'Het was gebeurd
met het mooie
olieverfscliilderij9
Soms zijn we net een debating-club'
Massief brok teksttoneel
Russische en Chinese oorlogshistorie fraai belicht
DONDERDAG 2 FEBRUARI 1989
KUNST
PAGINA 19
Het Rondtheater gaat hard door
LEIDEN - Opgericht in 1986,
bij alle stukken volle zalen en
een groeiend publiek. Nu met
een nieuw stuk, 'Dissonanten',
op de planken. Het Rondthea
ter laat er geen gras over groei
en. Ooit begonnen op de Vliet-
schans als de Jonkies, toen
doorgegaan onder de naam de
ex-Jonkies. Maar omdat die
door
Wytzia Soetenhorst
naam zo 'onaf klonk besloten
de schoolvrienden, inmiddels
allemaal bezig met een studie,
weer een naamsverandering
door te voeren. Sinds een paar
jaar dus het Rondtheater. Met
donateurs, truien en een echte
sponsor timmeren ze hard aan
een eigen weg.
"Na de middelbare school, waar we
zijn begonnen als de Jonkies, wa
ren we met een paar lui die wel wil
den doorgaan met toneelspelen. De
ex-Jonkies klonk zo ad-hoc, niet
echt af. Daarom dus een echte
naam, voor een zelfstandig en fi-
nanciël onafhankelijke groep".
Menno Bentveld staat al een paar
jaar met zijn vrienden op de plan
ken. Vlak voor de première van
'Dissonanten' maakt hij een ont
spannen indruk. "Bang of nerveus
ben ik niet voor vanavond. Eerder
wat ongeduldig. Na vijf maanden
repeteren ben ik toe aan wat spel,
er mag wel weer eens wat gebeu-
Het Rondtheater bestaat uit vier
spelers, een regisseur en twee tech
nici. Zij gingen op zoek naar een
stuk voor vier mannen en vonden
'Dissonanten'. Het gaat over
machtsverhoudingen tussen men-
i speelt in het Stalinistische Acteursgezelschap
Het Rondtheater is een echt 'ac-
lin komen. De twee, Prokovjev en
Sjostakovitsj, moeten daar van Sta
lin een stuk componeren dat van
smaak getuigt.
v"Ik speel de componist Prokov
jev. Gelukkig kan ik wel noten le
zen omdat ik gitaar heb gespeeld.
Maar de piano was iets heel
nieuws. We hebben keihard geoe
fend op die muziek, de vleugel
staat centraal in het stuk dus moet
een en ander wel een beetje klin
ken", vertelt Bentveld. "Normaal
repeteerden we zo'n drie maanden
aan één stuk. Nu waren dat er vijf
en ik heb ze hard nodig gehad. Dat
is voor mij ook de grote uitdaging
van toneelspelen. Telkens doe je
iets nieuws. Iets waar je misschien
nooit mee bezig bent geweest. Nu
speel ik piano en rook ik sigaretten
zonder filter. Nooit gedacht dat ik
dat allemaal kon".
Rusland vlak na de Tweede We
reldoorlog. Stalin en zijn cultuur
minister Zjdanov laten twee be
roemde componisten in het Krem-
'Dissonanten' bij Rondtheater
'Dissonanten' naar 'Master Class' van Da
vid Pownall in de vertaling van Gerben Hel-
Met: Erik
wen en Menno
Gezien op 1 februari
en zaterdag in de aula vj
meenschap De Vlietschans.
Eric Pul.
het LAK. Vanvond
Scholenge-
LEIDEN - De hoorbare reacties
na afloop van 'Dissonanten' gin
gen alle in dezelfde richting: na
de pauze was het leuker. En in
derdaad bleken de vier heren
van het Rondtheater tijdens het
tweede gedeelte van de voorstel
ling meer grip op de zaal te heb
ben gekregen. Pas dan kunnen
zij ieder voor zich de verschillen
de posities van hun personages,
die op dat moment inmiddels ge
noegzaam bekend zijn gewor
den, speltechnisch gaan uitbui
ten.
