Actualiteit voor gezelligheid
Kerk moet ook weten waar vraag naar
Doopsgezinden voorbij dieptepunt
Geloof van
de
koude grond
ZATERDAG 4 MAART 1989
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 15
Zeker geestelijk gespro
ken zijn de doopsgezinde
gemeenten in ons land het
dieptepunt gepasseerd, zo
is de indruk van de kroniek
schrijver L. Laurense in het
pas verschenen Doopsge
zind Jaarboekje. "Een ver
dere getalsmatige achteruit
gang zal voorlopig alleen
nog een gevolg zijn van de
ongunstige leeftijdsop
bouw".
Er zijn nu 137 doopsgezinde ge
meenten in Nederland. Ze hebben
samen 17.280 leden. Dat is 531 min-
der dan een jaar daarvoor, een da
ling van 3 procent. Dat voorbije
dieptepunt concludeert Laurense
uit de aantallen kerkgangers en de
deelneming aan diverse activitei
ten. "De tientjesleden en de afha
kers in verband met het IKV (Inter
kerkelijk Vredesberaad) zullen nu
wel zowat allemaal vertrokken
zijn".
Het aantal (volwassen) dopelin
gen bleef aan de bescheiden kant:
49. Sommigen van traden toe tot
kleine gemeenten waar sinds jaren
geen doopdienst meer was gehou
den. Daarnaast werden 36 over
komsten uit andere kerkgenoot
schappen gemeld. Voorzover de
gemeenten ook getallen van 'be
langstellenden' opgaven, waren
dat er 2500.
De getallen catechisanten, zon
dagsschoolkinderen en leden van
jeugd- en jongerenclubs zijn wat de
leeftijdsvermelding betreft te on
duidelijk om tot conclusies te ko
men. "Maar zeker is, dat van 14 jaar
af niemand meer komt omdat het
nu eenmaal hóórt of omdat hij (zij)
gestuurd wordt. Of in de komende
jaren uit die groepen ook dopelin
gen zullen voortkomen, zal mede
afhangen van de kwaliteit van le
ven in de gemeenten".
Besluiten
De tijd van 'gezelligheid' op de ge
meente-avonden is voorgoed voor
bij, denkt Laurense. "Geen alge
mene culturele onderwerpen meer,
geen reis- en vakantieverslagen,
maar werkvergaderingen, die tot
acties of besluiten leiden. Discus
sie-bijeenkomsten met gebruikma
king van moderne technieken en
communicatie en overdracht van
informatie. Kringen en cursussen
over de gemeente en haar zijn in de
wereld. Actuele zaken dus".
Liturgie-groepen bereiden ere
diensten voor en er circuleren no
ta's over toekomstig beleid en de
steeds terugkerende vraag naar de
eigen doopsgezinde identiteit. Kro
niekschrijver: "Men is allerwegen
op zoek naar vormen van persoon
lijke en gezamenlijke spirituali
teit".
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
Vanuit een nu al vier jaar du
rende ervaring is de remon
strantse predikant dr. E. P. Met
ering (Oegstgeest) gaarne bereid
een ieder voor te rekenen hoe men
bijvoorbeeld als alleenstaande
van een minimum-uitkering
"niet alleen heel behoorlijk kan
leven, maar zelfs kan overhou
den".
"Het werd tijd dat enkele be
windslieden ingingen tegen het
kerkelijk protest tegen de groei
ende armoede in Nederland",
schrijft Meijering in een ingezon
den stuk in 'Trouw'. "Als kerke
lijke commissies moeten nagaan
of het regeringsbeleid inzake de
minima aanvaardbaar is, dan
staat het resultaat van dat onder
zoek van tevoren vast: men moet
het regeringsbeleid wel afwijzen,
anders kan men zichzelf beter
opheffen. Christenen worden
niet geloofwaardig als zij zelf een
maandelijks bedrag besteden
dat ver boven de minima uitgaat,
en vervolgens de regering be
schuldigen omdat zij met haar
onrechtvaardige inkomenspoli
tiek dit mogelijk maakt".
In plaats van voortdurend
plannen te publiceren hoe een
ander beleid kan worden ge
voerd plannen waarvoor men
verder geen enkele verantwoor
delijkheid hoeft te dragen zou
den de kerken, volgens Meij
ering, de discussie over het be
leid beter aan het democratisch
gekozen parlement kunnen over
laten en zich moeten concentre
ren op de vraag hoe mensen-in-
nood buiten het systeem om ge
holpen kunnen worden. Wel op
een manier die niets met liefda
digheid te maken heeft en dus
niet tot dankbaarheid verplicht
en afhankelijk maakt. "Het voor
deel daarvan zou zijn dat het
'kerkelijkspreken* eindelijk
eens meer kost dan het papier
waarop het gedrukt wordt".
