De 'monsterlijk behaarde'
spillebeentjes van Khomeini
Rushdie
verdient
de gal
'Khomeini laat de
spierballen van
de revolutie zien'
De internationale deining rond het boek The Satanic Verses (Satanische Verzen) van Salman Rushdie duurt in de
islamitische wereld onverminderd voort. Protesten en demonstraties tegen het boek, dat als een belediging van de profeet
Mohammed wordt opgevat, hebben al vijf slachtoffers geëist. Na de oproep van de ayatollah Khomeini om de auteur en de
uitgevers te executeren is een miljoen dollar op het hoofd van Rushdie gezet. De 41-jarige Brits-Indische schrijver is
inmiddels ondergedoken en heeft een promotiereis naar de VS afgezegd. De Nederlandse vertaling van het boek komt pas
in oktober op de markt. Op deze pagina een bespreking en een reactie van de islam-deskundige dr. De Bruyn
Salman Rushdie met zijn gewraakte boek
"Khomeini wil de niet-islamitische
wereld zijn spierballen laten zien. De
publicatie van Rushdies boek 'The
Satanic Verses' is een uitgelezen kans
om aan te tonen dat de Iraanse revolu
tie nog springlevend is. De funda
mentalisten binnen de islam zullen
volgens hem alle aanvallen overleven.
Toch is het door Khomeini uitgespro
ken doodvonnis geen manoeuvre van
een geestelijk, maar vooral van een
politiek leider. De ayatollah eist voor
de islam een voorname plaats op als
politieke macht in de wereld".
De hoofddocent van de vakgroep
Islamitisch Midden-Oosten van de
Leidse Rijksuniversiteit, dr. J.T.B. de
Bruijn, is ervan overtuigd dat de uit
spraak van de Iraanse leider uitslui
tend voor buitenlandse consumptie is
bedoeld. De binnenlandse strijd om
de macht zou er niets mee van doen
hebben.
"De verschijning van het boek is
niet meer dan een aanleiding om uit te
varen tegen het Westen, om indruk te
maken. In Iran groeit onder de geeste
lijken sterk de bezorgdheid over de
harde lijn binnen de islam, die nu in
gevaar is. Ook Khomeini persoonlijk
is beducht dat na beëindiging van de
oorlog met Iraq bij bepaalde groepen
de behoefte groter wordt aan contac
ten met het buitenland. Doorbreking
van het isolement is voor de economi
sche wederopbouw ook hoogst nood
zakelijk".
"Maar toenadering tot andere, niet
islamistische landen zou ten koste
gaan van de ware lijn van de revolutie,
zoals die tien jaar geleden is begon
nen. Iedere aanleiding om die harde
lijn weer te benadrukken, hoe ver ge
zocht ook, wordt aangegrepen. Dat
zie je bij de executie van grote aantal
len drugssmokkelaars en vrouwen
die zich op het gebied van de zeden
misdragen zouden hebben. En nu
weer dat boek. Het is allemaal be
doeld om te benadrukken dat men
niet moet denken dat de revolutie nu
voorbij is".
Binnen Iran zijn andere krach
ten werkzaam. Khomeini is iemand
die vaak de harde lijn vertegenwoor
digt, maar er zijn ook meer pragmati
sche mensen. Ze zijn bereid om contac
ten met het Westen een terms te netten
The Satanic Verses was nog maar en
kele dagen uit, toen de eerste protes
ten losbarstten in Engeland. Extre
mistische moslims nagelden begin
deze maand in Bradford exemplaren
van het boek aan een stok en staken er
de brand in. Nog geen twee dagen la
ter boog de Britse boekhandelgigant
W.H. Smith voor de woede van de
moslims en besloot het boek uit al zijn
430 boekwinkels te verwijderen.
In Pakistan en India gingen begin
deze week duizenden moslims de
straat op om te protesteren tegen het
boek. In Islamabad vielen vijf doden,
toen de politie met gericht vuur de de
monstranten uiteen wilde jagen.
Meteen na de oproep van de geeste
lijk leider van Iran, ayatollah Khomei-
ny, om Rushdie en de uitgevers van
zijn boek te executeren, werd de tot
Brit genaturaliseerde Indische auteur
in zijn woning in Londen onder per
manente bewaking door Scotland
Yard gesteld.
