De oppermacht van Malevich
Rudi Fuchs blijft bij verkoopplan
Soepele
'Valentijn'
Jasperina begint 'tour' in Leiden
Stedelijk Museum Amsterdam verwacht 200.000 bezoekers
DONDERDAG 9 MAART 1989
KUNST
PAGINA 25
i
Het olieverfdoek 'Vrouw met hark' van de Russische schilder Malevich.
AMSTERDAM - Achter
eenvolgens was hij impres
sionist, kubo-futurist en
suprematist. Als een wel
gedane De Medici blikt hij
vanaf het laatste zelfpor
tret zijn eigen sterfkamer
in. Kazimir Malevich. Zijn
leven eindigde in de neo-
renaissance. Hij stierf aan
kanker.
door
Pieter van den Bos
Eindelijk is het zo ver. Zijn lang ver
beide expositie hangt in het 'Stede
lijk'. Er worden tegen de tweehon
derdduizend mensen verwacht. De
'showmaster' heet Wim Beeren.
Een eretitel, want wat hij in zo korte
tijd in Moskou voor elkaar kreeg,
kent zijn weerga niet. Profiterend
van broze glasnost bood hij als be
heerder van het suprematische
werk van Malevich de Russen aan
om hun collecties daaraan toe te
voegen en samen een overzichtsten
toonstelling te maken.
En het wonder geschiedde. De in
de kelders van de Tretyakov Galerij
in Moskou en het Russisch Museum
te Leningrad verdonkeremaande
Malevich werd afgestoft en opge
poetst nadat het ministerie van cul
tuur zijn toestemming had gegeven.
De Russen liepen te hoop om de
grootste kunstvernieuwer van deze
eeuw, die meer dan een halve eeuw
was 'ondergedoken', in hun musea
te zien. Met zijn Malevich-stunt vol
tooide Beeren zijn werk als tove
naarsleerling van Sandberg. Sand-
DEN HAAG (GPD) - Rudi Fuchs,
directeur van het Haags Gemeente
museum, houdt vast aan zijn voor
nemen om een aantal belangrijke
werken uit de eigen collectie van
het museum te verkopen. Met dit
geld wil hij een rentedragend fonds
stichten voor nieuwe kunstaanko
pen, die beter in de opzet van het
Gemeentemuseum passen. Zijn
plan is overladen met kritiek.
Gisteren ontstond verwarring
over de opstelling varvFuchs tijdens
het dinsdag gehouden overleg over
Fuchs' plan tussen zes museumdi
recteuren, van wie sommigen
Fuchs' voornemen volledig verwer
pen. Zo kwam de interpretatie door
het ANP van een na afloop van dat
overleg uitgegeven persbericht er-
'op neer dat Fuchs door de knieën
Was en zijn voornemen tot verkoop
van twee Picasso's en een Monet
had opgeschort.
Een woordvoerder van de ge
meente Den Haag en een medewer
ker van Fuchs (die op het ogenblik
in het buitenland verblijft) ontken
nen dit ten stelligste en wijzen er op
dat Fuchs gewoon bij zijn plan
blijft. Cultuurwethouder Verduyn
Lunel is in afwachting van het voor
stel van Fuchs dat later door de ge
meenteraad zal worden behandeld.
Gemeentewoordvoerder Van Bo
ven zegt dat in het persbericht heel
duidelijk staat dat de zes onderteke
naars - Beeren van het Stedelijk in
Amsterdam, Crouwel van Boymans
in Rotterdam, Debbaut van Van Ab
be in Eindhoven, Haks van het Gro
ninger Museum, Oxenaar van Kröl-
ler-Müller in Otterlo én Fuchs van
het Gemeentemuseum in Den Haag
- 'bij hun oorspronkelijke stand
punt blijven'. 'Dat betekent dus dat
Fuchs óók bij zijn oorspronkelijk
standpunt blijft en zijn voornemen
wil uitvoeren', aldus Van Boven.
Fuchs' medewerker J. Locher
heeft verklaard dat Fuchs evenveel
nieuwe kunst wil kunnen aankopen
als het Stedelijk Museum in Am
sterdam en dat dit alleen mogelijk is
als bedoelde drie kunstwerken van
de hand worden gedaan. Volgens
Locher zal Fuchs het plan alleen ter
zijde schuiven als ér een minder in
grijpend middel om aan het beno
digde geld (circa 40 miljoen gulden)
te komen, zou worden gevonden.
