EXTRA
Mag ik dan boos zijn V
Drs. Hein Hooykaas, directeur Shell Nederland:
Vijftig grootste gemeenten
overwegen verregaande stap
om Zuidafrika te boycotten
ZATERDAG 4 MAART 1989
PAGINA 21
President-directeur drs. Hein
Hooykaas van Shell Nederland
besteedt op het ogenblik onge
veer eenderde van zijn tijd aan de
volgens hem "onbegrijpelijke
hetze" waardoor zijn bedrijf we
gens Zuidafrika wordt getroffen.
"Ik krijg er geen slapeloze nachten
van, maar het is uiterst onaangenaam.
Shell voert in Zuidafrika als een van
de weinige bedrijven een zeer sociaal
beleid, maar toch krijgen we klap na
klap. Ik denk wel vaak: waarom wij?
Shell Nederland heeft zelf geen enke
le link met Zuidafrika. En we zijn fali-
kant tegen apartheid. Dat dragen we
overal uit".
Hij zegt zich daarmee niet te distan
tiëren van het beleid van het totale
concern, dat de vestiging in Zuidafri
ka open houdt. "Ik heb grote achting
voor wat we met z'n allen hebben uit
gekozen als beleidslijn, ook in slecht
weer.Het is zo makkelijk om de ba
kens te verzetten en dan te zeggen: we
gaan weg, dan zal iedereen wel weer
voor ons zijn. Dat vind ik me een stuk
opportunisme".
"We gaan daar niet weg, omdat we
daar de verantwoordelijkheid hebben
voor 4000 werknemers en we weten
donders goed hoe het gaat met bedrij
ven die zijn weggegaan. Wij zijn aan
zienlijk progressiever en vriendelij
ker voor onze werknemers dan elders
in het Zuidafrikaanse bedrijfsleven.
We hanteren hoogstaande normen,
die ver liggen boven wat in Zuidafrika
in het algemeen gebruikelijk is. Des
ondanks worden met de regelmaat
van de klok slangen bij onze pompen
doorgesneden en als het maar even
kan stelt men ons in een kwaad dag
licht. Mag ik dan boos zijn?".
Onverstandig
Het is zijn vaste overtuiging dat nie
mand er iets mee opschiet wanneer
Shell en andere Westerse bedrijven -
het land verlaten. "Alleen in Neder
land heeft men het over niets anders
dan wegwezen. Een gemeente als Den
Haag, die een voorkeursbeleid wil
voeren voor bedrijven die niets met
Zuidafrika te maken hebben, handelt
juist onverstandig".
Is onverstandig handelen dan
maar meteen een reden om Den Haag
te dreigen de stad met 48 Shell-vesti-
gingen, waaronder het hoofdkantoor,
te verlaten?
Hooykaas: "We hebben een brief
geschreven waarin we met geen
woord over vertrekken spreken en
nergens mee dreigen. Kijk, in Den
Haag heeft een werkgroep een rap
port geschreven waarin wordt gecon
stateerd dat het belang van een anti-
apartheidsbeleid boven dat van het
werkgelegenheidsbeleid moet wor
den gesteld. Toen hebben wij ge
schreven dat het onverstandig van
Den Haag is om op alle bedrijven, die
iets met Zuidafrika van doen hebben,
een ontmoedigingsbeleid te gaan toe
passen. Den Haag bewijst zich daar
mee ook een slechte dienst. Als ik een
van die bedrijven was die in het rap
port werden genoemd, en ik zou voor
de afweging staan waar ik een nieuw
kantoor zou vestigen, dan zou ik zo'n
beleid bij de keuze wel mee laten we
gen. Voor een gemeente die zich ver
der probeert te profileren als een stad,
waar het internationale bedrijfsleven
graag zou zitten, is dat zeer onbegrij
pelijk".
- Toch is het wat vreemd: u schrijft
Den Haag een brief op poten naar
aanleiding van nog slechts een rap
port van een werkgroep, terwijl kort
daarvoor in Nijmegen een echt raads
besluit werd genomen om de banden
met Shell te verbreken en u daarop
niet reageerde?
Hooykaas: "Dat waren ook twee ge
heel verschillende zaken. In Nijme
gen ging het om een louter commer
ciële kwestie. Besloten was slechts
een contract niet aan Shell te gunnen.
