De 'monsterlijk behaarde' spillebeentjes van Khomeini Rushdie verdient de gal 'Khomeini laat de spierballen van de revolutie zien' De internationale deining rond het boek The Satanic Verses (Satanische Verzen) van Salman Rushdie duurt in de islamitische wereld onverminderd voort. Protesten en demonstraties tegen het boek, dat als een belediging van de profeet Mohammed wordt opgevat, hebben al vijf slachtoffers geëist. Na de oproep van de ayatollah Khomeini om de auteur en de uitgevers te executeren is een miljoen dollar op het hoofd van Rushdie gezet. De 41-jarige Brits-Indische schrijver is inmiddels ondergedoken en heeft een promotiereis naar de VS afgezegd. De Nederlandse vertaling van het boek komt pas in oktober op de markt. Op deze pagina een bespreking en een reactie van de islam-deskundige dr. De Bruyn Salman Rushdie met zijn gewraakte boek "Khomeini wil de niet-islamitische wereld zijn spierballen laten zien. De publicatie van Rushdies boek 'The Satanic Verses' is een uitgelezen kans om aan te tonen dat de Iraanse revolu tie nog springlevend is. De funda mentalisten binnen de islam zullen volgens hem alle aanvallen overleven. Toch is het door Khomeini uitgespro ken doodvonnis geen manoeuvre van een geestelijk, maar vooral van een politiek leider. De ayatollah eist voor de islam een voorname plaats op als politieke macht in de wereld". De hoofddocent van de vakgroep Islamitisch Midden-Oosten van de Leidse Rijksuniversiteit, dr. J.T.B. de Bruijn, is ervan overtuigd dat de uit spraak van de Iraanse leider uitslui tend voor buitenlandse consumptie is bedoeld. De binnenlandse strijd om de macht zou er niets mee van doen hebben. "De verschijning van het boek is niet meer dan een aanleiding om uit te varen tegen het Westen, om indruk te maken. In Iran groeit onder de geeste lijken sterk de bezorgdheid over de harde lijn binnen de islam, die nu in gevaar is. Ook Khomeini persoonlijk is beducht dat na beëindiging van de oorlog met Iraq bij bepaalde groepen de behoefte groter wordt aan contac ten met het buitenland. Doorbreking van het isolement is voor de economi sche wederopbouw ook hoogst nood zakelijk". "Maar toenadering tot andere, niet islamistische landen zou ten koste gaan van de ware lijn van de revolutie, zoals die tien jaar geleden is begon nen. Iedere aanleiding om die harde lijn weer te benadrukken, hoe ver ge zocht ook, wordt aangegrepen. Dat zie je bij de executie van grote aantal len drugssmokkelaars en vrouwen die zich op het gebied van de zeden misdragen zouden hebben. En nu weer dat boek. Het is allemaal be doeld om te benadrukken dat men niet moet denken dat de revolutie nu voorbij is". Binnen Iran zijn andere krach ten werkzaam. Khomeini is iemand die vaak de harde lijn vertegenwoor digt, maar er zijn ook meer pragmati sche mensen. Ze zijn bereid om contac ten met het Westen een terms te netten The Satanic Verses was nog maar en kele dagen uit, toen de eerste protes ten losbarstten in Engeland. Extre mistische moslims nagelden begin deze maand in Bradford exemplaren van het boek aan een stok en staken er de brand in. Nog geen twee dagen la ter boog de Britse boekhandelgigant W.H. Smith voor de woede van de moslims en besloot het boek uit al zijn 430 boekwinkels te verwijderen. In Pakistan en India gingen begin deze week duizenden moslims de straat op om te protesteren tegen het boek. In Islamabad vielen vijf doden, toen de politie met gericht vuur de de monstranten uiteen wilde jagen. Meteen na de oproep van de geeste lijk leider van Iran, ayatollah Khomei- ny, om Rushdie en de uitgevers van zijn boek te executeren, werd de tot Brit genaturaliseerde