Armoede
Armoede in Nederland? De
doopsgezinde Ype van der Laan
uit Drachten, nauw betrokken bij
maatschappelijk activerings-
werk in Friesland, heeft zelf on
dervonden wat het is terecht te
komen in die 'neerwaartse spi
raal'. t
De zaak waar hij werkte ging
failliet. De kater van het zomaar
afgedankt worden werd hij de
baas door (onbetaald) ander
werk te zoeken. Hij was op een
leeftijd dat hij niet meer de finan
ciële zorg voor zijn kinderen had.
"Maar toen ging de tv kapot en
kwamen er andere tegenvallers",
vertelt hij in het Algemeen
Doopsgezind Weekblad. "De in
komsten gingen achteruit en het
spaargeld moest steeds meer
worden aangesproken". Dankzij
zijn leeftijd, waardoor vrij gun
stige regelingen op hem van toe
passing waren, stopte die achter-
uitang op een voor hem alleszins
aanvaardbaar niveau.
"Natuurlijk zijn er mensen die
het redden met heel weinig geld.
Maar er hoeft niet dat te gebeu
ren of men komt in de proble
men. Bijvoorbeeld: de wasma
chine gaat stuk, een gezinslid
krijgt een ongeluk en de verzeke
ring blijkt onvoldoende. Dan
gaat het mis en kan men zich met
de beste wil van de wereld niet
langer staande,houden".
Ons land kent nu al vele daklor
zen. Ype van der Laan: "Vlak
daarboven balanceert een grote
groep mensen voortdurend op
de grens: haal ik het of haal ik het
niet deze maand? Dat is zeer ver
ontrustend. De moeilijkheid is
dat dit overal wordt ontkend.
Daardoor ontstaat een schuldge
voel bij betrokkenen, zo van: dan
kan ik zeker niet met m'n geld
omgaan. En dat wordt prompt
bevestigd. Hoe vaak hoor je niet
zeggen: ze hebben een gat in hun
hand. Maar dat is een methode
om niet met het probleem bezig
te hoeven zijn. Ontken het en het
bestaat niet. Het komt de poli
tiek goed uit, dat de arme kant
van Nederland zo'n vaag gebied
De doopsgezinde Van der
Laan droomt van een kerk "die
waarlijk opstaat, die zich weer
opstelt naast armen en verdruk
ten, die het niet verkroppen kan
dat mensen als overbodig of als
een last voor de samenleving
worden gezien, die zich niet lan
ger vereenzelvigt met het heer
sende systeem, die de jongeren
weer tegenkomt omdat het een
taak van kerk en jongeren is om
gistingsprocessen in de samenle
ving tot stand te brengen,
kortom een kerk die weer bijbels
Verrijkend
Het is voor de religieuze zuster
Ida van Roosmalen uit het Gro
ningse Tölbert een weldaad "om
bij mensen van andere kerken zo
veel overeenkomst te mogen ont
dekken". "Dat werkt zo verrij
kend".
In het Tijdschrift voor Reli
gieuzen verhaalt zij hoe haar pas
tor onlangs een eucharistievie
ring mocht houden in de gerefor
meerde kerk in Roden (Drenthe).
"Onze parochiekerk staat in Ro
den en daar zijn we zeer actief op
oecumenisch terrein. Eens in de
zes weken worden diensten ge
houden in eikaars kerk. Ook zijn
er oecumenische leerhuizen en
gespreksgroepen. Voor het twee
de jaar is men in Roden bezig
met oecumenische jongerenca
techese".
De oecumene is voor zuster
Van Roosmalen een uitdaging en
opdracht. "We hebben elkaar zo
ontzettend veel te bieden. Trou
wens, hier in het noorden kun je
niet om de oecumene heen".
Het felle verwijt van de middel
eeuwse mens was: de kerk heeft
macht over de dood heen, ver
wijst mensen naar de hel die God
zelf de hemel zou binnenhalen.
Redacteur H. Beex wijdt zijn
hoofdartikel in 'De Roerom' van
deze maand alternatief blad
voor de parochies in het Bossche
bisdom met als doel "de gang
erin te houden" aan die tradi
tionele macht van de kerk.