De kansen die het stuk biedt,
worden dan echt goed gebruikt.
Het duurt dus wel even, voordat
de voorstelling aanslaat. Al met
al is 'Dissonanten' namelijk een
erg massief brok teksttoneel. De
onderlinge standpunten liggen
vast, van enige ontwikkeling kan
derhalve nauwelijks sprake zijn.
Allesoverheersend thema is een
niet bepaald actueel te noemen
discussie over een marxistische
kunstpolitiek.
We schrijven het jaar ,1948. Sta
lin en hielenlikker Zjdanov, de
minister van cultuur, ontvangen
in een zaal van het Kremlin de
componisten Prokovjev en
Sjostakovitsj. Het moet in hun
ogen nu maar eens uit zijn met
die avant-garde-muziek van deze
wereldvermaarde musici: in
plaats van die 'formalistische,
progressieve rommel' moeten zij
zich aanpassen, en muziek voor
het volk gaan maken.
Door middel van machtsspel
letjes maken de dweepzieke po
tentaat en zijn opportunistische
handlanger dit duidelijk. Zo,
slaan zij gezamenlijk grammo
foonplaten met muziek van
Prokovjev voor diens ogen aan
gruzelementen. Na zo'n woede-
uitbarsting volgen er weer
vruchteloze discussies die uit
monden in de scène, waarin men
samen tot een compositie in
nieuwe Sovjet-muziek-stijl pro
beert te komen. Hier kunnen
Erik Jansonius, Robert Strijk,
Nick van Leeuwen en Menno
Bentveld hun humoristische
spelkwaliteiten aan bod laten ko-
men._Dit is de sterkste scène van
het stuk, ook al zijn hun vaardig
heden op de piano beperkt.
Met hun onderhand ruime ac-
teerervaring kunnen deze vier
Rondtheateracteurs de hoeveel
heid tekst in dit stuk goed aan.
Aan de tekstbehandling is te
recht veel aandacht besteed.
Daarnaast is de vormgeving een
voudig maar adequaat. Het
Rondtheater heeft zeker niet te
hoog gegrepen. Veel meer dan
wat deze groep heeft laten zien,
valt er waarschijnlijk met dit
stuk niet te doen. Toch mist de
voorstelling de uitstraling die
impliciet de motivatie voor deze
niet voor de hand liggende reper
toirekeus had kunnen duidelijk
maken.
WIJNAND ZEILSTRA
teursgezelschap', een groep waar
bij iedereen over alles meebeslist.
Wel met een regisseur, maar zijn
uitspraken zijn niet doorslagge
vend. Iedereen staat op dezelfde
hoogte. Bentveld: "Dat is zeer ge
zellig, maar het houdt de boel ook
wel eens op. Soms zijn we meer een
'debating-club' dan toneelspelers.
Maar het voordeel is dat iedereen
bij de zaak is betrokken. We tim
meren en rotzooien zelf het decor
een beetje in elkaar. Ik speel ook in
een Utrechtse groep - als daar de re
gisseur zegt 'zo gebeurt het', ge
beurt het ook zo. Bij ons is dat veel
minder".
Dit jaar is de première (gister
avond, red.) voor het eerst in het
LAK-theater. De schouwburg was
voorheen de vaste plek van de
groep maar het LAK biedt volgens
Bentveld vanuit een artistiek oog
punt meer mogelijkheden. "In de
schouwburg zit je zo ontzettend
vast aan het klassieke lijsttoneel.
Toen we bijvoorbeeld 'Daar moet
je mee leren leven', een stuk over
kanker, speelden, hadden we geen
contact met het publiek. Dan lag ik
in mijn bed en als ik omhoog keek
zag ik ergens heel in de verte de
balkonrijen. Voor zo'n stuk is dat
contact juist essentieel. Toen we
hetzelfde stuk op de Vlietschans
speelden, ging het veel beter. In het
LAK zit het publiek veel dichter
bij. Ik denk dat we dat nodig heb
ben. Wij spelen graag dicht bij het
publiek, naar ze toe".