Indische auteur in zijn woning in Londen onder per manente bewaking door Scotland Yard gesteld. Toen er een miljoen dollar op zijn hoofd werd gezet reden voor minis ter Van den Broek af te zien van een bezoek aan Teheran achtte de schrijver het raadzamer om maar he lemaal onder te duiken op een geheim adres. In Bradford, de stad waar de protes ten half januari begonnen, verklaarde leider Quddas van een moslim-orga nisatie eergisteren dat Rushdie de dood verdient. "Talloze van onze mensen zijn maar al te graag bereid om die gerechtvaardigde daad, die wij niet als een misdaad kunnen zien, uit te voeren. Mijnheer Rushdie heeft de islam gefolterd en moet daarvoor boe ten. Hij verdient de galg". De Utrechtse uitgeverij Veen, die op 15 oktober de Nederlandse verta ling van The Satanic Verses uit brengt, heeft intussen "voor alle ze kerheid'" een aantal beschermende maatregelen genomen. De uitgeverij wil zich echter niet van het voorne men laten afbrengen om het boek in ons land te publiceren. Ook een westerling, zeg maar een christen, trekt z'n schoenen uit voor hij een moskee binnentreedt. Nie mand peinst erover zo'n religieuze plaats te ontheiligen. Volgens veel islamieten heeft de schrijver Sal man Rushdie zoiets wel gedaan. door Arnoud Riethof Ander voorbeeld. Islamieten is het ver boden afbeeldingen, welke dan ook, van Allah of zijn profeet Mohammed te ver vaardigen. Hun moskeeën zijn daarom alleen 'versierd' met gestileerde tekenin gen van planten. Ze houden dat al meer dan 1300 jaar vol, met een voor onze be grippen nutteloze standvastigheid. Maar voor islamieten heeft dit soort vasthou dendheid, ook wel fanatisme genoemd, niets nutteloos. Het is een wezensken merk van hun godsdienst. Om het maar eens in Europese termen te zeggen: De koran, het heilige boek van de islam, is de volledige waarheid. Meer is er niet. Als je toch twijfelt aan de vele regels die de Koran geeft, ben je zon dig. Je mag de regels wel interpreteren, maar niet schenden. Want dan zeg je ei genlijk: de koran is ook niet alles. Of je zegt: Mohammed, de profeet die de tek sten via de aartsengel Gabriel van Allah zelf kreeg, was ook maar een mens die fouten maakte. Moet Salman Rushdie, en zijn nu door Islamieten zo godslasterlijk geachte boek The Satanic Verses (De Satanische Verzen), nu in naam van Allah om het le ven worden gebracht? In september vo rig jaar, nog voordat zijn boek in de win kels lag en er nog niets aan de hand was, zei Rushdie In Vrij Nederland: "Iemand zei tegen me dat dit boek mijn poging was om de koran te herschrijven, maar dat is natuurlijk niet waar! Je kunt wèl zeggen dat dit boek een profane tekst is die zich ten doel stelt de implicaties van een heilige tekst van commentaar te voorzien. In die zin zou je kunnen zeggen dat dit boek als geheel een verzameling satansverzen is. Centraal daarin staat het conflict tussen literatuur en openbaring. De geopenbaarde tekst claimt de ultieme autoriteit: "Dit is de waarheid die niet ter discussie staat. In tegenstelling tot de li teratuur met al zijn onzekerheden". Droom En Rushdie laat het in zijn 547 pagina's dikke boek onzekerheden regenen. Is het droom, is de werkelijkheid? Of is de droom de werkelijkheid, of de werkelijk heid de droom? De twee hoofdpersonen zijn ook al gespleten personages. Gibreel (soms optredend of dromend als de aartsengel Gabriël, maar eigenlijk een Indiase filmacteur) is al schizofreen, en wordt langzaam helemaal gek. Saladin, de goede geest die overigens wel voor een tijdje verandert in een stinkende geit, het toppunt van duivelsheid, is een Indiër die zonder succes alles in het werk stelt om