Negen maanden wachten op stappers van stand
MONOGAMIE IS NIET IDEAAL Iteke Weeda
PAGINA 10
MAANDAG 6 FEBRUARI 1989
"Ik zal u een tip geven", zegt de
Haagse schoenenhandelaar
Rijnders, "gaat u eens op
zondagochtend naar het
hockeyveld in Wassenaar. Daar
staan ze langs de kant: een
spijkerbroek met een vouw er in,
een colbertje en ze lopen allemaal
op brogues, brogues van Van
Bommel".
De brogue is een type schoen van
Engelse snit. Het model, met
i gaatjes rondom, is tijdloos. Het is
de saaie, degelijke stapper van de
gereformeerde ouderling, de beter
gesalarieerde ambtenaar en de
hogere middenklasse. Veel Van
Bommel-dragers zweren bij hun
'Bommeltjes', zoals ze vaak
liefkozend worden genoemd.
door Weert Schenk
In het schoenatelier van Greve heeft de tijd stilge
staan. De schoenmakers doen hun werk nog op precies
dezelfde wijze als vijftig jaar geleden. Er komt geen
machine aan te pas.
Prijzige schoenen van Greve en Van Bommel een rage
De prijs van de schoenen is
niet mis, voor velen zelfs af
schrikwekkend. Een paar bro
gues van de gerenommeerde
schoenfabriek Weduwe J»P.
van Bommel uit Moergestel
kost een kleine 300 gulden.
Voor de geheel handgemaakte
brogues van concurrent Gre
ve uit Waalwijk moet soms
meer dan het dubbele worden
betaald.
"Greve is pure luxe", zegt
de schoenenhandelaar die zijn
'Greve'- collectie toont.
Vader op zoon
De Nederlandse topmerken
zijn niet voor iedereen wegge
legd. "Arbeiders kopen geen
Van Bommels", weet Rijn
ders, "ze hebben het geld niet,
maar ze kunnen deze klassie
ke schoen vaak ook niet ap
preciëren. Ik moet het hebben
van de categorie boven die
klasse." Dat is de reden dat
zijn zaak is gevestigd aan een
chique plein en niet in een
drukke winkelstraat.
In sommige welgestelde fa
milies loopt iedereen op Van
Bommels. Dat gaat van vader
op zoon. En van moeder op
dochter. Dames dragen graag
de elegante blauw-witte
schoen met een lipje, die het
zo goed doet onder de blauwe
plissé-rok en de lichtgele pull.
Sommige studentenvereni
gingen, onder andere in Lei-
den en Nijmegen, 'verplich
ten' hun leden Van Bommels
te dragen. Rijnders kent dat
milieu. "Die lui vragen niet
om geen brogues, maar om
braaagues".
Directeur Frans van Bom
mel van de Brabantse schoen
fabriek ontvangt af en toe
brieven van corpsleden die de
'Van Bommels' niet kunnen
betalen en het met hem op een
akkoordje willen gooien. Hij
gaat er niet op in, maar trots
laat hij ze graag lezen.
Palestinaslippers
Zo beschrijft een student uit
Nijmegen de moeilijke positie
waarin hij zich bevindt.
"Sinds enkele weken ben ik
lid van het dispuut 'Liberty'.
Alle 14 dispuutsleden dragen
Van Bommel (hofleveran-
cier)-schoenen. Ik echter
draag meestal sandalen (van
zo'n 50 gulden uit Japan, ge
loof ik)."
'Liberty', is een leuk dis
puut", gaat hij voort, "alleen
men pest mij nu al weken om
mijn schoeisel; ze roepen bij
voorbeeld herhaaldelijk:
"Vuile foetus, binnen ons dis
puut geen Palestina- slip
pers". Men schreeuwt ook:
"Van Bommels verdragen al
les; bier, glas, regen, rook en
patat en tevens jens je de foe
tus er mee onder zijn gat".