Toen er een miljoen dollar op zijn
hoofd werd gezet reden voor minis
ter Van den Broek af te zien van een
bezoek aan Teheran achtte de
schrijver het raadzamer om maar he
lemaal onder te duiken op een geheim
adres.
In Bradford, de stad waar de protes
ten half januari begonnen, verklaarde
leider Quddas van een moslim-orga
nisatie eergisteren dat Rushdie de
dood verdient. "Talloze van onze
mensen zijn maar al te graag bereid
om die gerechtvaardigde daad, die wij
niet als een misdaad kunnen zien, uit
te voeren. Mijnheer Rushdie heeft de
islam gefolterd en moet daarvoor boe
ten. Hij verdient de galg".
De Utrechtse uitgeverij Veen, die
op 15 oktober de Nederlandse verta
ling van The Satanic Verses uit
brengt, heeft intussen "voor alle ze
kerheid'" een aantal beschermende
maatregelen genomen. De uitgeverij
wil zich echter niet van het voorne
men laten afbrengen om het boek in
ons land te publiceren.
Ook een westerling, zeg maar een
christen, trekt z'n schoenen uit voor
hij een moskee binnentreedt. Nie
mand peinst erover zo'n religieuze
plaats te ontheiligen. Volgens veel
islamieten heeft de schrijver Sal
man Rushdie zoiets wel gedaan.
door Arnoud Riethof
Ander voorbeeld. Islamieten is het ver
boden afbeeldingen, welke dan ook, van
Allah of zijn profeet Mohammed te ver
vaardigen. Hun moskeeën zijn daarom
alleen 'versierd' met gestileerde tekenin
gen van planten. Ze houden dat al meer
dan 1300 jaar vol, met een voor onze be
grippen nutteloze standvastigheid. Maar
voor islamieten heeft dit soort vasthou
dendheid, ook wel fanatisme genoemd,
niets nutteloos. Het is een wezensken
merk van hun godsdienst.
Om het maar eens in Europese termen
te zeggen: De koran, het heilige boek
van de islam, is de volledige waarheid.
Meer is er niet. Als je toch twijfelt aan de
vele regels die de Koran geeft, ben je zon
dig. Je mag de regels wel interpreteren,
maar niet schenden. Want dan zeg je ei
genlijk: de koran is ook niet alles. Of je
zegt: Mohammed, de profeet die de tek
sten via de aartsengel Gabriel van Allah
zelf kreeg, was ook maar een mens die
fouten maakte.
Moet Salman Rushdie, en zijn nu door
Islamieten zo godslasterlijk geachte
boek The Satanic Verses (De Satanische
Verzen), nu in naam van Allah om het le
ven worden gebracht? In september vo
rig jaar, nog voordat zijn boek in de win
kels lag en er nog niets aan de hand was,
zei Rushdie In Vrij Nederland: "Iemand
zei tegen me dat dit boek mijn poging
was om de koran te herschrijven, maar
dat is natuurlijk niet waar! Je kunt wèl
zeggen dat dit boek een profane tekst is
die zich ten doel stelt de implicaties van
een heilige tekst van commentaar te
voorzien. In die zin zou je kunnen zeggen
dat dit boek als geheel een verzameling
satansverzen is. Centraal daarin staat het
conflict tussen literatuur en openbaring.
De geopenbaarde tekst claimt de ultieme
autoriteit: "Dit is de waarheid die niet ter
discussie staat. In tegenstelling tot de li
teratuur met al zijn onzekerheden".
Droom
En Rushdie laat het in zijn 547 pagina's
dikke boek onzekerheden regenen. Is
het droom, is de werkelijkheid? Of is de
droom de werkelijkheid, of de werkelijk
heid de droom? De twee hoofdpersonen
zijn ook al gespleten personages. Gibreel
(soms optredend of dromend als de
aartsengel Gabriël, maar eigenlijk een
Indiase filmacteur) is al schizofreen, en
wordt langzaam helemaal gek. Saladin,
de goede geest die overigens wel voor
een tijdje verandert in een stinkende
geit, het toppunt van duivelsheid, is een
Indiër die zonder succes alles in het werk
stelt om een echte Engelsman te worden.
Natuurlijk gaat The Stanic Verses
daarmee vooral over de gespletenheid
van Rushdie zelfi van de migrant Rush
die. Die zijn taal, z'n land, z'n sociale ge
woonten en z'n religie kwijtraakte nadat
hij op jeugdige leeftijd vanuit Bombay
naar Engeland emigreerde. De rest van
zijn familie woont nu in Pakistan.
