'Eigenlijk zijn we
allemaal autistisch'
NEKKRAMP ETHIOPIË
27 MIUOEN
MENSEN BEDREIGD
MEMISA GIRO 1400 VMM
Meer dan veertig jaar LAK
Theatraal
vuurwerk
Art Pro
Oude muziek in Taffehzaal
Bach na pauze goed vertolkt
PAGINA 36
KUNST
ZATERDAG 25 FEBRUARI 198$
Dustin Hoffman speelt autistische man in 'Rain Man'
BERLIJN - Dustin Hoffman: „Het
is gemakkelijk om te zeggen dat
spelen in Rain Man heel belangrijk
voor me is geweest en dat nog te
menen ook. Je hebt bijna altijd het
gevoel dat de laatste rol die je ge
speeld hebt iets speciaals is ge
weest. Maar dit keer is dat gevoel
extra 'sterk. Het was ook een vrese
lijk moeilijke rol om te spelen; ie
mand die autistisch is. Het bete
kent dat je moet overtuigen als ie
mand die er nou juist niet in slagen
kan om zich te uiten".
"In deze rol moest ik als acteur in
een soort isolement zien te functio
neren. Normaal is reageren op je te
genspelers de helft van je werk, je
tegenspelers helpen je als vanzelf
op weg. Maar dus niet in Rain Man,
waar ik als Raymond Babbitt juist
niet dien te reageren op de andere
karakters, want Raymond is autis
tisch.
"We zijn gekomen tot een film
waarvan Barry Levinsön zei: "Het
is aardig, maar commerciëel zal het
wel weinig opleveren, want deze
film biedt alleen maar die twee ke
rels en hun auto, het is een karak
terstudie, te Europees eigenlijk,
weinig structuur". Maar kijk nou
eens: het publiek reageert wild en
thousiast. Het is allemaal veel beter
uitgepakt dan we hadden durven
dromen".
"Als eerste regisseur hadden we
Martin Brest gevraagd om Rain
Man te maken. Die vreesde echter
dat het hele middendeel van de
film te vormeloos zou worden. Ver
volgens kreeg Steven Spielberg
het project aangeboden in de tijd
dat hij de laatste hand legde aan
Empire of the Sun. Hij was zeer ge
ïnteresseerd. maar hij had zich al
eerder verplicht tot de opnamen
voor Indiana Jones III. Vervolgens
kwamSydney Pollack aan de
beurt. Die bracht twee schrijvers
mee die twee maanden vergeefs
hebben geprobeerd het basisver-
haal naar hun inzichten om te bou
wen. Toen dat niet lukte pakten ze
hun biezen".
Circus
"Op een zondag ging ik met mijn
kinderen naar het circus. En in de
rij achter me zit Barry Levinson. Ik
had hem nooit eerder persoonlijk
ontmoet, maar ik voelde me min of
meer verplicht hem aan te spreken,
omdat hij me een paar jaren gele
den had gevraagd voor Tin Men,
een rol die ik toen had geweigerd
omdat ik geen vertrouwen had in
dat script. Dat was toen allemaal te
lefonisch afgehandeld. Toen ik Tin
Men later zag, moest ik toegeven
dat ik me bij de beoordeling van
dat script vergist had en dat wilde
ik in de pauze van de circusvoor
stelling Barry toch vertellen. En al
pratende kwamen we op Rain Man
en Barry bleek zeer geïnteresseerd
te zijn en ook bereid om het te re
gisseren".
„Een jaar heeft het gekost deze
productie rond te krijgen, met wel
als bijkomend voordeel dat ik nog
nooit zó goed voorbereid aan een
rol ben begonnen. Leukste onder
deel van het proces vind ik altijd
het research. Omdat het heerlyk is
te leren over dingen waar je niets
van afweet, te praten in het geval
van Rain Man met dokters, psy
chiaters. Lezen wat er over zo'n on
derwerp geschreven is. Je maakt je
huiswerk. Ik wilde weten wat au
tisme is. Het gaat om een ziekte die
als zodanig pas in 1941 of 1942 on
derkend is. Tot die tijd meende
men dat het een vorm was van schi
zofrenie, of nog erger: men dacht
het een geestelijke beschadiging
was die kinderen alleen konden
oplopen als ze door hun ouders
mishandeld waren".