De student vindt dat niet zo
netjes, maar hij wil zo toch
aangeven hoe zeer het kwali-
teitsprodukt wordt gewaar
deerd. Hij ziet dat zelf ook in;
trouwens hij heeft het ook ge-
I voeld. En hij is het er ook wel
S mee eens dat „een echte kerel
I Van Bommels draagt en beter
J 's lands economie kan steu-
I nen in plaats die van Japan".
Rolls Royce
De society-look, waartoe de
brogues en het andere klassie
ke model 'nose-cap' (waar
vroeger de pastoor opliep) be
horen, is in de mode. Buiten
landse massaproducenten
brengen deze modellen ook
op de markt. Dank zij de mode
is voor de weliswaar duurde
re, maar kwalitatief stellig be
tere schoenen ook meer be
langstelling ontstaan. De le-
"De ideale relatie is monogaam,". Een
Leids student belde mij op met de vraag of
ik voor het Cambridge-debat deze stelling
wilde verdedigen dan wel aanvallen. Die
keuze was niet moeilijk. Ik zou niet eens de
stelling 'geluk is ideaal' durven te verdedi
gen, evenmin trouwens als 'polygamie is
ideaal'. Laat mij deze gedachte maar lie
ver aanvallen.
Na afloop van het debat zal door stem
ming worden gemeten welk standpunt de
aanwezigen uiteindelijk kiezen. Het zal
me benieuwen; jongeren tussen de 18 en 24
jaar kunnen nogal traditioneel denken
door gebrek aan levenservaring'. Het
wordt hard knokken, denk ik.
Het getuigt allereerst van een groot etno
centrisme, van een heilig vertrouwen in de
superioriteit van onze eigen cultuur, om
monogamie tot ideadl te verheffen. Er zijn
in heden en verleden culturen, waarin ge
heel andere relatievormen 'normaal' zijn
en waren. Ervaringen van geluk en welbe
vinden worden beïnvloed door het eigen
culturele patroon.
Monogamie betekent in feite het huwe
lijk van één man en één vrouw, bigamie is
tenslotte twee huwelijken van één persoon.
Omdat het huwelijk in vroeger tijden di
rect gekoppeld was aan de sexualiteit - in
de eerste huwelijksnacht hoorde de ont
maagding plaats te vinden, in sommige
streken werden bellen aan het huwelijks
bed gebonden om beneden te kunnen horen
of aan deze heilige plicht werd voldaan -,
wordt monogamie al gauw op één lijn ge
steld met de sexuele relatie.
Een relevante vraag is dan: waar begint
sexualiteit? Is dat steeds elkaar verliefd in
de ogen kijken of een goed en intiem ge
sprek, een warme opwindende knuffel, sa
men in bed naast elkaar liggen (en TV kij
ken)? Laten we het erop houden dat het
vooral om het vrijen gaat en niet zozeer om
de andere vormen, die beter onder het bre
dere begrip erotiek te vangen zijn. Nu leef
ik zelf graag sexueel monogaam, dat
scheelt een stuk in tijd en energie. Maar
erotisch monogaam leven lijkt me jammer;
erotiek vind ik een belangrijke impuls in
het sociale leven en een motor achter acti
viteiten. Dit zijn mijn persoonlijke keuzes,
die ik echter niet tot algemene idealen wil
verklaren. Van mij mogen anderen twee of
meer vrij-relaties prettig vinden, of ander
zijds a-seksueel door het leven willen gaan.
Wat zal ik trouwens, door te beweren dat
monogamie ideaal is, de mensen f rusteren
die met veel verve en tot ieders genoegen
twee sexuele relaties tegelijkertijd onder
houden. Want ze zijn er, ik ben er genoeg te
gen gekomen in mijn onderzoeken onder
gehuwden en samenwoners. Moet ik zulke
mensen meedelen: je doet maar wat je niet
laten kunt, maar ideaal is het niet?
