PROPER
Russen met 'Mir' en 'Boeran' aan de
vooravond ambitieuze ruimteplannen
Gaten in de ijskap van invloed op het klimaat
1
ROOSEN
I b.v. makelaardij o.g.
18
VRIJDAG 27 JANUARI 1989
WETENSCHAP
"Dit is feen groot succes voor
de Russische wetenschap en
technologie," verklaarde de
Russische partijleider
Michael Gorbatsjov
glunderend op 15 november
1988 toen de eerste
ruimtependel van de
Sovjetunie, de Boeran
('Sneeuwstorm'), na twee
volledige banen om de aarde
te hebben beschreven bijna
drieeneenhalf uur na de
lancering op een
landingsbaan 10 kilometer
ten noorden van het
lanceercentrum Baikonoer
tot stilstand kwam.
En het was een groot succes.
Sedert de lancering van de
eerste Sputnik (1957) is er
geen Russische ruimtevlucht
geweest die zó ingewikkeld
was en toch zó feilloos
verliep. De gehele vlucht van
de (onbemande) Boeran vond
namelijk automatisch plaats
en dat alles desalniettemin
perfect volgens plan, tot op de
seconde en zelfs bijna tot op
de meter, verliep wordt in
Westerse ruimtevaartkringen
gezien als een onverwachte,
geweldige technologische
sprong voorwaarts van de
Sovjetunie.
door
Ben Apeldoorn
Energia
Maar waarschijnlijk moet achter
dit succes meer worden gezocht
dan alleen simpelweg de constate
ring dat de Russen 'nu eindelijk
ook hun Shuttle hebben'. Aller-
wege pijnigt men zich in de Vere
nigde Staten de hersens met de
vraag waarom de Russen nu ook
een ruimtependel hebben terwijl
het Amerikaanse shuttle-systeem
in Sovjetkringen gedurende de
laatste tien jaar herhaaldelijk werd
afgeschilderd als 'een kwetsbaar,
corruptiegevoelig, geld- en ener
gieverslindend en bovendien op
langere termijn ontoereikend ge
heel'.
En nu....toch een Russische
Shuttle. Sterker nog: hij lijkt als
twee druppels water op zijn Ameri
kaanse tegenhanger, uiterlijk dan.
De Russische Shuttle wordt ook
op de 'rug' van een grote draagra-
ket omhoog gevoerd maar waar dat
bij de Amerikanen een grote exter
ne brandstoftank is (geen raket
dus, maar een brandstofreservoir)
met ter weerszijden twee wat klei
nere vaste-brandstofmotoren ('so
lid rocket boosters'), is het bij de
Russen de kolossale Energia: een
enorme centrale vier-motorige
stuwraket met vier daar als het wa
re 'tegenaan-gebouwde' ('strap-
on') stuwers ('boosters').
En dit machtige stuwsysteem
maakte op 15 november notabene
pas zijn tweede (proef?)vlucht. De
Energia doet zijn naam alle eer aan
want het kan, met zijn totale stuw
kracht van 4.400 ton, Shuttles met
Drie dagen voordat de 'Boeran' zijn
imposante vlucht maakte, vestig
den Russische kosmonauten in het
'Mir' (alweer) een nieuw ruimtere
cord. Het oude 'wereldrecord'
stond met 326 gewichtsloze aardse
dagen op naam van Yoeri Roma-
nenko die in december 1987 weer
naar de aarde terugkeerde. Daar zei
hij opgelucht het toch wel fijn te
vinden eindelijk weer vaste grond
onder de voeten te hebben.
Zijn plaatsvervangers, Wladimir
Titov en Musa Manarov, waren op
12 november 1988 precies even
lang in het 'Mir' als Romanenko en
zaten daar tot 21 december om het
jaar vol te maken.
Manarov en Titov kregen op 28
november 1988 gezelschap van hun
een totale massa van niet minder landgenoten Krikalev en Volkov
dan 116 ton in één keer in een baan
om ae aarde brengen.
In tegenstelling tot de vaste-
brandstofraketten van het Ameri
kaanse systeem (de externe tank
verbrandt in de dampkring) ge
bruiken de Russen hun raketten
niet weer opnieuw maar ze zijn dit
in de toekomst echter wel van plan.
Hoewel beide Shuttles uiterlijk bij
na identiek ogen, vertoont het in
wendige van beide 'tweeling
broers' onderling grote verschillen.
