'Aanpak chemisch
afval moet op
Europese schaal'
Niet langer storten
in de Derde Wereld
Franz Fischer komt
voorlopig niet thuis
Koetsier:5Onrecht in samenleving ontmaskeren en bestrijden
DINSDAG 31 JANUARI 19
Interview
Florerend verwerkingsconcern gaat fors uitbreiden
ROTTERDAM - "Het grootste probleem bij de verwerking van chemisch afval is wat wij noe
men het NIMBY-syndroom: Not In My Back Yard oftewel niet in mijn achtertuin. Als ik zelf
uitzicht over een weiland had. zou ik ook protesteren, wanneer ze daar een verbrandingsoven
voor chemisch afval zouden bouwen. Het is een enorm probleem om dergelijke installaties neer
te zetten en de enige oplossing is dat we op Europese schaal gaan denken".
door
Runa Hellinga
Frits Roelofs Heyrmans vertegen
woordigt de Nederlandse tak van
de Amerikaanse afvalmultinatio-
nal Waste Managment Internatio
nal, een van 's werelds grootste af
valverwerkers. Waste Managment
heeft poten in Noord- en Zuid-
Amerika, Australië en Nieuw-Zee-
land. Nog op beperkte schaal ope
reert de afvalgigant ook al in Euro
pa. Daar wil het concern zijn activi
teiten fors gaan uitbreiden.
Het bedrijf is sinds zes jaar eige
naar van de in Rotterdam gevestig
de Ocean Combustion Service (ge
specialiseerd in verbranding van
chemisch afval op zee) en verwierf
vorig jaar een meerderheidsbelang
in de noodlijdende Afvalstoffen
Terminal Moerdijk (ATM). In dat
bedrijf ("Door de vorige eigenaar
behoorlijk verwaarloosd") zal de
komende tijd zo'n 20 miljoen gul
den worden geïnvesteerd om het
milieutechnisch en technologisch
aan te passen aan de moderne tijd.
Met de overname van het Zweed
se afvalverwerkende bedrijf PLM
Sellbergs zette Waste Managment
vorige week de eerste echt grote
stap op de Europese markt. Sell
bergs haalt onder meer huisvuil op
in heel Zweden en een aantal
Spaanse steden.
Afvalverwerking is een bedrijfs
tak van de toekomst. Waste Manag
ment is met zijn winststijgingen
van 25 procent per jaar zeer flore
rend. Het concern houdt zich bezig
met afvalverwerking in de breed
ste zin van het woord, van huisvuil
tot chemisch en licht radioactieve
stoffen. In de Argentijnse stad
Buenos Aires heeft Waste Manag
ment het beheer over de hele huis-
vuilcyclus, van de prullebakken bij
de bushalte tot de vuilnisbelten.
Soort mafia
In België start binnenkort een pro
ject voor de inzameling van klein
chemisch huisvuil. In de Verenig
de Staten, "wegwerpmaatschappij
bij uitstek", aldus Roelofs, is het
bedrijf vorig jaar begonnen met
Minister Nijpels (milieu) kondigde
vorige week op een vergadering
van de Verenigde Naties in Dakar
(Senegal) aan elke export van che
misch afval vanuit Nederland te
gaan verbieden. Wanneer zo'n ver
bod er komt is nog onzeker en
hangt af hoe snel er nieuwe instal
latie komen voor de verwerking
van chemisch afval in Nederland.
Nijpels liet in Dakar weten een
groot voorstander te zijn van een
internationale conventie, waarbij
het onnodig gesleep met chemisch
afval aan banden wordt gelegd. Be
langrijk vindt hij het een program
ma op te stellen voor preventie en
hergebruik van chemisch afval.
Het is naar zijn mening de enige
manier om van het probleem af te
komen.
De moeilijkheid is dat de rijke
landen nu nog kans zien goedkoop
van hun rommel af te komen door
het te storten in arme landen, die
de harde valuta overigens goed
kunnen gebruiken. De Organisatie
van Afrikaanse Eenheid (OAE) be
schouwt het storten van chemische
afval in dit continent als een "mis
daad tegen Afrika en het Afrikaan
se volk".