"Natuurlijk heeft de kerk nooit
echt de pretentie gehad macht te
hebben over het hiernamaals,
maar ze heeft zich wel eeuwen
lang gedragen alsof. De genade
middelen die zij aanbood om de
hemel te bereiken, waren tege
lijk de sleutels om de hemel ge
sloten te houden. "Zo kwam het
tenminste bij de gelovigen over.
En dat is eigenlijk heel triest,
want het is heel onevangelisch".
"Pas na het concilie is die
doem doorbroken, niet door het
concilie, maar door de mensen
zelf, in ons land althans, toen ze
opeens onafgesproken en in gro
te solidariteit in kerkelijke sta
king gingen en niet meer kwa
men biechten. Voor het eerst is
nu een kerk ontstaan die geen
macht meer heeft over mensen
en moet leren met die nieuwe,
voor haar juist zeer gunstige situ
atie om te gaan".
Privé
J. H. Velema uit Nunspeet, en
kele keren voorzitter van de syno
de van de Christelijke Gerefor
meerde Kerken, zou de kerkleden
wie het woord 'God' eigenlijk
niets meer zegt, niet graag de
kost geven.
In het kerkblad 'De Wekker':
"Ze zien niet in, welk verschil het
maakt of ze nu wel of niet gelo
ven. De kerk waaruit ik stam, zo
zeggen ze, is best een aardige
club, maar nu het woord 'God'
me niets meer zegt, zegt ook de
kerk me niets meer. Dat is de
kern van de zaak".
Velema was in een publikatie
het woord 'ont-geloven' tegenge
komen. "We leven in een wereld
waar het geloof in God niets
meer betekent en waar voor God
geen plaats meer is. Willen men
sen nog geloven, laten ze hun
gang gaan, maar dan wel privé
alstublieft. We hebben nu zo'n
2000 jaren gezucht onder de
knoet van het christendom, nu
wordt het toch tijd dat de gelovi
gen in de hoeken worden terug
gedrukt waar wij vroeger genoe
gen mee moesten nemen. Dat is
de instelling van honderdduizen
den, ook of juist in ons land. Die
mentaliteit is duidelijk te signa
leren door ieder die nauwlettend
leest, luistert en kijkt naar wat
via de media wordt opgedist".
De kerk anno 1989 moet in taal
en vorm, gewoonte en gebruik
natuurlijk niet honderd jaar ach
terlopen en zo een kloof jnaken
tussen de zondag en het leven in
de week. Velema: "Dat gebeurt
helaas nog. Maar laten we niet
denken dat we met allerlei ver
nieuwingen die vaak niet op
zichzelf staan - het kerkelijk le
ven weer kunnen doen bloeien
en dat met een nieuw verfje het
kerkhuis weer enige tientallen
jaren mee kan".
Veronica
"De jeugd wordt tegenwoordig
groot in een Veronica-cultuur",
concludeert de Utrechtse gerefor
meerde predikant Harry Wierda,
die onderzoek deed naar de rela
tie tussen kerk en jongeren. "In
die cultuur lijkt het vooral te
gaan om genot en lustbevredi
ging".
Toch zou Wierda niet graag
zien dat de kerk zich van die cul
tuur afwendde. Hij noemt als
voorbeeld de kerk in de DDR.
"Die wil kerk zijn in het socialis
me. Niet vóór, niet tegen, maar
erin". Waar de Utrechtse predi
kant voor pleit is "om zich niet
bij voorbaat af te zetten tegen die
moderne cultuur waarvan Vero
nica een exponent is". "Je laat
daardoor alle jongeren in de
steek die in die wereld groot wor
den. En die wereld is ook onze
wereld".
Wat Wierda bij Veronica ziet,
vindt hij echt niet allemaal
slecht. "In een programma als
'Het Zwarte Gat' over paranor
male verschijnselen gaat het ook
om levensvragen". "Als kerk heb
je iets te bieden. Maar je moet
ook weten waar vraag naar is".
Wierda's centrum-gemeente in
de Domstad wil 'markt-gericht'
denken. Die markt bestaat voor
al uit studerende en werkende
jongeren. "De kerk moet niet
bang zijn om, evenals de mid
denstand, haar eigen produkten
in de etalage te leggen".
Leugen
Hervormd Benthuizen kreeg op
19 juli 1838 een nieuwe dominee
in de persoon van de bekende L.