De Russische Shuttle kan, mede
dank zij de Energia, 33 ton aan nut
tige lading in zijn laadruim mee
naar boven nemen tegen de Ameri
kaanse 'slechts' 24 ton.
Maar wat veel belangrijker is,
hebben de Russen en passant ook
op 15 november gedemonstreerd:
ze kunnen, geheel automatisch,
een onbemande, nuttige lading van
116 ton (dat hoeft dus niet persé
een Shuttle te zijn) door de Energia
naar boven laten brengen en dan
zichzelf vast laten koppelen aan,
bijvoorbeeld, een ruimtestation.
Daarbij komt nog dat de Russen
al sedert enkele jaren een perma
nent verblijf in de ruimte hebben
dat in de loop van de tijd jtot een be
hoorlijk ruimtestation 'is uitge
groeid: het 'Mir' (wat 'vrede' en
'thuis' betekent). Het 'Mir' is gedu
rende zijn bestaan (het basisstation
werd in februari 1986 gelanceerd)
onafgebroken bemand geweest en
Amerikaanse ruimtevaartspecia
listen kijken nu vanuit die optiek
met een, misschien ietwat jaloers,
oog naar het bemanningscomparti
ment van de Russische Shuttle
'Boeran'. Dat bemanningsverblijf
is namelijk een stuk groter dan dat
van de Amerikaanse Shuttle; er is
in ieder geval plaats voor tien en
misschien wel vijftien expeditiele
den.
de Franse astronaut Chrétien,
die min of meer de verpersoonlij
king is van de nauwe samenwer
king op dit gebied tussen Frankrijk
en de Sovjetunie.
Chrétien begeleidde Manarov en
Titov tijdens de terugtocht met de
Soyuz TM-7 naar het aardopper
vlak. De Soyuz onderhoudt in feite
de pendeldienst voor ruimtevaar
ders van en naar het 'Mir', kan daar
aan vastkoppelen en vormt dus een
belangrijk onderdeel van het ruim
testation waaraan eerder ook nog
een Kvant-module (voor astrofy-
sisch onderzoek) en een Progress-
bevoorradingsschip werden beves
tigd.
Met de Soyuz meegerekend be
draagt de totale lengte van het
ruimtestation ongeveer dertig me
ter. Groter zal die lengte waar
schijnlijk niet worden, maar de to
tale ruimte zal met ingang van 1989
zeer ingrijpend toenemen.
De Russen plannen in totaal vier
grote uitbreidingen ('bemande ma-
noevreerbare eenheden' oftewel
MMU's); vier elk bijna 21 ton zwa
re, bemanbare eenheden die onder
een onderlinge hoek van 90 graden
aan een grote 'kogel' aan een uit
einde van het eigenlijke 'MIR' zul
len worden bevestigd. Die 'kogel'
is al voorzien van vier ronde beves
tigingsluiken.
De eerste MMU, die nu op de
grond allerlei experimenten onder
gaat, zal naar alle waarschijnlijk
heid in april 1989, overigens met
een 'gewone' Protonraket, naar het
'MIR' worden gebracht.
Iets indrukwekkends
Niet alleen bieden deze MMU's de
kosmonauten meer ruimte en com
fort, ze zijn ook voorzien van brede
De drie kosmonauten na hun geslaagde landing met de Soyuz TM-6 capsule. Vlnr Musa Manarov, Vlad\
lov en Jean-Loup Chrétien op 21 december.
de totale 'Mir'bemanning 3
toegangssluizen, zodat grotere kunnen worden vervangen
toestellen naar binnen en naar bui
ten kunnen worden getranspor
teerd ten behoeve van werkzaam
heden buiten in het vijandige
luchtledige.
Westerse ruimtevaartdeskundi
gen schatten de ruimte die met de
aanbouw van de MMU's in het 'Mir'
beschikbaar zal komen, voldoende
voor een permanent verblijf van
twintig tot dertig kosmonauten.
Dat zou ook het grote bemannings
compartiment van de Russische
Shuttle, waarvan de Sovjets er vier
of vijf willen gaan bouwen, verkla-
§én keer de helft
terug naar de aarde genomen.