De bewindsman meent dat ook
het vervoer van schadelijke afval
stoffen binnen de Europese Ge
meenschap afgelopen moet zijn.
Hij wil slechts één uitzondering
maken. Deze geldt voor stoffen die
beter door enkele landen samen
verwerkt kunnen worden.
Nijpels denkt bijvoorbeeld aan
batterijen,
misch niet haalbaar is deze in een
enkel land te verwerken. Dit komt
omdat het om te geringe hoeveel
heden gaat. "Daarom wil ik samen
met enkele andere landen komen
tot een gezamenlijke verwerking
hiervan".
een recyclingcampagne om me
taal, glas, kranten, karton en ander
oud papier in te zamelen.
Toch is het inzamelen van huis
vuil slechts een betrekkelijk onbe
langrijke poot van Waste Manag
ment. De echte know-how, de gro
te investeringen en het onderzoek
gaan vooral in het verwerken van
chemisch afval zitten. Dat is ook
meteen de meest problematische
poot van het bedrijf.
"Afvalverwerkers, dat is voor de
meeste mensen toch een soort ma
fia. Er zijn veel bonafide bedrijven,
maar die enkeling die de zaak er
gens voor een paar tientjes in een
sloot gooit of in een put in Afrika
dumpt, doet de bedrijfstak veel
schade", meent Roelofs.
"Wat je daarbij niet moet verge
ten, is dat die afvalmafia bestaat bij
gratie van de klanten. En daar moe
ten grote bedrijven bijzitten, want
als je ziet om wat voor hoeveelhe
den het gaat, dan kan zo'n scharre
laar zijn contract nooit volkrijgen
met wat kleine ondernemertjes die
hun afval goedkoop kwijt willen".
Prijskaartje
Dat die scharrelaars hun 'diensten'
kunnen aanbieden, is volgens hem
een teken aan de wand: "Daaruit
blijkt dat er iets schort aan de ver
werkingsmethoden en de prijzen
die daarvoor gevraagd worden.
Men is best bereid zijn chemisch
afval te laten verwerken, maar dan
moet het prijskaartje wat daaraan
hangt wel redelijk zijn".
De verwerking van chemisch af
val is volgens hem een probleem
dat voor een deel op Europese
schaal opgelost moet worden. Maar
de nationale regelgeving zorgt
vaak voor grote problemen.
Wij wilden bij ATM in Moerdijk
een proeffabriek bouwen voor de
verwerking van gechloreerde wa
terstoffen. Normaal worden die
verbrand, maar dit ging om een
chemisch procédé waar je veel gro
tere concentraties chloor mee kunt
verwerken en een deel van de stof
fen kunt hergebruiken. De bedoe
ling was uiteraard om na een proef
fase een echte fabriek te beginnen.
Alleen, dan moet je wel voldoende
aanbod aan afval hebben en in Ne
derland alleen hebben we dat niet.
Maar de Nederlandse wet verbiedt
invoer van chemisch afval, dus kon
het project niet doorgaan".
Dat Nederland moeilijk doet
over chemisch afval, is volgens
Roelofs wel begrijpelijk: "Ons land
is te klein om het probleem alleen
aan te kunnen". Maar we moeten er
volgens hem ook niet hypocriet
over doen: we zijn inmiddels wel
een van de grootste exporteurs van
huishoudelijk en chemisch afval.
De huishoudelijke troep komt bij
onze directe oosterburen op de
stort terecht, de chemische resten
gaan naar Oost-Europa en hij heeft
er niet veel vertrouwen in dat ze er
daar verantwoordelij ker mee om
gaan dan in Ghana of Nigeria.
Verwerking
De enige echte oplossing is verwer
king van het afval, maar daarvoor
heeft Europa te weinig capaciteit.
Omgang met
chemisch afval
eist zorgvuldig
heid. Maar vaak
gaat het naar ar
me landen in Afri
ka of het Oostblok,
die meer geïnte
resseerd zijn in
harde westerse
valuta dan in een
vergiftiging van
hun bodem. Een
verbod op derge
lijke export moet
daaraan een ein
de maken.
