De kortstondige glorietijd
van het Lemster aardewerk
Dit jaar volop
voorlichting
gevaar kanker
Metaalspiraaltje in nieuwe
lampen geeft sfeerlicht
Ventilator voor badkamer of toilet
Angst voor naschokken
in S ovj et-republiek
ECHTPAAR BUSH ONGEKEND POPULAIR
Nijpels: bedrijf aansprakelijk bij milieuvervuiling
Het geheim van blauw, groen en bruin onder geel glazuur
Het Makkumer aardewerk is
zo beroemd dat het tot in
bijna alle uithoeken van de
wereld wordt herkend. Ook
de produkten die door de
Workumer pottenbakkerijen
worden voortgebracht, weet
menigeen thuis te brengen.
Hoe anders is het gesteld met
het Lemster aardewerk.
door Louis Westhof
Het is zelfs heel goed mogelijk dat
een aantal stukken het droevig lot
is beschoren ergens te liggen weg
gestopt in een oude doos op een
stoffige zolder. Gewoon omdat de
eigenaar de waarde niet kent.
Vreemd is dat niet, want het pot-
tenbakkersbedrijf De Goede Ver
wachting, dat furore maakte met
de vervaardiging van het typische
Lem ster kerfsnee-aardewerk, sloot
in 1928 definitief de deuren.
Hoeveel produkten De Goede
Verwachting nu precies heeft
voortgebracht, is moeilijk vast te
stellen. Zeker is wel dat de fabriek
haar bestaansrecht voor een be
langrijk deel ontleende aan de pro-
duktie van gebruiksaardewerk.
Het kunstaardewerk kwam pas in
een later stadium in zwang: de eer
ste bestelling verliet op 1 augustus
1892 de fabriek. Opkomst, glorie
tijd en neergang van het Lemster
sier-aardewerk heben hun beslag
gekregen in een periode van nau
welijks meer dan 36 jaar.
Kenners zijn het er over eens dat
het vakmanschap van de potten
bakkers Cornelis Steenstra en Fok-
ke Hoekstra nu nauwelijks meer
geëvenaard zou kunnen worden.
Voorzitter Jan Postema van de
Lemster Oudheidkamer zegt:
"Steenstra was een zeer kunstzin
nig persoon en een heel gevoelig
mens. Dat vind je terug in zijn
werk. Trouwens, ook Hoekstra kon
er wat van, al wordt dat wel eens
vergeten. Ik denk dat je gerust
kunt stellen dat beide heren zeer
begaafd waren".
Zuiver handwerk
Om de juistheid van die bewering
te onderstrepen haalt Postma een
vaas uit een van de met Lemster
aardewerk gevulde vitrines in de
Slee van kerfsnee-aardewe-
de Lemster Oudheidkamer.
oudheidkamer. "Wij hebben hier
een vrij unieke collectie. Velen
denken dat het met mallen is ge
beurd, maar het is zuiver hand
werk", wijst hij op de zeer fijne
kerfsnede, waarmee de vaas is ge
sierd. De secure afwerking is op
vallend, terwijl ook de ingekerfde
handtekening van één van de pot
tenbakkers op originaliteit duidt.
En inderdaad, een tweede vaas,
waarvan niet-ingewijden menen
dat ook die door De Goede Ver
wachting is vervaardigd, oogt veel
minder fraai. De kenners zien het
in een oogopslag. De kerfsnede
loopt door, is bovendien veel gro
ver en ook de kleuren zijn fletser.
"Dat kan dus bijna niet door Steen
stra zijn gemaakt. Alles wat goed is,
wordt geïmiteerd. Over het alge
meen haalt zo'n imitatie het niet bij
het origineel", stelt Postma vast.
Het geheim van het Lemster aar
dewerk - het zachte blauw, groen
en bruin onder geel glazuur - komt
van Dominicus Steenstra, de vader
van Cornelis. Beiden werkten al in
de pottenbakkerij toen de fabriek
aan het Turfland in Lemmer nog ei
gendom was van Pieter Marten
'Pieterbaas' de Vries. Later nam
Cornelis Steenstra De Goede Ver
wachting over.
