Het oerwoud als alternatief gekkenhuis
Wang: succesvol vader
van de tekstverwerker
ROEKEN
Incest: moeilijk probleem
tussen hysterie en realiteit
T INFORMATIEF
De Intifada:
het beeld
van een volk
in opstand
Op ontdekkingsreis tussen Orinoco en Amazone
WOENSDAG 1 FEBRUARI 1989
PAGINA 21
Nieuwe uitgaven
Literatuur
'De prinses en de draak' van de Italiaan
se schrijver Robert Pazzi. Het verhaal
van grootvorst George Alexandrovitsj
Romanov, de jongere broer van de
laatste tsaar van Rusland. Uitgeverij
Bert Bakker f28.90.
'Quinns boek' door William Kennedy.
De vertelling van een dertienjarige wees
over zijn zoektocht naar de ware liefde.
Uitgeverij Bert Bakker f39,90.
'De geest van het borstbeeld'. Bundel
verhalen van Judy van Emmerik. Uitge
verij De Prom f22,50.
'Ik ben niet alleen van mezelf van Ma-
rie-Thérèse Schins. Het verhaal van een
meisje dat opgroeit in een groot gezin in
de jaren vijftig. Uitgeverij Leopold
f24,90.
'Wachten in de schemer' door Joan
Riley. Roman over Westindische vrou
wen in Engeland. Uitgeverij An Dekker
f29,50.
'Van vroeger'. Bundel columns van
de onlangs overleden schaker J. H. Don-
ner. Uitgeverij Bert Bakker f29,90.
Poezië
'Verzamelde gedichten' van Jan Willem
Schulte Nordholt. Uitgeverij De Prom
f34,50.
Non fiction
'Inzicht en uitzicht. Opstellen over eco
nomie en politiek'. Heruitgave van een
bundel opstellen en redevoeringen van
Joop den Uyl. Uitgeverij Bert Bakker
f24,90.
'Indianen en Spanjaarden' door B. H.
Slicher van Bath. Bundel artikelen over
de belangrijkste aspecten van de ge
schiedenis van de Europese expansie in
Latijns-Amerika. Uitgeverij Bert Bak
ker f39,90.
'Hoe zit dat nu in Libanon'. H. Mulder
over de achtergronden van de burger
oorlog in dit land. Uitgeverij Boeken
centrum f 19,90.
'Zorgen voor morgen'. Het opzienba
rende rapport van het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieuhygië
ne over de toestand van het Nederland
se milieu. Uitgeverij Samson f59,50.
Jeugdboeken
'De man met de flaphoed' door Geer
tje Gort. Paul denkt dat hij achtervolgd
wordt door een enge man. Uitgeverij
Zwijsen f 14,25.
Israël zit danig in het nauw. Haar
voornaamste bondgenoot, de VS,
praat sinds kort met de Palestijnse
Bevrijdingsorganisatie (PLO) en
menig bevriende natie is van me
ning dat Israël dat zelf ook zou
moeten gaan doen. De Israëlische
regering heeft tot nu toe echter per
tinent ieder gesprek geweigerd. Ze
beschouwt de Palestijnse leider
Yassar Arafat nog altijd als terro
rist en wenst niet te praten over te
rugtrekking uit gebieden die veel
Israeli's zien als van levensbelang
voor het voortbestaan van de jood
se staat.
Die houding stuit echter op
steeds meer weerstand in de rest
van de wereld, ook van landen die
tot voor kort zeer loyaal stonden te
genover de Israëlische politiek.'Die
toenemende kritiek hangt in be
langrijke mate samen met de wijze
waarop Israel heeft gereageerd op
de zogenaamde Intifada, de Pales
tijnse volksopstand, zoals die sinds
eind 1987 woedt.
Op 9 december 1987 braken er in
de Gazastrook grote demonstraties
uit. Aanleiding daarvoor was een
auto-ongeluk waarbij vier Pales
tijnse arbeiders werden gedood en
vijf gewond. Door Gaza ging het
gerucht dat het ongeluk-opzettelijk
door de chauffeur van de Israëli
sche vrachtwagen zou zijn veroor
zaakt. Bij de controlepost Eres, de
toegang tot de Gazastrook, reed de
wagen in op naar huis terugkeren
de Palestijnse arbeiders. De chauf
feur, zo vertelde men later, zou een
vriend zijn van een Israëli die een
paar dagen eerder in de Gaza-stad
was vermoord.