Toch menen sommige deskundi
gen uit het bestaan van de indruk
wekkende combinatie: 'Energia-
Shuttle-uitgebreide 'Mir'-verblijf
van een jaar in de ruimte' af te moe
ten leiden dat de Russen iets heel
indrukwekkends van plan zouden
kunnen zijn, iets dat letterlijk en fi
guurlijk nog veel verder gaat dan
alleen een groot ruimtestation in
een baan om de aarde.
Jerry Grey, directeur weten
schap en technologie van het Ame
rikaanse bureau voor lucht- en
ruimtevaart, verwoordde zijn ge
dachten onlangs in het blad 'Scien
ce' aldus: 'Er klopt iets niet. De
Russen hebben die Shuttle eigen
lijk helemaal niet nodig, vooropge
steld dat ze niet iets heel spectacu
lairs van plan zijn'.
Het blijft dus gissen. Maar het
enige echt spectaculaire dat de
Russen nog deze eeuw van plan
zouden kunnen zijn, zou een be
mande maan-reis zijn.
Maar daarmee zou men hetzelfde
doen als de Amerikanen tussen
1969 en 1972.
Misschien rijpt in het brein van
de Russen een nog veel vermeteler
plan: een bemande reis naar de pla
neet Mars en wel veel eerder dan
(foto ANP)
verwacht.
De tekenen (onder andere het ver
blijf van een jaar in de ruimte door
kosmonauten, precies zolang als
een enkele reis naar Mars duurt)
zouden daar inderdaad op kunnen
wijzen. Als de Russen de proble
men, die het menselijke lichaam
ondervindt tijdens langdurige pe
rioden van gewichtsloosheid, het
hoofd kunnen bieden dan staat
hun op technisch gebied niets
meer ih, de weg voor zo'n enorme
expeditie.
De tijd zal het, zoals zo vaak, leren:
hopelijk dringt in die tijd ook het
besef door dat zoiets indrukwek
kends gezamenlijk moet gebeuren.
In de ijskap die de Zuidpool be
dekt vormen zich van tijd tot tyd
mysterieuze gaten, en wetenschap
pers geloven dat deze gaten van in
vloed zijn op het klimaat in de we
reld, en mogelijk mede bijdragen
aan het zogeheten 'broeikas-effect'.
door
William Hidlay/AP
De ijsvrije gebieden, die soms
een gebied zo groot als Frankrijk
bestrijken, worden polynja's ge
noemd, en ontstaan elk jaar in het
ys als de oceaan bevriest. Zij wer
den voor het eerst ontdekt in 1974
aan de hand van satellietfoto's.
Sinds 1981 hebben wetenschappe
lijke teams uit de VS, de Sovjetu
nie en Westduitsland onderzoek
gedaan naar het ontstaan van de
gaten, de rol die zij spelen in de cir
culatie van het zeewater, en de in
vloed die zij hebben op het klimaat.
Polynja is een Russisch woord
dat wordt uitgesproken als Paly'n-
ja. Sommige oceanografen menen
dat deze delen van de ijszee die op
onverklaarbare wijze smelten of
nooit bevriezen, en daarmee de
oceaan aan ijskoude wind bloot
stellen, mogelijk een rol spelen bij
de geleidelijke verhoging van de
temperatuur op aarde tengevolge
van het zogenoemde broeikasef
fect.
Waar de grote oceanen rond de
Zuidpool bij elkaar komen in een
gebied dat onofficieel wordt aange
duid als de 'Zuidelijke Oceaan', ge
ven zij hun warmte, en waarschijn
lijk een zekere hoeveelheid kool
dioxide aan de lucht af. "Dit Zuid
poolgebied is heel belangrijk voor
het wereldklimaat omdat de oce
aan hier zijn hitte in de atmosfeer
brengt", zei Arnold Gordon, een
oceanograaf van de Columbia uni
versiteit in New York.
Om te onderzoeken hoe de po
lynja's ontstaan en welke rol zij
spelen bij de aanmaak van de als
een broeikas werkende laag gas in
de atmosfeer, heeft Gordon twee
maal een expeditie ondernomen
naar het Zuidpoolgebied. In 1981
met een groep Sovjet-geleerden en
in 1986 maakte hij deel uit van een
expeditie van Westduitse geleer
den. Voor deze zomer is een inter
nationale expeditie georganiseerd
waaraan Amerikanen, Russen en
Westduitsers zullen deelnemen. Zij
zijn van plan op verschillende
diepten monsters van water en ijs
te nemen in een gebied waar zich
onder water een groot rif bevindt,
Maud Rise. Dergelijke onderwater
bergen zorgen er mogelijk voor dat
het warme oceaanwater naar bo
ven wordt gestuwd en zo de polyn
ja's vormt.