Uitbreiding
Vorig jaar zijn er drie mensen opge
houden omndat ze het te druk kre
gen met andere zaken. In het vol
gende jaar zal n van de spelers
voor zijn studie naar India gaan.
Bentveld denkt niet aan stoppen
met het Rondtheater, eerder wordt
aan een 'fikse' uitbreiding gedacht.
"Het was ontzettend leuk om eens.
iets met zo weinig spelers te doen.
Daarom zijn we ook niet al meteen
gaan uitbreiden. Je kunt heel rus
tig aan een produktie werken. Vol
gend jaar willen we de groep flink
vergroten, misschien wel met meer
oud-Vlietschansleerlingen". En hij
vervolgt: "Bij ons gaat dat allemaal
niet zo officieel, niet met audities.
De sfeer in de groep is heel erg
goed, we kunnen goed samenwer
ken en onze kracht is vooral dat we
uitstekend op elkaar zijn inge
speeld. Het toneel dat wij maken,
onstaat op basis van vriendschap
en gezelligheid. Maar voor mij, en
ik denk ook voor de anderen, is het
inmiddels veel meer dan een hob
by".
Menno Bent
veld: 'Toneel is
voor ons veel
dan een hobb
De woelige jaren zestig hebben gezorgd voor een
omwenteling in onze maatschappij. Begrippen als 'inspraak'
en 'actie' werden gemeengoed; de opvattingen over wat goede
muziek was veranderden, wie lang haar droeg werd niet
meteen meer als een mietje beschouwd maar als een
'artistiekeling' en in de politiek won de coltrui terrein op het
driedelig grijs.
Ook in de kunst en het kunstbeleid ging het er anders uitzien.
Conservatrice Doris Wintgens van De Lakenhal wil met de
tentoonstelling 'Kunst, cultuur en actie in de jaren zestig in
Leiden' in beeld brengen hoe het er in Leiden in die jaren aan
toeging op dit gebied. Op 23 december van dit jaar begint deze
expositie. Nu alvast een korte vooruitblik.
LEIDEN Spreek met veertigers
over de jaren zestig en - Hoepla! - ze
krijgen onmiddellijk iets drome
rigs in hun oogopslag. 'Ah, dat was
pas een mooie tijd', zie je hen den
ken. Of het nu Sandaalridders zijn
geweest of lieden die er in 'gangs'
als 'De Plu' met de fietsketting op
los sloegen, de nostalgie over
heerst.
Conservatrice Doris Wintgens
van De Lakenhal heeft een wat
nuchterder kijk op dat tijdsge
wricht. Ze beschouwt de Leidse
beeldende kunst uit die periode
door
Cees van Hoore
met liefde, maar het dweepzieke in
haar stem ontbreekt.
"De democratiseringsgolf van de
jaren zestig heeft ertoe geleid dat
de opvattingen over het kunste
naarschap veranderden. Volgens
het merendeel van de Bond Beel-'
dende Kunstenaars mocht ieder
een die zich kunstenaar 'voelde'
zich ook kunstenaar noemen. Wat
Bezoek Filmfestival Rotterdam valt wat tegen
ROTTERDAM (GPD) - Harde cij
fers zijn niet beschikbaar, maar
vast staat dat de opgaande lijn in de
bezoekcijfers die het Film Festival
Rotterdam de afgelopen jaren mee
maakte, dit jaar onderbroken
wordt. Het aantal bezoekers zal
hooguit gelijk zijn aan dat van vo
rig jaar en vermoedelijk zelfs iets
lager.
Anne Head, interim-directeur
van het achttiende Film Festival
Rotterdam, is niet verbaasd. Ster
ker nog, zij noemt die ontwikke
ling logisch. „Ik kan niet volhou
den dat we ons absoluut geen zor
gen maken, dat doen we namelijk
wel. Maar dramatisch is het niet:
het aantal passepartoutes dat voor
dit festival is verkocht, ligt zelfs
wat hoger dan dat in 1988. Mijn in
druk is dat de opbrengst aan de
kassa zal uitkomen op een bedrag
dat ongeveer even hoog is als vorig
jaar".