(foto EPA)
Frankrijk is een belangrijk verwer
kingscentrum, maar de wachttij
den voor de ovens in dat land zijn
gigantisch: "Als wij nu wat aanbie
den, kunnen we het over anderhalf
jaar kwijt". Dat betekent opslag
kosten, maar ook milieurisico's.
Daar komt bij dat het aanbod aan
afval in de komende tijd eerder
groter dan kleiner lijkt te worden.
Weliswaar zoeken bedrijven steeds
meer naar produktiemethoden die
minder afval veroorzaken en waar
bij reststoffen zoveel mogelijk wor
den hergebruikt.
Maar in de zuidelijke Europese
landen ontstaat nu pas het besef
datje bepaalde stoffen niet s
in de sloot achter de fabriek kunt
laten lopen. Waste Managment ziet
daar dan ook een gigantische
markt liggen. Roelofs: "Daarom
zijn we ook heel blij dat we via Sell
bergs toegang op de Spaanse
markt hebben gekregen".
De capaciteitproblemen in Euro
pa zullen er echter niet kleiner door
worden en Roelofs verwacht niet
dat dat probleem spoedig opgelost
zal zijn. De bouw van afvalverwer
kende installaties is altijd een tijd-
vretende zaak, omdat nu eenmaal
niemand die dingen in zijn achter
tuin wil hebben. Bovendien ken
nen alle landen in Europa hun ei
gen milieuregels, wat een geza
menlijk beleid niet eenvoudiger
maakt.
Roelofs betwijfelt of de Europe
se economische eenwording in
1992 daar veel aan zal veranderen:
"Er gaan toch veel stemmen op die
zeggen dat voor de export van che
misch afval een uitzondering moet
worden gemaakt".
Op zee
Hoe moeizaam Europa zijn afval
problemen oplost, blijkt volgens
hem al uit de gang van zaken rond
het verbranden van chemisch afval
op zee. Vanwege het milieurisico
'hebben de landen afgesproken dat
verbranding op zee in 1991 met 65
procent moet worden teruggedron
gen. Los van het feit dat hij all
werknemer van Ocean Combus
tion Service de milieurisico's vai)
verbranding op zee aanvecht, zuli
len de landen volgens hem niet in
staat zijn die afspraak na te komen
"Vorig jaar was voor ons een top
jaar en we verwachten voor dit jaai
een nog veel grotere omzet. Er ii
nog niet een paal de grond in van
de ovens die straks nodig zijn od
de verbranding op zee stop te kun
nen zetten. De bouw van zo'n in
stallatie kost ongeveer een jaar. Eii
als je dan nog kijkt naar de tijd di€
er nodig is om de nodige vergun
ningen te krijgen, dan zijn we waar
schijnlijk een aantal jaren verder"
meent Roelofs
BIGGE/OLSBERG - Pastoor
Wigger Kober van de katholieke
parochie St. Martin in het vier
duizend zielen tellende West-
duitse dorpje Bigge, heeft eergis
teren tijdens zijn preek na de mis
met geen woord gerept over de
'heimkehr' - na 44 jaar - van zijn
meest spraakmakende parochi
aan: de 87-jarige oorlogsmisdadi
ger Franz Fischer. In een later
stadium zal de pastoor zijn paro
chianen echter vanaf de kansel
over „de problemen rond de fa
milie Fischer" toespreken.
door
Dick Hörst
„Pfarrer" Kober is er vast van
overtuigd dat „Herr" Fischer
voorlopig niet zal terugkeren in
zijn woonplaats Bigge, een vrien
delijk dorpje dat deel uitmaakt
van Stadt Olsberg, ingeklemd
tussen de berghellingen van het
Hoch Sauerlapd. Toen hier mid
den vorige week het nieuws be
kend werd dat Nederland op het
punt stond om Gestapo-beul
Franz Fischer en zijn 79-jarige
trawant Ferdinand aus der Fün-
ten „op een nette manier het land
uit te schoppen", zoals minister
Korthals Altes (justitie) het uit
drukte, werd pastoor Kober tele
fonisch en later in levende lijve
benaderd door Fischers vrouw
Elly (84), die haar geestelijk
leidsman om raad vroeg.
