'Begrip en inzicht doen wonderen' vit m Duistere koffie Denkwijzer Onze taal Onderwijs aan slechthorenden en spraakgestoorden bestaat 75 jaar *1 ZATERDAG 18 FEBRUARI 1989 PAGINA 27 Directeur L.F.M. Smits in een geluidsarme testcabine van de Cor Emousschool voor slechthorende kinderen en kin deren met spraak- en taalmoeilijkheden: "Er bestaan tests die al bij zes a zeven maanden slechthorendheid kunnen constateren" "Kiezen we als maatschappij eigenlijk wel voor de zwakken? Of kiezen we juist voor diegenen die het wel gered hebben? Voor hun DAT- recorder, voor hun dure auto?". L.F.M. Smits vraagt het zich hardop af. Hij is directeur van de Haagse Cor Emousschool, een school voor slechthorende kinderen en kinderen met spraak- en taalmoeilijkheden. Deze tak van het speciaal onderwijs beleeft dit jaar het 75-jarig jubileum. Een mijlpaal, maar de armen worden niet tevreden gevouwen. door Erna Cornelissen "De mogelijkheden om slechthoren de kinderen en kinderen met spraak- en taalproblemen te helpen, zijn in deze driekwart eeuw enorm toegenomen. Betere hoorapparaten, betere onderwijsmethoden, betere diagnoses. Het grote probleem is echter datje daar dan ook veel meer geld in moet stoppen, en dat willen we niet. We kiezen voor een maat schappij die welvaart blijkbaar bo ven welzijn stelt". Smits werkt al een fors aantal jaren met doven en slechthorenden: eerst 22 jaar als leraar aan het Instituut voor Doven in Sint-Michielsgestel, en de afgelopen ne gen jaar als directeur van de Cor Emous school. "Het is niet altijd eenvoudig om de moed er in te houden. Soms ben je de wanhoop nabij. Je vraagt je bij dat bij zonder arbeidsintensieve werk vaak af: hoe kan ik hier ooit een zinnig resultaat behalen? Men zegt wel datje in dit werk veel geduld moet hebben. Ik geloof datje eerder veel inzicht nodig hebt. Inzicht waardoor je beseft dat het niet gaat om spectaculaire sprongen vooruit. Inzicht dat je helpt je te richten op de kleine stapjes in de goede richting". Anders en minder Voor slechthorende kinderen was een al lereerste stap in die goede richting de op richting van "De Eerste Nederlandsche School voor Slechthoorende Kinderen" in 1914. Later werd deze omgedoopt tot Cor Emousschool, naar Cor Emous uit Lunteren, die een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ontwikkeling van de soci ale opvang en begeleiding van slechtho rende jongeren. Vandaag de dag zijn er ruim dertig door heel het land verspreid. Na al die jaren is één ding onveranderd gebleven: de behoefte aan speciaal on derwijs voor slechthorende kinderen. "Zo'n kind hoort anders en minder. Daardoor is ook spreken en het leren van taal moeilijk. Dat moet je tijdig signale ren, anders is het te laat voor zo'n kind. Er is dan al behoorlijk wat schade aange richt: onbegrip, isolement en spannin gen in het gezin. Het kind staat als agres sief te boek, maar wanneer het dan uit eindelijk bij ons terecht komt, blijkt dat na enkele dagen al over te zijn. Begrip en een juiste aanpak doen wonderen". Het komt regelmatig voor dat ouders eigenlijk te laat ontdekken dat hun kind slecht hoort of moeite heeft met taal. Smits: "Het is zaak deze handicap zo snel mogelijk te signaleren, liefst nog vóór de derde verjaardag. Er bestaan tests die al bij zes a zeven maanden slechthorend Vandaag de dag is koffie de meest ge bruikte stimulerende stof in dé wereld. Het is zelfs zo populair en zo gewoon om koffie te gebruiken, dat de meeste mensen het onjuiste idee hebben dat het een vol strekt onschuldige stof is, waarmee je hoogstens je voordeel kan doen, en waar aan verder niet of nauwelijks bijwerkin gen kleven. De waarheid is dat koffie, of liever de caffeine in de koffie een echte drug is, die tot verslaving kan leiden en die bij overmatig gebruik ernstige licha melijke en psychologische problemen kan geven. Het is zelfs waarschijnlijk dat angstgevoelens, gevoelens van prikkel