De museumdirecteuren die giste
ren bijeen zijn geweest onderken
nen de zorgelijke situatie van het
Haags Gemeentemuseum dat het
thans met een onwerkbaar laag ge
meentelijk aankoopbudget moet
doen. Maar onder anderen Wim
Beeren van het Stedelijk Museum
in Amsterdam heeft zich eerder kei
hard tegen het plan van Fuchs uit
gesproken.
De ondertekenaars van het pers
bericht zijn van mening dat op korte
termijn intensief en breed overleg
noodzakelijk is om tot een oplos
sing te komen. De Zes zullen zelf
het initiatief tot dit overleg nemen.
berg kwam in de jaren vijftig het su
prematische oeuvre van de Rus op
het spoor en wist die collectie voor
Amsterdam te verwerven. Uit
kunsthistorisch oogpunt moet dit
dé gebeurtenis van na de oorlog
zijn. Is het daarom echt toeval dat
het nieuws over de verkoop van en
kele 'Haagse' topwerken door
Fuchs vrijwel spoorde met de publi-
citeitsboom voor Malevich?
Mondriaan
In het 'Stedelijk' zijn er twee mo
menten waarop de adem van de be
zoeker even stokt. Inrichtster Marij
ke van der Wijst heeft van de 'uit
vinding' van het suprematisme een
sacrale gebeurtenis gemaakt. Het
zwarte vierkant in wit uit 1915 hing
zij excentrisch op een lang, licht ge
bogen schot. Een schilderij als ta
bernakel, de kijker als gelovige, mu-
seumbezoek als eredienst. Malevich
maakte enkele versies van dit vier
kant dat geen zuiver vierkant, maar
een vierhoek is. Het origineel, dat
een omwenteling in de beeldende
kunst veroorzaakte omdat natuur
en voorwerp waren losgelaten ten
gunste van de kosmische vorm, is in
te slechte staat om nog vervoerd te
worden. Malevich schilderde zijn
vierkant niet op het wit, maar in het
wit. Daardoor komt het vierkant los
en krijgt het, mede door de afwij
king aan de bovenzijde, een op
waartse beweging.
Dat gevoel van (weg)zweven is
een spannende sensatie, die in de
volgende zaal waarin het suprema
tisme glorieert nog wordt verhe
vigd. Geometrische vormen in het
interstellaire wit van de oneindig
heid.
In de daarop volgende periode is
de schijnbare bekering van Male
vich tot het realisme te bewonde
ren. Een opwindend ensemble door
de symbiose van werkelijkheid (fi
guren in landschappen en portret
ten) en de nieuwe leer. Daar wacht
de bezoeker het tweede, adembene
mende moment, want in een belen
dend zaaltje heeft Beeren werk van
verwante tijdgenoten van Malevich
laten ophangen. Als de naar die
ruimte afdwalende blik Mondriaans
'Hilversumse' compositie met twee
zwarte lijnen ontwaart, veroorzaakt
dat een schok. Afgezien van de emo
tionele trammelant rondom dit top
stuk van de Stijl dringt hier het be
sef door dat twee kunstenaars, dui
zenden kilometers van elkaar ver
wijderd, onbekend met eikaars be
staan en eikaars werk, in dezelfde
periode met dezelfde revolutionaire
concepten bezig waren. Twee ver
lichte geesten, theoretici, baanbre
kende vernieuwers en grondleggers
kunst.
-
Erkenning vanuit VS
voor Leidse professor
LEIDEN - De University of Cali-
fornia Press zal een Engelstalige
uitgave publiceren van de Ne
derlandse studie 'Het woord van
eer. Literatuur aan het Holland
se hof omstreeks 1400', geschre
ven door de Leidse literatuur
historicus F.P. van Oóstrom
(35). De Amerikaanse weten
schappelijke uitgeverij zegt het
in 1987 verschenen boek te be
schouwen als een cruciale stu
die over de Noordeuropese cul
tuur in de middeleeuwen.
Na de lovende ontvangst, die
Van Oostroms werk ten deel
viel, waarbij het boek door som
migen op één lijn werd gesteld
met werken van Barbara Tuch-
man, Jacques le Goff, Emmanu
el Le Roy Ladurie en Johan Hui-
zinga, betekent dit een verdere
erkenning van 'Het woord van
In 1988 werd het boek van
Van Oostrom bovendien al be
kroond met de iXfijnaendts
Franckenprijs als de beste cul
tuurhistorische studie van de af
gelopen jaren. De Amerikaanse
uitgave zal vermoedelijk in de
loop van 1991 verschijnen.
De Franse regisseur Jean-Jacques Annaud schudt koningin Beatrix de
hand. De Koningin woonde gisteravond de première bij van zijn nieuwste
film 'De Beer' in het Tuschinski Theater te Amsterdam. Bijna twee jaar
lang trokken de regisseur en zijn crew op met beren en beertjes, die de ac
teurs zijn in een dramatische film.
(foto ANP)
CAREL VOSMAER - Het Haags Historisch Museum toont van 19 maart tot
12 juni de tentoonstelling 'De literaire wereld van Carel Vosmaer (1826 -
1888)'. Vosmaer was als letterkundige
helft van de negentiende eeuw een van de
de Nederlandse cultuur. Veel materiaal op
rijke archief van de familie, dat onlangs ir
opengesteld.
Nop Maas schreef met medewerking vai
een boek bij de expositie. Daarin komen
kunsthistoricus in de tweede
gezichtsbepalende figuren van
le tentoonstelling komt uit het
zijn geheel voor onderzoek is
F. L Bastet en J. F. Heijbroek
dan 250 afbeeldingen
Cezanne, Manet, Monet, Degas,
Gauguin, Rousseau, Matisse en Pi
casso. Schilderijen van superieure
kwaliteit. Beide collecties waren
toegankelijk voor de avantgarde
van Rusland. De invloed van die
topwerken moet op een kunstenaar
als Malevich aanstekelijk hebben
gewerkt.
Oppermachtig
Begonnen als impressionist -met
bloesemboompjes a la Van Gogh-
gaat Malevich snel mee in de waar
dering van de volkskunst van de
boerenschilders. De invloed van de
ikoonkunst mengt hij met dit 'pri
mitivisme' om tot een kubistische
opvatting te komen waarin zijn
landarbeiders conische vormen
krijgen met een metalige kleur.
Door onderzoek en experiment
maakt hij zich uit de avantgarde los
om met volkomen abstracte werken
een pioniersrol te vervullen. De ver
stilde, blanke monochromen, die
hij in zijn suprematisme maakte,
behoren tot het mooiste dat in dit
genre is gemaakt.
Deze expositie rekent af met de
opvatting dat de kunstenaar na de
abstracte periode, al of niet politiek
gedwongen, terugkeerde naar een
saaie, oninteressante figuratieve
vormgeving. Niets is minder waar.
Hij blijkt in het laatste deel van zijn
oeuvre het supremaat van zijn
denkbeelden te hebben toegepast
op de arbeider als monument. Met
zijn 'oppermacht' zet hij ze als met
rake kleurvlakken opgebouwde
plastieken in hun ruimtelijk ele
ment. De laatste portretten, waarin
hij zich van stijlmiddelen uit de re
naissance bediende, voeden de op
vatting van Wim Beeren dat hij tot
28 mei een genie en de grootste
schilder van deze eeuw in huis
heeft.
Portret van de Russische kunstenaar Kazimir Malevich (1878-1935) (foto
i niet eerder gepubliceerde portretten, tekeningen en do-
Breuk
In het diepste geheim had Malevich
zijn suprematische schilderijen ge
maakt. Op de laatste tentoonstel
ling van de futuristen '0,10' in Mos
kou lanceerde hij die nieuwe kunst,
die een radicale breuk met alle figu
ratieve stijlen betekende. '0,10' was
het cryptische, numerieke, motto,
omdat de nul als nieuw begin en
vertrekpunt naar het objectloze
werd beschouwd en met tien het
aantal deelnemers aan de expositie
was aangegeven. Door de kritiek
werd het evenement de zoveelste
futuristengril genoemd en als 're
kenkundig analfabetisme' afge
daan.
Dat oordeel is begrijpelijk als
men bedenkt dat deze rebelse kun
stenaars met pollepels op hun jasre-
vers de gevestigde orde tegen zich
in het harnas joegen. Malevich gaf
zijn zwarte vierkant in wit een ere
plaats met grote symbolische waar
de in zijn ensemble. Het cruciale
schilderij hing hij op de plek die
confessioneel bestemd was voor de
icoon, in de hoek. Hét vierkant als
visuele geloofsbelijdenis. De theo
rieën van Freud en Einstein be
vruchtten de denkwereld van Male
vich, die langs intuïtieve weg tot
composities kwam waarvan de vor
men aan absolute wetmatigheden
blijken te voldoen zoals knappe re
kenaars aantoonden. Dat aspect
van zijn oeuvre is even curieus als
geniaal. Zijn liefde voor het boeren
leven en de natuur en zijn opleiding
aan een landbouwschool doen zo
veel 'exactheid' niet vermoeden.
Als Kazimir Severinovich Male
vich echter eenmaal de schilder
kunst heeft ontdekt, is het hek van
de dam. Hij wordt ambtenaar om de
roebels te verdiene, die een acade
miestudie in Moskou voor hem mo
gelijk maken. Superieuren weten
zich geen raad met die vreemde vo
gel, die dromerig naar buiten kijkt,
alsmaar tekent en zijn werk laat ver
sloffen. Eenmaal in Moskou vindt
Kazimir het bruisende culturele kli
maat waar een Diaghilev bovenuit
springt en waarin hij kan gedijen.
Hij ziet er de grote kunst uit Frank
rijk, die verzamelaars als Sjtsjoekin
en Morosov nog nat uit de Parijse
ateliers hadden gehaald: Van Gogh,
Bij 'De Giftige Appel'
seerd in kleine Heerenmaten. Regie: Caro
line Barmentlo, Jeroen van de Wiel. Rad
boud Zeilstra. Muziek: Kurt Schwab. Gezien
in het LAK-theater op 8 maart.
LEIDEN Het ouderwetse stu
dententoneel van een literaire fa
culteit die manmoedig trachtte te
bewijzen, dat Nederlandse au
teurs toneel konden schrijven,
ligt ver achter ons. In plaats daar
van laat De Giftige Appel nu door
een 'kollektief teksten op maat
vervaardigen en al levert ook dat
geen meesterwerken op, het heeft
in elk geval charme en getuigt
van durf. Bovendien bezit 'Valen
tijn' een grote levendigheid, die
bij het vlotte spel (binnen ander
half uur rolden veertig scènes aan
de toeschouwer voorbij) geen
kans bood op grote inzinkingen.
Het gevaar van een quasi-diepzin-
nige woordenbrij, levensgroot
aanwezig bij een stuk over sociale
verhoudingen, werd vakkundig
vermeden, al dient gezegd dat
daarbij wat al te snel naar het cli
ché werd gegrepen. De o zo socia
le werkster zonder aandacht voor
haar eigen dochter en met een
constante angst voor 'burgertrut'
aangezien te worden, is weliswaar
nog geen anachronisme, maar
evenals andere elementen leek zij
rechtstreeks weggelopen uit het
cabaret van de jaren zeventig. Ty
perend voor de mentaliteit van de
jaren tachtig was echter, dat noch
auteurs noch uitvoerenden tot
een keuze leken te komen. Be
grippen als carrière maken en
establishment werden aan de
kaak gesteld, maar niet zonder
meer veroordeeld, zelfs niet als de
weg daarheen geplaveid was met
protectie of beddegoed. Parallel
daaraan deinsde men er evenmin
voor terug de titelheld, het zwarte
schaap in het geheel, steeds dui
delijker af te schilderen als het
slachtoffer van contactstoornis
sen en een ziekelijk gebrek aan
realiteitsbesef. Zijn non-confor-
misme bleek dus ook geen be
wuste keuze en dat was een mo
gelijke oorzaak voor het feit dat
het slot in de lucht bleef hangen.
De toeschouwer werd niet met
een conclusie naar huis gestuurd,
wel met de herinnering aan een
soepel verlopende, bij vlagen flit
sende voorstelling met een uit
muntende muzikale omlijsting.
PAUL KORENHOF
Toneelgroep 'De Giftige Appel'
NOB blundert
bij organisatie
Muziekconcours
Scheveningen
DEN HAAG (GPD) - Een plan-
ningsfout is er de oorzaak van dat
op het laatste moment de opzet van
beide finaleavonden van het 3de
Scheveningen Internationaal Mu
ziek Concours (tot 16 maart) ingrij
pend gewijzigd moet worden. Het
speciaal voor het cello-concours ge
schreven werk, 'Symmetrical Me
mories' van Tera de Marez Oyens,
zal door de 6 finalisten niet worden
uitgevoerd met orkest, zoals de be
doeling was, maar alleen met piano
begeleiding.
Het blijkt dat het Radio Filharmo
nisch Orkest onder lpiding van Ro
nald Kieft onvoldoende repetitie-
tijd was toegewezen om het ver
plichte stuk samen met de solist(e)
op niveau in te studeren. De con
coursleiding in Scheveningen
schrijft de organisatorische blunder
toe aan het NOB, het geprivatiseer
de facilitair bedrijf van de NOS,
waaronder de omroeporkesten val
len.
Aanvankelijk wilde Tera de Ma
rez Oyens haar compositie terug
trekken uit boosheid over de gewij
zigde opzet van de finales op 15 en
16 maart. Later legde zij zich neer
bij de 'oplossing' waarvoor nu geko
zen is. De diverse pianisten die de
cellisten begeleiden zijn thans bezig
het werk in te studeren. Ook de
planning voor de opnamen die de
AVRO-televisie van de finaleavon
den gaat maken, moet drastisch
worden gewijzigd.
Het is voor de tweede maal dat er
onder auspiciën van de Adama Zyl-
stra Stichting een celloconcours in
het Scheveningse Circustheater
wordt gehouden; twee jaar geleden
werd de Westduitser Gustav Rivini-
Jasperina de Jong.
AMSTERDAM/LEIDEN (GPD) -
Ivo de Wijs en Joop Stokkermans
zijn al enkele maanden druk met
het schrijven van een nieuw thea
terprogramma voor Jasperina de
Jong. Dat krijgt de titel 'Tour de
Chant' en Jasperina zal er vanaf half
september het theater mee ingaan,
te beginnen in de Leidse Schouw-
burg op 15 en 16 september. Ze in
hetzelfde theater met haar program
ma op gedurende drie avonden in
april (19, 20 en 21)
De belangstelling voor 'Tour de
Chant' is zo groot, dat de periode tot
half mei 1990 met 140 voorstellin- en van 30 maart tot en met 5 april in
gen door het land geheel is volge- de Koninklijke Schouwburg in Den
boekt. Nederlands top-theater- Haag.
vrouw staat onder meer van 9 tot en
met 11 november in de Utrechtse
Stadsschouwburg, van 30 januari
tot 17 februari van het volgend jaar
in het Nieuwe de la Mar in Amster
dam, van 20 tot en met 24 februari in
het Rotterdamse Theater Zuidplein planken zet
BACHFESTIVAL - De Haagse wethouder Jack Verduyn Lunel heeft zich met
onmiddellijke ingang teruggetrokken uit het comité van aanbeveling van het
Haagse Bach Festival. De reden tot deze stap is dat Shell een van de bedrijven is
die dit jaar het festival sponsort.
Het stuk van De Marez Oyens
wordt overigens wél tijdens het ga
laconcert op zaterdag 18 maart door
de kandidaat, die de prijs voor de
beste uitvoering van dit werk krijgt,
in de oorspronkelijke versie (dus
mét orkestbegeleiding) uitgevoerd.
Ook van dit gala maakt de AVRO tv-
opnamen.
De concoursleiding kampt met
nog een andere tegenvaller. Een
groot aantal deelnemers heeft het te
elfder ure laten afweten. Er was ge
rekend op 98 kandidaten uit 23 lan
den, maar er doen nu 37 cellisten
minder mee. De overblijvende 61
deelnemers komen uit 19 landen.
De Sowjet-Unie behoort tot de lan
den die nu als gevolg van de afzeg
gingen niet meer vertegenwoordigd
zijn.
De internationale jury onder
voorzitterschap van Manus Willem-
sen bestaat uit de Nederlanders
Godfried Hoogeveen en Jean De-
croos en voorts uit Valter Despalj
(Joegoslavië), Bernard Greenhouse
(VS), Mikhail Khomitzer (Sowjet-
Unie), Jürgen Meyer-Josten
(Bondsrepubliek), Zara Nelsova
(Canada/VS) en William Pleeth (En
geland).
Tien deelnemers, onder wie de
Nederlandse Larissa Groeneveld,
waren ook in 1987 van de partij. De
jongste buitenlandse deelnemer is
de 17-jarige Anne Gastinel uit
Op zaterdag 18 maart is Jasperina Frankrijk die door haar moeder be-
i de Stadsschouwburg van Haar- geleid wordt. Een veelbelovende
m definitief voor het laatst te zien kandidaat is Jean Queyras uit Cana-
i haar solo-musical 'Victoria', die da die in 1986 op het Rostropovitch
dan voor de 222ste keer op de Concours in Parijs de Jeanne Marx-
prijs won. De jongste Nederlandse
deelneemster is de 16-jarige Quirine
Viersen.
De geldprijzen *die ter beschik
king worden gesteld variëren van
25.000 tot 2500 gulden.