De fabriek hield zich aanvanke
c, een van de pronkstukken van
lijk slechts bezig met het vervaar
digen van potten en pannen voor
dagelijks gebruik. Daarin kwam
verandering toen dominee Otto
Schrieke, destijds predikant in
Lemmer, een bezoek bracht aan de
pottenbakkerij. Hij raakte zo ge
boeid door het werk van de jonge
Steenstra, dat hij hem aanspoorde
zich te bekwamen in het maken
van sier-aardewerk.
Miniatuurkerkje
Het idee van houtsnijmotieven in
klei ontleende de toen zeventienja
rige Steenstra aan platen met voor
stellingen van oude houtsnijkunst,
die hij van de predikant kreeg. Die
had ze op zijn beurt weer geleend
van de directeur van het Museum
voor Kunstnijverheid in Haarlem.
Uit dankbaarheid voor zijn steun
maakte Steenstra voor de predi
kant een uit aardewerk opgetrok
ken model van de Nederlands her
vormde kerk in Lemmer. Dat mini
atuurkerkje is bij een verhuizing
gesneuveld, maar toch is er in de
oudheidkamer een dergelijk kerk
je te bezichtigen. Dat behoorde
ooit toe aan dominee Zoete, de op
volger van Schrieke.
Behalve de kerkjes, verlieten tal
van andere curiositeiten de Lem
ster pottenbakkerij, zoals klokjes
De vitrines in de oudheidkamer g
vroegere pottenbakkers.
en een grote slee. De laatste staat in
de oudheidkamer te pronken. "Het
is bijna een wonder dat zo'n groot
ding heel uit de oven is gekomen",
zegt Postma.
Bijzonder zijn ook de zeven-
orenpotten. Aan de oren hingen
kopjes en in de kom deed men
brandewijn, al gebeurde dat laatste
slechts op hoogtijdagen. Wie al de
ze curieuze werkstukken in ogen
schouw neemt, moet zich beden
ken dat de pottenbakkers zich bij
het maken ervan bedienden van
zeer eenvoudig gereedschap. Zo
werden de motieven met een pas
ser uitgemeten en werd verder
nauwelijks meer dan een simpel
zakmesje gebruikt. "Erg knap.
Steenstra en Hoekstra werkten
niet alleen met Veel kunstzin, maar
hadden ook een grote liefde voor
het ambacht", meent Postma.
uigen van het vakmanschap van de
(foto's GPD)
Ook het bakproces vergde dagen
van voorbereiding. De klei voor het
sier-aardewerk werd per boot ge
haald uit Limburg en Duitsland,
terwijl ook turf en hout, waarmee
de ovens werden gestookt, over het
water werden aangevoerd. Het
kneedproces, dat in grote tonnen
met messen geschiedde, bracht de
klei in de juiste conditie voor het
boetseren, kerven en beschilderen.
Het duurde maar liefst 48 uur,
voordat de ovens op de vereiste
temperatuur van 1000 graden Cel
sius waren gebracht.
Het aardewerk bleef buiten Lem
mer niet onopgemerkt, want al
spoedig sleepten Steenstra en de
zijnen diverse prijzen in de wacht.
Een medaille van de wereldten
toonstelling van 1895 in Amster
dam, die in de oudheidkamer is te
zien, herinnert aan de glorietijden
van weleer.
DEN HAAG (ANP) - Het Europese Jaar tegen de Kanker,
1989, staat in het teken van preventie en voorlichting.
Ruim 320 miljoen Europeanen moeten na afloop van dit
jaar beter zijn geïnformeerd over kanker. De basis hiervoor
is de Europese Code tegen Kanker waarin tips over eten,
roken, zonnebanken en borstonderzoek staan.