Na zijn tocht van twee maanden
door de jungle van Borneo dacht
Redmond O'Hanlon dat een reis
van vier maanden over de Orinoco
naar het hart van het Amazonege
bied geen problemen zou opleve
ren. Hij kende immers de gevaren?
Maar de expeditie met een boom
stamkano met buitenboordmotor
over de Orinoco leverde een-bewijs
van het tegendeel.
Behalve de vele ziekten die een
ontdekkingsreiziger in dat gebied
kan oplopen, zoals rivierblindheid
en geelzucht, zijn er ook nog lastige
medereizigers. Om nog te zwijgen
over een miniscuul visje dat via de
urinebuis naar binnen zwemt en
vervolgens zijn stekels opzet.
Wie de programma's van Adri-
aan van Dis op de voet volgt, is het
interview met Redmond O'Hanlon
niet snel vergeten. Een wat verle
gen, klungelige, afwezige weten
schapper die zonder enige voorbe
reiding zich in het hart van Borneo
waagde en er ook nog levend uit
kwam.
Zijn boek over dat avontuur, Into
the heart of Borneo, werd door vele
recensenten geroemd als het gees
tigste reisverslag dat zij ooit had
den gelezen. In Tussen Orinoco en
Amazone slaagt hij er opnieuw in
de lezer mee te lokken naar een on
bekend gebied en op humoristi
sche wijze te boeien met een adem
benemende tocht door ondoor
dringbare oerwouden.
O'Hanlons vrouw was nauwe
lijks van zijn dochter bevallen of
hij pakte opnieuw zijn biezen, nu
om het spoor te volgen van Alexan
der Humboldt (1769-1859). Deze
Duitse natuuronderzoeker maakte
van 1799 tot 1804 met Aimé Bon-
pland een ontdekkingsreis van de
monding van de Orinoco tot Bogo
ta en Quito. Daarmee luidde hij het
tijdperk van de pioderne onderzoe-
kingsreizen in.
O'Hanlon wil die tocht nog eens
overdoen. Hij vindt, na bij enkele
anderen bot te hebben gevangen,
een reisgezel en fotograaf in Simon
Stockton, een uit het oog verloren
vriend die na 15 jaar vallen en op
staan in het nachtleven dankbaar
zijn kans grijpt onder het uitspre
ken van de woorden: "Ik heb de
keus tussen de Amazone of het
gekkenhuis".
In Caracas in Venezuela slaan
O'Hanlon en Stockton hun pro
viand en brandstof in en via O'Han
lons vriend Charlie Brewer - de
grootste ontdekkingsreiziger en fo
tograaf van Venezuela - ontmoeten
zij de mannen die als begeleiders
met hen mee reizen. Het plan wij
zigt zich enigszins, omdat Brewer
met klem het Humboldtspoor ont
raadt. Volgens hem heeft het geen
zin om de route langs de Casiquiare
te volgen, omdat Redmond daar
niet de vogels en dieren zal vinden
die hij in hun natuurlijke omge
ving wil bekijken.
Er moet een kleinere rivier zijn
die de Orinoco en de Rio Negro ver
bindt. Die zou ontspringen in een
moeras in de binnenlanden ten
zuidwesten van de Neblina, de
hoogste berg in Zuidamerika bui
ten de Andes. Brewer weet niet
precies waar - dat mag Hanlon uit
zoeken - maar wel dat het een
woest gebied is. De laatsten die
probeerden zich er een weg door
heen te banen, moesten het na een
dwaaltocht twee maanden in 1972
opgeven. Het is zo'n eenzaam ge
bied dat zelfs de Neblina pas in
1953 is ontdekt.
