Ruding: fusie
Postbank met
NMB gewenst
Ontstonden de ijstijden door gebergtevorming?
Apollo-8 bracht eerste mensen in baan om de maan
VAN DOOL
ROLLUIKEN
Revu: ambassadeur niet
vies van gerommel met geld
Advocaat: pensioen Rost van Tonningen wel degelijk aanvechtbaar
DONDERDAG 2 FEBRUARI 1989
PAGINA 9
-WETENSCHAP
Geleerden zijn het er
vrijwel unaniem over eens:
zo ongeveer tweeeneenhalf
miljoen jaar geleden moet
het zijn begonnen. Om de
een of andere, misschien
wel kosmische, reden
begonnen toen gigantische
ijsschollen langzaam maar
onstuitbaar bezit te nemen
van grote delen land en zee.
Na verloop van pakweg
honderdduizend jaar
hielden de ijsmassa's halt
en brak een periode aan van
overvloedig smeltwater;
gletschers, wier tongen zich
vanaf de enorme ijskappen
kilometers ver over land
uitstrekten, verdwenen en
de ijswoestenij werd
kleiner en kleiner.
door Ben Apeldoorn
Achtergelaten stenen, de soms me-
tersgrote morenen, die vanuit
noordelijke streken door het ijs wa
ren meegevoerd, en omhoogge-
drukte heuvelruggen vormen ook
in ons land nog de stille getuigen
van de aanwezigheid van de glet
schers uit de ijstijden. Tijdens de
laatste ijstijd, die ongeveer 12.000
jaar geleden eindigde, strekten de
gletschers zich in ons land onge
veer uit tot de lijn Winterswijk-
Zandvoort. De zanderige heuvelge-
bieden in Zuid-Friesland, Drenthe,
Utrecht en midden-Gelderland zijn
in feite nog de door de gletschers
vooruitgeduwde en als het ware
omgeploegde zandwallen van wei-
Geofysici breken zich al jaren het
hoofd over twee vragen: in de eer
ste plaats vraagt men zich af waar
om dat proces pas de laatste twee
eneenhalf miljoen jaar plaatsvindt.
En ten tweede waarom dat sedert
die tijd steeds min of meer regel
matig, steeds om de honderddui
zend jaar, gebeurt.
Over de oorzaken van de ijstij
den doen vele theorieën de ronde.
Ons zonnestelsel zou geregeld door
gebieden in ons melkwegstelsel
trekken waarin zich materie-opho
pingen bevinden, de zogenaamde
moleculaire wolken. Maar de daar
in gevonden concentraties zijn by
lange na niet voldoende om het
door de aarde ontvangen zonlicht
in voldoende mate af te zwakken.
Er is een theorie die zegt dat de
energieproduktie van de zon zelf
varieert. De zon zou dan op gezette
tijden wat minder licht en warmte
geven; als dat zo is, is er tweeeneen
half miljoen jaar geleden iets ingrij
pends met de zon gebeurd. Maar
ook daarvoor heeft men geen hou
vast kunnen vinden.
Bovendien: de zon bestaat al vijf-
miljard jaar, kan nog vijfmiljard
toe met zijn 'brandstof en zelfs de
oudste aardlagen laten zien dat de
zon miljarden jaren al ongeveer
even intens schijnt als nu.
Vulkanisme
Andere geleerden hebben het ge
zocht in vrij ingrijpende verande
ringen in de baan der aarde; die zijn
er wel maar ze voltrekken zich in
perioden van honderdenmiljoenen
zoniet miljarden jaren.
Overvloedig vulkanisme is ook
genoemd als een mogelijke oor
zaak voor de ijstijden. Het in de
dampkring ronddrijvende stof zou
vele jaren lang het zonlicht hebben
geblokkeerd met een globale tem
peratuurdaling als onvermijdelijk
gevolg. Ook dat zou kunnen, maar
waarom dan steeds om de hon
derdduizend jaar gedurende de
laatste paar miljoen jaar
Vragen waarop (nog) geen bevre
digende antwoorden gegeven kun
nen worden en theorieën die geen
van alle echt goed houdbaar zijn.