Volgens Anne Head heeft het
wat tegenvallende bezoek te ma
ken met de aard van het program
ma. „Mensen komen hier voorna
melijk om nieuwe films te zien. Het
aantal nieuwe films is dit jaar
hoofdzakelijk beperkt tot produk-
ties die Huub Bals nog selecteerde.
We hadden de hoop dat de zestig
regisseurs, die we uitgenodigd
hadden een film voor het festival
aan te wijzen, veel nieuw werk zou
den selecteren. Dat is slechts in
heel beperkte mate gebeurd. Een
flink deel van het programma be
staat uit oudere films en dat trekt
minder publiek. Naar mijn idee is
dat niet meer dan logisch".
Volgens Anne Head is het zeker
geen ramp, wanneer er wat minder
kaartjes verkocht zouden worden
dan vorig jaar. „Ik vind dat we voor
wat betreft de invulling van het
programma het juiste besluit geno
men hebben. Verder kunnen we
uit de huidige ontwikkeling onze
conclusies trekken voor volgend
jaar".
De samenstelling van het pro
gramma brengt ook met zich mee
dat nu, ruim drie dagen voor het
slot, de inhoudelijke balans al op
gemaakt kan worden. Echte ver
rassingen daargelaten kan worden
vastgesteld dat het meerendeel van
de nieuwe films die het festival te
bieden had de moeite meer dan
waard was.
De Commissaris
Aan de titels die in de afgelopen da
gen al zijn genoemd kunnen er nog -
twee worden toegevoegd:'Het rode
korenveld' van Zhang Yimou uit
de Volksrepubliek China en 'De
Commissaris' van de Rus Aleksan-
der Askoldov. Beide films werden
nog gelecteerd door Hubert Bals.
'De Commissaris' speelt zich af
tijdens de Russische burgeroorlog.
De Rode en Witte legers bestrijden
elkaar op leven en dood. Een man
wordt geëxecuteerd, zijn doodvon
nis werd uitgesproken door een
vrouwelijke commissaris. Wan
neer de kansen van de twee legers
keren, blijft zij achter, in afwach
ting van de dingen die komen gaan.
Later ziet zij kans zich weer aan te
sluiten bij het leger.
'De Commissaris' is een film met
een geschiedenis. De produktie
stamt uit 1967, maar bleef onder in
vloed van de Russische censuur
twintig jaar op de plank liggen. An
derhalf jaar geleden, tijdens het
filmfestival van de stad Moskou,
beleefde de film eindelijk zijn we
reldpremière. Begin vorig jaar
werd de film in Berlijn vertoond en
won daar de Speciale Prijs van de
jury. 'De Commissaris' gaat later
dit jaar in Nederland in roulatie.
Dat laatste geldt ook voor 'Het rode
korenveld', met dit verschil dat die
film al met ingang van vandaag in
een aantal filmhuizen is te zien. (In
Rotterdam in Lantaren/Venster).
Deze Chinese produktie begint
aanvankelijk als een vriendelijk
sprookje, rond een jonge vrouw die
door haar vader gedwongen wordt
met een veel oudere lepralijder te
trouwen. Onderweg naar haar brui
degom, in een draagstoel die de tra
ditie voorschrijft, wordt zij overval
len. Er overkomt haar niets maar ze
is wèl onder de indruk van de dra
ger die de overvaller onschadelijk
maakt. Omgekeerd laat de drager
een begerig oog op de jonge vrouw
vallen.
Jaren later, de vrouw en de dra
ger zijn inmiddels getrouwd en lei
den een succesvol wijnbedrijf (eer
der het eigendom van de lepralij
der), vallen de Japanners China
binnen. Het verhaal neemt een zeer
dramatisch wending en de sfeer
slaat om van lieflijk naar gruwelijk.