baarheid en depressiviteit, slaapproble men en hartkloppingen bij veel mensen het gevolg zijn van caffeïnegebruik of van onthoudingsverschijnselen bij min of meer plotseling stoppen met het ge bruik van caffeine. Anders dan alcohol, dat al vele duizen denjaren op ons menu staat, is koffie een betrekkelijke nieuwkomer. Zo'n.300 jaar geleden werd in Europa nog nauwelijks koffie gedronken. In ons land werd het eerste koffiehuis in 1654 in Den Haag ge opend, een noviteit, onder invloed van het zich uitbreidende Turkse Rijk naar ons overgewaaid. In de loop van de 15de eeuw was men begonnen in zuidelijk Arabië om koffie te verbouwen en werd het drinken van koffie in toenemende mate populair onder de aanhangers van de islam. Er is daar heel wat theologische strijd over koffie gevoerd, omdat ortho doxe moslims van men ing waren dat kof fie een vergiftigend effect op de hersenen had en dus, net als alcohol, door de koran als verboden moest worden beschouwd. Maar het koffieverbod heeft het uiteinde lijk niet gehaald, en Turkse koffie, één van de meest sterke wijzen van bereiden van koffie, is tot op de dag van vandaag de meest sterkste bereidingswijzen van koffie, is tot op de dag van vandaag in de Arabische wereld gebleven. Dat men het als een drug bleef beschouwen, blijkt wel uit het feit dat koffie aanvankelijk alleen heid kunnen constateren. Veel ouders zijn zelf heel alert, maar het blijft moei lijk. Dat geldt vooral wanneer het hun eerste kindje is, want dan hebben ze geen vergelijkingsmateriaal". "De klacht van de ouders luidt meestal: "Mijn kind praat niet goed". Wanneer ze die uiten tegenover de huis arts stelt die hen veelal gerust met de me dedeling dat het wel goed komt als het kind eenmaal op school zit". Veel kinde ren komen dus wel op tijd bij een arts, maar voor begeleiding van de stoornis worden ze vaak te laat doorverwezen. Ze moeten dan wel worden door verwezen naar spraakdeskundigen, en niet naar het medisch circuit zoals nu nog vaak ge beurt. Gehoortest "Een spraak-taal-onderzoek door een logopedist of een gehooronderzoek in een audiologisch centrum kunnen de twijfels van de ouders wegnemen. Hier in Den Haag krijgen alle ouders van jon ge kinderen de uitnodiging hun kind een gehoortest te laten doen. Dat gebeurt in de Cor Emousschool. Zo'n 85 procent maakt ook daadwerkelijk gebruik van het onderzoek". Ook een keel-, neus- en oorarts of een kinderarts kan overigens doorverwijzen naar een audiologisch centrum. De Cor Emousschool biedt momenteel plaats aan 183 kinderen in de leeftijd van drie tot veertien jaar. Opvallend is dat daarvan slechts 35 kinderen slechtho rend zijn. Smits: "De rest heeft spraak- en taalmoeilijkheden die niet het gevolg zijn van slechthorendheid. De laatste in bijzondere gelegenheden, de koffiehui zen mocht worden gebruikt, waar boven dien alleen mannen mochten komen. Het is vermoedelijk die combinatie, koffie en mannen, waardoor de koffiehuizen gelei delijk tot plaatsen werden waar over al lerlei zaken van politieke, sociale of lite raire aard van gedachten werd gewis seld en waar de nodige revoluties werden uitgebroed. Vanwege zijn stimulerende effecten werd koffie ook medisch interes sant en er werden de meest uiteenlopende werkingen aan toegeschreven. De artsen in de 17e, 18e en 19e eeuw vlogen elkaar voortdurend in de haren over de vraag of koffie een gevaarlijke stof was die alleen met de grootste voorzichtigheid en onder doktersvoorschrift zou mogen worden ge bruikt. Er waren er ook die vonden dat juist zoveel mogelijk koffie moest worden verbruikt, omdat daardoor alcohol, dat als een veel gevaarlijker stof werd be schouwd, vermoedelijk verdrongen zou worden. Het is trouwens een misvatting dat koffie de nadelige effecten van alcohol opheft. Want men blijft er dan wel wakkerder door, maar de effecten van alcohol op or i ëntatie- en oordelingsvermogen worden er niet door