De onderzoekers Froelich, Raymo
en Ruddiman, verbonden aan het
geologisch observatorium
Lamont-Doherty, denken nu dat
het antwoord op de vraag waarom
de ijstijden pas vanaf zo'n tweeen
eenhalf miljoen jaar geleden be
gonnen op te treden, gezocht moet
worden in de vorming van de jong
ste, grote gebergten op aarde.
Gedurende de laatste vijfmiljoen
jaar kregen grote gebergten als de
Rocky Mountains en de Himalaya
pas echt goed hun vorm en door
hun zich over grote landgebieden
uitstrekkende hoogten verstoor
den zij de bestaande atmosferische
straalstromen die maatgevend zijn
voof de klimaatverdeling op aarde.
Computermodellen van de drie
onderzoekers laten zien dat door
die veranderingen koude lucht uit
met name de noordpoolstreken ge
makkelijker naar zuidelijker gebie
den kon doordringen. Ook wijzen
zij er op dat door de sterk toegeno
men erosie het kooldioxidegehalte
in de atmosfeer ingrijpend kan zijn
verminderd. Kooldioxide is een be
langrijke 'warmte-vasthouder' en
allerwege vreest men thans dat
reeds een geringe concentratiever
hoging daarvan, als gevolg van de
menselijke activiteiten, een tijd
perk in zal luiden van wereldom
vattende warmte ('broeikas-ef
fect').
Een vermindering van het kool
dioxidegehalte zal daarentegen
een sterk afkoelend effect hebben
en zal, samen met de binnendrin
gende polaire lucht, een periode
met een forse afkoeling hebben in
geluid.
Die afkoelingsperiode zou, vol
gens Raymo, Ruddiman en Froe
lich, tweeeneenhalf miljoen jaar
geleden moeten zijn begonnen.
Een goed bericht bij het thans
dreigende broeikas-effect Ray
mo: 'Nee, dit natuurlijke proces is
een heel langzame. De snelheid
waarmee de mens het kooldioxide
gehalte in de dampkring doet toe
nemen is veel te groot om door het
natuurlijke proces in gunstige zin
te worden beïnvloed".
Een impressie van smeltende ijsmassa's, die noord-Europa tot ongeveer
12.000 jaar geleden bedekten.
De kerstnacht van 1968 zou een his
torische worden. Voor het eerst in
de menselijke geschiedenis bevon
den drie mensen zich in een baan
om de maan als voorbereiding voor
nog meer gevaarlijke maanreizen.
Op 21 december 1968 maakte
zich vanaf het Amerikaanse lan-
ceercentrum Cape Canaveral (Ca
pe Kennedy) een enorme Satur-
nus-5 raket los. Bovenop bevond
zich de Apollo-8 capsule met daar
in de astronauten William Anders,
Frank Borman en James Lovell.
Op een hoogte van 184 kilometer
boven het aardoppervlak be
schreef de Apollo-8, nog vastge
koppeld aan de derde trap, elke 88
minuten en 11 seconden een volle
dige baan rond de aarde bij een
snelheid van 28.000 kilometer per
Nu brak een periode van enkele
uren aan waarin de astronauten in
koortsachtig tempo alle boordin-
strumenten moesten controleren
om te zien of alles dusdanig werkte
dat een 'stoot naar de maan' verant
woord was.
Naar de maan
Tweeëneenhalf uur later werd de
derde trap opnieuw ontstoken en
liep de snelheid van het geheel op
tot ruim 38.000 kilometer per uur.
Hierdoor verwijderde de Apollo
zich langs een wijde boog van de
aarde; een boog die hem tot in de
onmiddellijke nabijheid van de
maan moest brengen.
Twintig minuten later werd de
derde trap afgestoten en de astro
nauten manoevreerden hun 'maan-
sloep' zo snel mogelijk weg van het
achttien meter grote wentelende
gevaarte. Dat was nodig, want uit
de weggestoten trap kwamen, by-
na explosief, restanten vloeibare
zuurstof (een deel van de brand
stof) vrij en bovendien kwamen
ook de aparte drijfraketten van de
derde trap tot ontbranding waar
mee de grote cylinder op een veili
ge afstand van de Apollo-8 werd ge
bracht. De vrijkomende en door de
zon verlichte gassen waren op aar
de aan de nachthemel met het blote
oog zichtbaar als een zich steeds
uitbreidende heldere lichtvlek.