Op initiatief van de Europese Com-
missie en dankzij subsidies van de
Europese Gemeenschap, de ver
schillende gezondheidsministeries
en landelijke organisaties voor
kankerbestrijding zullen er dit jaar
een groot aantal acties komen,
zoals televisieprogramma's, sym
posia en opiniepeilingen. In Neder
land start het Koningin Wilhelmina
Fonds drie campagnes, gericht op
preventie van huidkanker en op
NS ontslaan leden
spoorwegpolitie
UTRECHT (ANP) - Wegens ern
stig plichtsverzuim zijn gisteren
drie leden van de spoorwegpolitie
in het rayon Roosendaal op staan
de voet ontslagen. Dit heeft een
woordvoerder van NS meege
deeld. Blijkens een uitgebreid in
tern onderzoek zou een van de drie
ontslagen politiemensen zich
schuldig hebben gemaakt aan on
nodig gebruik van geweld en dis
criminerend gedrag.
Ook zou hij zijn bevoegdheden
hebben overschreden en onjuiste
schriftelijke verklaringen hebben
afgelegd. De twee andere collega's
worden alleen beschuldigd van het
afleggen van onjuiste schriftelijke
verklaringen.
De drie politiemensen waren eer
der deze maand al geschorst in af
wachting van nader intern onder
zoek en dat van de rijksrecherche.
Uit het interne onderzoek bleek
dat sprake was van dermate ernstig
plichtsverzuim gedurende een pe
riode van bijna vijfjaar. De NS be
sloten het onderzoek van de rijks
recherche niet verder af te wachten
en het drietal direct te ontslaan.
gezonde eetge-
Staatssecretaris Dees (volksge
zondheid) kondigde gisteren in
Den Haag aan daarvoor 300.000
gulden beschikbaar te stellen. Er
komen onderwijsprojecten en
open dagen bij de kankercentra.
Via de reisbureaus worden folders
verspreid over het risico op huid
kanker bij teveel zonnestralen. In
bedrijfskantines komen folders te
liggen over voeding. Ook komt er
een geluidscassette op de markt
die rokers moet helpen bij het stop
pen. Vorig jaar zijn 100.000 Neder
landers blijvend gestopt. Nu rookt
nog 37 procent van de bevolking,
maar steeds minder jongeren be
ginnen met roken.
De Europese Commissie heeft al
eerder voorgesteld om de etiketten
op tabaksprodukten aan te scherp
en, met als voorbeeld Ierland waar
in grote letters op een pakje staat:
roken veroorzaakt kanker. Het Eu
ropees Parlement heeft dat voor
stel inmiddels goedgekeurd.
Doel van dit alles is om in het jaar
2000 vijftien procent minder sterf
gevallen door kanker te realiseren.
Elk jaar overlijdt een miljoen Eu
ropese burgers aan kanker. Voor
lichting is nodig, ook al omdat uit
onderzoek is gebleken dat twaalf
procent van de inwoners van Euro
pa het gevaar van tabak niet inziet
en dat de helft het verband niet
kent tussen alcoholgebruik en kan
ker. Europese kankerdeskundigen
zijn momenteel bezig met het ont
wikkelen van een nieuwe bestra-
lingsvorm waarbij de tumor effec
tiever kan worden vernietigd en
gezond weefsel gespaard blijft. Een
betere bestraling is nodig omdat
naar verwachting een op de drie
mensen in het jaar 2000 wegens
kanker zal worden bestraald, zo
werd bekendgemaakt.
BINNENLAND/BUITENLAND/ECONOMIE
Een lamp hoeft niet altijd als licht
bron te dienen. Hij kan ook voor
louter decoratieve doeleinden wor
den gebruikt. Sfeer is dan eigenlijk
belangrijker dan verlichting. Phi
lips heeft onlangs een nieuw lamp
type ontwikkeld dat helemaal op
die 'sfeertoer' is afgestemd. In de
doorzichtige ballon (in kogel- zo
wel als in buisvorm verkrijgbaar) is
een gloei-element van metaaldraad
aangebracht. Dat doet sterk den
ken aan de klassieke kooldraad-
lamp waarmee Edison al meer dan
een eeuw geleden opzien baarde.