Uit India komt de ver doorgevoerde
vermeninging van het bovennatuurlijke
en het 'echte'. Uit Engeland komt de on
zekerheid over Rushdie's voormalige
godsdienst, de islam. Over alle godsdien
sten, trouwens. Het is juist die onzeker
heid, de twijfel die Rushdie zaait, die isla
mieten tegen de borst stuit. Als Qibreel
weer eens droomt dat hij de aartsengel is,
die steeds naar de berg moet om Moham
med een stukje openbaring te brengen,
stelt hij zich de vraag: "Wat is het tegen
overgestelde van geloof? Niet ongeloof,"
zo antwoordt hij zichzelf. "Te definitief,
te zeker, te gesloten. Dat is zelf een soort
geloof. Twijfel is het tegenovergestelde".
"Rushdie geeft de profeet Mohammed
de naam 'Mahound', wat een synoniem is
voor duivel", zeggen de boze islamieten.
Daarmee zien ze over het hoofd dat Rus
hdie (op pagina 92 van zijn boek) Ma
hound juist als een geuzennaam introdu
ceert. Mohammed wordt door z'n tegen
standers (rijke Mekkanen, die veelgode
rij bedrijven) beschouwd als een revolu
tionair, een duivel. Die de armen opjuint
met z'n boodschap dat er maar één God
is, die nog rechtvaardig is ook. Mahound
is net zo'n woord als 'geuzen', 'tories' en
'zwarten' oorspronkelijk scheldwoor
den en later uit trots door de betrokke
nen zelf gebruikt.
Twijfel
En hoe zit het met die Satanische Verzen
zelf? Die vormen een heel klein stukje
Koran, dat gaat over een moment van
twijfel bij de echte Mohammed.
Rushdie: "Mahound gaat op de rand
van de put zitten en grijnst. "Ze hebben
me een ruil aangeboden". Door Abu Sim-
bel? roept Khalid. Ondenkbaar. Weiger.
De trouwe Bilal waarschuwt hem: Je
mag de Boodschapper niets opdringen.
Natuurlijk heeft hij geweigerd. Salman
de Pers vraagt: Wat voor soort ruil. Ma
hound glimlacht weer. "Tenminste één
van jullie wil het weten".
'"t Is een onbelangrijke zaak", begint
hij weer. "Een korrel zand. Abu Simbel
vraagt Allah hem één kleine gunst toe te
staan". Hamza ziet hoe vermoeid hij is.
Alsof hij met een duivel heeft geworsteld.
De waterdrager roept: "Niets! Geen jota!
Hamza legt hem het zwijgen op".
"Als onze grote God het over z'n hart
kan krijgen om toe te staan dat woord
gebruikte hij, toestaan dat drie, maar
drie van de driehonderzestig afgoden
mogen worden aanbeden".
"Er is geen god dan God!" roept Bilal.
En z'n vrienden vallen hem bij: "Ya Al
lah!" Mahound kijkt kwaad. "Willen de
volgelingen naar de Boodschapper luis
teren?" Ze worden stil, met hun voeten in
het stof schuifelend".
"Hij vraagt om Allah's goedkeuring
van Lat, Uzza en Manat. In ruil geeft hij
de garantie dat we zullen worden getole
reerd, zelfs officieel erkend; ten teken
waarvan ik zal worden gekozen in de
raad van Jahilia. Dat is het aanbod".
Tot zover het citaat. Daarna blijkt dat
Mahound eigenlijk wel voor het aanbod
voelt. Al was het alleen maar om meer
volgelingen te krijgen, die nu eenmaal
aan veel meer goden gewend zijn. En, zo
redeneert Mahoud, we hebben toch al
twee aartsengelen, daar kunnen we er
best nóg drie van aanbidden. Na een lan
ge discussie met z'n discipelen wordt be
sloten dat Mahound de berg weer op
moet, om het aan Qabriël te gaan vragen.
Maar dan komt.Rushdie weer met z'n
eigen, gespleten Gibreel: is het de filmac
teur, of de aartsengel Gabriël die het vol
gende verzucht: "Mahound komt eraan
voor een openbaring, om me te vragen te
kiezen tussen een of meer goden, en ik
ben alleen maar een idiote acteur die een
verdomde nachtmerrie heeft, wat weet
ik daar nou van, wat moet ik je nou ver
tellen, help. Help".