G. C. Ledeboer, een man die later
met de Hervormde Kerk zou bre
ken en de grondslag zou leggen
voor de huidige Gereformeerde
Gemeenten (in de volksmond
'zwarte-kousenkerk').
Op een zondagmorgen zat Le
deboer in zijn eigen Benthuizer
kerk eens onder het gehoor van
de gastdominee J. Simons uit
Dordrecht. Diens preek wekte
bij hem geen stichting, maar bo
ze verontwaardiging, hetgeen hij
na afloop duidelijk liet merken.
"Die man", zei Ledeboer in de
middagdienst tot zijn gemeente,
"heeft vanmorgen de leugen ver
kondigd". "Hij is een vijand ge
bleken van het leven der gena
de".
Van toen af zo beschrijft J.
Schipper uit Veenendaal de per
soon van Ledeboer in het blad
'De Saambinder' van de Gerefor
meerde Gemeenten brandde
in hem 'een heilig vuur voor de
zuivere waarheid'. "Van heinde
en ver kwamen mensen naar
hem luisteren, niet omdat hij
zo'n geweldige voordracht had,
maar omdat hij zijn hoorders
wist te leiden naar de binnenka
mer van hun hart. Ondanks zijn
voortreffelijke opleiding drukte
Ledeboer zich zowel mondeling
als schriftelijk niet al te best uit.
Dat interesseerde hem weinig.
We mogen hoge achting hebben
voor zijn vroomheid".
Toch was hij behalve een be
genadigd ook een wonderlijk
predikant. Schipper: "Toen hij
wat later een groot huis kocht
met een mooi stuk land erom
heen, zei iemand tegen hem: do
minee, wat hebt u er toch een
kostelijk stuk grond bij gekocht.
Waarop Ledeboer antwoordde:
Voor ene kus van Jezus' mond
geef ik al die zwarte grond". Een
uitdrukking die onder zijn volge
lingen tot op vandaag nog wordt
gehoord.
Grondige afkeer had de Bent
huizer dominee van het vrije
kerklied (gezangen). Eens smeet
hij het toenmalige gezangenboek
met krachtig gebaar de kerk in.
Hij begroef het zelfs op het kerk
hof. De psalmen van Datheen
voerde hij weer in, hoewel ze al in
1773 waren vervangen. Schipper
besluit met een uitspraak van
Ledeboer: "Het Sion Gods heeft
aan de psalmen genoeg. Wie de
gezangen toch zingt, geeft zich
over aan geestelijke hoererij".
ROME - Als de paus in Rome een parochiekerk bezoekt, gebeurt er altij
wel wat leuks. Zo ook deze week. Twee jonge ballerina's vermaakten her
met hun dansjes. (foto ai
In de kerkgeschiedenis zijn ge
makkelijk perioden aan te wyzen
waarin het met de verdraagzaam
heid maar pover was gesteld. Soms
hadden de groepen die dat christe
lijk principe probeerden voor te le
ven het zwaar te verduren. Het
kostte dan vele jaren voordat de
heersende 'klasse' zich liet vermur
wen tot humaner gedrag.
Het heeft er veel van dat we op
nieuw in zo'n moeilijke periode
zijn beland. Het lijkt nogal tegen
strijdig: aan de ene kant een losla
ten van vroegere vormen en nor
men, ook op geloofsgebied, aan de
andere kant een steeds strakker
aanhalen van de teugels om nog te
redden wat te redden valt. De span
ning tussen die polen wordt alleen
maar groter.
Gevolg is dat kerken die door de
jaren heen een toonbeeld van har
monisch samenleven zijn geweest,
uiteenvallen in georganiseerde
groepen die, naarmate hun onder
linge afstand toeneemt, elkaar
steeds minder kunnen en willen
horen. In het abc dat bij die 'interne
verzuiling' wordt gehanteerd, ko
men verdachtmaking en wantrou
wen vóór aandacht en begrip.
Er is langzamerhand geen kerk
meer die de spanning tussen klas
siek en hedendaags geloof niet aan
den lijve ondervindt. Kwesties
overal. Met de beschuldigende vin
ger naar de een of de ander wordt
natuurlijk niets opgelost. Het re
sultaat daarvan is dat verhoudin
gen nog meer verkillen en de uit
tocht openlijk of geruisloos ver
sneld verder gaat. Zo er nog sprake
is van aanwas, dan komt die alleen
van meer geboorten.