Indianen
Na die opwekkende mededelingen
neemt Brewer ook nog het laatste
restje twijfel weg door de jung
Waar houdt de realiteit op en be
gint de hysterie? Na de golf van in-
cestmeldingen die Nederland met
een schok het besef bijbracht dat
seksueel misbruik van kinderen
geen randverschijnsel is, wordt
ook langzamerhand steeds vaker
de vraag gesteld of het inderdaad
gaat om één op de 7 meisjes en één
op de 100 jongens, zoals wordt ver
ondersteld.
De discussie over de cijfers is
vooral schimmig omdat iedereen,
net als bij een begrip als seksueel
geweld, onder seksueel misbruik
iets anders lijkt te verstaan. Een
tweede vertekening is dat er in eer
ste instantie sprake is geweest van
een 'overvloed'. Vrouwen (en man
nen) die jarenlang hadden gedacht
dat zij als enigen waren misbruikt,
begonnen hun verhaal te vertellen
toen ze erachter kwamen dat zij be
slist géén uitzonderingen waren.
Alles kwam in één keer los, waar
door er meer sprake van incest leek
te zijn dan er werkelijk was. Een
derde complicerende factor zijn de
methoden die werden en worden
gebruikt om seksueel misbruik op
te sporen.
Tekenend daarvoor is een kwes
tie als Oude Pekela, waar als
clowns verklede mannen op grote
schaal schoolkinderen zouden
hebben weggelokt voor het maken
van pornografische foto's en films.
Ondanks uitgebreide onderzoeken
zijn de daders nooit gevonden. Het
is zelfs maar de vraag of er über
haupt wel een affaire-Oude Pekela
is geweest. In eén opmerkelijke en
overtuigende reconstructie van de
zaak kwam eind vorig jaar de psy
choloog Benjamin Rossen tot de
conclusie dat de toen bekende ge
gevens eerder wijzen in de richting
van massahysterie dan van daad
werkelijk seksueel misbruik.
Bolderkar
En nu staat het Medisch Kinder
dagverblijf De Bolderkar volop in
de belangstelling. Daar constateer
den hulpverleners vorig jaar dat
ongeveer dertien van de 40 kinde
ren in meer of minder ernstige ma
te seksueel waren misbruikt. De
kinderrechter plaatste een aantal
kinderen daarop direct uit huis,
maar inmiddels is twijfel gerezen
aan het bewijsmateriaal.
Bij het vaststellen van het seksu
eel misbruik hebben de hulpverle
ners gebruik gemaakt van de 'pop-
penmethode'. Kinderen spelen
daarbij met poppen die mannelijke
en vrouwelijke geslachtsdelen be
vatten, waaruit de observerende
psycholoog dan zijn conclusies
trekt. De in de VS ontwikkelde me
thode staat echter nog in de kinder
schoenen. De Amerikaanse psy
chologen Mclver, Wakefield en Un-
derwager hebben in een onderzoek
vastgesteld dat de methode voorlo
pig nog aan alle kanten rammelt en
nog een groot aantal verbeteringen
behoeft om enigszins betrouwbaar
te worden.
Ook Heieen Woelinga geeft - wel
licht onbedoeld - in haar boek
seksueel misbruik van kinderen in
het gezin aan hoe ongelooflijk
moeilijk deze materie is. Ze geeft
een uitgebreid, genuanceerd beeld
over de vormen van seksueel mis
bruik, hoe deze ontstaan en in
stand blijven - waarin de machts
structuur binnen het gezin een cen
trale plaats inneemt - en welke
schade daaruit voor het kind kan
ontstaan. Haar standpunt blijft bij
de nuanceringen heel duidelijk:
hoe verklaarbaar het seksuele mis
bruik soms ook is uit de achter
grond van de dader, een rechtvaar
diging is het nooit en te nimmer.
Moeilijk
Het boekje is geschreven vanuit de
terechte gedachte dat hoe sneller
seksueel misbruik kan worden op
gespoord, hoe beperkter de schade
kan blijven. Woelinga richt zich in
haar boek dan ook vooral op de vol
wassenen met wie het kind in con
tact kan komen, zoals familieleden,
leerkrachten, club- en buurthuis-
werkers, en artsen.