een echte Engelsman te worden. Natuurlijk gaat The Stanic Verses daarmee vooral over de gespletenheid van Rushdie zelfi van de migrant Rush die. Die zijn taal, z'n land, z'n sociale ge woonten en z'n religie kwijtraakte nadat hij op jeugdige leeftijd vanuit Bombay naar Engeland emigreerde. De rest van zijn familie woont nu in Pakistan. Uit India komt de ver doorgevoerde vermeninging van het bovennatuurlijke en het 'echte'. Uit Engeland komt de on zekerheid over Rushdie's voormalige godsdienst, de islam. Over alle godsdien sten, trouwens. Het is juist die onzeker heid, de twijfel die Rushdie zaait, die isla mieten tegen de borst stuit. Als Qibreel weer eens droomt dat hij de aartsengel is, die steeds naar de berg moet om Moham med een stukje openbaring te brengen, stelt hij zich de vraag: "Wat is het tegen overgestelde van geloof? Niet ongeloof," zo antwoordt hij zichzelf. "Te definitief, te zeker, te gesloten. Dat is zelf een soort geloof. Twijfel is het tegenovergestelde". "Rushdie geeft de profeet Mohammed de naam 'Mahound', wat een synoniem is voor duivel", zeggen de boze islamieten. Daarmee zien ze over het hoofd dat Rus hdie (op pagina 92 van zijn boek) Ma hound juist als een geuzennaam introdu ceert. Mohammed wordt door z'n tegen standers (rijke Mekkanen, die veelgode rij bedrijven) beschouwd als een revolu tionair, een duivel. Die de armen opjuint met z'n boodschap dat er maar één God is, die nog rechtvaardig is ook. Mahound is net zo'n woord als 'geuzen', 'tories' en 'zwarten' oorspronkelijk scheldwoor den en later uit trots door de betrokke nen zelf gebruikt. Twijfel En hoe zit het met die Satanische Verzen zelf? Die vormen een heel klein stukje Koran, dat gaat over een moment van twijfel bij de echte Mohammed. Rushdie: "Mahound gaat op de rand van de put zitten en grijnst. "Ze hebben me een ruil aangeboden". Door Abu Sim- bel? roept Khalid. Ondenkbaar. Weiger. De trouwe Bilal waarschuwt hem: Je mag de Boodschapper niets opdringen. Natuurlijk heeft hij geweigerd. Salman de Pers vraagt: Wat voor soort ruil. Ma hound glimlacht weer. "Tenminste één van jullie wil het weten". '"t Is een onbelangrijke zaak", begint hij weer. "Een korrel zand. Abu Simbel vraagt Allah hem één kleine gunst toe te staan". Hamza ziet hoe vermoeid hij is. Alsof hij met een duivel heeft geworsteld. De waterdrager roept: "Niets! Geen jota! Hamza legt hem het zwijgen op". "Als onze grote God het over z'n hart kan krijgen om toe te staan dat woord gebruikte hij, toestaan dat drie, maar drie van de driehonderzestig afgoden mogen worden aanbeden". "Er is geen god dan God!" roept Bilal. En z'n vrienden vallen hem bij: "Ya Al lah!" Mahound kijkt kwaad. "Willen de volgelingen naar de Boodschapper luis teren?" Ze worden stil, met hun voeten in het stof schuifelend". "Hij vraagt om Allah's goedkeuring van Lat, Uzza en Manat. In ruil geeft hij de garantie dat we zullen worden getole reerd, zelfs officieel erkend; ten teken waarvan ik zal worden gekozen in de raad van Jahilia. Dat is het aanbod". Tot zover het citaat. Daarna blijkt dat Mahound eigenlijk wel voor het aanbod voelt. Al was het alleen maar om meer volgelingen te krijgen, die nu eenmaal aan veel meer goden gewend zijn. En, zo redeneert Mahoud, we hebben toch al twee aartsengelen, daar kunnen we er best nóg drie van aanbidden. Na een lan ge discussie met z'n discipelen wordt be sloten dat Mahound de berg weer op moet, om het aan Qabriël te gaan vragen. Maar dan komt.Rushdie weer met z'n eigen, gespleten Gibreel: is het de filmac teur, of de aartsengel Gabriël die het vol gende verzucht: "Mahound komt eraan voor een openbaring, om me