'Ik schijn mensen met zichzelf te confronteren'
PODIÜMBLIK
'Er valt een traan op de tompoes'
Waardevolle reprise
Jocelyn Stewart virtuoos
DINSDAG 31 JANUARI 1989
PAGINA 19
LEIDEN Toneel, dans, cabaret
en poppentheater de komende
week op de Leidse podia.
Traan op tompoes
Annie M.G. Schmidts successtuk
'Er valt een traan op de tompoes'
wordt opnieuw uitgebracht. Het
stuk, dat bijna tien jaar geleden
voor het eerst werd. opgevoerd,
wordt nu in de regie van Adrian
Bime op de planken gezet door
Henny Orri, Allard v.d. Scheer,
Henriëtte van Tol, Margreet
Blanken en Thijs Veenstra. Nog
voor de officiële première is deze
'herneming' in de Leidse Schouw
burg te zien. Op de voorstelling
van gisteren volgt vanavond een
tweede.
Boeing Boeing
'Boeing Boeing' van Mare Camo-
lett is een klucht, waar vele, vele
jaren geleden een groot publiek
op af kwam. Bij een gezelschap
als de voormalige Haagse Come-
die wist men waarachtig wel hoe
een dergelijk pretstuk over het
gecompliceerde liefdesleven van
een snelle jongen met drie ste
wardessen in elkaar behoort te
steken. Trouwens, ook Rijk de
Gooyer heeft er tien jaar terug
nog furore mee gemaakt. 'Boeing
Boeing' is nu voor de Toneel
groep Amsterdam onder handen
genomen door de uit Antwerpen
afkomstige regisseur Sam Bo-
gaerts. Blijkens een al eerder in
deze kolommen afgedrukte recen-
Redactie Pieter C. Rosier
sie op een wijze, die op z'n minst
voor discussie vatbaar is. We la
ten Sam Bogaerts hieronder zelf
aan het woord over wat in be
doelde recensie een miskleun
werd genoemd en woensdag
avond naar de Leidse Schouw
burg komt.
Hans Liberg
Hans Liberg is een muzikale
grapjas, die volle zalen heeft ge
trokken met zijn programma
'Wortel Bach Live'. Ook in het the
ater aan de Oude Vest liep het
meer dan vol, toen de cabaretier
er in een vorig seizoen zijn
capriolen achter het klavier uit
haalde. Wie geen genoeg kan
krijgen van de grappen en grol
len, die elkaar in een flitsend
tempo opvolgen, krijgt de kans
om dit programma van Liberg
opnieuw te genieten. Er zijn her
halingsvoorstellingen op donder
dag-, vrijdag- en zaterdag
avond.
Reflex
Het Noordnederlandse dansge-
Kees Hulst en Arlette Weygers in 'Boeing Boeing', woensdag
avond in de Leidse Schouwburg. (,oto Kees de Graafo
zeischap Reflex komt weer deze
richting uit. De groep, die zich in
de afgelopen jaren een niet te ver
waarlozen plaatsje in de wereld
van de dans heeft verworven,
treedt volgende week dinsdag
avond in de Leidse Schouwburg
op met werk van Nina Wiener
(Transatlantic Light), Toer van
Schaik (Verbruik) en Hans Tuer-
lings (I'm a hotel).
Dissonanten
Het Rondtheater is een Leidse to
neelvereniging, die in haar vrij
korte bestaan al vier produkties
heeft uitgebracht. De vijfde pro-
duktie wordt woensdagavond
uitgebracht in het LAK-theater.
Het op te voeren stuk heet 'Disso
nanten' en heeft een actuele the
matiek. Het speelt zich af in het
stalinistische Rusland van vlak
na de oorlog. Stalin en zijn cul
tuur-minister Zjdanobv laten de
beroemde componisten Prokov-
jev en Sjostakovitsj in het Krem
lin komen om te praten over hun
werk en over de muziek, die ze
zouden moeten schrijven. Hoe
'dissonant' deze bijzondere bij
eenkomst zal verlopen, dat is de
vraag.
De voorstelling zal op donder
dag- en zaterdagavond worden
herhaald in de aula van de chr.
scholengemeenschap 'De Vliet-
schans' (Apollolaan).
Lof der zinnen
'Lof der zinnen' is een muziékthe-
aterproduktie van Het Gebeuren.