"Ik wilde me er meer bij kunnen
voorstellen dan iedereen al weet.
Ik herinner me dat ik voor het eerst
aan een autistische patiënt werd
voorgesteld. Een man die zat te
eten. Een bordje frietjes. En ik
keek naar die man en dacht: 'Waar
is-ie?' Hij scheen mij niet te zien.
'Waar zit hij ergens met zijn ge-
"Je kunt niet zeggen: We maken een film over autisme.
Dat wordt kassa! Het klinkt niet als E.T. of Star Wars.
En toch is Rain Man momenteel de drukst bezochte film
in Amerika".
In een Berlijnse hotelsuite blijkt Dustin Hoffman even
verbaasd als opgetogen over het fenomenale succes van
de film waarin hij de hoofdrol speelt van een autistische
man die met zijn broer (Tom Cruise) per auto de
Verenigde Staten doorkruist. Rain Man is een project
dat door drie regisseurs in de steek was gelaten, tot
Barry Levinson het wèl aandurfde. Tien dagen geleden
bleek de film goed voor acht Oscar-nominaties. Deze
week kwam daar de Gouden Beer bij, de hoogste prijs
van het Berlijnse Filmfestival.
De film gaat begin maart in Nederlandse première.
door
Pieter van Lierop
dachten?' Ik vroeg of ik hem mocht
aanspreken. Dat mocht. Ik vraag
hem: 'Waar denk je aan?' En die
man zegt: 'Frietjes!'En mijn eer
ste gedachte was: 'Dat zou ik zelf
ook vaker moeten doen'... Begrijp
me goed. Ik wil autisme niet baga
telliseren en ik bedoel niet dat ik
autistisch zou willen zijn. Ik ben
van mezelf al autistisch genoeg.
Dat zegt mijn vrouw tenminste..."
Ziekte
"Maar waar Rain Man over gaat
volgens mij en wat ik geloof dat
ook Barry met zijn film wil uit
drukken, dat heeft slechts gedeel
telijk te maken met die ziekte. Het
is veel meer een beeldspraak over
een soort autisme zoals we dat alle
maal op de een of andere manier
hebben opgelopen. Het gaat over
het feit dat we voortdurend bezig
zijn met ons geestelijk af te grende
len van andere mensen en van din
gen waarvan we weten dat ze ge
beuren. En dat gebeurt nu waar
schijnlijk meer dan ooit tevoren in
de geschiedenis van het mensdom.
Wat men over autisme meent te we
ten, het is.nog steeds voornamelijk
een kwestie van gissen, is dat het te
maken heeft met een overdosis aan
emotionele impulsen. Dat het ge-
voelsapparaat overbelast raakt".
"Je kunt stellen dat iets derge
lijks ook in onze cultuur gebeurt.
En dat is niet alleen een kwestie
van technologie, maar meer van
hoe we daarmee omspringen. We
zijn niet gewend naar ons zelf te kij
ken als de mensen die deel uitma
ken van een bepaalde periode in dé
geschiedenis. Maar later zullen ze
op ons terugzien en zeggen: 'Kijk
eens hoe raar dat was, wat er ge
beurd is met de mensen die geleefd
hebben in de tweede helft van de
twintigste eeuw!' Mijn vader is 81
jaar oud. Hij bestond al toen er nog
niet eens draadloos telegrammen
verzonden konden worden. Daar
na kwam de radio, de televisie en
nu hebben we communicatie-satel
lieten. De snelheid waarmee je al
les te weten komt, en de veelheid
aan schokkende informatie, dat
heeft op ons allen een effect dat zo
diep is dat we het nauwelijks nog
kunnen begrijpen".
"Mijn vader heeft ooit recht
streeks die fameuze radio-reporta
ge gehoord van de ramp met Hin
denburg. Die zeppelin die zo
prachtig majestueus bij schitte
rend weer op een feestelijke dag
was komen aanzeilen en plotseling
in brand vloog. En de radio-man
ziet hoe de ramp zich voltrekt en
blijft de luisteraars vertellen hoe
ineens mensen brandend uit de
lucht komen vallen. En je hoort de
verslaggever huilen van ontzetting,
tot hij geen woord meer kan uit
brengen. Die radio-opname is be
waard gebleven. Ik heb hem zelf
ook nog wel eens géhoord. Vrese
lijk was het. Maar denk eens aan de
indruk die dat toen gemaakt moet
hebben in die begindagen van de
radio".