Maar deze nieuwe metaaldraad
lampen hebben een aanzienlijk
langer leven. De gemiddelde le
vensduur ligt rond de 2500 brandu-
ren. Het effect is ook heel anders.
Je kunt er gerust met open ogen in
Hoekwastafel
op maat
Een wastafel die in een
hoek kan worden wegge
werkt, is vaak een
prachtige oplossing
voor een niet al te grote
badkamer of het toilet.
Zo'n hoekwastafel, die
in de breedte op maat
gemaakt kan worden,
heeft Alape in de collec
tie (de Lavar) opgeno
men. De Lavar wordt
gemaakt van een vol-
kernkunststof plaatma
teriaal en heeft een diep
te van 300 of 600 mm.
Het bassin is van hard,
slagvast geëmailleerd
staal, dat in vrije alle
kleuren wordt geleverd.
Meer informatie
Ladrak Agenturen
01807-11720.
kijken, zonder verblind te raken,
ondanks het heldere glas van de
ballon. Echt een lamp 'voor het
mooi'. Beide lamptypes zijn overi
gens ook met een inwendig aange
bracht bronslaagje verkrijgbaar.
De ballonvormige spiraallamp
lijkt in zeker opzicht op de al lang
geleden door Philips geïntrodu
ceerde kooldraadlampen zoals de
Spheralux. De geringe stroomkos-
ten (35 Watt) en de. dank zij de gea
vanceerde spiralen van metaal
draad, lange levensduur doen dan
ook nauwelijks een aanslag op de
energierekening.
De lampen kunnen ook buitens
huis gebruikt worden, maar dan
wel in een daarvoor aangepast ar
matuur. De prijzen
weg van 16 tot 19 gulden.
Isolatie was een paar jaar geleden
een soort toverwoord. Iedereen
ging enthousiast alle gaten en kie
ren dichtstoppen, liet dubbele be
glazing plaatsen en zette de ther
mostaat een paar graden omlaag.
Prima, alleen als het huis geen af
zuigsysteem heeft, is het aan te ra
den zelf wat ventilatoren te plaat
sen om nare luchtjes af te zuigen en
de badkamer droog te houden.
Voor badkamer, toilet en douche is
de EDM 100 ontworpen. De EDM
100 kan worden geleverd met een
trekschakelaar en worden voorzien
van automatisch openende en slui
tende jalouziekleppen. Ook bestaat
de mogelijkheid de ventilator na
uitschakelen nog 2 tot 20 minuten
te laten doorwerken. Meer infor
matie Inatherm BV tel. 04160-
35904.
MAASTRICHT (GPD) - Het is
mogelijk om afstoting van or-
gaantransplantaten zoals hart
en nier plaatselijk te behande
len, waardoor het algemene af
weersysteem van een patiënt
intact blijft. Dit is een zeer be
langrijke ontwikkeling in de
transplantatie-wetenschap, die
de laatste tien jaar toch al vele
interessante ontwikkelingen te
zien heeft gegeven.
Tot nu toe is het noodzakelijk
ter voorkoming van afstoting
van het 'vreemde' orgaan, ge
neesmiddelen toe te dienen,
waardoor patiënten sneller vat
baar zijn voor infectieziekten.
Bovendien hebben deze ge
neesmiddelen vele bijwerkin
gen, zeker wanneer, zoals vaak
gebeurt, combinaties van ge-
Nieuwe techniek
gaat afstoting
orgaan tegen
neesmiddelen worden gege
ven. Bovendien moet de pa
tiënt de geneesmiddelen zijn
hele verdere leven innemen.
Dierproeven met recht
streeks in het transplantaat toe
gediende middelen gaven als
resultaat, dat de afstoting daar
effectief werd voorkomen, en
het grootste deel van de bijwer
kingen achterwege bleef. Een
en ander blijkt uit het proef
schrift waarop de arts drs T.