Voor dit Haagse project lieten Jo
se Kuijpers en Julia Henneman
zich inspireren door 'Fragments
d'un discours d'amoureux' van
de Franse filosoof Roland Bar-
thes. Hierin zijn citaten uit de
wereldliteratuur verzameld
rondom 'liefde' en 'verliefdheid'.
Voorts laat genoemd duo drie be
kende verliefden aan het woord:
Goethes Werther, Standhals
Mathilde en Buchners Lucille.
'Lof der zinnen' heet een ontmoe
ting te zijn tussen theater en mu
ziek in 'een proeftuin van de lief
de', gemaakt door drie klassiek
geschoolde acteurs en een klas
siek strijktrio. De muziek is ge
componeerd door Maurice Horst
huis. Donderdagavond in het
LAK-theater.
Stuffed Puppet
Neville Tranter is een in Neder
land wonende Australische pop
penspeler, die met zijn Stuffed
Puppet'Theatre naam heeft ge
maakt. Zijn voorstellingen rich
ten zich in de eerste plaats tot vol
wassenen en hebben met poppen
kast in de oude betekenis van het
Fragment uit 'Underdog' door
The Stuffed Puppet Theatre,
vrijdag- en zaterdagavond in
het LAK-theater. (foto pr)
woord niets meer van doen.
Tranter is een acteur, die poppen
als tegenspelers heeft. Hij komt
met twee nieuwe produkties, 'Ma
nipulator' en 'Underdog', op vrij
dag- en zaterdagavond naar het
LAK-theater. Het gaat om twee
'verhalen', die weinig met elkaar
te maken lijken te hebben maar
die bij nader toezien eikaars om
gekeerde spiegelbeeld blijken te
zijn. In 'Manipulator' komen de
poppen in opstand tegen een
goedmoedig uitziende, maar
soms kwaadaardige poppenspe
ler, terwijl in 'Underdog' de
stomme poppenspeler er door
wraaklustige poppen toe wordt
aangezet om in opstand te komen
tegen zijn kwaadaardige vader.
Beide 'verhalen' worden, de En
gels titels ten spijt, in het Neder
lands verteld.
Kindertoneel
Theatergroep Hobo verzorgt zon
dagmiddag de wekelijkse kin
dervoorstelling in het LAK. 'Ik
wou dat ik m'n opoe was' is de ti
tel van de voorstelling, die be
doeld is voor kinderen vanaf ze
ven jaar.
Imperium
De Leidse toneelvereniging 'Im
perium' brengt vrijdag- en zater
dagavond een nieuwe produktie
in het eigen Microtheater uit. In
de regie van Bart Vieveen wordt
'Een bruid in de morgen' van
Hugo Claus opgevoerd. 'Een
bruid in de morgen' behoort tot
de meest gespeelde stukken van
Claus; het dateert van 1953 en is
veel meer dan alleen een psycho
logische schildering van een fa
milie in een Vlaamse provincie
stad. Meer ook dan wat sommi
gen noemen een realistisch dra
ma over een incestueuze relatie
tussen broer en zus. Imperium
speelt het stuk ook op 9,10,11,16,
17 en 18 februari.
Sam Bogaerts over 'Boeing Boeing'
AMSTERDAM (GPD) - De
Vlaamse toneelmaker Sam Bo
gaerts schaart zich duidelijk niet
bij de in Amsterdam werkende
buitenlandse kunstenaars, die
roepen dat zij in het walhalla van
de tolerantie, het middelpunt
van de Europese beschaving of
wat al niet meer, zijn terecht ge
komen. Deze geboren en getogen
Antwerpse toneelmaker vindt
het hoofdstedelijke leefklimaat
agressief en egoistisch. „En dat
horen jullie niet graag, want als
het om chauvinisme gaat kun
nen jullie er zeker zo veel van als
de Fransen".