Aardbeving
'Later kwam er televisie. De aard
beving in Armenië, meteen op de
buis. En je zit op het toilet en leest
in de krant moord hier, verkrach
ting daar en de planeet gaat naar de
kloten. Een gat in de ozonlaag. En
je gaat naar een hotel en de air con
ditioning geeft je veteranenziekte.
Al die informatie, of je het leuk
vindt of niet, bereikt je en wordt in
jou opgeslagen. Het is een overdo
sis aan informatie en emotionele
impulsen waar je niet meer op rea
geren kunt".
"En dat is vergelijkbaar met wat
er gebeurt met iemand die aan au
tisme lijdt. Ik vroeg aan dokter Oli
ver Sacks, die een expert is op dit
gebied: 'Bedoelt u dat ze alles kun
nen onthouden?' En hij antwoord
de: 'Het is erger dan dat, ze kunnen
niets vergeten!' Je kunt je als indi
vidu afvragen waarom je bij al die
ellende en onheilstijdingen niets
meer voelt. Het is vergelijkbaar
met wat er gebeurde in concentra
tiekampen. Als iemand daar een
paar maanden zat en het wilde
overleven, kon hij dat alleen maar
als hij het voor elkaar kreeg een
ADVERTENTIE
1 VACCINATIE KOST 50 CENT,
MET 25 GULDEN REDT U 50 LEVENS
Dustin Hoffman: "Wij beginnen met zijn allen steeds i
kers te lijken".
soort scherm op te trekken tussen
zichzelf en wat er om hem heen ge
beurde. En wij beginnen met zijn
allen steeds meer op die stakkers te
lijken".
"Alle ellende die we om ons heen
waarnemen, diep in ons binnenste
verontrust die ons wel degelijk.
Maar het is als met te veel sex, of te
veel drugs. Je voelt niks meer.... Ik
bedoel met dit hele verhaal te zeg-
gen dat toen deze film gemaakt Tom Cruise
ging worden, geen mens er in ernst
op rekende dat het grote publiek
zich zou gaan identificeren met
Raymond. Het is ondenkbaar dat
het publiek zich zou vereenzelvi
gen met een autist. Maar nu Rain
Man zo veel succes heeft, begin ik
me af te vragen of het misschien
waar kan zijn dat het publiek zich
wel degelijk met hem identificeert.
Om de redenen die ik net heb uit
eengezet".
Dustin Hoffman (bekend als een
'lastig' acteur, tijdens het maken
van Tootsie vlogen soms de stoelen
over de set) is buitengewoon lo
vend over zijn samenwerking met
regisseur Barry Le-
"Peregrino' bestaande uit Ruth Caransa
sopraan, Kees Voortman - counter-tenor.
Jan Sleumer - tenor, Willem Bouman - bas
en Tonny Holsbergen - mezzo-sopraan en
draailier. Annet varvWiechen: dia-presen
tatie en Ruud Conens: fotografie. Gehoord
en gezien in de Taffehzaal op 24 februari.
LEIDEN - Reizen is vandaag de
dag een van onze geliefdste be
zigheden. In de winter is er de
trek naar de sneeuw, 's Zomers
zwermt iedereen uit naar andere
delen van de aarde. Ook in de
Middeleeuwen werden al lange
reizen ondernomen. Uit geloof,
ter boetedoening, uit zucht naar
avontuur of om een gelofte na te
komen ondernam men pel
grimstochten naar heilige plaat
sen zoals het graf van de apostel
Jacobus de Meerdere er een is.
De pelgrim van toen heeft zijn
sporen nagelaten in het land
schap, de bouwwerken, in legen
den en in de muziek. Reizend en
zingend in groepen kwam er tus
sen pelgrims van allerlei landen
een soort culturele uitwisseling
op gang.