Door dit alles is de derde trap
overigens een 'kunstplaneetje' van
de zon geworden; vanaf die tijd be
schrijft hij elke 340 (aardse) dagen
een baan om de zon tussen 136 en
147 miljoen kilometer afstand van
de zon. Dat doet hij nu, twintig jaar
later, nog steeds.
Verlost van de derde trap maak
ten de astronauten zich in de Apol-
lo-capsule op voor hun bijna drie
volle etmalen (om precies te zijn 66
uur) durende reis naar de maan.
Ook nu bleek men zo goed als haar
scherp op koers te liggen, slechts
een enkele minieme koerscorrectie
was noodzakelijk.
Beslissing
In feite waren de astronauten wat
ruimte betreft beslist niet te benij
den. Ze zaten met z'n drieën zo on
geveer tussen de apparatuur inge
klemd in de eigenlijke commando
eenheid: een kegelvormige capsule
die in het midden vier meter hoog
was en aan de basis even breed. Bo
ven, bij de top van de 'kegel', be
vonden zich twee motoren voor po
sitionering en onder de capsule de
feitelijke service-module met
brandstoftanks, batterijen voor de
stroomvoorziening, een eigen
voortstuwingssysteem (dat by de
maan ook kon worden gebruikt om
de snelheid af te remmen en weer
op te voeren) en samengeperst gas
voor het lucht- en airconditioning-
systeem in de capsule.
Van dat geheel zou slechts de ke
gelvormige capsule weer op aarde
landen; om de vurige en riskante
tocht door de dampkring te overle
ven was deze capsule voorzien van
een hitteschild, een soort honing-
raat-achtig geheel dat bekleed was
met een hittebestendig epoxy
hars.
Een precieze baan en snelheid
waren buitengewoon belangrijk: té
snel betekende de maan voorbij
schieten (en nooit meer op aarde
kunnen terugkeren) en té lang
zaam zou ook op een catastrofe uit
lopen.
Zonder dat de astronauten tus
senbeide zouden hoeven te komen
zou het ruimtescheepje een keuri
ge boog om de maan beschrijven
(eenmalig dus) en weer mooi op
koers naar de aarde liggen. Maar na
veel over en weer gepraat besloot
men bij de maan het voortstu
wingssysteem als vertrager, als
remraket dus, te gaan gebruiken
om de snelheid zodanig te vermin
deren dat de Apollo-8 een kunst
maan van de maan zou worden.
Daar was een groot risico aan
verbonden, want het betekende
dat datzelfde voortstuwingssys
teem nóg een keer feilloos zou
moeten werken om weer uit de
maanbaan te komen.
Bij de maan
In de vroege ochtenduren van de
24e december 1968 werd de snel
heid van het vaartuig terugge
bracht tot ongeveer 3600 kilometer
per uur: de remraket werkte feil
loos. De capsule beschreef nu twee
langgerekte ellipsen om de maan
tussen 95 en 311 kilometer hoogte
boven het maanoppervlak: weer
werkte de motor gedurende bijna
tien seconden en daarmee was de
baan cirkelvormig geworden op
een hoogte van 112 kilometer.
Nu brak voor de drie astronauten
een periode aan van het doen van
metingen, observaties en, vooral,
het maken van zoveel mogelijk fo
to's en films. Hiervoor hadden zy
de beschikking over twee speciaal
aangepaste Hasselblad 6x6 centi
meter camera's, een uitrusting
voor stereofotografie en een 16
millimeter Maurer filmcamera.
De camera's konden, opgesteld
voor de patrijspoorten van de cap
sule, zowel met tele- als met groot
hoekobjectieven worden gebruikt
en er werd gebruik gemaakt van
zowel speciale kleurenfilms als
z wart-witmateriaal
Op die manier werden duizen
den beelden van adembenemende
scherpte van het maanoppervlak
gemaakt. Tussen de bedrijven door
verzorgden de astronauten diverse
rechtstreekse tv-uitzendingen. De
techniek en het geluk lieten deze
drie mensen niet in de steek en ze
landden op 27 december 1968 be
houden in de Stille Oceaan op nog
geen tien kilometer afstand van het
op hen wachtende vliegdekschip
Yorktown.