Een andere leverancier was gewoon
goedkoper. Dat is de enige reden".
Opleiding
- Shell kant zich in woorden (en ad
vertenties) altijd tegen apartheid,
maar wat daden betreft neemt Shell
een bijzondere positie in Zuidafrika
in door strategische (olie)produkten te
leveren aan bijvoorbeeld legeren poli
tie. Daarmee wordt het apartheidsre
gime toch 'gesmeerd'?
Hooykaas: "Zowel over de verko
pen als de aankopen van de Shell in
Zuidafrika mogen we geen medede
lingen doen. Ik kan niet zeggen of
Shell aan de overheid verkoopt en zo
ja wat, want ik weet het niet".
Hooykaas: "Het grote probleem
was en is dat zwarte jongeren niet vol
doende voor die posten worden opge
leid. Daarom haalt Shell Nederland
zwarte jongeren hier naar Nederland
om ze een opleiding te geven. Boven
dien heeft Shell Zuidafrika aangekon
digd dat in 1992 twintig percent van
het management uit niet-blanken zal
bestaan. We zijn dus met constructie
ve oplossingen bezig. Wat wij doen is
ver boven het gemiddelde. We leve
ren een uitstekende bijdrage aan een
langdurig proces. Het is daarom
Het laatste nieuws van het vaderlandse anti-apartheidsfront is dat de vijftig grootste gemeenten van ons
land overwegen hun vaak zeer begrotelijke aankopen voortaan alleen nog te doen bij bedrijven die géén
banden met Zuidafrika hebben. In 1987 al besloten Emmen, Ooststellingerwerf en Hoogezand-
Sappemeer computers van Olivetti te weren vanwege de betrokkenheid van dat bedrijf bij Zuidafrika,
maar nu lijkt het voorkeursbeleid als algemene, gemeentelijke gedragslijn te zijn geboren. Shell heeft al
woedend gereageerd ("een heilloze stap"). Maar de steden, met de doorgaans zo oppassende
residentie voorop, zijn vast van plan hun opmerkelijke actie voort te zetten. Zij weten zich in gezelschap
van New York, Boston en Berkeley in Amerika, die alleen brandschone benzine in hun stadstanks
stoppen. Het commentaar van een verbitterde president van Shell Nederland: "We hebben voor iets
gekozen dat veel ellende oplevert, maar we zijn geen opportunisten".
door Rien Robijns en Hans Hofmann
schandelijk dat we zo aangevallen en
gepakt worden".
Shell wordt niet alleen in Neder
land gepakt. In Amerika beginnen
ook steden zoals Boston hun orders te
rug te trekken, prominente persoon
lijkheden roepen daar op om Shell-
creditcards in te leveren, zelfs de We
reldraad van Kerken neemt het op te
gen Shell. Shell isoleert zich steeds
meer.
Hooykaas: "Maar men gaat niet
naar Zuidafrika toe. Het is verdomde
makkelijk om elkaar na te bouwen.
Die apartheid, ik blijf het herhalen, is
een afschuwelijk systeem, maar weg
gaan lost niks op. Misschien hebben
we voor iets gekozen dat ons alleen
maar ellende oplevert, maar dat is
geen reden om opportunistisch te
worden".
Druk
Hoe dan ook, de druk van de samenle
ving op de 54 Nederlandse multina
tionals met belangen in Zuidafrika, in
het bijzonder op Shell als de belang
rijkste van allemaal in het land van de
Apartheid, lijkt dit jaar aanzienlijk toe
te nemen. Kerken, vakbonden, uni
versiteiten en andere groeperingen
gaan onverminderd door met hun ac
ties en met het beramen van allerlei
plannen, zoals de blokkade van het
Shell Laboratorium in Amsterdam
door het comité 'Shell uit Zuidafrika'.
Maar nieuw is dat nu ook de 50
grootste gemeenten van ons land
samen vijf miljoen inwoners zich
aaneengesloten hebben om met de
hun ten dienste staande middelen on
dersteuning te geven aan het verzet
tegen de Apartheid. Eén van die mid
delen is het 'voorkeursbeleid', en dat
treft de multinationals recht in het
hart, meer nog dan in hun portemon
nee. Daarom staan de betrokken be
drijven, Shell voorop, momenteel op
hun achterste benen.