„Mijn eerste reactie", aldus
pastoor Kober, „was om na de
vrijlating Fischer niet in zijn
woonplaats te laten terugkeren.
Die raadgeving werd mij ingege
ven door de slechte ervaringen
met de pers in het verleden". In
1972, toen het Nederlandse parle
ment onder Van Agt ook debat
teerde over de vrijlating, werd de
woning van Frau Fischer weken
lang belegerd door journalisten
en fotografen. „Mevrouw Fi
scher had geen leven meer. Het
heeft haar toen erg aangegrepen.
En iets dergelijks wilde ik nu
voorkomen".
Nog maanden nadat in 1972 de
internationale pers zich uit het
dorp had teruggetrokken, was
mevrouw Fischer totaal van
streek. Met die herinnering en
gesteund door het advies van
pastoor Kober heeft mevrouw
Fischer vrijdag, kort nadat de
vrijlating een feit was, haar wo
ning verlaten met onbekende be
stemming. Een handvol in Bigge
verzamelde (uitsluitend Neder
landse) verslaggevers en camera-
lieden wachtte afgelopen week
einde dan ook vergeefs op de
thuiskomst van Franz Fischer.
De eerste weken zal Fischer
zich niet in zijn woonplaats laten
zien. Datzelfde geldt voor Aus
der Fünten bij wiens woning in
Duisburg Nederlandse journalis
ten stonden te posten. Zo gemoe
delijk als die activiteiten verlie
pen in het vriendelijke Bigge, zo
agressief werden dé verslagge
vers in Duisburg benaderd. Jon
ge neo-nazi's en een enkele Aus
der Fünten-sympathisant riepen
met opgeheven Hitlergroet-ar-
men „oprot-leuzen" tegen de
journalisten.
Er ontstond zelfs een licht
handgemeen toen de demon
stranten fotografen en filmers
tijdelijk zouden zijn ondergedo
ken in Dammer Bruch, even ten
zuiden van Wesel. Of zij daar nu
nog zitten, werd gisteren niet
duidelijk. In Bigge wordt gezegd
dat althans Fischer en zijn vrouw
„ergens in het Sauerland" tijde--
lijk zijn ondergebracht. De West-
duitse Bondsregering zou voor
een schuilplaats hebben gezorgd
„tpt de persmensen weer ver
dwenen zijn".
Pastoor Kober: „Ik heb er lang
over nagedacht of ik zondag in
mijn preek iets over de zaak zou
moeten zeggen. Per slot van re
kening maakt Franz Fischer nu
deel uit van mijn parochie en ik
ken hem goed. In de vijftien jaar
dat ik in Bigge pastoor ben, heb
ik Fischer vele malen bezocht in
de gevangenis in Breda. Alles
overwegende heb ik besloten in
de kerk voorlopig geen aandacht
aan de zaak te schenken. Later
zal ik dat.zeker wél doen", aldus
de raads- en vertrouwensman
Fischer.
het werk wilden beletten door te
pogen hen de camera's uit de
handen te rukken, aldus een
NOS-cameraman.
Inmiddels is bekend gewor
den dat de „Twee van Breda" di
rect na hun aankomst in de
Bondsrepubliek met hun fami
lieleden, door wie zij bij de grens
overgang werden verwelkomd,
Mevrouw Fischer geniet vol
gens Bigge's burgemeester Josef
Niggemann sinds 1970 een goed
pensioen nadat zij jarenlang als
secretaresse op een fabriek had
gewerkt. Overigens wil hij over
„de zaak-Fischer" nauwelijks
meer kwijt dat de opmerking dat
Fischer in het voor hem totaal
veranderde Bigge „een gevange
ne in een vrije wereld" zal zijn.
Onder de burgerij van Bigge
leeft „de zaak-Fischer" niet of
nauwelijks. Veel ouderen zwij-
gen of kennen de „Heim ins
Reich" terugkerende oorlogs
misdadiger niet eens. Vooral de
jeugd zegt de naam Fischer niets.
Zijn vrouw Elly kent men wel.