weggenomen. Caffeine, de werkzame stof of de eigen lijke drug in koffie, treffen we tegenwoor dig ook aan in tal van andere produkten. Het komt voor in bepaalde softdrinks, zoals coca-cola en in huis-tuin-en-keu- kenmiddelen als aspirines. Het zit ook, maar dan in een wat andere samenstel ling in een drank als thee, en in zoetwa ren zoals chocola en dus natuurlijk ook in chocolademelk. Verder zijn er bepaalde "pep"-dranken op de markt, die nog wel eens aan sporters en chauffeurs worden aangeprezen, waarin caffeine zit. Wat is precies het effect van caffeine op het menselijk lichaam? In kleine doserin gen, 50-200 mg, stimuleert caffeine onze hersenschors en doet daardoor onze alert heid, helderheid in denken en in aan dacht duidelijk toenemen. Dat is natuur- twintig jaar is die verhouding sterk aan het omslaan. Slechthorendheid komt minder voor door verbeterd pre- en post nataal onderzoek en door betere medicij nen. Bovendien kunnen we meer slecht horende kinderen doorverwijzen naar het gewone basisonderwijs, dank zij een sterke ontwikkeling van de hoorappara ten". De kinderen krijgen les in dezelfde vakken als op een gewone basisschool. Alleen de lesmethode wijkt af. Het ge sprek staat namelijk centraal. "Slechtho rendheid en spreek- en taalmoeilijkhe den zijn primair communicatieproble men, je bent gehandicapt in contacten met anderen. Vandaar dat het gesprek en een individuele benadering centraal staan. Communicatie-school, zo noem ik onze school wel eens. Het contact met het kind is sterk en dat ervaar ik als bij zonder prettig. Wie lesgeeft aan slechtho renden is voor hen de gewone meester met wie ze echter voortdurend in ge sprek zijn. Dat gesprek is het instrument om de handicap te overwinnen". Behalve de gewone leerkrachten wer ken aan de Cor Emousschool onder an dere een team van logopedisten, een kno-arts, een audioloog en een psycho loog. Opgave Bij het woord 'slechthorend' kan ieder een zich meteen een voorstelling van de handicap maken, maar bij 'spraak- en taalmoeilijkheden' ligt dat minder voor de hand. Smits: "Dat kan ik niet in één karakteristiek weergeven. Wel zijn er een aantal factoren die een rol spelen. Moto lijk de reden waarom mensen bij het op staan, of in de loop van de ochtend graag koffie gebruiken. In grotere doses, 500 mg of meer, stimuleert caffeine de hersencen tra die de ademhaling en de activiteit van onze bloedvaten besturen. Hoge dose ringen caffeine beïnvloeden onze hart- en vaatstelsels door de hartspieren te stimu leren en door de hartslag en het bloedvo- lume vanuit het hart te doen toenemen. Het verwijdt de bloedvaten van de lon gen en de bloedvaten rondom het hart en heeft ook een stimulerend effect op de bloedtoevoer naar de hersenen, wat een verklaring kan zijn voor het feit dat hoofdpijn soms vermindert door caffeine te gebruiken, zoals in aspirines. Verder heeft caffeine een uretische werking, dat wil zeggen dat de uitscheiding van urine er door wordt geprikkeld. Ten slotte kan het tot bewegingsopwinding leiden en zelfs tot trillingen van de handen, ook bij relatief kleine doseringen. In de loop van de afgelopen jaren zijn in onderzoek een aantal negatieve effec ten van caffeine op gezondheid geconsta teerd. Zo is het mogelijk dat overmatig caffeïnegebruik hartziekten kan uitlok ken, vooral in combinatie met nicotinege- bruik. Caffeine kan voorts een rol spelen bij het ontstaan van maag-darmstoor- nissen, zoals zweren. Er zijn ook aanwij zingen dat zeer regelmatige koffiedrin kers een hogere bloeddruk hebben dan ge heelonthouders. Wat betreft de psychologische effecten wordt wel gesproken van een syndroom rische problemen bijvoorbeeld, waar door het misgaat met de coördinatie van bepaalde spieren die met de spraak te maken hebben". "Dan zijn er moeilijkheden die ont staan door een afwijkende emotionali teit. Die kinderen zeggen bijvoorbeeld iets dat een negatieve reactie bij