Een voorbeeld van verkilling lever
den deze dagen vier zeer rechtzini-
ge dominees uit Rotterdam en om
geving die krachtens kerkordelijke
regels moesten beoordelen of de
motivatie van een jongeman tot dit
ambt wel diep genoeg zat. Ze von
den van niet en verhinderden zo
dat een kerk in Middelburg hem
zou beroepen. Met hun onderzoek
op dc geestelijke ontleedtafel
maakten zij even uit dat het 'geloof
van door God zelf tot het ambt ge
roepen te zijn' bij deze jongeman
beneden de maat was. Het wachten
is nu op de uitspraak van een syno
de.
Gevolg: onzekerheid, verbijste
ring en verbittering bij alle andere
betrokkenen. Stad en regio Mid
delburg protesteren. Een gematigd
collega van de vier ondervragers
roept in een open brief vertwijfeld:
"Is dit nu de kerk waarvan ik 55
jaar lid ben en straks 30 jaar predi
kant? Pastoraat van de koude
grond! Waar is de gezindheid van
Jezus, die met ontferming bewo
gen was?"
Het voorbeeld is met vele aan te
vullen. Wel te verklaren, omdat de
tweedracht tussen de geesten niet
beperkt blijft tot het louter per
soonlijke, maar zich uitzaait naar
de geloofspraktijk in politiek,
maatschappij, ethiek en zoveel
Het wordt tijd dat gelovigen het be
grip 'verdraagzaamheid' weer le
ren spellen en toepassen, althans
willen ze elkaar niet voorgoed ver
liezen. Geloof laat zich niet vangen
in schema's of voeden door dwang.
Het wil oprecht en vrij beleefd wor
den in en bij de tijd. Dat is zijn rele
vantie.
Het spanningsveld tussen geloof
vroeger en nu kan alleen vrucht
baar zijn als bepaalde visies niet zó
tot waarheid worden gemaakt dat
er geen ruimte meer is voor iets an
ders.
Vreemd eigenlijk dat mensen die
van binnenuit weet hebben van het
menselijk onvolkomene, in zaken
van geloof en leven zo onwrikbaar
op hun stuk kunnen staan. Daar
zou veeleer bescheidenheid bij
passen. Om zelf overeind te blijven
heb je de ander toch nodig.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk zie Oude
Vestkerk en Marekerk; Marekerk 9.45 dr.
Meijers, 12 studentenekklesia, 5 ds. Abma,
Gouda; Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds.
Schouten; Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30 pas
toor v. Well, 11.15 mgr. Bar, R.dam, vormsel
viering; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds. De
Mey-Meulendijk; Bevrijdingsk. (Montgomery-
str.) 10 ds. Rietveld. 5 ds. Schouten; Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds. Möhring-Wilterdink,
Voorburg. Waalse kerk jBreestr.) 10.30 ds.
Ribs. 7 nam. concert; 'Stevenshof' (rk kerk
Haagse Schouw) 11 kand. mevr. K. v.d. Broe-
ke. Acad. Ziekenhuis 9 rk dienst. 10.15 ds. v.
Beinum. ha. Diakonessenhuis elke zat. 10.30
rk. dienst, morgen 10.30 ds. Vroegindeweij,
Katwijk aan Zee. Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Pe
trak. (Surinamese zie Bethl.kerk; Oude Vest
10 ds. Alblas; Maranathak. zie hen/, gem.; Be
vrijdingsk. zie herv gem., bejaardenhuis
Groenhoven 10 ds. Nauta, Merenwijk zie
herv. gemeente Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10
ds. Houtman, 5 ds. Simpelaar. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 en 5 ds. Den Hertog. Geref.
Gem. (zie onder Leiderdorp). Geref. Gem in
Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Ge'm, (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds.
Mostert. Öoopsgez.-Remonstr, Gem. (Lok-
horstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Vos-Wie-
gand. Baptistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord", Rijnsburgerweg 124) 10 ds. Agtereek.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 en
10.30 evang. A. P. v.d. Sande. Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) zo. 10 en wo. 8 evang. J. Zijlstra,
vr. 8 jeugd-gospelavond. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr. J. Eikerbout, ha. Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4,
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting'. Noordho'land V scholeni elke zat. 10
tot 11 bijbelstudie. 11 tot 12 predikalie Chris
telijke Wetenschap (Steensch 6)10 30 Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L Dagen
(Brahmsl.) 9 30.10.30 en 11 20. Oud-Kath. K
(Zoeterw.singel) 10 Rooms-Kath. K. Haag-
weg zat. 7. zo 10.30; Herensingel zat 7, zo.