Vanaf vorig seizoen maakt hij
naast Gerardjan Rijnders op
diens verzoek deel uit van de ar
tistieke leiding van Toneelgroep
Amsterdam, de opvolger van het
Publiekstheater en toneelgroep
Centrum. Hij kreeg al de artistie
ke vrijheid die hij zich maar kon
wensen, maar liever had hij toch
buiten Amsterdam een eigen ge
zelschap geleid. „Ik werk altijd
liever in de luwte", zegt hij. „Dat
is tactisch het best. Als je op het
Leidseplein zit, weetje van te vo
ren datje door iederèen op je kop
wordt gezeten. Niet dat ik dat erg
vind, maar werken vanuit de
luwte is altijd makkelijker. En ik
vond mezelf ook nog niet klaar
voor wat ik dan groot regiewerk
Het is hard gegaan met Sam
Bogaerts. Drie seizoenen terug
sjouwde hij nog zelf de décor
stukken en deed hij persoonlijk
de boekhouding bij het ongesub
sidieerde vriendengroepje De
Witte Kraai, in 1979 opgericht
door pas afgestudeerden van de
Brusselse en Antwerpse theater
opleidingen en genoemd naar de
Antwerpse straat waar het repe
titielokaal was gehuisvest. Met
minimale middelen kwam er in
mum van tijd een niet te negeren
antwoord op het gevestigde Bel
gische toneel van de grond, dat
door de leden van De Witte Kraai
als routineus, ongeinspireerd,
burgerlijk, onkritisch en leu
genachtig werd ervaren.
De voorstellingen van Bo
gaerts vielen ook in Nederland
op door een vloeiend, vanzelf
sprekend acteren het was alsof
de spelers zich in de intimiteit
van de eigen gevoelswereld lie
ten betrappen en een ontluis
terende, nooit belerende,
meestal ook humorvolle kijk op
de menselijke drijfveren. Makke
lijk toegankelijke teksten speel-
'Boeing Boeing' van Mare Camoletti en De Hamletmachine
van Heiner Müller. Een groter contrast is nauwelijks
denkbaar. De stukken hebben even veel met elkaar te maken
als André van Duin en Paul Steenbergen. Sam Bogaerts van
Toneelgroep Amsterdam noemt Müller zijn
lievelingsschrijver, maar speelt ook de klucht Boeing Boeing.
Waarom? „Shakespeare heeft één van zijn stukken 'As you
like it' genoemd, dat zal ook wel niet voor niets zijn geweest".
Portret van een theatermaker, die ironie een beter wapen
vindt dan cynisme.
door
Eric van der Velden
de hij niet. Maar er was altijd
sprake van een soort sensibele
informatie-overdracht, waardoor
het hart vaak sneller oppikte wat
de hersens nog moesten bevat
ten.
De regie uit De Witte Kraai-pe-
riode, die er het stevigst inhakte,
was Kwartet van de Oostduitser
Heiner Müller, zijn lievelings
schrijver. Bezoekers raakten er
door in dagenlange depressies en
die zijn er dan volgens Bogaerts
nog genadig van af gekomen. Uit
de eigen kennissenkring weet hij
twee voorbeelden van koppels,
die nu geen koppels meer zijn.
Door discussies die op deze pro
duktie volgden waren onover
brugbare tegenstellingen aan het
licht gekomen. „Ik schijn men
sen nogal met zichzelf te con
fronteren", zegt hij met een aan
stekelijke grijns, „Er wordt altijd
sterk verschillend op mijn voor
stellingen gereageerd, afhanke
lijk van de eigen ervaringen en
denkbeelden. Vaak sta ikzelf ver
baasd wat een voorstelling van
mij weet los te maken".
De geringe financiële armslag
ging Bogaerts benauwen. Een
maximum haalbare bezetting
van vier acteurs legde een te
strenge beperking op de reper
toirekeuze. Aangezien in België
het verpolitiseerde toneelbestel
vrijwel potdicht zit voor rebelse
theatermakers, kwam zijn toe
komst als vanzelf in Nederland
te liggen. In 1984 benaderde de
intendant van Zuidelijk Toneel
Globe zijn landgenoot Paul de
Bruyne hem om zitting te ne
men in de artistieke leiding van
dit Eindhovense gezelschap.
Globe had met voorganger Ge
rardjan Rijnders een fraaie 'tradi
tie' opgebouwd van een compro
misloos gezelschap, waarbij niet
de vraag van het publiek maar de
innerlijke drijfveer van de thea
termaker de koers bepaalde. Bo
gaerts leek de aangewezen man
om deze horzel in de pels-functie
voort te zetten. Mooi meegeno
men was, dat de geringe afstand
tot de grens het mogelijk maakte
om de vruchtbaar gebleken sa
menwerking met een aantal
Vlaamse acteurs voort te zetten.
