden. Het
komt terecht in een groot sneeuwveld,
waar een grote wolk stuifsneeuw ont
staat. Dan keert de rust terug. Een kwar
tier later kondigt Bekker een rustpauze
aan. "Het gevaar is geweken".
Na de onderbreking gaat de tocht ver
der tot zo'n 200 meter onder de top van
de 3312 meter hoge top van de Piz Buin.
Daar worden de rugzakken en ski's ach
tergelaten. Vastgebonden aan het touw
wordt de steile helling naar de top be
klommen. Af en toe hangt iemand even
hulpeloos aan het touw tegen de wand.
Maar de top wordt bereikt.
Snel een paar foto's en op dezelfde ma
nier weer naar beneden. Ski's aan, rug
zak om, en sjouwen naar een col waar de
afdaling naar een hut kan beginnen.
Maar de diepe sneeuwlaag is half bevro
ren en de toerskiërs zijn die dag na een
inspannende week alweer twaalf uur op
pad. Ze zijn dodelijk vermoeid.
Schade
Op de steile helling naar de hut lijkt het
wel Comedy Capers. De in Tiefschnee'
matig begaafde toerskiërs gedragen zich
als ongeleide projectielen. Steeds weer
valt er een. Edward Bekker ziet het moe
deloos aan. Hij neemt van een uitgeputte
klant de zware rugzak erbij. Er wordt een
uur gedaan over een afdaling die nor
maal in een kwartier overwonnen zou
moeten zijn.
De schade: een verdraaide knieband,
een vleeswond in een knie, een verrekte
schouderband en een gekneusde vinger.
De klanten van Bekker strompelen de
hut binnen. Er is geen douche, geen
warm water en het koudwaterkraantje
ergens buiten blijkt onvindbaar. In de
eetzaal hangen een paar gaslampen.
Voor de rest moeten ze zich behelpen
met zaklantaarns. Opgelucht bestelt
Edward Bekker een rondje Glühwein.
•Hit
■S-:
