In het
paviljoen
van de
moderne
Meer
deelnemers
Oskar Back
concours
'Gilles'
Fuchs wacht
met verkoop
Picasso's
en Monet
Jazzgitarist Grimes overleden
Grote Art Deco-tentoonstelüng in Brussel
Russisch toneel in Rotterdam
Glamour bij opening boekenweek
WOENSDAG 8 MAART 1989
KUNST
PAGINA 23
logus. De controverse tussen archi
tect Le Corbusier en de organisato
ren van de Parijse tentoonstelling in
1925 lijkt hem gelijk te geven. "Het
paviljoen van de moderne geest"
van Le Corbusier en zijn geestver
wanten werd door een groot, hoog
hek, op last van de organisatie, om
geven. Een vertegenwoordiger van
het Franse Ministerie van Schone
Kunsten liet schilderijen van Léger
en Delaunay verwijderen uit een
Frans paviljoen.
Elitair
"Moderne decoratieve kunst heeft
geen decor", schreef Le Corbusier.
Toch ademen zijn meubels en die
van bijvoorbeeld de Duitse archi
tect Mies van der Rohe, ondanks het
ontbreken van ieder toegevoegd or
nament, een sfeer die past bij de toe
gepaste kunst uit de vooroorlogse
jaren. Ze passen niet in de tentoon-
stellingsopzet in Brussel, net als de
vele andere produkten in de Art De-
costijl die in serie of in massa wer
den geproduceerd en die zorgden
voor een 'democratisering' van de
stijl en een spreiding over brede la
gen van de bevolking.
'Art Deco in Europa' geeft een
welbewust beperkte, elitaire visie,
die door samensteller Lambrechts
in de catalogus niet echt duidelijk
wordt onderbouwd. In die catalo
gus wordt deze door de andere
schrijvers uit de diverse vertegen
woordigde landen zo nu en dan ook
nog eens flink ondergraven. In
Brussel zijn topstukken uit de deco
ratieve kunsten uit de periode 1910-
1940 te zien, maar ze worden weinig
toegankelijk gepresenteerd voor
het museumpubliek. Met kleine
bordjes, met daarop herkomst en
maker vermeld, moet het publiek
het doen. Ook valt het tegen dat een
groot aantal voorwerpen slechts in
zwart/wit is afgebeeld in de catalo
gus. Van een werkelijk indrukwek
kende wandlamp met gebrand
schilderd glas van de Nederlander
Piet Kramer blijft op die manier
weinig over.
Bij dat alles is het ook jammer dat
er verder zo weinig is gedaan met
het gebouw waarin de tentoonstel
ling wordt gehouden, een schep
ping van de Belgische architect Art
Nouveau en Art Deco-bouwmeester
Horta. Wie echter andere architec
tuur uit de Art Nouveau en Art De-
co-periodes wil zien kan elders in
Brussel terecht, zoals in het stads
deel Elsene. Daarnaast is in het nog
maar gedeeltelijk in gebruik zijnde
oude, gebouw van de BRT, 'La Mai-
son de la Radio' aan het Flagey-
plein, een tentoonstelling ingericht
rond de architect van het bouw
werk, Joseph Dionge. Het gebouw
is opgetrokken in een late Art Deco-
stijl en deze maand wordt er het fes
tival voor moderne muziek 'Ars Mu-
sica', gehouden.
Art Dcco in Europa. Tot 28 mei in het
Palcis voor Schone Kunsten, Raves-
teinstraat/Koningstraat Brussel.
Open: dagelijks van 10 tot 17 uur, op
woensdag tot 21.15 uur. Catalogus ver
krijgbaar in verschillende talen. In het
filmmuseum in het Paleis voor Schone
Kunsten worden in april films uit de
Art Dcco-pcriode vertoond. De ten
toonstelling over de architect Diongre
in het Omroepgebouw blijft tot 7 mei.
Open: dagelijks van 9 tot 17.30 uur.
ROTTERDAM (GPD) - "We spe
len onze voorstelling zoals we dat al
tijd doen, het kan ons niet schelen
of het publiek ons begrijpt of niet.
Het is zelfs zo dat als een schouw
burg ons niet de gelegenheid biedt
om het stuk onveranderd te spelen,
we de uitnodiging zullen afslaan."
Dus krijgt Rotterdam het stuk
'Sterren aan de Morgenhemel' van
Alexander Gagin in juni in het Rus
sisch te zien. De enige concessie die
aan het publiek in de Rotterdamse
Schouwburg wordt gedaan is de si-
multaanvertaling.
Rotterdam is niet de eerste stad
AMSTERDAM (ANP) - Voor het
twaalfde nationale vioolconcours
van de Stichting Studiefonds Oskar
Back hebben zich dit jaar twintig
deelnemers opgegeven, zes meer
dan vorig jaar. Het concours wordt
vandaag, 9, 11 en 25 maart gehou
den in het Concertgebouw in Am
sterdam.
Oscar Back (1879-1963) was een
Oostenrijkse vioolpedagoog van
Hongaarse afkomst die in 1921 de
leiding kreeg van de meesterklasse
van het Amsterdamse Muzieklyce-
um. Hij gaf daarnaast privé-lessen
aan onder meer Herman Krebbers
en Theo Olof. Bij zijn tachtigste ver
jaardag werd met medewerking van
Jehudi Menuhin een speciaal stu
diefonds opgericht. Het Oskar
Back-concours geldt als het belang-
rijkse nationale concours voor jon
ge, talentvolle violisten.
De winnaar van het concours
krijgt niet alleen een studiebeurs ter
waarde van 20.000 gulden, maar
treedt op 26 maart eveneens op in
het Muziekcentrum Vredenburg in
Utrecht onder begeleiding van het
Nationaal Jeugd Orkest.
De jury bestaat uit Theo Olof
(voorzitter), Jean Fournier, Herman
Krebbers, Else Krieg, Bouw Lem-
kes, Yfrah Neaman en Jaring Walta.
De jury mag behalve de hoofdprijs,
ook nog de Elisabeth Backprijs toe
kennen. Dat is een studiebeurs ter
waarde van 10.000 gulden.
Van de finale en de voorrondes
van het concours zal de NOS op 31
maart een uitzending verzorgen.
Lezers schrijven
In reactie op het voorpaginanieuws
(in rood) wil ik namens de 'kletsers,
de ritselaars, de giechelaars en de
kuchers' de acteur Jan Decleir com
plimenteren met het, voor ons 'jeug
dige, beginnende theaterbezoe
kers', zeer boeiende spel in het stuk
'Gilles'.
Dat het een en ander de heer De
cleir heeft gestoord met zijn con
centratie voor deze moeilijke en
zware toneeleenakter, spijt ons al
len zeer. We hebben echter van deze
voorstelling erg genoten en veel ge
leerd. Maar het viel ons tegen dat U
gemeend heeft de kundige voorstel
ling, die jammer genoeg door te wei
nig mensen werd bezocht, als sensa
tie op de frontpagina te moeten
plaatsen. Naar mijn mening was de
recensie op de kunstpagina vol
doende om onze onkunde aan te to
nen.
Roland Tettero
(ook namens de anderen)
Korenbloemlaan 49
Leiden
(Het komt zelden of nooit voor
dat een acteur 'giechelaars' de
schouwburgzaal uitstuurt.
Nieuws dus en geen sensatie, red.)
buiten de Sovjetunie waar het Maly
Theater uit Leningrad komt spelen.
In Engeland sleepte het als eerste
buitenlands gezelschap de felbe
geerde Sir Laurence Olivier-prijs in
de wacht. Het Maly Theater reisde
vorig jaar ook naar Toronto en New
York, en voor dit jaar staan optre
dens op het programma in Duits
land en, misschien, Japan. De voor
stellingen in Rotterdam zijn de eni
ge in Nederland.
Het gezelschap dankt zijn buiten
landse reizen aan de perestrojka.
Overigens zou het zonder perestroj
ka onwaarschijnlijk zijn dat Sterren
aan de Morgenhemel in Rusland
zelf zou mogen worden opgevoerd.
Op een persconferentie in de
Schouwburg legde regisseur Lev
Dodin gisteren uit waar het stuk
over gaat: "Het speelt in 1980, tij
dens de Olympische Spelen in Mos
kou. De autoriteiten wilden het toch
al schitterende Moskou een nog
mooier aanzien geven. De stad werd
ontdaan van ongewenste elemen
ten, zoals hoeren en daklozen. Som
mige mensen werden heel ver weg
gestuürd, daar is in het Russisch
een uitdrukking voor: honderden
één kilometer, op die afstand mag
iedereen leven".
De première van Sterren aan de
Morgenhemel vond op 17 juli 1987
plaats in Leningrad. Dodin: "De
voorstelling heeft nogal wat stof
doen opwaaien, en hoewel er ook
erg enthousiaste reacties waren,
zijn er nog altijd mensen die aan
stoot nemen aan het stuk. Hoe dat
komt? Vroeger mocht je niet aan de
realiteit komen, en nu ineens komt
dat allemaal naar boven, nu mag
het. Ook onder het publiek zijn
menseh die het daar niet mee eens
zijn, vooral niet als je zegt dat de
schuld in de maatschappij zelf ligt.
Dat is duidelijk nieuw in de Sov
jetunie. Er zijn ook mensen tegen
perestrojka omdat ze bang zijn".
Voorstelling: Sterren in de mor
genhemel. Gespeeld door het Ma
ly Theater uit Leningrad. Regie:
Lev Dodin. Rotterdamse Schouw
burg, 10 tot en met 13 juni, 20.15
uur. Kaartverkoop vanaf heden,
telefoon 010-4118110.
DEN HAAG (ANP) - Directeur Rudi
Fuchs van het Haags Gemeentemu
seum dient voorlopig geen aan
vraag in bij het gemeentebestuur
voor de verkoop van twee Picasso's
en een Monet uit de museumcollec
tie om een fonds te kunnen stichten
voor aankopen.
De directeuren van musea met
collecties hedendaagse kunst heb
ben gisteren besloten een intensief
en breed overleg te voeren. Zij wil
len een oplossing zoeken voor de
zorgelijke situatie waarin zij verke
ren als het over aankoop van kunst
gaat.
Dit blijkt uit de verklaring die de
zes directeuren gistermiddag geza
menlijk hebben uitgegeven. Behal
ve Fuchs zijn het Wim Beeren van
het Stedelijk in Amsterdam, W.
Crouwel van Boymans-Van Beu-
ningen in Rotterdam, J. Debbaut
van het Van Abbemuseum in Eind
hoven, Frans Haks van het Gronin
ger Museum en R. W. D. Oxenaar
van Kröller-Müller in Otterlo.
In hun gesprek is duidelijk ge
worden dat zq bij hun oorspronke
lijk standpunt blijven over een mo
gelijke verkoop van belangrijke
werken uit de verzameling van het
Haags Gemeentemuseum.In het
overleg waartoe ze het initiatief
hebben genomen, willen ze met an
dere betrokkenen de gevolgen na
gaan van mogelijke oplossingen om
aan geld voor aankopen te komen.
NEW YORK (AP) - In New York is
zaterdag de jazzgitarist Lloyd (Tiny)
Grimes overleden aan een hersen
vliesontsteking, Hij was 72 jahr.
Grimes, die de elektrische viers-
narengitaar speelde, werkte onder
meer met Art Tatum en Charlie Par
ker. Hij begon zijn carrière als ama
teur in Washington, waar hij drums
en piano speelde en danste.
In 1940 kwam hij bij de 'Cats and
the Fiddle', een vroege rhythm-and-
blues groep. Als sologitarist in de ja
ren veertig droeg hij zijn steentje bij
aan de ontwikkeling van de rock en
roll, en met de 'Rocking Highlan
ders' speelde hij de muziek voor de
plaatopnames van enkele blueszan
gers.
Als jazzmusicus verwierf hij faam
om zijn harde en toch verfijnde gi
taarspel, behalve wanneer hy soms
wat slordig te werk ging.
Grimes werkte sinds 1943 jaren
lang samen met de pianist Art Ta
tum en speelde met jazzgrootheden
als Coleman Hawkins en Buck
Clayton. In 1944 nam hy een plaat
op met Charlie Parker. De laatste ja
ren speelde hij in clubs in Manhat
tan.
zien van ieder ornament; de archi
tect Le Corbusier propageerde zijn
'machinestijl', de Weense architect
Loos had het ornament eerder als
'misdaad' betiteld. Het Duitse
Bauhaus, met kunstenaars als
Breuer en Gropius, kwam met de
eerste meubels met een stalen buis
frame. Er werd in Parijs gesproken
over 'kubistische en andere gekke
schilderijen... schrijfmachines... co
caïne, zijden kousen... Freud... te
gennatuurlijke driften... vliegtuigen
en cocktails", schreef de Parijse
correspondent van The Times, Sis-
ley Huddleston, in haar krant.
Franse tak
Het is de decoratieve richting in de
toegepaste kunst, en dan vooral de
Franse tak daaruit, die op de Brus
selse tentoonstelling centraal is ge
steld. Uit dat land zijn niet alleen de
meeste van de voorwerpen afkom
stig, ook de centrale zaal in de expo
sitie is vooral gewijd aan de Art De-
co uit Frankrijk. Voordat de bezoe
ker daar is aangeland wordt eerst
een groot aantal stukken getoond
dat op het randje van de Art Deco
ligt. Jugendstil, neo-rococo die
vooral in Duitsland populair was,
neo-biedermeier en meer neo-clas-
sisistische vormen uit Scandinavië
en de Zuideuropese landen.
Onder de wegbereiders van de
Art Deco wordt in Brussel ook de
Nederlandse Amsterdamse School
gerekend. Een richting die Neder
landse kunsthistorici overigens
veel eerder tot het expressionisme
rekenen. In de catalogus wordt, in
hét deel dat geschreven werd door
de Nederlanders Bergveldt en Van
Burkom, ook gesteld dat het begrip
Art Deco, toegepast op deze Hol
landse stijl, veel eerder versluie
rend werkt dan verklarend. Des te
meer, omdat Nederlandse, architec
ten en kunstenaars als Kramer, De
Klerk en Hildo Krop wilden komen
tot een kunstvorm waarin alle disci
plines als architectuur, schilder
kunst, toegepaste kunst en beeld
houwkunst vertegenwoordigd wa
ren. Het Scheepvaarthuis in Am
sterdam is er een voorbeeld van.
Tentoonstellings-samensteller
Mare Lambrechts zegt in de catalo
gus daarentegen dat de Art Deco
zo'n 'Gesammtkunstwerk' juist af
wees.
Decadent
In Brussel wordt het er allemaal
niet duidelijker op. Natuurlijk zijn
er de werkelijk prachtige meubel
stukken van de Parij zenaar Ruhl-
mann in lichtbruine kostbare hout
soorten of een damesschrijftafeltje
op iele pootjes met ivoren handva
ten met een spaarzaam, verfijnd ge
bruik van decoratie. Naast mooi ge
slepen glas van René Lalique, fraaie
lampen en exotische tapijten. Maar
uit de plompe Amsterdamse
Schoolrstoelen van De Klerk (ze
Een voorbeeld van Art Deco in de schilderkunst. Georges Creten, Les deux
soeurs, 1926. (foto gpd)
zouden zich als olifanten in de door
De Klérk ontworpen sociale wo
ningbouw gedragen, schreef de
kunsthistoricus Van Burkom een
aantal jaren geleden) en de wat
boerse stoel met in de bekleding
motieven ontleend aan de volks
kunst van de Hongaar Lajos Koz-
ma, spreken zulke verschillende ta
len dat het nauwelijks aan te nemen
is dat eenzelfde houding aan het
ontwerp ten grondslag lag.
Het is duidelijk dat juist de Fran
se Art Deco op de expositie een pro
minente plaats inneemt, omdat de
meeste van de door de samensteller
gebruikte kenmerken hier naar vo
ren komen. De Franse Art Deco is
duur, exotisch, grillig, elitair, mis
schien zelfs wat decadent. Art Deco
is vooral een mentaliteit, zegt Lam
brechts. Als dat zo is dan kun je je
afvragen waarom er bijvoorbeeld
geen schilderkunst in Brussel te
zien is, zoals die van de nu weer in
de belangstelling staande Tamara
de Lempicka. Er bestaat pas Art De-
co-schilderkunst als die honderd
procent decoratief is, zegt Lam
brechts op zijn beurt. En dat kan
echter weer geen reden zijn om
Buismeubel
Iri een groot aantal overzichtswer
ken over Art Deco rekenen de
schrijvers ook de 'modernistische'
stroming met zijn buismeubelen en
het bijvoorbeeld in grote oplagen
vervaardigde glaswerk tot de Art
Deco. Op de Brusselse tentoonstel
ling is deze richting verwezen naar
de laatste zaal en wordt slechts ver
tegenwoordigd door een aantal fo
to's. De beroemde Wassily buisstoel
met zijn canvas rug, zitting en arm-
leggers van Marcel Breuer, het ge
perste glas van Nederlander De Ba
zel en andere voorwerpen vallen zo
buiten de expositie. In de visie van
Lambrechts terecht. Het gaat hier
immers om voorwerpen die in grote
series gemaakt kunnen worden,
geen handwerk, geen luxe.
"Het Art Deco-object is nadruk
kelijk aanwezig en niet onzichtbaar
zoals een modernistische stalen
buisstoel die zichzelf tracht weg te
cijferen door op te gaan in zijn func
tie", schrijft Lambrechts in de cata-
Art Deco, is dat een exclusief meubel van dure
houtsoorten met ingelegd ivoor van de Parijse
meubelmaker Emile Jacques Ruhlmann uit de jaren
twintig of is het ook de gestroomlijnde vorm van een
Amerikaanse droomauto als de Cord 812 Phaeton? Is Art
Deco het exclusieve sieraad met platina en briljanten
van Maison Cartier uit 1913 of zijn het ook de sieraden
gemaakt van plastic die door Coco Chanel in de jaren
dertig in grote series op de markt werden gebracht? Het
is allemaal Art Deco, want in alle gevallen is eenzelfde
vormentaal gebruikt, zeggen nogal wat schrijvers van
boeken over dat onderwerp.
Art Deco, dat is alleen het in
zeer kleine oplage of als unica
gemaakte produkt van het
vrije kunsthandwerk met
ambachtelijke kwaliteit,
elitair en duur, zegt Mare
Lambrechts. Hij is de
samensteller van de grote
tentoonstelling met de titel
'Art Deco in Europa', die te
zien is in het Brusselse Paleis
voor Schone Kunsten. Met de
expositie viert het Paleis zijn
zestigjarige bestaan en het is
voor het eerst sinds 1925 dat
voorwerpen uit deze periode
uit 12 Europse landen op deze
schaal worden getoond.
Lambrechts bracht zo'n 300
voorwerpen samen; meubels,
sieraden, glaswerk, keramiek,
gebruiksvoorwerpen,
lampen, affiches en nog meer
in een poging 'orde te
scheppen in de chaos'.
door
Henk Meutgeert
BRUSSEL - In het Brusselse Paleis
voor Schone Kunsten wordt op
kleine schaal herhaald wat in 1925
in Parijs op grote schaal plaatshad.
In dat jaar werd de Exposition In
ternationale des Arts Décoratifs et
Industriels Modernes gehouden.
Een groot aantal paviljoens werd
gebouwd rond het Grand Palais, op
de Cours la Reine, de Pont Alexan
dre en op de linker Seine-oever. Een
gebeurtenis die dagjesmensen naar
de stad trok, maar ook geïnteres
seerden langere tijd in Parijs bleven
om bijvoorbeeld te kijken naar ex
clusieve en dure meubels van Ruhl
mann of ijzerwerk van Brandt. De
bezoekers konden binnen lopen bij
Baccarat om parfumflesjes te bekij
ken, of Afrikaanse kunst, Chinees
porcelein of keramiek in de stijl van
de Rus Malevich zien. In drie boten
die de Franse modekoning Poiret in
de Seine had laten afmeren kon
worden gegeten en gedanst. Het
was deze tentoonstelling die zijn
naam in de jaren zestig leende aan
de Art Deco.
Het waren de 'Dwaze Jaren' van
Parijs, de jaren van de Revue Nègre
met Josephine Baker, de Ballets
Russes van Serge Diaghilev met ex
travagante en bontgekleurde kos
tuums, en ook de jaren van schil
ders als Picasso en Delaunay. In de
beeldende kunst volgden stromin
gen als fauvisme, kubisme, futuris
me en abstracte kunst elkaar snel
op en de nieuwe rijke klasse wenste
zich te voorzien van weelderige
huisraad. Niet langer in de stijl die
rond de eeuwwisseling populair
was, de Art Nouveau met zijn krul
len, zweepslaglijnen en bloemmo
tieven, maar in een stijl waarin het
nieuwe optimisme en internationa
lisme naar voren kwam. Exotische
vormen, invloeden uit het oosten en
Egypte, felle kleuren, dure materia
len, vereenvoudigde geometrische
patronen uit oude culturen en het
veelvuldig gebruik van electrisch
licht deden hun intrede. Daarnaast
onstond "een stroming die wilde af-
TON VOOR ATLAS - Een atlas van
A. Ortelius heeft gisteren op een
boekenveiling bij Van Gendt in
Amsterdam 109.200 gulden opge
bracht. «De koper is een handelaar
uit de Verenigde Staten, aldus het
veilinghuis.
Het exemplaar van Ortelius 'The-
atro del Mondo' uit 1609 bevat 166
met de hand gekleurde kaarten
waaronder een aantal zeldzame van
Amerika.
Art-Deco Kaptafel van Joseph de Bruycker.
AMSTERDAM (GPD) - Met champagne, vaderlandse
filmsterren en notabelen, schrijvers en dichters en
honderden andere genodigden is gisteravond op het
traditionele Boekenbal de 54-ste Boekenweek inge
luid. De gebeurtenis met veel glamour, zien en gezien
worden, had in verband met het Boekenweek-thema
van dit jaar plaats in het Amsterdamse bioscopencom-
plex Tuschinski. Het thema Boek en Film "kreeg al aan
het begin van de avond gestalte, toen zich voor de deu
ren van Tuschinski Hollywood-achtige taferelen af
speelden.
In een handjevol limousines reden de 'hoofdrolspe
lers' van de Boekenweek 1989 voor. Zo was de eèrste
auto gereserveerd voor de ploeg van'de film 'Jan Rap
en z'n Maat': schrijfster Yvonne Keuls, regisseuse Ine
Schenkkan en acteur Paul de Leeuw. In de tweede au
to deelden Harry Mulisch (schrijver van Oscar-win
naar 'De Aanslag') en acteur Derek de Lint ('De on
draaglijke lichtheid van het bestaan' en binnenkort
'Rituelen') de achterbank.
Als laatsten arriveerden de twee schrijvers die deze
Boekenweek met een speciaal boek opluisteren: K.
Schippers, auteur van het film-essay 'Het Witte
Schoolbord' en de Vlaamse schrijver Hugo Claus, die
'De Zwaardvis' schreef, het Boekenweekgeschenk
van dit jaar. Claus kwam linea recta uit België, waar hij
werkt aan de verfilming van zijn roman 'Omtrent Dee-
dee'. Een toepasselijker Boekenweek-auteur kan de
Stichting Collectieve Propaganda van het Nederland
se Boek, organisator van het geheel, zich nauwelijks
hebben gewenst.
Na het voorprogramma met onder andèren Jules
Deelder en Paul Haenen alias ds. Gremdaat ("Heeft
het Boekenbal nog wel bestaansrecht als een waren
huisconcern De Duivelsverzen uit de rekken haalt?")
kon het feest, met de titel 'Twee Muzen en een Bal', be
ginnen. Alhoewel: bal? Op de dansvloer was het min
der dringen geblazen dan op de trappen en in de wan
delgangen. Hetgeen uitgever Theo Sontrop de uit
spraak ontlokte: "Leuk feest. Alleen jammer dat er
geen douches zijn".
Burgemeester Van Thijn en zijn collega Bram Peper, fervente lezers (van ambtelijke stukken)
chinski, het theater waar het boekenbal werd gehouden.