9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof) zal. 7, zo.
9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30,
6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en
11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en 12.15; Meren
wijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Wijngaar
den, N.-Vennep.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. v.
Oriel. 7 ds. Schilt. Geref. Kerk 10 ds. v. Wijn
gaarden, 6.30 ds. Elderman, Bodegraven.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds. A. Bijkerk. Rk
Kerk zat. 7. zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RUN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk" 10 ds. Jonkman. 6.30 ds. 't Hooft;
Kruiskerk 10 hr. J. Goedhart; Opstandings-
kerk 10 ds. H. J. Visch. zendingsdienst. 5 ds.
Jonkman, jeugddienst, gebouw 'Nabij' 10 ds.
't Hooft; G. Herderkerk 10 ds. Nieuwenhuis;
De Bron 9.15 ds. Taselaar, 10.30 dr. Wig
mans, 6.30 ds. Nieuwenhuis; Ashram (Mars
diep) 10 ds. Baane, Nieuwveen; Driehoorne 7
nam. pastoor J. J. de Graaff; Oudshoornse
kerk 10 ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 ds. Ouwendijk, 6.30 ds. v. 't Hof, Wou-
brugge. Geref. Kerk Mar.kerk 10 en 6.30 ds.
Wilschut, Salv.kerk 10 ds. Boer, 5 zie Opst-
.kerk. Geref. K. Vrijg. (school Bospark.
Beatrixl. 4)^.30 en 5 ds. Room, ha. Ned. Ge
ref. Kerk (school Willemstr.) 10.30 ds. Muller,
Heerenveen, 4.30 ds. Janssens. Chr. Geref.
Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds. v.d.
Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en
4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 evang. E.
Poppe, 6.30 ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw. 62) 10 drs. J. v. Barne-
veld, 6.30 ds. M. v.d. Vlugt. Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. A. v.d.
Hoorn. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) 10 hr. J. Vermeij (Alphen). Leger des'H.
(Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr. Gem. (Van
Mandersloostr. 36) 10 streekdienst in Zw-
dam Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30 (oecum. viering, ds. Bogers en pastor
Velthuyse)); Piusk. zat. 7. zo 9 en 10.30: De
Bron zat 7. zo 9 en 11
BENTHUIZEN: Herv Gem. 9.30 kand. P. C.
Zorge, 6 ds. Boer. Geref./Herv. Gem. (geb.
'De Hoeksteen'. Schweitzerstr.-Bemhardstr.)
10 dienst. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk
10.30 ds. T. Poot, Woerden, 6.30 ds. v.d.
Hoef; Salv.kerk 10 ds. Schipaanboord,
Wadd.veen, 6.30 ds. Groenendijk, Scheve-
ningen; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds. v.d.
Hoef, 6.30 kand. Zorge. Geref. Kerk 9 ds. El
derman (in Dorpskerk), 6.30 ds. De Goede (in
rk kerk). Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
6.30 ds. Bac, wo. 10. 2.30 en 7 ds. Bac, bid
dag. Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
v.d. Pol. 6.30 ds. Ter Bals. Alphen; De Stek
9.30 ds. G. de Jong. Geref. Kerk 9.30 mr.
Vreugdenhil, Koudekerk, jeugddienst. 5 ds.
G. de Jong. Volle Evang.gemeente 'Bethel'
(Burg. Colijnstr. 83) 9.30.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9. 30 ds. Om-
mering, Alphen. 6.30 kand. C. Haasnoot. Lis-
se. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Huisman. Rk Kerk:
dorp zat. 7. zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo.
10.30; Rijndijk zo 9.
HILLEGOM. Herv. Gem. zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Verbeek, 5 ds.
Rothfusz en pastor J. Wanink, oecum. vesper.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. v. Langevelde.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat.
7,. zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boonstra.
Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 kand. J. Drost. Lei
den. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds. De Graaf. 6 ds. Sloof; Ontm-
.kerk 010 ds. Sloof, 6.30 ds. De Graaf. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie Kat
wijk aan Zee Geref. Kerk 9.30 ds. v. Bree-
voort. 5 ds. Kersten. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
Marinevliegkamp Valkenburg 10.30 oecum.
dienst, ds. J. A. v. Selms en pater F. Walters.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Visser. 6 ds. Schuurman; O. Kerk 10 ds.