Wanneer ze beschrijft welke sig
nalen op seksueel misbruik kun
nen duiden, wordt pijnlijk duide
lijk hoe moeilijk het vaststellen
daarvan is. Dat -bij artsen die be
schadigingen aan geslachtsdelen
constateren een rood lichtje moet
gaan branden, is duidelijk. Maar
voor onderwijzers is het veel moei
lijker, zo niet bijna onmogelijk.
Woelinga noemt als signalen bijna
alle vormen van extreem gedrag:
het kind is zeer meegaand of juist
agressief, spijbelt veel, maakt ruzie
met klasgenootjes of bemoeit zich
juist helemaal niet met hen, is li
chamelijk angstig of vertoont juist
seksueel uitdagend gedrag, enzo
voorts.
Het probleem is dat dit gedrag
ook kan voortvloeien uit een auto
ritaire opvoeding (zónder seksueel
misbruik), of juist uit een anti-auto
ritaire opvoeding. En seksueel uit
dagend gedrag kan gewoon een fa
se in de ontwikkeling van het kind
markeren. Want in tegenstelling tot
wat veel mensen denken, hebben
kinderen wel degelijk seksuele ge
De zogenaamde tinatomisch correcte poppen, met behulp waarvan het medisch kinderdagverblijf De Bolderkar
incest zou hebben aangetoond. De methode is echter nog allerminst betrouwbaar. (toto anp>
voelens en experimenteren ze
daarmee.
Naast het feit dat een juiste inter
pretatie van de signalen voor een
leek ondoenlijk is, speelt nog het
gegeven dat seksueel misbruik een
van de zwaarste beschuldigingen is
die je tegen ouders kunt inbren
gen. Het is een bekend probleem
dat bij kindermishandeling leer
krachten vaak wel verdenkingen
koesteren, maar zich er niet toe
kunnen zetten de zaak aan te kaar
ten bij de ouders of de Kinderbe
scherming. Seksueel misbruik is
minstens net zo erg, de drempel om
actie te ondernemen dus minstens
net zo hoog.
Drempel
Woelinga benadrukt herhaaldelijk
hoe belangrijk het is om toch over
deze drempel heen te stappen. Het
zij door zelf met het kind te praten,
hetzij door deskundigen in te scha
kelen. Ze geeft een uitgebreide op
somming van instanties die zich
met seksueel misbruik bezighou
den, welke hulp- en opvangmoge
lijkheden er zijn en hoe eventuele
juridische procedures lopen.
Maar ook met dit uiterst informa
tieve boekje is de drempel natuur
lijk niet geslecht. Dat ligt in de aard
van het probleem: als een beschul
diging van seksueel misbruik onte
recht blijkt, is dat verschrikkelijk.
Als de beschuldiging terecht is,
zijn de gevolgen voor het gezin in
grijpend. Wie de zaak aankaart,
neemt daarvoor een deel van de
verantwoordelijkheid op zich. En
er zijn niet zoveel mensen die dat
aankunnen. Hoe jammer ook.
SJAAK SMAKMAN
Heieen Woelinga: Seksueel mis
bruik van kinderen in het gezin; uitge
verij Boom, 23,50)
Ook later uitgevonden computer
geheugens bleken namelijk onder
zijn octrooi te vallen.
Op 22 juni 1951 werd de oprich
ting van Wang Laboratories, een
eenmansbedrijfje voor de vervaar
diging en verkoop van geheugen
kernen, een feit. Telapparaten
voorzien van digitale elektronica,
met als sterkste punt een mini
mum aan onderdelen, waren het
•belangrijkste produkt en de ziel
van het goed lopende eenmansbe
drijfje.
Spectaculair
De geheugenkernen trokken uit
eindelijk de aandacht van IBM.
Langdurig touwtrekken tussen
Wang en de gigant liep uit op ver
koop van het octrooi aan deze com
puterreus. Met het geld dat hij
daarvoor ontving beschikte Wang
over voldoende middelen om pro-
duktie en verkoop op grotere
schaal van logaritmische rekenma
chines op te zetten.