Ruers vrijdag aan de Rijksuni
versiteit Limburg promoveert.
Uit onderzoek van Ruers is
gebleken dat afstoting van or-
gaantransplantaten voorname
lijk wordt veroorzaakt door lo
kale afweerprocessen in het ge
transplanteerde orgaan. Daar
na zijn bij proefdieren lokaal
geneesmiddelen toegediend
om afstoting van organen te be
handelen.
Het algemene afweersysteem
blijkt - in tegenstelling tot de
conventionele behandeling -
geen nadelige invloed te onder
vinden. Bovendien is het tegen
gaan van de afstoting veel effec
tiever, aldus het proefschrift.
Lagere doses zijn mogelijk, me
de doordat het geneesmiddel
de lever niet hoeft te passeren.
WASHINGTON - Nog steeds bivakkeren veel fotografen bij het Witte Huis in Washington om een glimp op te van
gen van president Bush en zijn vrouw Barbara, die zich hier vermaken met hun hond Millie. Bush is vlak na zijn
beëdiging ongekend populair. Gisteren kondigde hij de oprichting aan van een commissie voor de ethiek die re
gels moet formuleren om te voorkomen dat rijksambtenaren en bewindslieden 'ontoelaatbare handelingen' gaan
plegen. De commissie wordt gezien als een poging om onregelmatigheden a la Irangate onder ex-president
Reagan te voorkomen. (foto afp)
MOSKOU (Rtr/UPI/AFP/DPA) -
Reddingswerkers in de Sovjet-re
publiek Tadzjikistan hebben giste
ren één overlevende en 100 doden
onder de puinhopen vandaan ge
haald in de dorpen Sjarora en
Okoelibolo, die maandag door een
aardbeving zijn weggevaagd. Dit
heeft het officiële persbureau Tass
gemeld. Maandag werden al 104 ge
wonden naar ziekenhuizen ge
bracht.
De „Komsomolsk^ja Pravda"
meldde dat maandag acht overle
venden werden opgegraven. Het
blad van de Sovjet-jeugdorganisa
tie voegde daaraan toe dat ver
moed wordt dat nog altijd zo'n
1.000 mensen onder de dikke laag
grond liggen die als gevolg van de
beving over de dorpen schoof. Vol
gens het blad worden de bergings
werkzaamheden enorm bemoei
lijkt doordat de modderige massa
nog altijd in beweging is.
De partijkrant „Pravda" waar
schuwde er voor dat naschokken
nog meer landverschuivingen kun
nen veroorzaken in Tadzjikistan.
De krant meldde dat vlak voor de
aardbeving van maandag de grond
was verzacht door een snel intre
dende dooi als gevolg van een stij
gende temperatuur na zware
sneeuwval.
„Door de bevingen is de modde-
VTSFRAUDE - Het openbaar mi
nisterie in Middelburg heeft in sa
menwerking met de Algemene In
spectiedienst (AID) van het minis
terie van landbouw en visserij gis
teren op zeven adressen in Zeeland
en België invallen gedaan in ver
band met visfraude. Justitie ver
denkt al geruime tijd een Zeeuwse
handelaar van valsheid in geschrif
te, met name van douaneformulie
ren bij vistransporten. In het kader
van het onderzoek wilde men de
identiteit van de handelaar niet be-
kend maken.
DEN HAAG (GPD) - Minister Nij
pels (milieu) wil dat ondernemin
gen gemakkelijker aansprakelijk
kunnen worden gesteld voor de ge
volgen van milieuvervuiling die ze
zelf hebben veroorzaakt. Samen
met zijn collega van Justitie, Kort
hals Altes, bereidt hij op dit mo
ment een wet voor die in geval van
milieuschade de bewijslast om
keert. Dat wil zeggen dat mogelijke
vervuilers in toekomst zelf zullen
moeten aantonen dat zij niet schul
dig zijn.
waarin een aantal accountantsbu
reaus zijn gebundeld. Nijpels
denkt ook aan de invoering van een
dwangsom. Daarmee krijgen lage
re overheden de kans bedrijven be
paalde richtlijnen op te leggen.