Uiteindelijk, na lang aandringen van
Mahound, spreekt Gibreel zonder dat hij
het wil:
„Het is geen pretje de postbode van
God te zijn, zeg.
Maarmaarmaar: God speelt niet mee
in deze film.
God weet wiens postbode ik ben ge
weest".
Waarna Mahoud naar beneden komt
en in de tent van Abu Simbel het toelaten
van Lat, Uzza en Manat als 'ondergoden'
afwijst. Je kunt eruit lezen: Rushdie zegt
dat Mohammed maar zelf iets heeft be
dacht. Schande! Je kunt er ook uit lezen
dat een Indiase filmacteur niet zo'n goeie
aartsengel is. Nóu en?
Khomeini zelf heeft zich waarschijnlijk
nog het meest gestoten aan een passage
in het boek waar 'de Imam' Gibreel
dwingt om op een soort vliegend tapijt
naar Teheran te vliegen. De Imam woont
in deze boze droom ten tijde van de op
stand tegen de Sjah ergens op een flat
je in Londen, met drie helpers die toeval
lig de namen van discipelen van de echte
Mohammed hebben.
"U heeft me helemaal niet nodig", zegt
Gibreel (tegen 'Khomeini'). De openba
ring is compleet. Laat me gaan". Maar de
Imam, in één verbazingwekkend snelle
beweging, gooit z'n baard over z'n schou
der, trekt z'n rokken op om daarmee twee
monsterlijk behaarde spillebeentjes te
onthullen, en springt de nachtelijke lucht
in, draait rond, en gaat op Gibreels
schouders zitten, hem vastgrijpend met
nagels die zijn uitgegroeid tot lange, ge
bogen klauwen". En geheel op eigen
kracht vliegt de Imam naar Iran, z'n ha
ren wapperend in de wind.
Ondertussen waren Gibreel en Saladin
al eens van tien kilometer hoogte uit een
gekaapt vliegtuig gevallen. Ze komen
neer op een besneeuwd Engels strand,
als een soort reincarnatie, want onge
deerd. Daarna volgt een lange in het ge
heel niet Islamitische periode in Londen.
Waarin beiden van bed naar bed trekken,
mevrouw Thatcher 'mrs. Torture' wordt
genoemd (is ook zij nu boos?) en Gibreel
ene Halleluja Cone ontmoet wier vader
Cohen heette. Halleluja is bergbeklim-
ster en het toeval wil dat ook Mohound
z'n koran op de 'Mount Cone' kreeg inge
fluisterd.
Meer nog, Gibreel ontmoet God in le
venden lijve op het bed van Cone. En ook
vandaar, o beeldspraak, spreekt Hij Gi
breel toe. Kennelijk stiet ook dat de Isla
mieten tegen de borst, al heb ik nog ner
gens gelezen dat zij verontwaardigd wa
ren over de halfjoodse naam die de Berg
van Mohammed bij Rushdie krijgt.
Wie het portret van Rushdie goed be
kijkt, zal de man op het bed herkennen:
de schrijver als God/profeet: "Hij (Gi
breel) zag, zittend op het bed, een man
van ongeveer dezelfde leeftijd als hijzelf,
van gemiddelde lengte, tamelijk zwaar
gebouwd, met een peper-en-zoutkleurige
kortgeschoren baard. Wat hem het meest
opviel was dat de verschijning kalend
was, roos scheen te hebben en een bril
droeg. Dit was niet de Almachtige die hij
had verwacht."
Hoeren
Veel misverstand is ontstaan over de
twaalf vrouwen van Mohammed, die
Rushdie als hoeren zou afschilderen. Wie
The Satanic Verses leest, weet anders.
Het gaat erom dat Mohammed op het
eind van z'n leven naar Medina terug
keerde, en daar twaalf vrouwen onder
hield. Gewone mannelijke islamieten
mogen maar vier echtgenotes hebben, en
dat gaf scheve ogen.
Nu was er in Medina een bordeel, waar
toevallig ook twaalf prostituées hun be
roep uitoefenden. Hoererij had Moham
med wel officieel verboden, maar hij had
een overgangsperiode toegestaan. Rush
die beschrijft dan dat een klant het extra
spannend vond om met een prostituée te
slapen die net deed of ze dezelfde naam
had als Mohammed's mooiste vrouw.