Annet van Wiechen en Ruud
Conens hebben een aantrekkelij
ke diaserie samengesteld die als
het ware in één avond verslag
doet van deze specifieke pel
grimstocht naar Santiago %de
Compostela. De bezoeker wordt
tijdelijk pelgrim. Zo doen we tij
dens deze lange reis tal van ker
ken en abdijen aan die aan de be
kende Jacobsweg gelegen zijn.
We bekijken kapiteeltjes, glas
schilderingen en manuscripten.
Deze middeleeuwse manuscrip
ten bevatten miniaturen, mu
ziekschrift en teksten van oude
gezangen en hier is dan ook het
aansluitingspunt met het ensem
ble 'Peregrino'. Zij zingen in ou
de stijlen (van ca. 650 tot ca 1650)
liederen over de dood, de Maagd
Maria, pelgrimsliederen. Mu
ziekstijlen ouder dan meestal op
oude-muziek concerten wordt
gehoord; enkele van de vroegste
meerstemmige liederen, die dan
ook wat onzeker van toon klon
ken. Verschillende 'Cantigas de
Santa Maria' die in opdracht van
Alfonso de Tiende waren ge
schreven. Het pelgrimslied 'La
Grande Chanson' waarin halte
plaatsen worden bezongen op de
route naar Santiago de Compos
tela. Veel interesse ondervond
Tonny Holsbergen met haar
draailier, die naast de darbuka
(soort trom) het enige instrument
Dat het geestelijke en het we
reldlijke nogal eens dicht bij el
kaar lagen, bleek uit liederen die
eerst Jezus bezongen en vervol
gens in één adem door de gelief
de. Met veel plezier in het onder
werp vertelde Annet smeuïge
verhalen over de gevaren en ge
neugten onderweg. Wat de mu
ziek betreft, die kon hier en daar
nog wel eens wat middeleeuwse
doortastendheid gebruiken.
MONICA SCHIKS.
LEIDEN - Scène van toneelgroep Tango met de een-akter '26 mei' tijdens het Korte Stukken Festival dat gister
avond onder grote belangstelling werd gehouden in het Microtheater Imperium aan de Oude Vest.
(foto Henk Bouwman)
Mark van Duijn. Toneelbeeld: Stan Lutz.
Regie: Frans Strijards. Gezien in het LAK
Theater op 24 februari. Herhaling op 25
februari.
LEIDEN - Een bezoek aan
"De laatsten der onverstandi-
gen" levert alleen al vanuit the
atraal oogpunt een ervaring op.
Met de precisie van een compu
ter en vaak in moordend tempo
wordt een lange reeks monolo
gen en dialogen, vol verrassen
de wendingen in dynamiek,
tempo en stemkleur,' over de
toeschouwer uitgestort. Strij
ards op z'n best in een virtuoos
spel met teksten, aangevuld en
ondersteund door toneelbeel
den die dezelfde discipline uit
stralen, vol onverwachte wen
dingen die zelden de indruk
wekken van een effect op zich.
Aan verbale en visuele hu
mor geen gebrek, vooral niet
daar Strijards en Handke de on
dernemerswereld niet alleen
bevolkt hebben met driedelig
grijs, maar ook met een jezuïti
sche prelaat, de vrouwelijke
manager met mannelijk ge
dragspatroon, en een sexegeno-
te die zakelijke argumenten
kracht bijzet met haar dijpartij.
Ogenschijnlijk is het of een mo
derne Feydeau zich op markt
mechanisme en ondernemers
klimaat gestort heeft, inclusief
de huisknecht die zo graag het
spel van zijn meester zou willen
spelen en de verdwaasde echt
genote die ieder contact met de
realiteit verloren heeft. De tek
sten wijzen echter in een ande
re richting, angstwekkend en
ontluisterend tegelijk. In wei
nig stukken staat het woordje
"ik" dermate centraal en met de
minuut wordt de aanklacht te
gen de ont-individualisering
door sociale gedragspatronen
sterker.