Wat is het voorkeursbeleid? In een
resolutie, die op de eerste ledenverga
dering van de aangesloten gemeenten
officieel 'Lagere Overheden Tegen
Apartheid' geheten, kortweg LOTA
in november te Wageningen werd
aangenomen, wordt dat begrip in drie
punten gedefinieerd. LOTA adviseert
de lagere overheden in Nederland, al-
dus de resolutie, (1) "geen produkten
- uit Zuidafrika aan te kopen, daarente
gen wel zo veel mogelijk produkten
uit de landen daaromheen; (2) het be
drijfsleven aan te moedigen de econo
mische relaties met Zuidafrika af te
breken en (3) het bedrijfsleven daar
toe mede te stimuleren door bij voor
keur bij die bedrijven produkten te
kopen, die geen economische relaties
met Zuidafrika hebben".
De Lagere-Overheden club intro
duceerde daarmee een geheel nieuwe
gemeentelijke gedragslijn. Maar er
gebeurde meer. Terwijl dit opmerke
lijke LOTA-advies de gemeentelijke
gemoederen, voorlopig nog binnens
kamers, danig bezig hield en vroede
vaderen van Alkmaar tot Zaanstad en
van Beerta tot Wormer zich met hun
juridische medewerkers over de aan
bevelingen bogen, zorgde de residen
tie voor heftige opschudding.
Plons
De Werkgroep Anti-Apartheid 's-Gra-
venhage (WAAG) - ingesteld door
het college van b w kwam name
lijk, óók in die nadagen van '88, met
een voorstel op de proppen dat de LO-
TA-resolutie in breedte en omvang
weliswaar verre overtrof, maar dat in
directheid geen millimeter van haar
voorkeursbeleid afweek. De plons in
de Hofvijver was daarom zó hevig om
dat het hier geen algemene suggestie
vanuit Wageningen betrof, maar een
regelrecht uitgelokt en daardoor wel
haast dwingend advies aan het ge
meentebestuur van 's lands admini
stratieve hoofdstad.
Wat schrijven Herman Bode, onaf
hankelijk voorzitter van de WAAG, en
Drs. Hein Hooykaaspresident-directeur van Shell Nederland: "Ik heb
grote achting voor wat we met z'n allen hebben uitgekozen als beleids
lijnook in slecht weer".
Het Shell-gebouw in Kaapstad.
zijn progressieve werkgroep-collega's
in hun 82 pagina's teUende rapport?
Zij geven het college van b w ern
stig in overweging er bij de regering
op aan te dringen het luchtvaartver
drag met Zuidafrika op te zeggen, dus
geen KLM-dienst meer op Johannes
burg, en sporen het college aan de
boycot van Zuidafrikaanse bedrijven
in Den Haag versterkt voort te zetten.
Maar het ingrijpendste advies in de
lange reeks van aanbevelingen is ook
bij de WAAG het voorkeursbeleid.
"De gemeente Den Haag", aldus
houdt de werkgroep haar opdracht
geefster voor, "spreekt uit dat zij bij
voorkeur slechts goederen en dien
sten betrekt bij bedrijven zonder be
langen in Zuidafrika. Voor wat betreft
het aanbieden van goederen en dien
sten door de gemeente aan bedrijven
wordt dezelfde beleidslijn gevolgd.
De gemeente geeft dit vorm door
daarvan gewag te maken bij de aan
vraag van offertes aan bedrijven en
door het aanleggen van een lijst van
bedrijven met belangen in Zuidafri
ka".
De werkgroep besluit deze alinea
met de strenge woorden: "Indien het
college in voorkomende gevallen niet
aan dit voorkeursbeleid denkt te kun
nen voldoen, wordt de gemeenteraad
van de inhoud en de redenen van dit
besluit op de hoogte gesteld".
Gevoelig
Even verderop in het rapport gaat de
WAAG wat dieper in op "bedrijven
die actief zijn in de olie- en brand
stofsector". Bode en de zijnen advise
ren hier het college het gemeentelijk
standpunt ferm uit te dragen, bijvoor
beeld op de jaarlijkse aandeelhou
dersvergadering van dergelijke on
dernemingen, en de relatie met deze
firma's tot een minimum te beperken.