BINNENLAND/BUITENLAND/ECONOMIE
DEN HAAG (GPD/ANP) Minister Ruding (financiën)
meent dat een fusie tussen de Postbank en de Nederlandse
Middenstandsbank (NMB) niet alleen wenselijk is maar
ook een grote mate van waarschijnlijkheid heeft. Hij zei
dat gisteren in de Tweede Kamer bij de behandeling van
een voorstel tot onderlinge samenwerking van beide bank
instellingen.
Een grote kamermeerderheid be
staande uit CDA, WD, PvdA en
D66, gaat ermee akkoord dat de
overheid op grote schaal aandelen
Postbank gaat verkopen. Van een
verkoop is sprake als Postbank en
Nederlandse Middenstandsbank
(NMB) samengaan.
Vooral de opstelling van de
PvdA was opvallend. Tot nu toe
was deze partij fel tegen verkoop
van staatsaandelen Postbank.
PvdA-woordvoerster mevrouw
Van Rijn zei echter: "Wij realiseren
ons dat er vele stations zijn gepas
seerd en willen dan ook verder kij
ken".
Minister Ruding (financiën)
vroeg de Kamer enige tijd geleden
een machtiging om bij een bunde
ling van Postbank en NMB, staats
aandelen te verkopen. Nu bezit de
overheid 100 procent van de aande
len Postbank. In de NMB is het be
lang zeven procent. De bewinds
man wil nog maar maximaal 49
procent van de aandelen Postbank-
NMB hebben. Hij legde in de Ka
mer de nadruk op het woord 'maxi
maal', zo een veel kleiner over
heidsbelang in de bank niet uitslui
tend.
De minister maakte ook bekend
nog dit jaar, mogelijk al heel snel,
de eerste aandelen Postbank of
Postbank-NMB te willen verko
pen. Hij sprak daarbij over een af te
stoten belang van bijvoorbeeld 25
procent. Lukt dat niet, dan zal de
verkoop van een eerste pakket aan
delen in 1990 plaatsvinden.
Hoeveel de verkoop van aande
len Postbank, en mogelijk NMB,
gaat opleveren wilde minister Ru
ding niet zeggen. Daarover bestaat
geen zekerheid omdat nu geen aan
delen Postbank op de beurs zyn ge
noteerd zodat de exacte waarde er
van niet vaststaat. De hele Kamer
wil dat bij verkoop van staatsaan
delen Postbank in eerste instantie
het personeel van de bank de mo
gelijkheid krijgt de aandelen te ko
pen.
Een kamermeerderheid keerde
zich tegen het voorstel van Ruding
om het de Postbank ook in de toe
komst te blijven verbieden te be
middelen in verzekeringen en rei
zen, daar waar alle andere beper
kingen aan de diensten van de
bank worden ingetrokken. Vol
gens de Kamer is deze constructie
onecht terwijl ze bovendien geen
waarde meer heeft als de Staat
straks een minderheidsbelang
heeft in Postbank-NMB.
Ruding erkende dat de beper
king in het dienstenpakket moge
lijk van korte duur zal zijn omdat
hij na de fusie Postbank-NMB
geen eisen meer kan stellen. Toch
zei hij, tot dan de beperking in
diensten van de Postbank te willen
handhaven. Bemiddeling in verze
keringen en reizen bestempelde hij
als 'niet essentieel voor een bank'
en 'branchevreemd'.
NICOSIA (AP) - Een Japanse
tv-serie die in Iran zeer populair
is heeft vier directeuren van Ra
dio Teheran in de gevangenis
doen belanden. De vier werden
veroordeeld omdat zij een pro
gramma hadden uitgezonden
waarin een vrouw in een telefo
nische reactie had gezegd dat
zij Oshin, hoofdrolspeelster in
de gelijknamige Japanse serie,
een beter voorbeeld voor de
Iraanse vrouw vond dan de
dochter van de profeet Moham
med.
Omroep-directeur Mazar-Ya-
zdi werd tot vijf jaar gevange
nisstraf veroordeeld. De drie
anderen - de directeur voor isla
mitische ideologie Abulqase-
mi, het hoofd supervisie Khun-
meri en redacteur ideologische
Tv-serie brengt
omroepehefs
Iran in gevang
programma's Rasekh - werden
veroordeeld tot vier jaar cel
straf en vijftig zweepslagen.