Ik zal ook het misverstand uit de weg
trachten te ruimen, dat een relatie met één
persoon per definitie diepgaander en in
tenser is dan een relatie met twee of drie
mensen. Hele verschillende delen van de
persoonlijkheid kunnen aan bod komen in
intieme relaties mei meer mensen. Een re
latie met één ander lijkt wellicht meer vei
ligheid en minder jaloezie op te leveren,
maar dat is ten dele schijn. Krampachtig
heid rond het monogame ideaal stimuleert
bij uitstek jaloerse gevoelens, zelfs als er
geen enkele reden toe is.
M'n troef ga ik inzetten op het verschil
tussen ideaal en praktijk. Want je kunt
nog zo hard roepen dat monogamie ideaal
is, en dat is veel gedaan, de praktijk is al
tijd anders geweest. In het dagelijks leven,
ook binnen streng-godsdienstige groepen
met een zeer principiële verplichting tot
monogamie, is altijd 'vreemd gegaan', 'ge
avontuurd', 'geslipperd' en 'geprostitu
eerd'. Straks vasthouden aan het ideaal
van monogamie heeft steeds geheimhou
ding en hypocrisie bevorderd. In het AIDS-
tijdperk is eerlijkheid vooreerst belangrij
ker dan hoogdravende idealen en ver
wachtingen.
In de huidige dynamische samenleving
kunnen waardenstelsels sterk variëren
tussen mensen. Wat in de ene groep een ide
aal is, is dat niet in de andere Trouw is
voor velen een belangrijke waarde, maar
de definiëring en invulling ervan verschil
len aanmerkelijk. In twintig jaar tijd zijn
we over het algemeen soepeler gaan den
ken over allerlei vormen van buitenechte
lijke erotiek. Het valt te verwachten dat de
ze ontwikkeling langzaam zal doorzetten.
Monogamie wordt daarbij niet afgeschaft;
de werkelijkheid is beter getekend door de
'stelling' dat monogamie een bewuste keu
ze kan zijn voor langere of kortere tijd.
Net terug van een verhitte discussie
avond. Vóór monogamie als ideaal stemde
46 procent, tégen stemde 43 procent eA 11
procent had geen mening. Een dergelijke
stemmenverhouding geeft aan dat het een
interessant discussiepunt betreft, een le
vensterrein in verandering.
door de zeer kostbare brochu
res, waarin de toch wat trutti
ge collectie wordt gepresen
teerd. Mooie foto's van nou-
veau-riche in een sfeervolle
omgeving van een oud buiten,
afgewisseld met informatie
over het vakmanschap is
meesterschap van Greve. Dat
alles op dik, glanzend papier.
Het boekwerkje toont duide
lijk aan dat Greve zich richt op
statuszoekers en de mensen
die alleen de allerbeste kwali
teit willen.
Buiten deze twee hoofd
groepen zijn er ook uitslovers,
vermoedelijk niet in grote
aantallen, die elk nieuw mo
del kopen. Zij hebben zo voor
vijfduizend gulden schoenen
in de kast staan. Ook zijn er
lieden die alle kleuren van één
bepaald model willen hebben.
Hebben ze onder elk pak de
juiste schoen, of zoiets.
Niet alleen
Maar, onderstreept Harm Gre
ve, het zijn niet alleen de rijk
sten. Ook verpleegsters en ho-
reca-personeel, die veel op de
benen staan, dragen steeds va
ker Greve's. Hij vervolgt met
een analyse van de schoenen-
markt: "Er is de laatste jaren
veel veranderd. Er is niet meer
één modebeeld, maar er zijn
allerlei invloeden en modelij
nen tegelijk. Chic wil wel eens
sjofel en omgekeerd. De arts
loopt voor het zelfde geld op
gympies, terwijl de studenten
kicken op dure schoenen".