Letterlijk vervolgen zij: "Bedrijven
die actief zijn in deze sector verdienen
bijzondere aandacht. Het is een voor
Zuidafrika gevoelige sector.(...) De ge
meente zal creatief de mogelijkheden
moeten benutten deze bedrijven er
van te overtuigen dat ze zich uit Zuid
afrika dienen terug te trekken".
Hoewel het WAAG-advies een ver
trouwelijk karakter droeg en pas vol
gende week door de gemeenteraad zal
worden behandeld, vond het natuur
lijk in een oogwenk zijn weg door de
lommerrijke Haagse dreven en van
daar naar de 48 Shell-bedrijven die
deze gastvrije stad rijk is. Het duurde
vervolgens evenmin erg lang voordat
drs. Hein Hooykaas, president-direc
teur van Shell Nederland, het blauwe
boekje met de taalkunstige titel 'Kies
Voor Voorkeur' op zijn bureau aan
trof.
Hij aarzelde geen moment en
schreef een beleefde, doch aan duide
lijkheid niets te wensen overlatende
brief aan het 'Geacht College', waarin
hij dit linkse gezelschap, overigens
onder aanvoering van een CDA-bur-
gemeester, ernstig ontraadde "de
heilloze stap te nemen om de conclu
sies van de Werkgroep Anti-Apart
heid 's-Gravenhage tot uitgangspunt
van beleid te maken".
Nauwelijks subtiel te noemen was
ook de passage die de heer Hooykaas
aan de WAAG zelf wijdde. "De ge
meente heeft advies gevraagd aan een
werkgroep die blijkens haar samen
stelling en actievoering niet represen
tatief geacht kan worden voor de
geestelijke stromingen binnen de ge
meente of binnen ons land", zo merk
te hij bitter op. "De samenstelling van
de werkgroep tekent zich dan ook op
voorspelbare wijze af in de beleids
aanbevelingen waartoe de werkgroep
komt".
De brief van de Shell-directeur ein
digde met de onverholen waarschu
wing dat "introductie van zulk een
ontmoedigingsbeleid ernstige conse
quenties zal hebben voor de relatie
van de betrokken bedrijven en de ge
meente 's-Gravenhage".
Allerminst bedrukt zegt WAAG-voor-
zitter Herman Bode, eertijds vice-
voorzitter van de FNV, in zijn door
zonwoning in De Meern: "Als hij
daarmee bedoelt dat SheU haar juridi
sche hoofdkantoor en al haar andere
vestigingen uit Den Haag zal terug
trekken als de gemeente ons advies
volgt, vind ik dat grote nonsens. Bij
de vraag waar je je hoofdkantoor zult
neerzetten, speelt toch geen rol of je
misschien een order van die gemeen
te zal krijgen! Dan zijn er wel andere,
grotere belangen in het geding. Maar
ik denk dat de heren wat zenuwachtig
worden".
De vakbondsman-in-ruste, die nog
een drukke dagtaak heeft om al zijn
adviseurschappen bij te sloffen, is de
heer Hooykaas overigens zeer dank
baar voor diens boze brief. "Want nu
is de blik van heel Nederland er op ge
richt. Men zal de ontwikkeling met
spanning blijven volgen. Nee, ik ben
niet ongelukkig met de reactie van
Shell. En wat ons advies aan de ge
meente Den Haag betreft: wij hebben
met onze aanbevelingen inhoud gege
ven aan dat wat Den Haag al eerder in
principe heeft.uitgesproken, namelijk
een ontmoedigingsbeleid ten aanzien
van Zuidafrika. Ik ga er dus zonder
meer van uit dat dit advies zal worden
overgenomen".
Dat is ook de mening van Jaap
Huurman, socialistisch raadslid van
Den Haag en secretaris van het vier
koppige dagelijks bestuur van LOTA,
waarin PvdA en CDA gelijkelijk zijn
vertegenwoordigd. "Ik verwacht in
derdaad dat de raad van Den Haag het
WAAG-advies zal aanvaarden, maar
ik verwacht tevens dat de raad met de
uitvoering ervan zal wachten totdat
ook Amsterdam, Rotterdam, Utrecht
en alle andere LOTA-leden zo ver zijn.