Hij hoefde niet helemaal op het
nulpunt te beginnen, werd niet
in een totaal vreemde omgeving
overgeplant.
Maar van een echte keuze voor
Bogaerts was toch geen sprake.
Het bestuur van Globe had na
lang aarzelen voor de niet-regis-
serende De Bruyne gekozen, die
zich op zijn beurt weer sterk voor
Bogaerts had gemaakt, maar zich
daarnaast ook van de steun van
de overgebleven spelers van het
oude Globe had willen verzeke
ren door twee van hen in het ar
tistieke kern op te nemen: Kees
Hulst en Theu Boermans. Voorts
kwam er een nieuwe zakelijk lei
der aan het bewind, die er uiter
aard ook eigen artistieke opvat
tingen op na hield, maar nog
geen invloed had kunnen laten
gelden.
„Een gezelschap moet door
één, hooguit twee mensen geleid
worden", zegt Bogaerts nu, „al
leen dan kun je iets opbouwen.
Dat wist ik toen natuurlijk ook
wel. Ik heb veel geduld, maar ik
kreeg na mijn benoeming bij
Globe al snel in de gaten dat in
dit geval mijn geduld niet tot iets
zou leiden. Het kan zijn dat ik te
snel naar de macht heb gegre
pen, zo zou je dat kunnen inter
preteren, maar je kunt ook zeg
gen: hij had nog liever niets dan
dat hij met deze mensen verder
wilde gaan".
Vrouwenhaat
Bogaerts zegde al snel het ver
trouwen in De Bruyne op, dien
de een eigen beleidsplan in waar
van hij van te voren kon weten
dat het onaanvaardbaar voor be
Sam Bogaerts: 'Er is niets
stuur en zakelijk leiding zou zijn
en debuteerde rond die tijd bij
Globe met de meest provoceren
de voorstelling uit zijn loopbaan:
een uiterst ongemakkelijke ver
beelding van Müllers toch al in
haat gedoopte Hamletmachine.
De recensent van De Telegraaf
verliet halverwege woedend de
zaal, en schreef een vernietigen
de kritiek waarin Bogaerts vrou
wenhaat werd aangewreven. De
toneelredacteur van het NRC-
Handelsblad concludeerde het
tegenovergestelde, maar had bij
na een maand nodig om zijn kri
tiek te schrijven, zo ontregeld
was hij door de voorstelling ge
raakt.
Bogaerts had doelbewust naar
een gevaarlijke voorstelling ge
streefd; hij wilde toneel dat
standpunten zou afdwingen, dat
de ware opvattingen en waarde
ring voor zijn vorm van theater
aan het licht zou brengen. Dat
lukte wonderwel bij de zuidelij
ke schouwburgdirecteuren. Het
heeft weinig gescheeld of de pro
duktie was uit deze theaters ge
weerd. Zelden zal de keus tussen
amusement en kunst zich zo
principieel hebben aangediend.
En Bogaerts verloor, althans tij
delijk.
Virginia Woolf
De belangrijkste reden die de
zuidelijke schouwburgdirecties
voor hun oppositie tegen het
Globe van Bogaerts hebben aan
gevoerd, is de vrees dat hij met
elitair, moeilijk en zwaar toneel
het publiek uit de grote zaal zou
houden. De Vlaming was nog
niet weg bij Globe, of hij bewees
het tegendeel met een scherp iro
nische versie van Albees 'Who's
afraid of Virginia Woolf, uitge
bracht door de Haarlemse To
neelschuur. Er gebeurde iets
wonderlijks met deze wereldbe
roemde echtparentragedie, een
soort omkering, die misschien
wel exemplarisch is voor de wij
ze waarop deze toneelmaker een
tekst analyseert. Aan de ene kant
werd het met drank begoten hu
welijksleven van Martha en Ge
orge ontmaskerd als een kitsche
rige Amerikaanse soapopera
voor de betere kringen, terwijl
aan de andere kant de tragiek
van de personages toch weer
recht werd gedaan dankzij de
toevoeging van erkende kitsch.
Het laatste deel van het stuk
kreeg namelijk een samenvat
ting met teksten van Vlaamse
smartlappen, en die werden zo
hartverscheurend gebracht dat
het 'Ik ben zo eenzaaaam zonder
jouwwwww' door zijn ijselijke
directheid meer waarachtigs
kreeg dan Albee's intellectualis
tische taalspelletjes.