Het besluit om aandelen op de
openbare markt te verhandelen
bleek een spectaculair succes. In
1967 gaf Wang een anderhalf mil
joen aandelen uit. Het bedrijf dat
voor de uitgifte een nettowaarde
van een miljoen dollar bezat bleek
een jaar later op de kapitaalmarkt
zeventig miljoen waard, niet slecht
voor een fabriek van rekenmachi-
De meest stormachtige periode
in het bestaan van het bedrijf was
de groei van de rekenmachine naar
de computer. Wang had het geluk
dat achteraf zijn besluit om zich uit
de rekenmachinehandel terug te
trekken juist bleek te zijn. Via ver
edelde schrijfmachines, die enige
gelijkenis met een printer vertoon
den, boorde Wang een groot gat in
de markt aan, die voor tekstver
werkers. Het huidige Wang Labo
ratories is een onderneming met
30.000 werknemers en een jaarom
zet van drie miljard dollar.
Wang, die zegt niet verder in de
toekomst van de computerindus
trie te kunnen kijken dan een jaar
of vijf, zelf over de ontwikkeling
van zijn onderneming: "Een be
drijf kan zijn uiterlijke vorm veran
deren, maar de ziel blijft hetzelfde.
Iemand die denkt dat hij zijn eigen
lot kan bepalen heeft een volslagen
verkeerd idee van het leven en
loopt de kans dat zijn misvatting
hem duur komt te staan. Aanpas
singsvermogen is de sleutel voor
overleving van een bedrijf op de
langere termijn".
Toch valt er, ondanks de titel,
van Lessen weinig te leren. Het
boek is vooral een kroniek van de
onderneming Wang Laboratories.
Degene die van deze autobiografie
informatie verwacht die dr. Wang
persoonlijk aangaat komt bedro
gen uit. Tenzij Wangs werken
Wangs leven zijn. Een uitspraak als
"Ik heb mijn leven niets anders ge
daan dan wat ik werkelijk wilde",
wijst daar enigsziris op.
RAYMOND PEIL
Dr. An Wang: Lessen, de autobio
grafie van de vader van de tekstver
werker. Uitgeverij Spectrum, prijs
34,90.
lespullen en een survivalmes aan te
reiken met de woorden: "Dat is
handig voor het villen van alliga
tors. En als de Yanomami jullie
hebben aangevallen, kunnen jullie
bij elkaar de pijlwonden hechten".
O'Hanlon is voldoende lekker ge
maakt: hij wil terstond de Yanoma
mi, het gewelddadigste indianen
volk ter wereld, ontmoeten. Vol
gens antropologen zij als eersten
Zuidamerika vanuit het noorden
hebben bereikt en vormen zij de
grootste groep onbedorven india
nen in het regenwoud.
Gewapend met gedetailleerde
infrarode NASA-kaarten gaat het
gezelschap in de boomstamkano's
op weg. De kano voert langs de
modderige oevers van de Orinoco.
Ontelbare insekten reizen mee.
Maar af en toe worden de onge
makken vergeten door de rijke flo
ra en fauna die dit onherbergzame
gebied kenmerkt. Brulapen, spina-
pen, schreeuwende piha's, hok-
ko's, ijsvogels, de capybara - het
grootste knaagdier ter wereld (1.20
meter)- vraatzuchtige piranha's en
de anacondaslang.
Samen met een Indianenstam
maakt O'Hanlon jacht op de peka-
ri, een zeer gevaarlijk wild zwijn
dat in staat is een mens te doden.
"Ook al klim je in een boom, dan
komen ze met z'n allen je achterna
en knagen uit pure wraak de boom
om", weet een van de mannen te
vertellen.
O'Hanlon doet overal aan mee.
Hij experimenteert met yoppo, een
uiterst gevaarlijk hallucinerend
bruin poeder dat via een lange pijp
in het neusgat wordt geblazen en
de luchtwegen in een soort shock
toestand brengt, én verorbert zelfs
de inhoud van een door zijn man
nen aangeboden apenschedel com
pleet met ogen.
Maar Simon Stockton, de foto
graaf, kan er op een gegeven mo
ment niet meer tegen. De dagen
lange regenbuien, de ontberingen,
het saaie, vaak eenzijdige eten, de
insekten, parasieten en schimmels
doen zijn humeur tot het absolute
nulpeil zakken. Hij wordt stiller en
stiller en haakt uiteindelijk af.