De film verandert op dat punt te
vens van een eenvoudige liefdesge
schiedenis in een produktie die de
historie van geheel China raakt.
Dali vermaakt collectie aan staat
MADRID (Rtr) - De schilder Salvador Dali, die vorige week op 84-jarige
leeftijd overleed, heeft al zijn bezittingen nagelaten aan de Spaanse staat.
Dit heeft het Spaanse ministerie van cultuur gisteren bekendgemaakt. De
surrealistische schilder bepaalde in zijn testament dat de staat „de enige
erfgenaam is van al zijn bezittingen, rechten en artistieke creaties".
De waarde van de bezittingen en de persoonlijke collectie van de schil
der wordt op ongeveer 260 miljoen gulden geschat. De volledige inhoud
van het laatste testament dat Dali maakte, in september 1982, zal volgen
de week openbaar worden gemaakt.
er in de beeldende kunst werd ge
maakt, moest vooral 'grensverleg
gend' zijn. Daarbij ging het in de
eerste plaats om artistieke motiva
tie en ideeën. Hoe het kunstwerk
eruit kwam te zien, was minder be
langrijk. Vakmanschap was in die
jaren voor de meesten een vies
woord. Het was gebeurd met het
mooie olieverfschilderij. Van al de
ze ontwikkelingen, wil ik in deze
tentoonstelling een beeld proberen
te geven".
Voortrekkersrol
In het exposeren en aankopen van
'moderne kunst' heeft de Lakenhal
in de jaren zestig geen voortrek
kersrol gespeeld. Tot aan het ver
trek van directeur Van Wessem in
1967 lag het accent vooral op de tra
ditionele figuratieve kunst. Niet
zonder enige ironie noemt Wint
gens het werk van de Amsterdam
se Joffers als een van de modernste
aankopen van het museum in die
tijd. In het tentoonstellingsbeleid
was men in de eerste helft van de
jaren zestig al niet minder behou
dend.
"Er is wel eens kritiek geweest
op het beleid van directeur Wurf-
bain, maar we moeten niet verge
ten dat hij met het aankopen van
moderne kunst is begonnen. Bo
vendien zorgde hij ervoor dat er ex
posities kwamen van kunstenaars
als Pieter Geraedts en David van
de Kod. Maar dé impuls tot ver
nieuwing is uitgegaan van Galerie
Walenkamp. Ben Walenkamp or
ganiseerde tentoonstellingen van
Bonies, Ad Dekkers en de Belgi
sche constructivisten. En ook het
LAK heeft met mensen als Rudi
Fuchs, Kees Broos en Locher veel
op het gebied van vernieuwing ge
daan. Het zijn deze galeries ge
weest waar je de kunst van de jaren
zestig kon zien".
Op de tentoonstelling 'Kunst,
cultuur en actie in de jaren zestig in
Leiden' zal werk worden getoond
van zo'n zestig kunstenaars uit Lei
den en omgeving. Er zijn namen bij
van mensen die ook nu nog van
zich doen spreken, zoals Kees
Buurman, Fer Hakkaart, Pieter Ge
raedts, Thom Geraedts en Bruno
Mertens. Maar Jacques Turk - wie
was dat ook alweer en wat maakte
hij? "Ja", zegt Wintgens, "dat is een
geval apart. In de jaren zestig had
hij veel succes. Hij beschilderde
suikerzakken en dat vonden de
mensen fantastisch. Net zoals veel
andere kunstenaars maakte hij ge
bruik van 'arme' materialen of af-
valprodukten. Ook voor het mate
riaal gold die 'democratisering'
wel. Niets was te min, alles mocht
en kon kunst zijn. Nu hoor je niks
meef van Jacques Turk. Het
schijnt dat hij bij de plantsoenen
dienst werkt".