Boeing Boeing
Bogaerts nieuwste produktie
heet 'Boeing Boeing', een popu
laire klucht uit de jaren zestig.
Wel iets heel anders dan Heiner
Müller. Streeft hij iets vergelijk
baars na als met de toegevoegde
smartlappen bij 'Who's afraid of
Virginia Woolf?' „Ik breng wel
wat verschuivingen aan, ja", zegt
hij, „maar mijn moeder moet ook
kunnen lachen. Het John-Lan-
tingpubliek moet een goede
avond hebben, en daarnaast ook
een ander publiek. Ik wil de reac
tionaire en seksistische clichés
transparant maken, maar dat
hoef ik er ook weer niet in te
slaan. Een dergelijk stuk regisse
ren is moeilijker dan een tekst
van Heiner Müller. Alles moet uit
het 'niets' komen. Er zit geen en
kel denken achter. Ik vind het
spannend om te kijken of het
mogelijk is om zoiets als medelij
den voor de figuren op te roepen.
Dat zal niet meevallen, want we
hebben te doen met egoïsten en
leugenaars die volledig zelf ver
antwoordelijk zijn voor de situa
tie waarin zij zich bevinden.
Maar mijn eerste uitgangspunt is
toch dat ik een leuke voorstelling
wil maken. Er is niets mis aan la
chen".
■Tijdgeest
Bogaerts verheelt niet, dat de
keus voor deze klucht ook iets te
maken heeft met de tegenvallen
de belangstelling voor de pro
dukties van Toneelgroep Am
sterdam. „Zware, serieuze voor
stellingen trekken momenteel
gewoon veel te weinig publiek.
Dat zal wel met de tijdgeest te
maken hebben, men wil comfor
tabel leven, dus niet met moeilij
ke dingen worden gefrontreerd.
Op dat gegeven zul je als theater
maker moeten inspelen. Je moet
er gebruik van maken. Shake
speare heeft één van zijn stukken
'As you like it' genoemd, dat zal
ook wel niet voor niets zijn ge
weest. Ook hij gebruikte het wa
pen van de ironie". Op zijn eigen
produkties bij Toneelgroep Am
sterdam kijkt Bogaerts met een
matige tevredenheid terug. „Een
ensemble bouw je nu eenmaal
niet in één seizoen op. Alle bij
zondere produkties komen uit
het nemen van risico's voort.
Voor risico's is wederzijdse ver
trouwen nodig, en dat ontstaat
niet van het ene op het andere
moment".
De grootste barrière vormt
voor hem het verschil tussen het
Nederlandse en het Vlaamse
taalgebruik. Bogaerts, die vrij
wel alle stukken zelf vertaalt, re
gisseert sterk vanuit de taal. Elk
woord telt voor hem, geen zin of
hij onderzoekt niet alleen de let
terlijke, maar ook de emotionele
betekenis. „Belgen hebben een
veel creatiever taalgebruik",
meent hij. „Als je een Nederlan
der een kopje koffie aanbiedt,
weet je van te voren het ant
woord al: 'lekker'. Een Belg
maakt veel minder gebruik van
standaarduitdrukkingen. Hij zal
zoeken naar een formulering, die
veel precieser weergeeft wat hij
denkt of voelt. Daarom verlopen
de Belgische praatprograrhma's
op de televisie ook altijd zo traag.
Wanneer ik bijvoorbeeld in een
vertaling het woord 'mekaar' in-
plaats van 'elkaar' gebruik, weet
ik exact waarom ik dat doe: 'me
kaar' heeft voor mij een grotere
intimiteit dan 'elkaar'. Neder
landse acteurs weigeren echter
'mekaar' te zeggen, omdat het
geen goed Nederlands zou zijn.
En even later hoor je ze in de
kroeg gewoon 'mekaar' zeggen.
Dergelijke discussies zijn tijd
verlies. Ik. zou toch al veel meer
tijd voor mijn regies willen ne
men. Dat is ook het grote ver
schil tussen mij en Gerardjan
Rijnders: hij wil heel veel doen,
en ik heel weinig. Het liefst doe
ik één, hooguit twee produkties
per jaar. Ik weet zeker dat ik dan
betere voorstellingen zou ma
ken. Of ik een perfectionist ben?
Eigenlijk wel, ja".