Zo'n naamsverandering bleek meer
klanten te trekken, dus de hoeren namen
allen andere namen aan, namelijk die
van de vrouwen van Mohammed.
De gewone lezer ziet hier niets anders
in dan dat Arabieren ook maar mensen
zijn. Over het karakter van Mohammed
zelf, zegt deze passage niets. Aan de an
dere kant laat Rushdie zijn Gibreel al
dromend over deze naamgeving zeggen:
"deze platte, deze meest byzantijnse van
alle beledigingen".
Al lezend ontdek je waarom nog maar
zo weinig mensen het boek al kennen:
het is ontzettend moeilijk, hier en daar
welzeker humoristisch, maar eigenlijk
niet om door te komen. Zij die in dezelf
de omstandigheden als de Brits/Indiase
schrijver leven, zullen er veel in herken
nen. En degenen die van sprookjes hou
den en van mystieke belevenissen, kun
nen hun hart ophalen. Maar de rest, die
kan het toch gewoon links laten liggen?
(The Satanic Verses, door Salman Rush
die. Engelse uitgave van Viking, f57,25).
Zal de harde lijn overleven als Kho
meini zal overlijden?
"Ik denk dat de fundamentalisten
een stevige basis hebben. Ze zijn
doorgedrongen in veel groepen van
de samenleving, vooral bij de revolu
tionaire organisaties. Veel vooraan
staande geestelijken hebben juist in
de juridische organen belangrijke po
sities verworven. Daar zitten de echte
hardliners, die zijn niet verdwenen.
Het doodvonnis van Khomeini is in
het land ook niet omstreden, alleen
bij ons heeft het voor opwinding ge
zorgd".
Hij heeft het doodvonnis over
Rushdie uitgesproken als politiek en
religieus leider van de Iran. Heeft
Khomeini op grond van de Koran, de
'bijbel' voor de islamieten, wel het
recht gehad om een dergelijk zwaar
vonnis uit te spreken?
"De interpretatie van het recht in
Iran vindt altijd zijn oorsprong in de
bron, namelijk de Koran. De hoogste
autoriteit mag oordelen. Khomeini
heeft als ayatollah een grote macht.
Hij kan daarom bijvoorbeeld een hei
lige oorlog verklaren of iemand ter
dood veroordelen. Het is eigenlijk
geen wetgeving maar een persoonlij
ke opinie van een gezaghebbende
geestelijke. Formeel gesproken is hij
het hoogste leergezag binnen de is
lam, zoals de paus dat heeft in de ka
tholieke kerk. Binnen de islam heeft
het leergezag alles te maken met
recht, het is goddelijk recht".
Khomeini zegt uit naam van alle
islamieten te spreken als hij oproept
om Rushdie te doden. Maar is zijn rol
als geestelijk leider niet veel beperk
ter? Hij is een van de zes ayatollahs en
behoort bovendien tot de shi'itische
stroming, die naast de sunnieten een
minderheid vormt.
"De shi'ieten zijn weliswaar een
minderheid, maar ze pretenderen wel
het ware geloof uit te dragen. Het is
daarom logisch dat Khomeini zich be
schouwt als de leider van alle mos
lims, alle ware moslims. Hij is inder
daad één van de ayatollahs. Maar
sinds de revolutie is veel veranderd.
Iedereen kon voor die tijd kiezen uit
de signalen van een van de zes geeste
lijke leiders. Door de revolutie is de
staatstructuur wezenlijk veranderd.
Nu bepaalt de staat wie de geestelijk
en tegelijkertijd politiek leider is.
Khomeini is niet meer één van de
zes".
"Op grond van de islam kan ieder
een nog een van de andere ayatollahs
tot zijn leidsman kiezen. Maar in Iran
koopje daar op dit moment natuurlijk
niets voor. Het is heel gevaarlijk om
een andere keuze te doen, want je
maakt tevens een afwijkende politie
ke voorkeur bekend. Politiek en
godsdienstig gezag lopen nu volko
men door elkaar. Dat is ook in de op
zet van de revolutie vervat: Khomeini
is de grote gids, de leider, geestelijk
en politiek leidsman van iedereen".