anderen oproept. Toch zijn ze niet in staat de ver binding te leggen tussen wat zij doen en dat caffeïnisme wordt genoemd en dat gevolg zou zijn van een acute of van een chronisch overgébruik van caffeine met als gevolg daarvan bepaalde vergifti gingsverschijnselen. Caffeïnisme lijkt sprekend op een ander syndroom, name lijk de angstneurose, met symptomen als prikkelbaarheid, desoriëntatie "in plaats, tijd en persoon", hartritmestoor nissen, zintuiglijke waarnemingsstoor nissen (zoals verminderd zien, horen, en verminderde tastzin) en toegenomen ge voelens van angst en gedeprimeerdheid. Ook kan zogenaamde acute caffeïnever- giftiging optreden. In de tiende editie van de Internationale Classificatie van Ziekten, die de Wereld Gezondheids Or ganisatie over enige tijd publiceert, wordt acute caffeïnevergiftiging om schreven als een toestand die het gevolg is van consumptie van een dosis caffeine boven de 250 mg waarbij ten minste 5 van. de volgende symptomen aanwezig zijn; 1. rusteloosheid; 2. zenuwachtigheid; 3. opgewondenheid; 4. slapeloosheid; 5. op vliegingen; 6. sterke neiging tot urineren; 7. maag-darmstoornissen; 8. spiertrek- kingen; 9. een ongeordende gedachten- stroom en spraak; 10. versnelde hartslag of hartritmestoornis; 11. perioden van onvermoeibaarheid; 12. bewegingson rust. Vanwaar die grens van 250 mg caffei ne en hoeveel is dat eigenlijk? Het ant woord is eenvoudig: het is een matig ge bruik én veel minder dan de meeste men sen gewend zijn aan koffie te drinken. In de reactie van anderen. Verder zijn er kinderen die niet het vermogen hebben om taal te verstaan of, andersom, taal te gebruiken. Het zijn stuk voor stuk ont zettend moeilijke zaken die je niet zo één-twee-drie ontdekt". Het is een hele opgave om kinderen met deze problemen tot ontwikkeling te laten komen. Niet alleen wegens de uit eenlopende oorzaken van hun handicap, ook door de verschillen in aanleg en in telligentie en de diversiteit in achter grond. "Dat vind ik altijd heel typisch van onze school, het is een doorsnee van de hele maatschappij. Zowel de minis- terszoon als de dochter van de gastarbei der zijn welkom". Die laatste categorie kinderen heeft het extra moeilijk, Smits noemt ze zelfs dubbel gehandicapt. "Het contact met de ouders gaat mis omdat die kinderen niet of onvoldoende horen en spreken. Dan komen ze hier terecht en wij leren ze Nederlands. Zo geven we ze iets mee wat ze ze thuis niet kunnen gebruiken, en dat terwijl het tegenovergestelde de bedoe ling is". Triest probleem Buitenlandse leerkrachten zijn er niet. Smits: "Voor het gewone onderwijs zijn ze al moeilijk te krijgen, laat staan voor deze speciale school. Ik vind het een ont zettend triest probleem, temeer omdat ik er nog geen oplossing voor zie. Er is veel te weinig aandacht voor hen, en dat ter wijl de gang van buitenlandse kinderen naar het speciaal onderwijs alleen maar groter wordt. Wij hebben al 35 a 40 van deze kinderen, in heel Nederland zijn dat er dus enkele honderden". De Cor Emousschool is een openbare school, voor de financiën is men dus he lemaal afhankelijk van de overheid. Die, bepaalt ook hoe groot het aantal leerlin gen mag zijn. Dat aantal is nu bevroren, het speciaal onderwijs mag niet groter worden. Smits reageert: "Dat gaat rück sichtslos, ik noem het bezuinigen met de hele botte bijl. Het kan gewoon niet, die groei in het speciaal onderwijs komt niet voor niets. Wij kunnen nu veel meer dan in het verleden. Door een vroege diagno se kunnen we veel misgroei, veel ellende voorkomen. De bezuinigingen ontne men de kinderen de mogelijkheden om zich te ontplooien. Hiermee vallen we te rug naar een ontwikkelingsfase van twintig jaar geleden". één kop filterkoffie zit ongeveer 130 mg caffeine, terwijl dat in oploskoffie onge veer 70 mg is. Een kop thee bevat onge veer tussen de 40 en 70 mg caffeine. In een gewoon glas cola zit zo'n 40 mg en