De functionarissen werden
opgepakt nadat ayatollah Kho
meini woedend had geëist dat
zij wegens belediging van de is
lam zouden worden gestraft.
Het persbureau Irna zei dat
Khomeini in een open brief aan
de radio en de pers had gezegd
dat „als bewezen wordt dat het
gaat om een bewuste beledi
ging" de pleger van het tele
foontje de doodstraf moest krij
gen.
De felle reactie van Khomei
ni onderstreept niet alleen het
religieuze fanatisme dat in Iran
waart, maar ook de populariteit
van de Japanse serie, die voor
Iraniërs een regelrechte cultus
is geworden. Oshin, dat het le
ven volgt van een Japanse
vrouw die tijdens de eeuwwis
seling werd geboren en in haar
leven de ene tragedie na de an
dere beleeft, is door de Iraanse
autoriteiten gekozen om de Ira
niërs ten voorbeeld te strekken
tijdens de acht jaar durende
oorlog met Iraq, die rond een
miljoen Iraniërs het leven heeft
gekost en waarby de bevolking
Iraakse raketaanvallen en an
dere ellende te verduren kreeg.
MET GASMASKER IN VERKEER
r
Ifr -
MILAAN - Een fietser in het centrum van Milaan heeft een gasmasker op
gezet. De Italiaanse stad kampt al enkele dagen met een enorm vervuilde
lucht die door een gebrek aan wind blijft hangen. (Foto anp)
Brazilië wil
top over schulden
RIO DE JANEIRO (IPS/Rtr) -
Brazilië wil dat er een topontmoe
ting komt tussen de leiders van de
Groep van Acht, de grootste Latijn-
samerikaanse schuldenlanden, en
de G-7, de groep van zeven ryke in
dustrielanden. Deze top, waar de
aanpak van het schuldenprobleem
centraal staat, zou in juli in Parijs
moeten plaatshebben.
Tijdens de bijeenkomst van de
presidenten van centrale banken
en de ministers van financiën van
de G-7, die morgen in Washington
begint, zal het waarschijnlijk wei
nig vooruitgang worden geboekt in
het schuldenprobleem. Van Ame
rikaanse zijde is al vernomen dat
de kans op een nieuw initiatief tot
schuldenverlichting erg klein is.
De verwachtingen van de G-7
zijn verder ook niet hoog gespan
nen. Onderminister Muiford van
de VS heeft al eerder gezegd dat ei
na afloop van het beraad geen ver
klaring zal worden uitgegeven.
"We willen niet de indruk wekken
dat er zoiets als een crisis aan de
gang is", verklaarde hy.
DEN HAAG (ANP) - De Suri
naamse ambassadeur in Neder
land, Ramkisor, wijst gesjoemel
met papieren om zo ontwikkelings
geld voor zijn land te incasseren
niet direct af. Dit staat te lezen in
het weekblad Nieuwe Revu dat gis
teren is verschenen. Een journalis
tenduo van dit weekblad heeft als
zogenaamde adviseurs van Itali
aanse bedrijven, de ambassadeur
geld aangeboden.
Het ging om zestig miljoen dol
lar, in ruil waarvoor Ramkisor
moest zorgen voor getekende do
cumenten van de Surinaamse over
heid. In de documenten zou moe
ten staan dat het land een bepaalde
hoeveelheid landbouwmachines
heeft ontvangen.
Ramkisor staat open voor dit
voorstel van de 'adviseurs' en be
looft het door te geven aan zijn mi
nister van financiën. De bedoelde
overeenkomst gaat tenslotte niet
door, omdat Paramaribo het nu
niet het juiste moment vindt, ge
zien het dan lopende overleg met
Nederland over hervatting van de
ontwikkelingshulp aan Suriname.
Ramkisor tekende echter geen be
zwaar aan tegen het voorstel om
van het bedrag een percentage in
eigen zak te steken.