'Er valt een traan op de tompoes' van Annie
M.G. Schmidt. Met: Henny Orri, Allard van
der Scheer, Henriëtte Tol, Thijs Feenstra
en Margreet Blanken. Regie: Adrian Brine.
Gezien op 30 januari in de Leidse Schouw
burg. Aldaar nog vanavond.
LEIDEN - De laatste jaren is de
schrijfkunst van Annie M.G.
Schmidt regelmatig in de prijzen
gevallen. Vokomen terecht na
tuurlijk, omdat zij in verschillen
de genres vele schitterende tek
sten heeft geschreven. Het lag
dan ook voor de hand, dat er ne
gen jaar na de première wel weer
eens een reprise van 'Er valt een
traan op de tompoes' zou worden
uitgebracht. Een uitstekende ge
legenheid om deze hecht gecon
strueerde tragi-komedie over on
ze onmacht tegenover ziekte en
dood te gaan herzien of ermee
voor het eerst kennis te maken.
Die typische Annie Schmidt-
toon blijkt in staat om zware the
matiek als zelfdoding en eutha
nasie in blijspelvorm aan de orde
te stellen; niet belerend, niet een
duidig partij kiezend, niet senti
menteel, niet ongepast leukdoe-
nerig, niet luchthartig relative
rend. Wel in hoge mate onder
houdend - hoe vreemd dat ook
bij een dergelijk onderwerp mo
ge klinken. Er worden in deze
wrange komedie harde dingen
gezegd. Op die manier proberen
vijf mensen zich in hun radeloos
heid te redden. Deze situatie
wordt daarbij zo herkenbaar ge
typeerd, dat we er zelfs vaak om
kunnen lachen.
Vader is ongeneeslijk ziek.
Verdere medische behandeling
weigert hij, hij kiest voor eutha
nasie. Zijn echtgenote wil daar
van niet weten, zijn dochter staat
te ver van hem af, zijn schoon
zoon respecteert zijn besluit zon
der verder actief iets te onderne
men. Alleen vaders vriendin
denkt hem hierin te kunnen bij
staan. Haar komst brengt echter
de nodige pijnlijke complicaties
met zich mee.
Henny Orri laat een scala van
emoties zien. Op de eerste plaats
blijft ze toch vooral een blijspel-
rol spelen. Alleen als het moet,
schakelt ze feilloos op een ande
re gemoedsstemming over. De
rol van de dochter is rechtlijni
ger. Henriëtte Tol speelt haar als
een vinnige commentator van de
gebeurtenissen, waarmee ze zelf
ook geen raad weet. Wat zijn
echtgenote niet onder ogen wil
of kan zien, beseft vaders vrien
din wel. Daarom is haar rol veel
serieuzer. Margreet Blanken
kiest daarbij voor soberheid.
Thijs Feenstra als de schoonzoon
krijgt temidden van deze drie
vrouwen als het ware een bemid
delende rol opgedrongen. Allard
van der Scheer tenslotte fun
geert hier als het 'lijdend voor
werp'. Eerst verzet hij zich nog
tegen alle vormen van betutte
ling, uiteindelijk laat hij heel
mooi zien, dat het hem te veel
wordt.
De onbeholpenheid van de vijf
personages (die de regisseur een
extra komisch accentje heeft wil
len meegeven) is veelal lachwek
kend - het herkenbare ervan
soms beangstigend.
WIJNAND ZEILSTRA
BARENBOÏM - De Israëlische dirigent Daniel Baren- 1 januari 1991 Sir Georg Solti te vervangen als leider
boïm, die directêur van het Orchestre de Paris is ge- van het Symfonisch Orkest van Chicago. Dit heeft de
weest en thans artistiek leider is van de Parijse Opéra- directie van het orkest gisteren bekendgemaakt.
Bastille, gaat naar Chicago. Hij is gekozen om daar per
Jocelyn Stewart, clavecimbel speelde wer
ken van Girolamo Frescobaldi, Francois
Couperin, Domenico Scarlatti, en Joh.
Seb. Bach. Gehoord in de Kapelzaal op 30
januari.