Om te voorkomen dat de in
druk mocht zijn ontstaan dat
Grève uitsluitend teert op het
speciale merkje 'HG' op de
schoen, zegt de voorlichter:
Een deel van de produktie
wordt dan wel verkocht op het
merk, op het image maar ik
ben er van overtuigd dat je op
image alleen geen schoenen
kan verkopen. Een Greve-
schoen gaat zeker vijftien jaar
mee. Je hoeft alleen af en toe
te laten verzolen".
Het vragen van een prijsop
gave vooraf van een dergelijke
reparatie is overigens raad
zaam, zeker als dat, zoals de
handleiding bü de schoenen
aanbeveelt, door Greve zelf
wordt gedaan. Zelfs bepaalde
niet armlastige Greve-dragers
vallen bij het zien van de reke
ning voor een paar nieuwe zo
len van de stoel: 175 gulden.
Onder het vloeken klinkt ook
het woord 'oplichterij'
Met de hand
Maar Harm Greve zegt: "De
prijzen kloppen. We zijn geen
hakkenbar, waar even nieuwe
zolen worden opgeplakt. Die
hakkenbar is in staat in een
keer de Greve-schoenen te
verpesten en te verruïneren.
Bij ons wordt het hele binnen
werk nagekeken en de zolen
er met de hand opgenaaid. De
schoenen zijn dan weer als
nieuw. We spreken dan ook
niet van reparatie, maar van
De brogue
vertijden van Van Bommel en
Greve zijn waanzinnig opgelo
pen. Alsof het auto's van Mer
cedes en Rolls Royce betref
fen, moet de detailhandel
maanden wachten op hun be
stellingen.
Niet gek maken
Van Bommel, die in combi
natie van machines en hand
werk ongeveer 180.000 paar
schoenen per jaar fabriceert,
kampt met levertijden van
drie tot vijf maanden. Greve,
met een bescheiden produktie
van 20.000 bijna volledig
handgemaakte schoenen, pro
beert al drie jaar de levertijd
van negen maanden terug te
brengen tot een redelijker ter
mijn.
Directeur Frans van Bommel,
kleinzoon van de oprichter
van de schoenfabriek, spreekt
van een Van Bommel-rage.
"Wij waren heel vroeg met de
'new-look'. We brachten als
een van de eersten acht nieu
we variaties van de brogues,
een model dat in ons land der
tig jaar onder het stof had ge
legen".
Frans van Bommel, gekleed
in ruitjesbroek en Bommel
tjes aan de voeten, toont zich
zeer tevreden over de ontwik
kelingen. Maar hij wil zich
niet gek laten maken door de
ongezond lange levertijden
die daar het gevolg van zijn.
"We doen wat we kunnen om
het binnen de perken te hou
den. Dat betekent veel over
werk voor het personeel. Maar
ik neem er geen 30 man bij als
de kans bestaat dat ik ze, over
vijf jaar als de rage voorbij is,
weer op straat moet zetten".
Flutprodukt
Van Bommel, 'mijnheer
Frans' voor zijn 180 werkne
mers, heeft inmiddels een vrij
aardig beeld van de mensen
die zijn schoenen blijven ko
pen. "Allereerst is dat het type
dat kwaliteit wil. Die mannen
dragen ook een Van Gils pak.
Een andere belangrijke groep
vormen de families die menen
dat Van Bommels onweerleg
baar bij hun status hoort".
Bijna nog belangrijker dan
deze categorieën is de groep
die weliswaar niet zo veel te
besteden heeft en het geld
daarom liever uitgeeft aan
kwaliteit dan aan flutproduk-
ten. Uitspattingen zijn hen
vreemd.
Heel groot
Deze sober ingestelde men
sen, volgens Van Bommel
veelal te vinden in de gerefor
meerde hoek. Om deze prijs
bewuste kopers te bereiken
adverteert Van Bommel in het
EO-programmablad Visie.