De geleerden hebben twee typen
polynja's gevonden op de ijskap
van de Zuidpool, die in de winter
een gebied beslaat van tweemaal
de Verenigde Staten. De eerste
soort, kust-polypja's genoemd,
fungeren voornamelijk als 'fabrie
ken voor zee-ijs', zei Gordon.
De gaten ontwikkelen zich aan
de rand van het continent, waar
sterke v
de kusl
open omdat vanaf de zeebodem
warm water naar boven komt,* en
zijn daardoor een voordurende
bron voor nieuw, weg te blazen ijs.
Het tweede type, open-oceaanpo-
lynja's genoemd, ontstaan midden
op de ijsvlakte rond de Zuidpool,
en oefenen mogelijk grote invloed
uit op chemie en klimaat van de at
mosfeer en de diepzee.
De kleine gaten, gemiddeld 100
vierkante kilometer in omvang,
worden kennelijk elke winter ge
vormd, en verdwijnen vaak op
even onverklaarbare wijze als ze
zijn gekomen. Maar er zijn ook hele
grote gaten ontdekt.
"De belangrijkste vraag is hoe
die grote gaten onstaan", zegt Gor
don.
MEDISCHE INSTRUMENTEN
|Kort Galgewater 1, Leiden, tel. 071-120375
BLOEDDRUK
METERS
voor zelfcontrole
o.a. Yamasu, ERKA, S.K.
MAKELAARS IN ONROERENDE GOEDEREN
BEDRIJFS ONROEREND GOED
Leiden, Morsweg 55D-E. In centrum stad gesitueerd
modern bedrijfspand met op zowel begane grond als 1e
etage een vloeroppervlakte van 180 m2 elk, met toilet
groepen en keuken-units, met 2 afzonderlijke c.v.-gas-ke-
tels, alsmede 2 afzonderlijke elektrische installaties. Zo
wel apart als in kombinatie te huur. Meer dan voldoende
parkeergelegenheid aanwezig. Oplevering in overleg,
evt. spoedig f 60.000,- p.j. excl. BTW
NIEUW IN VERKOOP
Oegstgeest, Eduard van Beinumlaan 68. Modern zeer
rustig gelegen woonhuis met voor- en fraai aangelegde
achtertuin (ZW) grenzend aan waterpartij. Het huis is ge
legen aan verkeersarm woonerf met kinderspeelterreln.
Aan de achterzijde heeft het huis een blijvend vrij uitzicht
op monumentale boerderij. Ind.: entree, gang, toilet met
fontein, woonkamer, trapkast, moderne keuken met bin
nendoorgang naar bijkeuken/berging. Gehele parterre
voorzien van parketvloer. 1e et.: overloop, 3 slaapka
mers, badkamer met douche, wastafel en toilet. 2e et.:
vaste trap, grote zolderruimte, geschikt voor het maken
van een kamer en het plaatsen van dakkapellen. Het huis
is optimaal geïsoleerd en c.v.-gas verwarmd.
Oplevering in overleg 209.000,- k.k.
Leiderdorp, Rosenburg 3. In rustige woonbuurt gele
gen uitstekend onderhouden tussenwoning met voor- en
achtertuin (11 mtr.), schuur en achterom. Ind.: entree,
gang, toilet met fontein, woonkamer met parketvloer,
open keuken met inbouwapparatuur en grote kast met
wasmachine-aansluiting. 1e et.: overloop, voorzijkamer
met balkon, achterkamer, voorkamer, badkamer met lig
bad, toilet en wastafel. 2e etage: overloop, kleine achter
kamer, grote zolderkamer met bergkasten en vliering,
dakkapel over de gehele breedte. Het huis is grotendeels
voorzien van dubbel glas en wordt c.v.-gas verwarmd.
Oplevering in overleg 189.000,- k.k.
Oegstgeest, Passage 9-12. LD27-1-'B9
Tel. 071-170741.
FAX 071-155608.
TELEX 39320
's Zaterdags geopend van 10.00-16.00