Ze staat bekend als een vriende
lijke, zeer teruggetrokken leven
de vrouw.
De kerken moeten in hun belij
denis de huidige kapitalistische
wanorde afwijzen, zei dr. H.
Koetsier onlangs. Koetsier (56),
die als gereformeerd predikant
jarenlang in buiten- en binnen
land betrokken was bij kadervor
ming en ontwikkelingswerk, is
nu bijna vijfjaar directeur van
de Dienst in de Industriële Sa
menleving vanwege de Kerken
(Disk). Deze dienst probeert een
brug te slaan tussen de werelden
van kerk en werk.
Koetsier wond er geen doekjes
om. "Weg met de kapitalistische
wanorde". Vanwaar die gespier
de taal?
"De vrije markteconomie", zo
lichtte hij nader toe, "is de nieu
we afgod van deze maatschappij.
Sinds het begin van de jaren 80
zien politici, economen en mana
gers de markt, waar vraag en aan
bod elkaar ontmoeten, weer als
het beste instrument om produk-
tie, prijs en arbeid te regelen. Het
denken uit de achttiende eeuw is
weer helemaal terug. Deze herle
ving van een zo min mogelijk ge
temperd kapitalisme is een
rampzalige ontwikkeling".
"De vrije markteconomie is er
op gericht winst te maken en
sluit automatisch de bevrediging
van basisbehoeften uit. Dat gaat
ten koste van zeer velen, ook al
zijn er in deze wereld voldoende
hulpbronnen om het leven van
ieder in stand te houden. Miljoe
nen mensen in arme en rijke lan
den worden opgeofferd aan het
kapitalistische systeem. In de
Derde Wereld sterven mensen
van honger. Daar zie je de harde
uitwerking van het rauwe kapita
lisme".
Tegenkrachten
Maar ook in eigen land ziet Koet
sier slachtoffers vallen. "De arme
kant van Nederland". "Zij wor
den ondergeschikt gemaakt aan
het eenzijdig geloof in markt en
kapitaal. Geld moet geld opbren
gen, groeien. De factor arbeid is
daaraan ondergeschikt. Fabrie
ken worden gesloten, mensen af
gevoerd als het rendement er
gens anders hoger ligt. De econo
mie is de maat van alles".
Als dit denken niet wordt ge
remd door tegenkrachten, is dat
uiterst nadelig voor mens en
milieu, meent Koetsier. "Geluk
kig begint eindelijk het inzicht
door te breken dat het.zo niet lan
ger kan. Christenen realiseren
zich dat ze volop meedoen in dit
systeem. En dat kan niet. Zij
moeten toch kwade machten be
strijden? Vandaar dat ik nu, tege
lijk met andere theologen, de
kerken heb opgeroepen een ge
loofsuitspraak te doen. Een belij
denis is niet iets statisch. Die kun
je bijstellen".
Het lijkt Koetsier bij uitstek
een taak van de kerken om de 'af
goderij van het marktdenken' te
ontmaskeren. "Kerken hebben
een gewetensfunctie. Ze zijn aan
de rand van de maatschappij te
recht gekomen en praten niet
langer vanuit een machtspositie.
Hun gezag is nu gebaseerd op
hun uitspraken. Zijn die uitspra
ken bevrijdend? En wordt daar
door het onrecht in de samenle
ving onthuld en bestreden? Daar
gaat het om".
De kerken aarzelen tot nu toe.
"Dat heeft onder mneer te ma
ken met het feit dat veel kerkelij
ke gemeenten tot de gevestigde
tradities behoren. Gelovigen
scheiden nog te veel het terrein
van het zondagse geloven en de
wereld van alledag. Vaak wordt
nog beweerd dat maatschappe
lijke vragen niets te maken heb
ben met de verantwoordelijk
heid van de gemeente. Het oude
onderscheid tussen horizontalis
me en verticalisme. Het bijbelse
dubbelgebod is vertikaal én hori
zontaal tegelijk. Bijbelse gerech
tigheid vraagt naar de positie van
kwetsbaren en zwakken in de sa
menleving. En met hun positie
wordt in het huidige systeem
geen rekening gehouden".