Sjollema. 6 ds. Volk; Ichthusk. 10 ds. Drieber
gen. 6 ds. Vroegindeweij; Pniëlk. 9.30 ds.
Volk, 6 ds. Sjollema; Maranathakerk (Rijnsoe-
ver) 10 ds. Christ, 6 ds. Hovius. Overduin 2.15
ds. A. Baas. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds.
Westera-Franke, ha. Geref. Kerk Vr.kerk 10
ds. Mink, Arnemuiden, 5 ds. Koster; Triumfa-
tork. 10 ds. Koster, 5 ds. v. Breevoort. Geref.
K. Vrijg. 8.45 en 3.30 ds. Heida, ha. Ned. Ge
ref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 kand. C. P.
Kleingeld, 7 ds. W. Janse. Chr. Geref. K. 10
en 5 ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem.
(Unizaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5 leesd.enst. Geref. Gem.
in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 ds. J. A. Visser, ha, ma. 8.15
bijbelstudie. Soefi-beweging Universel Murad
Hassil (einde Zuid-Boulevard) 4 nam. univer
sele eredienst.
KOUDEKERK AAN DEN RUN: Herv. Gem.
10 ds. J. Quak, Berkel. 7 zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk 10 stagiaire mevr. L. Tamminga,
A.dam, 7 ds. Mak, Heemstede, gez. j'èugd-
dienst.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Zendingszondag Dorpsk. 9 ds. v.d. Born,
10.30 ds. Knorlh, 6.30 ds. Stegeman; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 ds. Stegeman. Leythenro-
de 10 ds. De Leeuw. Elis -ziekenhuis 9.30 ds.
Brommet, 10.45 hoogmis. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30
ds. Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10
dienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Gilhuis, Leusden, 7 ds.
Gesink, Noordwijk. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. De Gel
der; Pauluskerk 10 dienst. 7 ds. De Gelder.
Geref. Kerk 10 en 5 ds. Boswijk, ha. Geref. K.
Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10 en 4.30 ds. M J
Arntzen. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 (ge-
comb. met chr. geref. kerk) en 7 ds. Vos. Chr.
Geref. Kerk 10 ds. Vos. 4.30 ds. v Dijken. Ge
ref. Gem. 10 en 4 ds. Den Boer. Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.45 hr A v.d. Laak.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7. zo 10 en 11.30;
Poelpolder zat 7. zo. 10.30. Mariakerk zat 7.
zo. 9 en 10.15; Engelbew. zat. 7. zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
Qeugddienst) ds. Wegerif. Geref Kerk 9.30
mevr. ds. v.d. Weg. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. A. v. Heteren. Remonstr. Gem.
streekdienst in Zw.dam. Evang. gem. (ver.ge-
bouw 'De Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Klüsener,
Breukelen, 6.30 ds. Molenaar, Puttershoek.
Geref. Kerk 9.30 hr. L. Broek, O.geest. 7 ds.
Den Heeten, Hoofddorp. Rk Kerk zat. 7, zo. 9
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Ten Voorde. Geref. Kerk 9.30 dienst. 4.30 ds.
Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 kand. G.
Bijkerk. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze, 7 ds.
Smit, Hilversum. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10
hr. M. Schreuder. 7 ds. Christ, Katwijk aan
Zee.
NOORDWIJK Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds. Den
Hoed. Sliedrecht. 7 ds. Scholte; Hoofdstr.
(Zee) 10 ds. Ruitenburg; De Rank (Golfbaan)
10 kand. L. Burger, Wadd.veen. Zie ook
Buurtkerk. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.)
10 ds. Scholte, 5 ds. v.d. Lee; Vinkenl. (Bin
nen) 10 ds. Elgersma. Kapel W. v.d. Bergh-
stichting 11 ds. Slofstra. "Sole Mio' 9 ds. El
gersma. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) geen
dienst. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen
zat. 7, zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. v.d.
Meij, gezinsdienst; De Zilk 10 ds. P. Sierat,
O.geest. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozefk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7.
zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk geen dienst; Pauluskerk 10 ds. Da Cos
ta; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10 ds. Kooman,
maaltijddienst. 7 hr. W. Schot. Geref. Kerk 10
ds. Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schil
derschool) 9.30 en 5 ds. H. Scholte, Harder
wijk. ha. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum)
8.45 (morgendienst in Groene Kerk) en 4 ds.
K. Muller. Heerenveen. Van w.jckersiooth 4
nam. ds. H. Rijksen. ha. Endegeest 10 ds.