in een reep chocola van 100 g zit ruim 100 mg caffeine. We spreken van zwaar caffeïne gebruik als iemand 750 mg of meer per dag gebruikt. Dat is dus zo'n 5 a 6 koppen koffie. Omdat het merendeel van de men sen in ons laiid per dag ten minste 2 kop pen koffie en 2 koppen thee gebruikt, ligt de dagelijkse caffeine dosis ruim boven de 250 en meestal ook ruim boven de 300 mg. De gevoeligheid voor caffeine varieert sterk van persoon tot persoon. Eén kop koffie kan sommige mensen direct al in een hoge versnelling zetten, terwijl ande ren nog nauwelijks iets merken. Waar schijnlijk is, dat aanleg die individuele verschillen in reactie verklaart. Maar net als bij alcohol, is het ook bij caffeine helaas niet zo dat iedereen pre cies die hoeveelheid caffeine gebruikt, die zoveel mogelijk positieve en zo min moge lijke negatieve effecten geeft. Uit ver schillende onderzoeken blijkt dat mensen die lijden aan gevoelens van innerlijke spanning, angst en ook gevoelens van vij andigheid of agressiviteit jegens ande ren, vaak een duidelijke verbetering in die opzichten te zien geven na 2 of 3 we ken zonder koffie of met alleen maar caf- feinevrije koffie. Gebleken is ook dat bij stevige koffiedrinkers, een korte periode geen koffie gebruiken (48 uur), onthou dingsverschijnselen kan geven, die be paald niet zo plezierig zijn. Niet voor de persoon in kwestie en niet voor z'n omge ving. Veel mensen drinken in hun dage lijkse werk, van maandag tot en met vrij dag, vaak grote hoeveelheden caffeine via koffie, thee, cola, chocolade(melk) en zovoort. In het weekend, wanneer ze niet werken, daalt hun caffeïne-inname dra matisch. Het gevolg kan zijn dat daar door ook hun stemming in het weekend daalt, hun gedrag onaangenamer wordt, de kans op hoofdpijn en slaperigheid toe neemt, om op maandag als het caffeïne gebruik weer oploopt, te verbeteren. Caffeine kan ook nog andere vervelen de bijwerkingen hebben. Zo kan het zijn dat de werking van bepaalde medica menten er door wordt verminderd of in ongunstige richting wordt veranderd. Het effect van de stof in tranquilizers, zoals valium en librium, wordt vermin derd door caffeine omdat die twee stoffen met elkaar moeten vechten om dezelfde receptoren of contactplekjes in de herse nen, en omdat caffeine natuurlijk ieder kalmerend effect van zulke stoffen tegen- gaai. Verder is het bepaald niet zo ver standig om anti-depressiva te combine ren met het gebruik van koffie omdat het gecombineerde effect van beide stoffen ernstige ritmestoornissen van het hart of te hoge bloeddruk kunnen veroorzaken. De huishouddrug caffeine zou dus wel eens van veel grotere invloed kunnen zijn op onze gevoelens en ons gedrag van alle dag dan we zelf in de gaten hebben. Het is trouwens waar dat veel mensen echt aan caffeine verslaafd zijn. Die verslaving of afhankelijkheid is zowel psychologisch als lichamelijk. Hoeveel van ons leven niet met het idee 's ochtends niet op gang te kunnen komen, niet helder te kunnen denken of niet goed wakker te kunnen worden wanneer we niet eerst een fikse portie caffeine hebben gekregen? Als je ziet hoeveel mensen hoeveel koffie 's och tends gebruiken, dan zou je haast gaan denken dat op een natuurlijke wijze wakker en helder worden voor de moder ne mensheid niet meer weggelegd is. He laas strekt de caffeïne-epidemie zich ook uit tot kinderen, die via het drinken van vooral cola aanzienlijke doseringen tot zich kunnen nemen. Eén van de dingen, die ik nooit begrepen heb, is dat in school kantines cola wordt verkocht aan kinde ren, die mede als gevolg van die caffeïne- inname vervolgens in het klaslokaal niet om te harden zijn. Zeker als je bedenkt, dat naarmate kinderen van nature on rustiger zijn, het effect van caffeine op hun gedrag groter is. Mensen geloven meestal dat als ieder een het doet het niet zo'n vaart kan lopen of erg kan zijn. Die misvatting heeft al tot heel wat ellende