Er zijn instrumenten die het
maar moeilijk naar de zin te ma
ken is, en het clavecimbel spant
in dat opzicht de kroon. Geen in
strument dat zo overgevoelig re
ageert op de minste tempera
tuurswisseling of een vleugje
tocht. Het was dan ook niet zo
ongewoon dat de in Amsterdam
wonende Amerikaanse clave-
cimbelbouwer Joel Katzman zijn
prachtige instrument tot enkele
minuten voor de aanvang van
het concert tot zuiverheid tracht
te te bewegen. Ondanks al deze
zorgvuldigheid toonde het in
strument zich toch van zijn nuk
kige kant door een allengs optre
dende ontstemming in bepaalde
samenklanken. Het is een gege
ven waar een clavecinist mee
moet leren leven, en Jocelyn Ste
wart liet zich als goede vakvrouw
dan ook terecht niet merkbaar
van de wijs brengen.
Het instrument dat zij bespeelde
was trouwens niet alleen fraai
om te zien, maar ook een lust
voor het oor door een grote
klankrijkdom. Belangrijk voor
een instrument waarbij de ma
nier van aanslaan geen rol speelt,
maar dat zijn nuancering ont
leent aan het gebruik van regis
ters, het al dan niet koppelen van
de twee klavieren, en in muzi
kaal opzicht aan het versieren en
omspelen van de melodie, en het
verlengen of vertragen van een
enkele noot daarin. In haar spel
toonde Jocelyn Stewart deze za
ken uitstekend te beheersen.
Aan de hand van de gekozen
werken voerde zij haar toehoor
ders door de tijd, beginnend bij
Frescobaldi, en eindigend bij
grootmeester Bach, in wiens
werk veel van de elementen van
zijn voorgangers terug te vinden
zijn. Zo'n Toccata van Frescobal
di, waarin de muzikale stroom
steeds stilgelegd wordt om ruim
te te maken voor een nieuwe in
val, levert het grondpatroon vcor
een Ouverture zoals Bach die 100
jaar later schrijft. Het kwasi-im-
proviserende karakter van de
toccata wist Jocelyn Stewart uit
stekend te treffen, zoals zij ook
de schilderijtjes-in-muziek van
Francois Couperin een eigen
sfeer gaf door een goed gebruik
van de mogelijkheden van het in
strument, of het nu een elegante
'Allemande' of een hinkende
'Gaillarde' (Gaillarde-Boiteux)
Helder en ingetogen werd Soeur
Monique geportretteerd, l'Aten-
drissante' werd in donkere tinten
geschilderd. Minder krullerig en
voorzien van meer speeltechni-
sche uitdagingen (zoals snelle
toonherhalingen en het spelen
met gekruiste handen) zijn de so
nates van Domenico Scarlatti,
die ook in muzikaal opzicht vol
verrassingen zitten: een musette-
achtig thema duikt opeens op in
de sonate in C, of de openingszin
van de Sonate in A wordt her
haald in een zeer onverwachte
toonsoort. De virtuositeit die de
ze stukken vragen had Jocelyn
Stewart ruimschoots in huis. De
Ouverture en Partita in Franse
stijl van Bach vormde de logi
sche bekroning van dit recital,
gewijd aan de rijkdom van een
prima donna-achtig instrument.
MIES ALBARDA
Testament Dali
veranderd?
MADRID (Rtr/AFP) - De vorige
week op 84-jarige leeftijd overle
den Spaanse kunstenaar Salvador
Dali heeft al zijn schilderijen en
overige bezittingen nagelaten aan
de Spaanse staat. Dat schrijft het
Spaanse tijdschrijft Cambio 16 in
zijn gisteren verschenen editie. Het
testament van Dali zal pas over een
week openbaar worden gemaakt.
Tot nu toe gingen de kenners er
vanuit dat de meester van het sur
realisme zijn werk deels aan de
Spaanse staat en deels aan zijn ge
boortestreek Catalonië zou nala
ten. Volgens Cambio 16 evenwel
heeft Dali zijn testament veran
derd. Het blad zegt zich te baseren
op een kopie van Dali's laatste wils
beschikking uit 1982.
POPPODIA De stichtingen Pop
muziek Nederland en Popmuziek
Kennemerland organiseren naar
aanleiding van hun lustrumvierin
gen een symposium over poppodia
in Nederland. Op dinsdag 21 maart
zal in het Patronaat in Haarlem
worden gesproken over de praktijk
en de toekomst van deze podia in
ons land. Tevens wordt de nieuwe
Stichting Pop Accommodaties Ne
derland f