De ondernemers assimileren
zich constant aan het voor hen
geldende verwachtingspa
troon, verwijten elkaar dat zij
dat proces bevorderen, maar
stellen ondertussen wel een
voorbeeld waaraan de klasse
der huisknechten zich al te
graag spiegelt. Alleen de kleine
aandeelhouder blijft zich nog
even verzetten, maar ook zijn
gedrag blijkt weinig meer dan
een ritueel van iemand die er ei
genlijk dolgraag bij zou willen
horen. Pas als hun sociale posi
tie ondergraven is, blijken de
diverse personages weer in
staat tot individuele emoties,
maar dan is het te laat. Zij heb
ben het menselijk gedrag ver
leerd en verliezen zich in cli-
ché's en onverstaanbare klank
patronen. Het door Handke be
dachte slot is echter zwak, on
danks de ook daar sterkte, zy
het uiteindelijk wel erg abrupte
enscenering van Strijards. Op
dat moment heeft de toeschou
wer echter zoveel theatraal
vuurwerk achter de rug, dat die
ene niet ontploffende vuurpijl
nauwelijks opvalt.
PAUL KORENHOF
'Een goed regisseur,
Bary Levinson is er zo een, houdt
de alertheid van de acteurs vast
door een losse manier van regisse
ren. Hij vindt het veel minder be
langrijk dat de dialogen letterlijk
zijn, zo lang er maar ongeveer
wordt gezegd wat de bedoeling
was. Hij heeft vrijwel de hele film
opgenomen met twee camera's te
gelijkertijd, opgesteld in verschil
lende posities, zodat we veel mip-
der overnieuw moesten doen om
camera-technische redenen".
"Zoals ik er ook bijzonder van
genoten heb dat we deze hele film
in 'continuïteit' hebben opgeno
men. De scène's komen dus op het
doek in dezelfde volgorde als waar
in ze zijn gedraaid. Dat doet men
vrijwel nooit, omdat het duurder is,
maar vroeger was het normaal.
"Stel datje een film maakt over een
man die de marathon loopt en daar
heeft men een stadion met veel pu
bliek voor moeten organiseren.
Dan zal men doorgaans om prakti
sche redenen eerst de scène's
draaien van het vertrek en de aan
komst in het stadion, zodat de figu
ranten op de tribunes minder uren
maken en minder geld kosten.
Daarna draaien ze dan pas de scè
ne's van de marathonloper onder
weg. Maar worden de scène's in
'continuïteit' opgenomen, dan zal
de atleet er overtuigender ver
moeid uitzien op het moment dat
hij het stadion weer binnenkomt.
Dat is dan een extreem voorbeeld,
maar als je in continuïteit draait ge
beuren er altijd dingen die anders
niet zouden zijn gebeurd en die
winst opleveren voor de overtui
gingskracht".
Concert gegeven door het trio Alexander
Pavloff - clavecimbel. Ludmilla Chekerjova
- cello en Robert Bakker blokfluit. Ge
hoord 24 februari in de Kapelzaal van K&O
te Leiden.
LEIDEN - Het,was alles Bach
wat er klonk gisteravond in de
Kapelzaal, daar moest het in ie
der geval voor doorgaan. Als va
der Bach voor de pauze aanwezig
was geweest, had hy menigmaal
afgetikt en aangegeven hoe het
dan wel moest klinken. Nee,
voor de pauze lag dit 'leerzaam'
muziekavondje nog slapjes en
zielloos onder de wol. Noch va
der (Johan Bach) noch zoon (Jo-
hann Ghristoph Friedrich) ver
mochten leven in de brouwerij te
brengen. Het publiek luisterde
welwillend naar een clavecinist
Alexander Pavloff, die aanvan
kelijk wat te gehaast en slordig
speelde, een fluitist Robert Bak
ker, die in zijn spel geen span
ning wist op te bouwen en een
celliste Ludmilla Chekarjova,
die in de Sonate in A gr.t. van
J.C.F. Bach van nervositeit regel-
matig verkeerd intoneerde, in
zetten vergat, geen mooie klank
wist te strijken.
Wat er in de pauze besproken is
door deze drie, weet ik niet, maar
na de pauze keerde het trio als
herboren terug op het podium.