Voorts meldt het weekblad ook
dat een ambtenaar van het ministe
rie van financiën mogelijkheden
ziet voor het 'witten' van zwart
geld. "Als u tegen mij zegt dat de
herkomst van het geld u niet be
kend is, dan heb ik daar vrede
mee", aldus de ambtenaar. Hij
weet voor het witten ook een wa
terdichte constructie te bedenken.
Desnoods kan dat met behulp van
collega's op het ministerie, fiscaal
juristen, die als geen ander daarin
zijn gespecialiseerd.
Nu kunt u uw kostbaarheden beter beschermen
dan ooit. Met de professionele ten Dool rolluiken
voor uw ramen en deuren. En met beveiligen
houdt het niet op I Want door die dikke ten Dool
rolluiken isoleen u gelijk uw ramen en deuren
tegen kou (of warmte natuurlijk).
Nodig ten Dool eens uit... voor n deskundig
advies en 'n vrijblijvende offerte
Van Dool rolluiken...
Vakwerk
Showroom: Uerweg 65. De Lier.
Tel 01745-14145'W Braai,
B■ssrSffBft
deuren,
DEN HAAG (ANP) - De „zwarte
weduwe" uit Velp heeft helemaal
geen recht op het pensioen dat zij
krijgt omdat haar man, de NSB'er
Rost van Tonningen, kamerlid
was. De regering en de Kamer gaan
er ten onrechte vanuit dat zij de we
duwe dat pensioen niet kunnen
ontnemen. De uitkering is op tal
van punten aanvechtbaar.
Dat zegt de advocaat mr. L. Sti-
bru. Hy is door de Stichting Her
waardering Pensioenen NSB-Ka-
merleden en de Bond van Anti-fas
cisten ingeschakeld om bij de
rechtbank in Den Haag een proces
tegen de staat te voeren. Deze orga
nisaties willen dat de rechtbank de
pensioenen van NSB-weduwen in
het algemeen en die van de „zwarte
weduwe" in het bijzonder onrecht
matig verklaart.
Stibru presenteerde zyn dag
vaarding gisteren aan de pers. Er
staat een reeks van juridische be
zwaren tegen het toekennen van
het pensioen aan de Velpse in.
De pensioenaanvraag is door de
„zwarte weduwe" om te beginnen
al ingediend bij en behandeld door
de verkeerde minister. Ze had
toen, in 1950, bij minister Lieftinck
van financiën moeten zijn. Ze stap
te echter naar minister Teulings
van binnenlandse zaken. Deze
KVP'er handelde de zaak af en de
protesten van Lieftinck werden
volgens Stibru de kop ingedrukt.
Bovendien kan Rost van Tonnin
gen helemaal niet meer als een ka
merlid worden beschouwd, vindt
Stibru. De NSB'er verloor niet al
leen zijn Nederlanderschap en dus
zijn kamerlidmaatschap door bij
de Waffen-SS in vreemde krijgs
dienst te gaan, hij had al eerder
ambtelyke functies van de Duit
sers gekregen die zich niet met het
kamerlidmaatschap verdroegen.
En voor een nazi als Rost moet de
Duitse verordening uit 1941, waar
mee de kamerleden van hun func
tie werden ontheven, toch hebben
betekend dat hy inderdaad van die
baan afzag. Verder zou Rost van
Tonningen, als hij kort na de oorlog
geen zelfmoord had gepleegd, later
officieel zijn bestempeld als ie
mand die zijn kamerlidmaatschap
onwaardig was, zegt Stibru.
Dan is er nog een heel ander
punt. Volgens de pensioenwet van
1924 komen alleen weduwen van
afgetreden of in actieve dienst ge
storven kamerleden voor een pen
sioen in aanmerking. Rost van
Tonningen wordt beschouwd als
een in actieve dienst gestorven ka
merlid. De mandaten van de ka
merleden liepen op 15 september
1941 af, zij waren immers in 1937
gekozen. Toch worden al die man
daten nu geacht gedurende de oor
log te zijn verlengd, ook die van de
NSB'ers.
Mochten al deze gegevens niets
uithalen, dan heeft Stibru nog een
noot op zijn zang: het toepassen
van het staatsnoodrecht. Als de
pensioenwetten toch juist zijn ge
hanteerd, dan kan de vraag worden
gesteld of zy in de NSB-gevallen
wel te effectueren waren.