Elite
Volgens Koetsier komt daar nog
bij dat de leidinggevenden in de
kerken de arbeidswereld slecht
kennen. Ook het sociaal-econo
mische terrein beschouwen zij
als iets vol voetangels en klem
men. "We zijn niet opgevoed en
getraind om met gelovige ogen
de economische pagina's van do
kranten te lezen".
De kerken moeten luisteren
naar de slachtoffers van het sys
teem, zegt Koetsier. "In dé be
leidsorganen van de kerken ko
men de direct getroffenen niet
aan bod. Gelovige minimumlo
ners, werklozen, daklozen en ar
beidsongeschikten zitten in hoge
kerkvergaderingen niet aan ta
fel. Synodes praten er wel veel
over, maar ze hebben deze men
sen niet in hun midden".
Koetsier heeft geen enkele be
hoefte aan een belijdenis van de
kerkelijke elite. "De kerken mo
gen geen belijdende uitspraak
doen over onze economische or
de zonder de slachtoffers daar
van er direct bij te betrekken. Je
moet beginnen bij degenen die
de klappen krijgen".
Het resultaat van een dergelij
ke uitspraak?
"Een revolutie of klassenstrijd
zie ik niet ontstaan. Maar de
mensen aan de onderkant heb
ben bondgenoten nodig die be
schikken over meer geld, meer
invloed en meer specifieke ken
nis. We moeten kader kweken.
Bewustwording van mensen
binnen de kerken kan daarbij
een goed hulpmiddel zijn".
Brief
In een 'apostolische brief van
meer dan 200 bladzijden roept de
paus alle leken van zijn kerk op,
actiever te worden binnen de
kerk, de politiek, de economie en
de samenleving om zo mee te wer
ken aan 'herevangelisering'.
De paus wijst op de groeiende
godsdienstige onverschilligheid,
de verwereldlijking en het
atheïsme. "Vroeger was het al
fout om zich uit de samenleving
terug te trekken, maar nu laden
leken die zich van hun maat
schappelijke verantwoordelijk
heid niets aantrekken een nog
grotere schuld op zich".
Nog eens onderstreept de paus
dat leken zich geen taken moe
ten toeëigenen die volgens de
Dr. Koetsier
..."Mensen aan de onderkant heb
ben bondgenoten nodig"...
leer van de kerk aan priesters
toekomen. "Zij moeten zich niet
zó sterk met kerkelijke zaken be
zighouden dat zij aan hun taak in
de samenleving niet toekomen.
Een grote kloof tussen geloof en
leven, tussen de christelijke
overtuiging en het dagelijks
werk is evenmin te rechtvaardi
gen". De paus wil i
instellen voor studie van allerlei
problemen die met de groeiende
rol van leken in de kerk, bijvoor
beeld in de eredienst, samenhan
gen.
Hij vraagt de leken op te ko
men voor het recht op leven en
arbeid en voor godsdienstvrij
heid en de rechten van het gezin.
Als bedreigingen voor het gezin
noemt het hoofd van de RK Kerk
het egoïsme, de propaganda voor
voorbehoedmiddelen, de 'more
le armoede' en de genotsmentali
teit.
Hervormde Kerk: beroepen
te Nieuwe Pekela J. van Pope-
ring Windesheim. Gerefor
meerde Kerken: beroepbaar
mevrouw A. van Leersum-Hoe-
kert Emmeloord. Gereformeer
de Kerken Vrijgemaakt: beroe
pen te Helpman T. K. van Eerden
Kantens. Christelijke Gerefor
meerde Kerken: beroepen te
Den Haag-Scheveningen L. W.
van der Meij Alphen aan den
Rijn. Gereformeerde Gemeen
ten: bedankt voor Capelle a.d.
IJssel Th. van Stuijvenberg Ter-
wolde de Vecht. Gereformeerde
Gemeenten in Nederland: be
dankt voor Opheusden J. Roos
Chilliwack (Canada). Remon
strantse Broederschap: aange
nomen naar Sommelsdijk (voor
deelwerk) mevrouw R. Boeijin-
ga Alders Dordrecht.
Minister Nijpels.