Wij hebben een LOTA-werkgroep in
gesteld die zich momenteel nog eens
extra en heel diepgaand over een wa
terdichte juridische formulering van
het voorkeursbeleid beraadt en die in
maart advies zal uitbrengen. Als dat
advies door het bestuur van LOTA
wordt aanvaard, gaat het naar alle le
den toe en kan het worden uitge
voerd".
Niet principieel
Huurman: "Dat is ook wat LOTA Den
Haag aanraadt: wacht op de andere
gemeenten zodat we gezamenlijk
kunnen optrekken, want in het sa
menspel schuilt de kracht van het
voorkeursbeleid. Zo loop je ook het
minste risico dat je door een hogere
overheid wordt teruggefloten, zoals
Hilversum is overkomen. Maar die
jongens hebben het ook wel héél erg
onhandig aangepakt. Hilversum heeft
Shell eerst offerte gevraagd voor de
levering van brandstoffen en smeer
middelen aan de gemeente en die of
ferte vervolgens om Zuidafrikaanse
redenen terzijde gelegd. Dat is geen
voorkeursbeleid. Dat is een boycot".
De enige gemeenten die tot nu toe
daadwerkelijk een bedrijf met Zuid
afrikaanse belangen hebben gepas
seerd bij het aangaan van een nieuw
contract, zijn Nijmegen en Heerlen.
Erg principieel waren hun overwegin
gen trouwens niet. Tot grote opluch
ting van de colleges kon men er name
lijk in beide gevallen op strikt zakelij
ke gronden onderuit.
De woordvoerder van Nijmegen
komt daar rond voor uit. "Inderdaad
hebben we sinds kort een andere leve
rancier voor onze olie- en benzinepro-
dukten. We hadden grote problemen
met het feit dat Shell onze leverancier
was omdat we tegelijkertijd als anti-
apartheidsstad steun verleenden aan
de actie Shell smeer 'm. Daar zijn we
nu van af. Er is een nieuwe inschrij
ving geweest waarbij en dat is een
uitermate gelukkige bijkomstigheid
een ander bedrijf als laagste uit de
bus kwam. Dat was zeer welkom, dat
zal duidelijk zijn".
Burgemeester Piet van Zeil van
Heerlen, in zijn tijd als staatssecreta
ris van economische zaken niet direct
befaamd vanwege een radicaal-pro
gressieve instelling, hangt nog even
de vooruitstrevende bestuurder uit
voordat ook hü, zij het schoorvoe
tend, moet toegeven dat het lot hem
een lastige afweging bespaarde.
"Toen vorig jaar het contract met
Shell ten behoeve van ons gemeente
lijk wagenpark afliep, stonden wij
voor de vraag: gaan we opnieuw met
Shell in zee, ja of nee. Wij hebben er
een open inschrijving van gemaakt en
alle offertes met elkaar vergeleken.
De conclusie van ons beraad is ge
weest dat wij met een andere onder
neming dan Shell zijn doorgegaan. De
onderneming met wie wij nu een con
tract hebben gesloten was, wat de as
pecten van de leveringsvoorwaarden
betreft, duidelijk meer aanspreek
baar. Zo voeren wij ons beleid".
Slordig
Het contract bedraagt vier ton per jaar
en is gegund aan de firma l'Ortey in
Hoensbroek, die in Texaco-artikelen
doet. Het slordige, aan Heerlen blijk
baar onbekende, feit doet zich echter
voor dat ook Texaco allerminst
brandschoon is. Het Amerikaanse be
drijf heeft een belang van vijftig per
cent in de Caltex Petroleum Corpora
tion, die in Zuidafrika en Namibië ac
tief is. Niet iedereen weet kennelijk
dat je alleen met Q8 en Fina vandaag
de dag nog 'zuiver' kunt stoken.
Hoe warm de voorkeurssoep uitein-
'delijk gegeten zal zorden, zal de toe
komst uitwijzen. Shell zal vurig ho
pen dat het meevalt, maar als het aan
de gemeenten ligt, zal het een lange,
hete zomer worden.