te vragen te kiezen tussen een of meer goden, en ik ben alleen maar een idiote acteur die een verdomde nachtmerrie heeft, wat weet ik daar nou van, wat moet ik je nou ver tellen, help. Help". Uiteindelijk, na lang aandringen van Mahound, spreekt Gibreel zonder dat hij het wil: „Het is geen pretje de postbode van God te zijn, zeg. Maarmaarmaar: God speelt niet mee in deze film. God weet wiens postbode ik ben ge weest". Waarna Mahoud naar beneden komt en in de tent van Abu Simbel het toelaten van Lat, Uzza en Manat als 'ondergoden' afwijst. Je kunt eruit lezen: Rushdie zegt dat Mohammed maar zelf iets heeft be dacht. Schande! Je kunt er ook uit lezen dat een Indiase filmacteur niet zo'n goeie aartsengel is. Nóu en? Khomeini zelf heeft zich waarschijnlijk nog het meest gestoten aan een passage in het boek waar 'de Imam' Gibreel dwingt om op een soort vliegend tapijt naar Teheran te vliegen. De Imam woont in deze boze droom ten tijde van de op stand tegen de Sjah ergens op een flat je in Londen, met drie helpers die toeval lig de namen van discipelen van de echte Mohammed hebben. "U heeft me helemaal niet nodig", zegt Gibreel (tegen 'Khomeini'). De openba ring is compleet. Laat me gaan". Maar de Imam, in één verbazingwekkend snelle beweging, gooit z'n baard over z'n schou der, trekt z'n rokken op om daarmee twee monsterlijk behaarde spillebeentjes te onthullen, en springt de nachtelijke lucht in, draait rond, en gaat op Gibreels schouders zitten, hem vastgrijpend met nagels die zijn uitgegroeid tot lange, ge bogen klauwen". En geheel op eigen kracht vliegt de Imam naar Iran, z'n ha ren wapperend in de wind. Ondertussen waren Gibreel en Saladin al eens van tien kilometer hoogte uit een gekaapt vliegtuig gevallen. Ze komen neer op een besneeuwd Engels strand, als een soort reincarnatie, want onge deerd. Daarna volgt een lange in het ge heel niet Islamitische periode in Londen. Waarin beiden van bed naar bed trekken, mevrouw Thatcher 'mrs. Torture' wordt genoemd (is ook zij nu boos?) en Gibreel ene Halleluja Cone ontmoet wier vader Cohen heette. Halleluja is bergbeklim- ster en het toeval wil dat ook Mohound z'n koran op de 'Mount Cone' kreeg inge fluisterd. Meer nog, Gibreel ontmoet God in le venden lijve op het bed van Cone. En ook vandaar, o beeldspraak, spreekt Hij Gi breel toe. Kennelijk stiet ook dat de Isla mieten tegen de borst, al heb ik nog ner gens gelezen dat zij verontwaardigd wa ren over de halfjoodse naam die de Berg van Mohammed bij Rushdie krijgt. Wie het portret van Rushdie goed be kijkt, zal de man op het bed herkennen: de schrijver als God/profeet: "Hij (Gi breel) zag, zittend op het bed, een man van ongeveer dezelfde leeftijd als hijzelf, van gemiddelde lengte, tamelijk zwaar gebouwd, met een peper-en-zoutkleurige kortgeschoren baard. Wat hem het meest opviel was dat de verschijning kalend was, roos scheen te hebben en een bril droeg. Dit was niet de Almachtige die hij had verwacht." Hoeren Veel misverstand is ontstaan over de twaalf vrouwen van Mohammed, die Rushdie als hoeren zou afschilderen. Wie The Satanic Verses leest, weet anders. Het gaat erom dat Mohammed op het eind van z'n leven naar Medina terug keerde, en daar twaalf vrouwen onder hield. Gewone mannelijke islamieten mogen maar vier echtgenotes hebben, en dat gaf scheve ogen. Nu was er in Medina een bordeel, waar toevallig ook twaalf prostituées hun be roep uitoefenden. Hoererij had Moham med wel officieel verboden, maar hij had een overgangsperiode toegestaan. Rush die beschrijft dan dat een klant het extra spannend vond om met een prostituée te slapen die net deed of ze dezelfde naam