Friederich. Volle-evangeliegem. (Gem.cen
trum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7. zo. 9 en
10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 hr. N. Stam, Nieuwkoop. Geref. K. 9.30
en 5 ds. Zijl. Remonstr. Gem. 10 dr. Meijering,
O.geest. Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
v.d. Hoeven, 7 hr. J. Knoester, Scheveningen.
Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds. A. v.
Heteren.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 vicaris C. Haasnoot, 5 ds. Wagter; Bet-
helkerk 9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk Petra-
kerk 9.30 en 5 ds. Terpstra; Immanuelkerk
8.45,10.30 en 5 ds. Snel; Maranathakerk 9.30
en 5 ds. Cziria. Heilig Avondmaal. Geref. Kerk
Vrijg 10 en 5.15 ds. Grutter, ha. Chr. Geref. K.
9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 hr. S. Ouwehand. Katwijk, ha.
Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Vollebregt, 7 ds. Biewinga. Geref. Kerk 10 ds.
Bras, 7 zie hen/, gemeente. Chr. Geref. K. 10
en 5 ds. Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10.30 mevr. M. Driessen. Rk Kerk zat 7.
zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam, 6.30 ds.
A. Sterrenburg, Rijsoord. Geref. Kerk 9.30 ds.
De Reus, 6.30 ds. Zijl. Rk Kerk Aardam zat. 7,
zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr. Vermeu
len, 6.30 prof. dr. v.d. Beek. Geref. Kerk 9.30
hr. W. Volker, Vreeland. 6.30 ds. Veenstra,
Leiden. Geref. K. Vnjg. 10.30 en 5.30 ds. Hei-
da. ha. Vliegkamp Valkenburg zie Katwijk aan
den Rijn.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Schaap. 7 ds. De Zwart; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. De Zwart. Hen/ evang.
op geref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A
van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds. G. H. v.
Kooten, 4.30 ds. Kunz. Wadd veen Hulp en
Heil-kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10
zangdienst, ds. Vertieule. Geref. Kerk 10 ds.
De Zeeuw. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.15
en 4.30 ds. Boxman, ha. Rk Kerk Laur.kerk
zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hoof laan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap
Voorschoten (in Ds. Fortgensschool) 10.30
agapè-viering.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds.
Vroegindewey. Voorlhuizen. 5 ds. Goossen;
Hoeksteen 9.30 ds. J. v.d. Meiden. Ble.sw.jk.
6.30 ds. Schipaanboord; Bethelk. 9.30 ds.
Goossen. 5 ds. v.d. End. Huizen; Rehoboth-
school 9.30 ds. A den Hartog. Leusden; Imm-
kerk 10 ds D. Nicolai. 5 ds. v. Houwelingen.
Geref. Kerk Kruisk. 10.15 en 5 ds. De Moor;
Ontm.kerk 9.30 ds. Roggeveen. Heemstede.
Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds.
Hoogendoorn. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5
ds. v.d. Want
WARMOND: Herv. Gem. 10 dr. M. B. Blom.
O.geest. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 11
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra. 4.30 kand. v. Dis; Kievietk. ('Sa
men op weg') 10 ds. J. Visser; Messiask. 10
ds. v.d. Woude, gez. dienst; Dorpscentrum
9.30 ds, V. 't Hof, Woubrugge. Geref. Kerk Zijl
laan 7 nam. ds. v.d. Woude, zie ook Messias-
kerk. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Fockema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 dr. Haitsma,
Boskoop, 6.30 ds. Ouwendijk, Alphen. Geref.
Kerk 9 30 ds. Aalders. 6.30 ds. v.d. Kooi, Lei-
muiden. Ned. Prot. Bond (De Wijk. Schoolstr.
20) 10.30 ds. A. J. v.d. Poel. Rk Kerk zat. 7.
zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand. J. v.d.
Kamp, Beverwijk. Geref. Kerk 9.30 hr. J. P.
Karstens. Leiden, 7 hr M. Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30 en zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zo. 10; Meerburgkerk H. Rijn
dijk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds. Groe
nendijk. Scheveningen. 6 30 ds. Taselaar. Al
phen. Geref. Kerk 10 ds. Verdoorn,
Wadd.veen, 6.30 dr. Fernhout, Alphen. Re
monstr. Gem. 10 ds. Thieme-Tiesing, Bos
koop, streekdienst. Hooge Burch 11 ds. J.
Delhaas.