"Een mooie doelgroep", glim
lacht de directeur.
Niet alleen de vermeende
kwaliteit is een reden om
schoenen van Van Bommel of
van Greve aan te schaffen.
Een niet weg te cijferen aantal
landgenoten moet vanwege
de uitzonderlijke vormen van
hun voeten hun toevlucht ne
men tot de stappers van stand.
Beide fabrieken hebben maar
liefst zes breedte-maten, ook
voor dames. Dat is mooi voor
mensen met bijvoorbeeld Do-
nald-Duckvoeten.
Greve gaat zelf nog verder.
Die maakt zelfs een soort lede
ren roeiboten voor mannen
met maat 56. Voor uitzonder
lijke kleine herenvoeten is er
maat 35. Op verzoek kan ook
voor nog extremere voeten
nog iets worden gemaakt,
maar er moeten dan wel ten
minste twintig paar worden
afgenomen. Voor beide mer
ken geldt: eenmaal, de maat,
altijd goed. De verkoper zal
nooit zeggen: de schoenen lo
pen nog uit. Te krap gekochte
schoenen betekent eeuwig el
lende.
Binnenwerk
Frans van Bommel zegt de fir
ma H. Greve niet te zien als
zijn grote concurrent, omdat
de prijsklassen verschillen.
Over verschil in kwaliteit laat
hij zich niet uit.
Harm Greve, de voorlichter
van de schoenfabriek die zijn
grootvader in 1898 stichtte,
geeft toe dat in de etalage niets
anders opvalt dan sterk uit
eenlopende prijskaartjes.
"Het verschil zit in het bin
nenwerk", zegt Greve, "dat
merk je pas in het gebruik.
Kijk dan maar eens hoe de
pasvorm zich houdt".
Hij vindt dat Van Bommel
voor 300 gulden een goede
schoen verkoopt. "Maar", zo
voegt hy er aan toe, "voor 200
gulden meer koopje een bete
re. Je kunt ook wel nagaan: ze
hebben drie keer zoveel per
soneel als wij, dat tien keer zo
veel schoenen maakt. Dat
geeft kwaliteits- en prijsver
schillen".
Greve wil geen enkele con
cessie aan de kwaliteit doen,
zegt de voorlichter. Zolang er
geen machine is die de leerbe-
werking beter doet dan de am
bachtsman, blijft het hand
werk.
Door die instelling komen
de schoenmakers elk tot een
produktie van twee paar 'Gre
ve's' per dag. In het 'atelier',
wat Harm Greve betere bena
ming vindt dan het ordinaire
'fabriek', werken zij nog met
de spijkers in de mond, zoals
in grootmoeders tijd ook al
werd gedaan. Ze zitten twee
aan twee op krukken bij een
laag tafeltje. Ook dat is in vele
jaren niet veranderd.
Te dol
Harm Greve zegt dat het onge
veer acht tot tien weken duurt
voordat een schoen door de
hele fabriek is. „Als er zieken
zijn of de pech van een slechte
partij leer doet zich voor, zitje
zo op een levertijd van vier
maanden".
Door de grote vraag naar
'Greve's' liep de levertijd op
tot negen maanden. "De men
sen zijn geneigd om vier
maanden op schoenen te
wachten, maar negen maan
den is te dol. Onhoudbaar. Dat
proberen we terug te brengen.
Er worden nu ook nieuwe
vaklieden opgeleid. Dat moe
ten we zelf doen, want in heel
Europa zijn er geen scholen
meer voor dit werk".
Omdat Greve de produktie
moeilijk kan uitbreiden, ligt
het voor de hand dat de schoe
nen exclusief moeten blijven.
Dat streven wordt benadrukt
Frans van Bommel be
kijkt zijn modellen.
PR-man Frank Greve:
"Nieuwe vaklieden moetje
zelf opleiden want in heel
Europa zijn er geen scho
len voor dit werk".