had als Mohammed's mooiste vrouw. Zo'n naamsverandering bleek meer klanten te trekken, dus de hoeren namen allen andere namen aan, namelijk die van de vrouwen van Mohammed. De gewone lezer ziet hier niets anders in dan dat Arabieren ook maar mensen zijn. Over het karakter van Mohammed zelf, zegt deze passage niets. Aan de an dere kant laat Rushdie zijn Gibreel al dromend over deze naamgeving zeggen: "deze platte, deze meest byzantijnse van alle beledigingen". Al lezend ontdek je waarom nog maar zo weinig mensen het boek al kennen: het is ontzettend moeilijk, hier en daar welzeker humoristisch, maar eigenlijk niet om door te komen. Zij die in dezelf de omstandigheden als de Brits/Indiase schrijver leven, zullen er veel in herken nen. En degenen die van sprookjes hou den en van mystieke belevenissen, kun nen hun hart ophalen. Maar de rest, die kan het toch gewoon links laten liggen? (The Satanic Verses, door Salman Rush die. Engelse uitgave van Viking, f57,25). Zal de harde lijn overleven als Kho meini zal overlijden? "Ik denk dat de fundamentalisten een stevige basis hebben. Ze zijn doorgedrongen in veel groepen van de samenleving, vooral bij de revolu tionaire organisaties. Veel vooraan staande geestelijken hebben juist in de juridische organen belangrijke po sities verworven. Daar zitten de echte hardliners, die zijn niet verdwenen. Het doodvonnis van Khomeini is in het land ook niet omstreden, alleen bij ons heeft het voor opwinding ge zorgd". Hij heeft het doodvonnis over Rushdie uitgesproken als politiek en religieus leider van de Iran. Heeft Khomeini op grond van de Koran, de 'bijbel' voor de islamieten, wel het recht gehad om een dergelijk zwaar vonnis uit te spreken? "De interpretatie van het recht in Iran vindt altijd zijn oorsprong in de bron, namelijk de Koran. De hoogste autoriteit mag oordelen. Khomeini heeft als ayatollah een grote macht. Hij kan daarom bijvoorbeeld een hei lige oorlog verklaren of iemand ter dood veroordelen. Het is eigenlijk geen wetgeving maar een persoonlij ke opinie van een gezaghebbende geestelijke. Formeel gesproken is hij het hoogste leergezag binnen de is lam, zoals de paus dat heeft in de ka tholieke kerk. Binnen de islam heeft het leergezag alles te maken met recht, het is goddelijk recht". Khomeini zegt uit naam van alle islamieten te spreken als hij oproept om Rushdie te doden. Maar is zijn rol als geestelijk leider niet veel beperk ter? Hij is een van de zes ayatollahs en behoort bovendien tot de shi'itische stroming, die naast de sunnieten een minderheid vormt. "De shi'ieten zijn weliswaar een minderheid, maar ze pretenderen wel het ware geloof uit te dragen. Het is daarom logisch dat Khomeini zich be schouwt als de leider van alle mos lims, alle ware moslims. Hij is inder daad één van de ayatollahs. Maar sinds de revolutie is veel veranderd. Iedereen kon voor die tijd kiezen uit de signalen van een van de zes geeste lijke leiders. Door de revolutie is de staatstructuur wezenlijk veranderd. Nu bepaalt de staat wie de geestelijk en tegelijkertijd politiek leider is. Khomeini is niet meer één van de zes". "Op grond van de islam kan ieder een nog een van de andere ayatollahs tot zijn leidsman kiezen. Maar in Iran koopje daar op dit moment natuurlijk niets voor. Het is heel gevaarlijk om een andere keuze te doen, want je maakt tevens een afwijkende politie ke voorkeur bekend. Politiek en godsdienstig gezag lopen nu volko men door elkaar. Dat is ook in de op zet van de revolutie vervat: Khomeini is de grote gids, de leider, geestelijk en politiek leidsman van iedereen".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 25