De Sonate in g.kl.t. van Carl Phi-
lipp Emanuel Bach was een vera
deming. Bakker blies intenser en
legde leuke accenten. Pavloff
bleek over virtuositeit en muzi
kaliteit te beschikken en Lud
milla voelde zich met haar conti-
nuopartij veel meer op haar ge
mak en dat was duidelijk te ho-
Een kleine glansrol speelde Pa
vloff in zijn improvisatie op 3
Bach-thema's, opgegeven door
het publiek. Met name fri zijn ge
ïmproviseerde Prelude en Fuga
toonde hy zich een muzikaal en
vindingrijk vakman. Even een
fuga 'bouwen' lijkt mij verre van
gemakkelijk. De Sonate in D gr.t
van J.C.F. Bach vormde een aar
dig slot aan dit concertje.
Inmiddels had Pavloff het zó te
pakken, dat hij het langzaam
wegstromend publiek in zeer ge
broken Engels terugriep en met
het bekende lied uit de Valerius
Gedenkklank "Merck toch hoe
sterCk" als een charmant gebaar
naar het Westen afscheid nam.
LIDY VAN DER SPEK
Expositie 'Opwaartsche Wegen'
DEN HAAG - In het Letterkundig Museum in Den Haag is van 11 maart
tot 20 mei onder de titel 'Geen suikerhèiligen, geen zondagsdichters' een
tentoonstelling te zien over het protestantse letterkundige tijdschrift 'Op
waartsche Wegen', dat verscheen van 1923 tot 1940. Tot de medewerkers
van 'Opwaartsche Wegen' behoorden onder andere Willem de Mérode,
Gerrit Achterberg, H.M. van Randwyk, Roel Houwink en C. Rijnsdorp.
Met documenten, handschriften, boeken, foto's en geschilderde portret
ten een beeld vèn de geschiedenis van dit tijdschrift.
LEIDEN In Leidse universitaire kringen werd in
1946 een kunstcommissie opgericht: de creatieve en
kunstzinnige behoeften der academieburgers moesten
bevredigd worden. Dat is dus 43 jaar geleden. Gisteren
werd in formele (drie sprekers) en informele sfeer ech
ter het veertigjarig bestaan van het LAK gevierd. Een
rekenfoutje?
Nee. Het uitstel van de viering was het gevolg van
het onzekere voortbestaan de afgelopen drie jaar. Mi
nister Deetman van onderwys, de man die eerst bezui
nigt en dan tot nadenken komt, vond een studenten
voorziening als het LAK een overbodige luxe. De don
kere bezuinigingswolk lijkt nu echter voorbij te drij
ven, zozeer zelfs dat LAK-coördinator Roland Helmer
een stoelenplan lanceerde. De houten stoelen, die zo
vrouwonvriendelijk waren omdat je er gegarandeerd
met je panty's aan bleef haken, zijn nu voorzien van
echte bekleding en kussentjes. Een hele verbetering
dus.
Meer dan veertig jaar LAK. In die tijd is er een hoop
veranderd. In 1959 werd het LAK geopend op een zol
der. Toen nog een universitaire aangelegenheid, open
de het LAK in de loop der jaren ae deuren voor de
"echte" Leidse bevolking. De gemeente ging tot subsi
die over. Daardoor kreeg het LAK een unieke brug
functie: universitaire en niet-universitaire mensen
kwamen dichter bij elkaar. Bovendien bleek het thea
teraanbod een goede aanvulling op het wat behouden
der repertoire van de schouwburg. En op het LAK kon
de kunst in de praktijk beoefend worden. In 1972 ont
stond een aantal sectoren die cursussen organiseer
den, uitvoeringen gaven of tentoonstellingen hielden!
Muziek (CM, LESKO), beeldende kunst (Galerie eij
BK), toneel en dans (Drama), literatuur (LAK literair),
fotografie en film (Fqto). Deze diversiteit is dan ook
een van de handelsmerken van het LAK, zoals be-
stuursvoorzitster Tineke Cleiren opmerkte. Dat wet
houder van cultuur Fred Kuijers zich even vergiste
toen hij meende jaarlijks ene kleine 50.000 subsidie te
verstrekken (in werkelijkheid is het 42.000) en stu-
dentenvoorzieningen-hoofd Peter Floor moest beken
nen dat hij eigenlijk nooit in het LAK kwam, kwam ten
goede aan de informele sfeer die het LAK zo kenmerkt.
Men liet zich de hapjes en drankjes goed smaken.
INGRID VAN FRANKENHUYZEN