Verder wil de minister een waar
borgsom invoeren, die moet voor
komen dat bedrijven zich aan
milieuvervuiling schuldig maken.
De brochure wijst erop dat de re
gels voor ondernemingen steeds
strenger zullen worden. De nor
men waar bedrijven aan moeten
voldoen, worden zwaarder en er is
een tendens om ondernemingen
ook aansprakelijk te stellen als ze
zich wel aan alle vergunningsvoor
waarden hebben gehouden, maar
toch grote milieuschade hebben
veroorzaakt.
De laatste tijd worden steeds
zwaardere gevangenisstraffen ge
ëist voor milieudelicten. De kans
om aansprakelijk te worden ge
steld voor milieuschade wordt
steeds groter en rechters geven de
genen die schadevergoeding eisen
in milieuzaken steeds vaker gelijk.
De overheid probeert bedrijven bo
vendien meer en meer privaatrech
telijk aan te pakken. Op die manier
is al een aantal bedrijven aanspra
kelijk gesteld voor door hen ver
oorzaakte bodemvervuiling. De
zeer hoge schadeclaims die daaruit
voortkomen, kunnen meestal niet
op de wettelijke aansprakelijk
heidsverzekering worden ver
haald.
rige grond in een grote massa over
de dorpen geschoven en het gevaar
bestaat dat nieuwe verschuivingen
plaatshebben als er weer schokken
plaatshebben", aldus de Pravda.
In de krant staat verder dat meer
dan 400 huizen zijn vernield, wat
volgens het blad voornamelijk is te
wijten aan de slechte bouw. „We
letten niet genoeg op de kwaliteit
van de huizen in met name de land
bouwgebieden", aldus de Pravda.
Volgens het blad is dit wat Tadzji
kistan betreft des te erger omdat
meteorologen daar een aardbeving
verwachtten, maar niet konden
voorspellen wanneer die zou ko
men wegens ontoereikendheid van
hun instrumenten.
Tadzjikistan ligt in een seismolo
gisch zeer actief gebied aan de
grenzen met China en Afghanistan.
Volgens het blad is het dan ook
zeer belangrijk om de veiligheids
maatregelen tegen aardschokken
te verscherpen.
Regering BRD
steunt Kalkar
tot '92 financieel
KALKAR (GPD) De snelle-
kweekreactor in Kalkar is tot 1992
uit de financiële problemen. Het
Duitse Bondsministerie van onder
zoek en technologie, de gezamen
lijke elektriciteitsproducenten en
de bouwer van de centrale zijn
overeengekomen ieder jaarlijks 35
miljoen mark te betalen.
De instandhouding van het niet-
nucleaire gedeelte van de snelle-
kweekreactor kost maandelijks 13
miljoen mark. Nederland is samen
met Westduitsland en België be
trokken bij de bouw van de centra
le. Eind vorig jaar nog leek het er
op dat de centrale wegens geldge
brek zou moeten worden gesloten.
In een commissievergadering
van de Westduitse regering stelden
de parlementariërs dat de elektrici- -
teitsmaatschappijen RWE, Preus-
sen Elektra en Bayernwerk en de
bouwer van de centrale Siemens-
KWU eerst hun toegezegde aan
deel in de instandshoudingskosten
op tafel moesten leggen voordat de
regering haar aandeel van 35 mil
joen mark per jaar wilde betalen.
De overeenkomst tussen de drie
partijen kwam tot stand na tussen
komst van minister Riesenhuber
(onderzoek en technologie) en kan
selier Kohl. Volgens het Westduit
se ministerie van onderzoek en
techniek is met de toezegging van
de jaarlijkse 35 miljoen nog niet het
besluit genomen dat Kalkar ooit
daadwerkelijk in gebruik wordt ge
steld.