in deze wereld aanlei ding gegeven. Een drug is niet minder een drug als iedereen het gebruikt. En ie dere drug, op andere dan matige wijze gebruikt, geeft het risico op lichamelijke en psychische problemen. Kortom, caffei ne is een drug waardoor we behoorlijk op de koffie kunnen komen. Toen er nog geen hoorapparaten waren. Groepstraining in de Haagse Cor Emousschool (1915). eu. ui. oe DOOR JOOP VAN DER HORST De krant brengt de leugens in het land. Dat hoor je wel eens maar het zijn meestal geen grote lichten die het zeggen. Het om gekeerde is minstens even waar: de krant is ook de belangrijkste ontmaskeraar van leugens. Er is altijd en overal in de wereld dat verband tussen vrijheid en democratie enerzijds, en een vrije pers anderzijds. Dat wordt wel eens uit het oog verloren. Dit graag in de notulen. De invloed van de krant is groot. Ook op het gebied van de taal. Zeker voor die grote groep lezers voor wie de krant bijna het eni ge is wat ze lezen. Het taalgebruik in de krant werkt dan vanzelf als voorbeeld. Van daar dat er ook vaak kritiek is. Hoge bomen vangen veel wind. Er is gerechtvaardigde kritiek en er is ook veel ongerechtvaardigde kritiek. Daarover eerst iets. Ik overdrijf niet als ik zeg dat zeker de helft van alle kritische brieven zo belabberd geschreven is dat ze onmogelijk afgedrukt kunnen worden. Men ziet een splinter bij een ander en niet de balk in het eigen oog. Maar er is iets belangrijkers. Men vergeet nogal eens, of weet gewoon niet, hoe het vroeger was. Het zou voor veel critici een leerzame ervaring zijn, eens een krant uit 1950 of uit 1930 te lezen. Wie zegt dat het vroeger beter was, moet vergeten zijn hoe er toen werd geschreven. Toegegeven, je had weinig verkeerde woordafbrekingen en er stonden meer dts op hun plaats. Maar de zinnen waren nodeloos moeilijk en de opbouw der artikelen was onoverzichtelijk, zoals je het nu alleen nog bij zeer onerva ren journalisten tegenkomt. En nog klagen hoofdredacteuren steen en been over het taalgebruik van hun onderdanen. Dat is mooi van ze want zo blijft er druk op de ke tel. Maar de eisen worden wel opge schroefd. Het meest gehoorde punt van kritiek gaat over de woordafbrekingen. Als aan het eind van de regel een woord nog niet ten einde is, breekt de computer het af. Meestal goed maar soms gaat het mis. Alleen als het mis gaat, wordt het opgemerkt. Dat komt gere geld voor. Kan iemand zeggen in hoeveel procent van de gevallen het fout gaat? Een ander soort fouten is ook gedeelte lijk aan de techniek te wijten (hetgeen ik overigens niet als een excuus beschouw). De tekstverwerker maakt het mogelijk om bijna spreektaal te schrijven. Dat komt de leesbaarheid ten goede maar soms sluipen er typische spreekzinnen in die in gedrukte vorm niet kunnen en dus storen. Het zijn de zinnen met woordherhalingen als deze: De belastingbetalers moeten volgens de WD meer inzicht in de overheidsfinanciën moe ten krijgen. Of deze: De twee groepen sa men beschikken over een ruime meerder heid van de aandelen in de maatschappij beschikken. ledereen zal ze wel eens tegengekomen zijn. Komen zulke fouten vaak voor? Ik heb altijd gedacht dat het wel meeviel, totdat ik een brief kreeg van J.A. Noordenbos uit Oegstgeest. Een lange brief, grotendeels een opsomming van zulke foute zinnen. Het was een onthutsende lijst. Mijn eerste reactie was om Noordenbos een zwartkij ker te vinden. Ik geloofde het niet. Had ik daar dan altijd overheen gelezen? Inderdaad. Sinds ik er op let, zie ik zulke foute zinnen overal. Er is geen Nederland se krant of hij krioelt van zulke zinnen. Ik wenste wel dat ik er niet op gewezen was want nu heb ik er last van. Hoe komt het toch dat men hier eerst zo makkelijk over heen leest? En een vraag aan alle krante makers: is er iets aan te doen is? door René Diekstra hoogleraar psychologie te Leiden

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 27