Maatschappij
De kunst die in Leiden in de jaren
zestig werd gemaakt kan niet los
worden gezien van de maatschap
pelijke contekst
ont- In de eerste helft van de jaren i
stond. Voor die maatschappelijke tig ging het om de welvaart, in de
tweede helft om het welzijn. In die-
verschuiving heeft de beeldende
kunst een rol gespeeld".
Bijverschijnselen
De democratiseringsgolf op alle
terreinen heeft - het kan niet wor
den ontkend - ook negatieve effec
ten gehad op het kunstbeleid. Om
dat er niet meer zozeer werd gelet
op de kwaliteit van het kunstwerk,
kon de BKR voor de 'eendagsvlie
gen' onder de kunstenaars uit
groeien tot een soort toevluchts
oord. Deze politiek heeft er uitein
delijk toe geleid dat de BKR in de
jaren tachtig moest worden opge
heven.
Ondanks deze nare 'bijverschijn
selen' is er in de jaren zestig in Lei
den door kunstenaars interessant
en vernieuwend werk gemaakt.
Hoe steekt Leiden in dat opzicht ei
genlijk af bij andere steden? Wint
gens: "De vernieuwingen op artis
tiek terrein zouden beter uit de
doeken kunnen worden gedaan bij
een tentoonstelling van Neder
landse kunst in het algemeen. Maar
dan had dit een mammoettentoon
stelling moeten worden en zoiets
vergt jaren voorbereiding. Ik denk
echter dat Leiden op zich voldoen
de interessants te bieden heeft".
ontwikkelingen wordt dan ook
de tentoonstelling een plaats inge
ruimd. Ook een kunstenaarsgroe
pering als 'Buut 110' komt erin aan
bod, een beweging waarin Leidse
kunstenaars zich en masse organi
seerden om zo sterker te kunnen
staan tegenover de politiek.
Wintgens wijst op de verande
rende positie van de kunstenaar,
die zich niet meer wil opsluiten in
zijn ivoren toren. "Een echt brui
sende stad zoals Amsterdam was
Leiden in de jaren nestig natuurlijk
niet. Maar er was toch heel wat aan
de hand. Kunstenaars gingen met
hun kunst 'de boer op'. Ze bezoch
ten buurthuizen en wijkcentra. De
kunst was in hun opvatting niet be
doeld voor een elite maar voor het
hele volk. Pieter Geraedts maakte
bijvoorbeeld de zogenaamde 'mul
tiples', een aantal losse vouwbla
den waarvan de mensen zelf iets
konden maken. De rollen tape wer
den erbij geleverd. Er heerste zo'n
mentaliteit van: alles kan en alles
mag. Er werd in die tijd ook veel
meer grafiek gemaakt, zodat de
kunst voor meerdere mensen be
schikbaar zou zijn. Het had alle
maal te maken met het bewustma-
kingsproces. De kunstenaar wilde
dat de mensen gingen nadenken.
START 89: expositie jong talent
LEIDEN START 89 is de titel van een expositie, die vanaf donderdag 9
februari in de Waag is te zien. Het betreft een tentoonstelling van zestien
jonge kunstenaars uit Leiden en omgeving.
De expositie, die woensdagavond door wethouder F.J. Kuijers wordt
geopend, is een voortvloeisel van de BKR-regeling van de gemeente Lei
den, waarin is gesteld dat er extra aandacht aan jonge kunstenaars zal
worden besteed. Het begrip jonge kunstenaar moet in dit geval echter
niet al te letterlijk worden opgevat; het betekent veelal dat de deelnemen
de kunstenaars kort geleden hun beroepsopleiding aan een Academie
voor Beeldende Kunsten hebben voltooid of dit jaar zullen afstuderen.
De komende expositie geeft een gevarieerd overzicht van vele stijlen en
technieken, zowel wat betreft schilderijen als grafiek en ruimtelijk werk.
De tentoonstelling duurt tot en met 1 maart. De openingstijden zijn:
dinsdag t/m vrijdag van 12.00-17.00 uur, zaterdag van 10.00-17.00 uur en
zondag van 11.00-16.00 uur.