De keuze tussen het Amazonege
bied en het gekkenhuis was blijk
baar minder eenvoudig dan hij
dacht.
MARJOLIJN IN T HOUT
Redmond O'Hanlon: Tussen Orino
co en Amazone; Uitgeverij De Arbei
derspers, 39,90
Trekken door de jungle, begeleid door stekende insecten, wurgende slan
gen, bijtende krokodillen en schietende indianen. (archieffoto)
Hij werkte mee aan de ontwikke
ling van geheugens met een mag
netische kern, van essentieel be
lang voor de moderne computer.
Later begon hij een eigen bedrijf
met zijn uitvindingen op het ge
bied van digitale elektronica. Dit
groeide uit van een eenmansbe
drijfje tot een multinational met
een jaaromzet van meer dan drie
miljard dollar en 30.000 werkne
mers. De vader van de tekstverwer
ker, dr. An Wang, hield al die tijd
zelf de touwtjes in handen, zo
schetst hij in zijn autobiografie Les-
Wang groeide op in het China
van de jaren twintig en dertig, een
woelige tijd van elkaar bestrijden
de generaals, Japanse wreedheden
en angst. Wang schildert zichzelf
als een Einzelganger, al op jonge
leeftijd, met grote belangstelling
voor wiskunde en wetenschap.
Twintig jaar oud studeerde hij af
als elektrotechnisch ingenieur.
Aan het eind van de Tweede We
reldoorlog emigreerde hij van Chi
na naar de Verenigde Staten, waar
hij aan de befaamde Harvard Uni
versiteit werd aangenomen en zijn
doctoraal haalde en promoveerde
op fysica. Later kwam hij terecht
op de onderzoeksafdeling van Har
vard die zich met computers bezig
hield.
Wang vond daar de magneet-
kerngeheugens uit, die jarenlang in
computers werden gebruikt, totdat
de halfgeleider-techniek (chips) ter
beschikking kwam. Op zijn uitvin
ding vroeg Wang octrooi aan, een
Stap waarvan hij op dat moment de
consequenties niet kon voorzien.
Hand in hand op de Westbank tegenover de Israëlische soldaten.
Het incident is natuurlijk niet
meer dan de bekende druppel die
de emmer doet overlopen. De Pa-
lestijnen komen massaal in óp-
stand in de door Israël bezette Wes
telijke Jordaanoever. Ze maken
duidelijk niet langer onder de be
zetting te willen leven. Israel rea
geert furieus, zoals onder andere
blijkt uit opnames van de Ameri
kaanse televisiemaatschappij CBS
waarop Israëlische soldaten wor
den getoond die een met stenen
gooiende jongen een aframmeling
geven waarbij ze zijn armen en be
nen breken.
De fotografen Kadir van Lohui-
zen en Michiel de Ruiter verbleven
gedurende langere tijd in de bezet
te gebieden en maakten daar een
serie foto's die ze bundelden in het
boek Leven in Verzet. Het is een in
drukwekkende fotoreportage ge
worden van de mensen die sinds
eind 1987 eensgezind in opstand
zijn gekomen met het doel een eind
te maken aan een bezetting die al
meer dan twintig jaar duurt. Het
toont onder meer het armoedige le
ven in de vluchtelingenkampen, de
controle en bedreigingen door Is
raëlische soldaten en de gevolgen
van het militaire optreden.
Het boek had wat mij betreft ech
ter aan kracht gewonnen als het
was vergezeld van een tekst die de
foto's in een breder kader had ge
plaatst. De artikelen die nu in Le
ven in verzet zijn opgenomen - me
rendeels al eerder in de Groene
Amsterdammer verschenen verha
len - hebben echter hetzelfde ka
rakter als de foto's: ze zijn fragmen
tarisch. Ruim een jaar na het uit
breken van de Intifada had men
toch zo langzamerhand wel een
stap verder kunnen gaan.
NICOLE LUCAS
K. van Lohuizen en M. de Ruiter:
Leven in verzet, de Palestijnse volks
opstand. Uitgeverij Ravijn 17,50.
